10. Interakcyjna teoria metafory.

W metaforze zachodzi współdziałanie dwóch myśli. Metafora jest jak filtr - przedmiot główny jest niejako filtrowany/przepuszczany przez przedmiot pomocniczy (filtr). Człowiek musi pamiętać słownikowe znaczenie słowa będącego podmiotem pomocniczym oraz znać system banalnych skojarzeń z nim związanych. Filtr organizuje obraz przedmiotu głównego.
Black sugeruje, że osoba tworząca metaforę powinna ograniczyć zbiór skojarzeń do tych, które uważane są za podstawowe.

Wymagania teorii interakcyjnej:
- dwa różne przedmioty: główny i poboczny,
- przedmioty uważa się za „system rzeczy”, nie - „rzeczy”,
- metafora funkcjonuje nakładając na przedmiot główny system „implikacji skojarzeniowych” typowych dla przedmiotu pomocniczego,
- implikacje składają się z „truizmów” o przedmiocie pomocniczym lub mogą składać się z implikacji pobocznych ustalonych przez autora,
- metafora selekcjonuje, uwypukla, wycisza i organizuje cechy przedmiotu głównego przystosowując do niego cechy odnoszące się zwykle do przedmiotu pobocznego,
- przesunięcie znaczeń słów należących do tej samej rodziny lub systemu co wyrażenie metaforyczne, niektóre z nich mogą stać się przekaźnikami metafory,
- konieczne przesunięcia znaczeń nie mają prostego uzasadnienia.

34. Funkcje utworu literackiego.

1. Funkcja estetyczno-poznawcza:

Świat przedstawiony wobec rzeczywistości:

Pomiędzy utworem a rzeczywistością zachodzi stosunek „podobieństwa” lub „niepodobieństwa”; dzieło odzwierciedla rzeczywistość, ukazuje ją w pewien szczególny sposób.

Każdy utwór literacki zawiera jakiś obraz realnego świata i działań ludzkich, przedstawia także problemy, idee i zapatrywania ludzi żyjących w określonych warunkach społecznych i historycznych. Jednocześnie każde dzieło jest wyrazem ideowo-artystycznej wizji autora, który ten obraz kształtuje. Nie ma dzieła, które nie odnosiłoby się do jakichś elementów realnego świata (nawet, gdy prezentuje ono świat stworzony przez autora i tak jest on ukształtowany z budulca, którego dostarcz rzeczywistość).
Świat przedstawiony w danym utworze może być realistyczny (gdy świat przedstawiony pozytywnie odpowiada swoją konstrukcją pewnym utwierdzonym społecznie stereotypom poznawczym, zdroworozsądkowym wyobrażeniom odbiorców) lub fantastyczny (świat przedstawiony jest budowany w opozycji do utrwalonego w społeczeństwie realnego pojmowania świata, burzy szablony poznawcze).
W pewnych okolicznościach świat przedstawiony utworu literackiego nie stanowi dla pisarza ostatecznego celu usiłowań poznawczych. Jego realistyczność czy fantastyczność nie są ważne same przez się, lecz jako wykładniki ogólniejszych znaczeń, tkwiących poza światem przedstawionym. Świat przedstawiony ma charakter alegoryczny (gdy sens obrazu ma charakter jednoznaczny) lub symboliczny (sens obrazu jest celowo nieustabilizowany, wymagający od czytelnika zabiegów interpretacyjnych i ostatecznie pozostawiający go w niepewności).

Humanistyczna zawartość obrazu literackiego:

Ośrodkiem zainteresowań poznawczych literatury jest człowiek i jego życie.

Historyczny i uniwersalny wymiar obrazu literackiego:

Obraz literacki prezentuje rzeczywistość w jakimś określonym przekroju historycznym, odnosi się zawsze do określonego etapu procesu dziejowego i ukazuje jego bezpośredni lub pośredni wpływ na życie bohaterów.
Również w utworach, których zasadniczym tematem są przeżycia wewnętrzne człowieka, można mówić o historycznej konkretności charakteru ludzkiego.

W tym sensie wymiar historyczny mają również uczucia ludzkie, znajdujące swój artystyczny wyraz w utworach lirycznych.

Uogólnienie i indywidualizacja w obrazie literackim:

Świat przedstawiony utworu literackiego nie jest nigdy dokładnym, lustrzanym odbiciem rzeczywistości. Zasadniczą własnością realnego świata jest to, że składa się on z nieskończonej ilości elementów, wyposażonych w nieskończoną mnogość cech i pozostających w niezliczonych stosunkach między sobą. Dzieło literackie jest tworem składającym się ze skończonej ilości słów, może więc odtworzyć niektóre tylko przedmioty i zjawiska rzeczywistości i ich cechy (jest wynikiem jakiejś selekcji dokonanej przez autora).

Świat przedstawiony dzieła jest tworem semantycznym, jego podstawą są znaczenia słów i zdań składających się na tekst literacki. Znaczenia mają charakter ogólny również dlatego, że został podporządkowany określonemu zamysłowi artystyczno- ideowemu twórcy.

Z drugiej jednak strony obraz literacki odznacza się zazwyczaj indywidualizacją i konkretnością przedstawienia.

W świecie przedstawionym utworu realistycznego występuje równowaga między uogólnieniem i indywidualizacją.

Może on również uogólniać zjawiska rzeczywistości, zależnie od tego, jakie zasady selekcji elementów świata realnego w danym wypadku obowiązują.

Fikcyjny charakter świata przedstawionego w utworze literackim:

Dwie nierozdzielne strony procesu powstania dzieła:

- selekcja elementów rzeczywistości

- ustalanie pomiędzy nimi określonych związków konstrukcyjnych.

