Model konfliktu R. Dahrendorfa
1. Teorie konfliktowe są niejako alternatywą dla teorii funkcjonalnych, gdyż ich założeniem jest stwierdzenie, że analiza życia społecznego wymaga uwzględnienia zjawisk konfliktu, nierówności, przymusu i zmiany społecznej. Prekursorami teorii konfliktu byli tacy przedstawiciele klasycznych teorii socjologicznych jak Karol Marks, Gorge Simmel i Max Weber. W teoriach tych zakłada się, że konflikt może być czynnikiem rozwoju i integracji społeczeństwa.
2. Dahrendorf stwierdził, iż obok teorii systemowych istnieje teoria koercyjna. W jej ramach formułuje on wizje struktury społecznej. Struktura społeczna to forma organizacji społecznej, która jest utrzymywana przez siłę i przymus. Główne założenia dotyczące społeczeństwa to: a) każde społeczeństwo w każdym momencie podlega procesom zmiany - zmiana jest wszechobecna; b) w każdym społeczeństwie wszechobecny jest konflikt; c) każdy element w społeczeństwie przyczynia się do jego dezintegracji i zmiany; d) każde społeczeństwo opiera się na przymusie stosowanym przez jednych jego członków w stosunku do innych.
Porządek społeczny opiera się na przymusie - formą przymusu może być prawo
W strukturze społecznej zawarty jest konflikt
3. Analizując źródła konfliktu należy odwołać się do definicji pojęcia władzy i zwierzchnictwa. Władza pojmowana jest tu zgodnie z teorią M. Webera
Zwierzchnictwo natomiast to władza prawomocna, zwierzchnictwo określa zatem prawomocny stosunek nadrzędności i podrzędności. Podstawową przyczyną konfliktu jest podział zwierzchnictwa. Związane jest to ze sprzecznością interesów osób zajmujących pewne pozycje czyli konflikt to sprzeczność interesów osób zajmujących pewne pozycje. Dahrendorf wymienia dwie takie pozycje:
pozycję dominacji - w jej interesie jest utrzymanie władzy, czyli w jej interesie jest utrzymanie struktury społecznej, która zapewnia jej władzę
pozycje podległości - w jej interesie jest zmiana warunków społecznych, pozbawienie władzy osób zajmujących pozycję dominacji
4. Konflikt to sprzeczność interesów. Dahrendorf wymienia dwa rodzaje interesów: a) interesy jawne - czyli cele uświadomione; b) interesy utajone - czyli ukryte nurty zachownia. Interesy utajone właściwe są quasi grupom; quasi grupa jest podstawą do uformowania się grupy interesu, której właściwy jest interes jawny. Czyli z quasi grup powstają grupy konfliktowe. Grupy konfliktowe angażują się w konflikt, którego rezultatem są zmiany strukturalne.
5. Cechy charakterystyczne konfliktu to jego natężenie i jego gwałtowność czyli każdy konflikt ma swoją gwałtowność i każdy konflikt ma swoje natężenie.
Natężenie konfliktu to stopień uwikłania stron w konflikt. Natężenie jest wysokie jeśli koszt zwycięstwa lub przegranej jest wysoki.
Gwałtowność wiąże się z przejawami konfliktu, tu pojawia się problem środków, jakimi grupy się posługują aby ukazać swoją wrogość
6. W trakcie przebiegu konfliktu może dojść do pojawienia się zjawiska względnej deprywacji. Zjawisko względnej deprywacji to sytuacja, w której ludzie podlegający władzy są jednocześnie gorzej sytuowani na płaszczyźnie socjo-ekonomicznej. Deprywacja wpływa na natężenie konfliktu.
7. Regulacja konfliktu - konflikt może być regulowany. Są trzy sposoby regulacji konfliktu: a) pojednanie; b) pośrednictwo; c) arbitraż. Aby konflikt został uregulowany muszą zostać spełnione pewne warunki np. istnieje przekonanie o potrzebie regulacji przez obie strony konfliktu (uznanie że przeciwnik ma jakąś część racji); obie grupy są zorganizowane; gdy jest zgoda co do formalnych reguł regulacji
8. Konflikt doprowadza do zmiany struktury. Dahrendorf wyróżnił 3 typy zmian:
a) zmianę rewolucyjną - gdy dochodzi do transformacji struktury; zmiana ta polega na całkowitej wymianie osób zajmujących pozycje dominacji np. rok 1989 w Polsce
b) zmianę zmiana ewolucyjna - pociąga za sobą częściową wymianę osób
c) ewolucja bez zmian personalnych - np. przejście na gospodarkę wolnorynkową
9. Krótkie podsumowanie - w społeczeństwie istnieją pozycje dominacji i podległości. Zwierzchnictwo jest przyczyną powstawania grup konfliktowych; bo rządzący mają swój interes -chcą zachować status quo, rządzeni zaś dążą do zmian. Przed utworzeniem grupy konfliktu musi istnieć tzw. quasi grupa połączona wspólnotą pewnych interesów utajonych. Każdy konflikt ma swoje natężenie i gwałtowność, Konflikt może być regulowany. Konflikt prowadzi do zmian.
10. Przykład: Konflikt pomiędzy rolnikami a rządzącymi w Polsce. Rolnicy zajmują pozycje podległości, rząd zajmuje pozycje dominacji. W okresie PRL-u nie mogli powiększać sowich majątków i gospodarstw, teraz dążą do ponownej dystrybucji władzy; co poniekąd się udało wraz z wejściem A. Leppera do Sejmu. Natężenie tego konfliktu jest wysokie, gdyż niesie on ze sobą spore zaangażowanie stron; gwałtowność konfliktu jest duża - wyjścia rolników na ulice. Forma zmian to zmiana ewolucyjna pociągająca za sobą częściową wymianę osób np. owo wejście A. Leppera do Sejmu