Niedoczynność i nadczynność tarczycy, przyczyny, profilaktyka.
Tarczyca
Tarczyca jest gruczołem wewnętrznego wydzielania, mającym zasadniczy wpływ na procesy przemiany materii w ustroju. Pęcherzyki jej miąższu wypełnione SA tyreoglobulina - białkiem stanowiącym produkt wydzielniczy wyściółki z Komorek nabłonkowych.
Tarczyca wytwarza hormony: tyroksynę (T4) i trojjodotyroninę (T3), których rola polega na pobudzeniu komórkowych procesów utleniania w ustroju lub ich regulacji poprzez wpływ na oksydatywną fosforylację. Hormony te aktywują również procesy syntezy białek komórkowych; w nadmiarze tych hormonów dochodzi do zaburzeń równowagi syntezy białek i do spotęgowania procesów katabolicznych, czyli rozkładu. Maja one również wpływ na przemiany tłuszczów i węglowodanów, ich nadmiar powoduje zmniejszanie się masy tkanki tłuszczowej w ustroju i rozkład glikogenu w wątrobie.
Poza tyroksyną i trojjodotyroniną wytwarzany jest hormon kalcytonina, obniżający stężenie wapnia i fosforanów we krwi, osłabiający proces resorpcji kości. Hormon ten poza tarczyca tworzy się również w grasicy, gruczołach przytarczycznych.
Czynności tarczycy steruje przysadka za pośrednictwem tyreotropiny (TSH), którego wytwarzanie i wydzielanie pozostaje pod wpływem tyreoliberyny (TRH) pochodzącej z podwzgórza. Wytwarzanie TSH i TRH jest regulowane przez zawartość hormonów tarczycy we krwi, pobudzane przez ich niedobór a hamowane przez ich nadmiar.
Nadczynność tarczycy
Nadczynność tarczycy to stan chorobowy, którego istota jest wydzielanie nadmiernych ilości hormonow tarczycowych.
Choroba Graves - Basedowa
Jest to najczęściej spotykana postać nadczynności tarczycy częściej występująca u kobiet niż u mężczyzn.
Czynnikami sprzyjającymi rozwojowi choroby SA wstrząsy psychiczne, stres, ciąża okres przekwitania, choroby zakaźne, czynniki genetyczne, nadmiar jodu w diecie.
Objawy:
wytrzeszcz gałek ocznych
wole
niepokój psychoruchowy - drżenie rak, bezsenność
migotanie przedsionków, nadciśnienie tętnicze
zmniejszenie masy ciała mimo dobrego łaknienia
ciepła wilgotna skora, zwiększone pragnienie
pocenie się
biegunki
powiększenie gruczołu tarczowego
zaburzenia miesiączkowania
Niekiedy w przebiegu choroby dochodzi do szybko narastającego znacznego zaostrzenia nadczynności tarczycy zwanego przełomem tarczycowym. Nasilają się wówczas wszystkie objawy nadczynności tarczycy, ostatecznie dochodzi do stanu odurzenia i śpiączki kończącej się śmiercią. Przełomy takie zdarzają się w zakażeniach bakteryjnych lub wirusowych, przy nadmiernym wysiłku fizycznym.
Leczenie:
podanie odpowiednich preparatów farmakologicznych hamujących nadmierne wytwarzanie hormonów
zlikwidowanie źródła stresu, konfliktów i emocji, zapewnienie spokoju
ograniczyć spożycie produktów bogatych w jod
w niektórych przypadkach stosuje się leczenie izotopowe lub operacyjne
Wole guzkowe nadczynne
Charakterystyczne dla tego rodzaju wola jest występowanie wyczuwalnych lub mniejszych guzków rozsianych w miąższu tarczycy. Jodochwytność oceniamy w badaniu scyntygraficznym, tarczyca jest twarda, nierówna.
Wole nadczynne leczy się lekami przeciwtarczycowymi lub za pomocą jodu albo operacyjnie.
Gruczolak toksyczny
Jest to najczęściej pojedynczy guzek „gorący” wychwytuje on prawie cały jod i na skutek sprzężenia zwrotnego hamuje aktywność pozostałej części gruczołu. Konieczne jest chirurgiczne usuniecie gruczolaka.
Niedoczynność tarczycy
Jest to niedobór czynnych hormonow tarczycy w ustroju. Dochodzi wówczas do osłabienia przemiany materii, obniżenia zużycia tlenu w tkankach oraz upośledzenia syntez energetycznych. Niedoczynność tarczycy może być pierwotna i wtórna.
Pierwotna niedoczynność tarczycy występować może z przyczyn:
wrodzonych np. niewykształcenia się tarczycy, w jej płodowym niedorozwoju, powoduje niedorozwój mózgu i ciężki upośledzenie rozwoju kośćca. Dzieci są tak upośledzone w rozwoju psychicznymi i fizycznym, ze stan ich określa się jako matołectwo
w braku lub niedoborze jodu w pokarmach i wodzie
z przyczyn nabytych - np. po operacyjnym usunięciu zbyt dużej masy gruczołu tarczowego po zapaleniach tarczycy, po leczeniu jodem radioaktywnym.
Wtórna niedoczynność tarczycy występuje w niedoborze tyreotropiny przysadkowej.
Obrzęk śluzowaty
Charakteryzuje się obniżeniem i spowolnieniem wszystkich czynności organizmu w skutek obniżenia podstawowej przemiany materii. Jednocześnie obserwuje się odkładanie dużej ilości substancji śluzowatej w tkankach (obrzęki) zwłaszcza podskórnej twarzy i kończyn, występuje również osłabienie, zwiększenie masy ciała, skóra jest blada, sucha, zwolnienie akcji serca i tętna, zaburzenie czynności gruczołów płciowych.
Matołectwo czyli kretynizm
Jest odmianą niedoczynności gruczołu tarczowego, rozwija się wtedy gdy niedoczynność wystąpi w życiu płodowym lub we wczesnym dzieciństwie.
Charakteryzuje się:
zahamowaniem rozwoju fizycznego, psychicznego i płciowego
zaburzeniami przemiany materii
Objawy matołectwa:
karłowaty wzrost
ogólne osłabienie
szybkie meczenie się
skłonnością do tycia
brakiem apetytu
znacznym niedorozwojem
zmianami w paznokciach i włosach
apatią
Profilaktyka niedoczynności tarczycy
Można skutecznie zapobiegać występowaniu wola i objawów niedoczynności tarczycy wywołanych brakiem jodu w glebie. Akcja zapobiegawcza polega na jodowaniu soli kuchennej.
Bibliografia:
Dr. Bolesław Zaremba „ O budowie i czynnościach ciała ludzkiego”. PZWL
Warszawa 1965r.
Julian Blicharski „Zarys chorób wewnętrznych” PZWL Warszawa 1983r.
Encyklopedia zdrowia pod redakcja Witolda Gomułki i Wojciecha Rewelskiego wydanie 2 Wydawnictwo naukowe PWN.