Dokonywane są one według poznawczych, ideowych i artystycznych, które wynikają z postawy światopoglądowej pisarza, z jego stosunku do życia i do zadań literatury.

Obraz literacki rozpatrywany od strony jego związków z rzeczywistością ma zawsze :

- charakter interpretacyjny

- charakter wartościujący.

Porządek fikcji literackiej stanowi w każdych okolicznościach wypadkową trzech- niekiedy wzajem skłóconych- typów reguł konstrukcyjnych:

1. zasady prawdy lub prawdopodobieństwa lub nieprawdy i nieprawdopodobieństwa

2. reguł wynikających z przyjętej przez autora koncepcji światopoglądowej, która narzuca określoną metodę porządkowania świata przedstawionego

3. konwencjonalnych norm budowy świata przedstawionego utrwalonych w tradycji literackiej i odmiennych w poszczególnych rodzajach i gatunkach literackich

2. Funkcja estetyczno wychowawcza utworu literackiego:

Ścisły związek funkcji estetyczno-poznawczej i estetyczno-wychowawczej

Dzieło stwarzając pewien obraz rzeczywistości, jest równocześnie narzędziem przekształcania estetycznej i ideowej świadomości czytelników. Jest to możliwe, ponieważ narzucają im określony sposób postrzegania i przeżywania świata, poszerzają ich horyzonty poznawcze. Chociaż funkcje, poznawcza i wychowawcza, mogą mieć różny udział w konkretnym zamiarze twórcy, nie zdarza się, aby jedna wystąpiła bez drugiej. Pisarz zawsze z jednej strony buduje pewien świat fikcyjny, który jest poznawczo-artystycznym równoważnikiem jakichś zakresów świata realnego (funkcja estetyczno-poznawcza), z drugiej strony zaś usiłuje poprzez ten fikcyjny świat oddziaływać na czytelników, sprawić, by lektura wywarła wpływ na ich stanowisko wobec życia i sztuki, aby wywołała w ich świadomości jakieś zmiany, aby towarzyszące utworowi przeżycia estetyczne i pozaestetyczne pozostawiły po sobie jakieś trwałe ślady w ich postawie, wyobrażeniach czy poglądach (funkcja estetyczno-wychowawcza).

Kierunkowość estetyczno-wychowawczego oddziaływania utworu
Konkretny utwór literacki działa na świadomość odbiorców zawsze w określonym kierunku (tzw. kierunkowość działania).

Rodzaje kierunkowości estetyczno-wychowawczej:

1. Jest określana przez cały zespół czynników, składających się na psychiczną indywidualność jednostki twórczej. Dlatego utwór literacki posiada wyraźne piętno osobowe. Sfera psychologii pisarzy odgrywa dużą rolę w procesie tworzenia i w konsekwencji znajduje swoje odbicie w dziełach.

2. Jest wyznaczona przez stanowisko społeczne pisarza, przez jego społeczną rolę, którą pragnie odegrać lub którą faktycznie odgrywa. Zależnie od tego przekazuje pewne treści i wzory pewnych postaw, dążąc do utrwalenia ich w świadomości czytelników.

3. Wpływa na nią stanowisko światopoglądowe pisarza. Każde dzieło jest produktem postawy twórcy wobec problemów życia. Postawa ta ma zawsze określony charakter, lecz niekoniecznie musi być ona jednolita (czasami na światopogląd składają się sprzeczne poglądy).

4. Jest wyznaczana przez założenia prądu literackiego i poetyki, w obrębie których powstawał dany utwór.

5. Pozostaje w wyraźnym związku gatunkowym i rodzajowym charakterem danego utworu (inaczej może oddziaływać rozbudowana powieść, a inaczej agitacyjny wiersz liryczny).

Zdolności oddziaływania estetyczno-wychowawczego jako kryterium wartości utworu literackiego

Im trwalsze piętno wywiera utwór na czytelnikach, tym wyżej należy je oceniać. Istnieją takie, które: a) wywierają znaczny wpływ tylko w czasach sobie współczesnych;

b) trwale oddziałują na świadomość narodową i kulturalną.

Niekiedy dzieła literackie nastawione są na oddziaływanie wychowawcze analogiczne do tego, jakie jest udziałem publicystyki czy retoryki (pełni wtedy te same funkcje, co ideologia, obraz świata przedstawionego schodzi wtedy na plan dalszy).

O sile oddziaływania decyduje stopień zaangażowania intelektualnego i emocjonalnego ich twórców w podstawowe idee czasów, w których żyją. Pisarze uczestniczą w wytyczaniu kierunków rozwoju społeczno-kulturalnego. Często dzieła literackie dopełniają życie danej epoki, wyrażają to, co gdzie indziej nie zostało ujawnione (np. aspiracje, marzenia, tęsknoty).

43. Wiersz toniczny

Powstanie wersyfikacji tonicznej było rezultatem nadania samodzielnej roli rytmicznej określonym ilościowo układom zestrojów akcentowych w poszczególnych wersach. Regularność zestrojowa została przy tym uniezależniona od regularności sylabicznej i regularności w rozkładzie akcentów, z którymi dotychczas była związana.

Podstawowa cecha rytmizacji - równozestrojowość (ale nie zawsze posiada ona pełną regularność)

Zależnie od tempa i dobitności odczytywania wiersza, możemy tworzyć tzw. zestroje ściągnięte.

W roli dodatkowego czynnika wyznaczającego granice między równozestrojowymi wersami, a zarazem wewnętrznie je zespajającego, występują układy składniowo-intonacyjne.

Granice składniowo-intonacyjne obok rozczłonowania graficznego i ewentualnych rymów sygnalizują miejsce wersowych klauzul.

Najpopularniejsze postaci:

- trójzestrojowiec,

- dwuzestrojowiec,

-czterozestrojowiec,
-sześciozestrojowiec.

---