Ogólny opis	Skrót
OKRES PRENATALNY (nabywanie indywidualnych cech)
Zapłodniona komórka zawiera zapis wszystkich cech organizmu dotyczących budowy i funkcjonowania każdej kom ciała, wyglądu zewnętrznego, zdolności, temperamentu, predyspozycji osobowościowych oraz podatności na choroby Miejsce implantacji, dostęp do substancji odżywczych, wydajność łożyska powoduje to, że np.: bliźnięta jednojajowe już w chwili urodzenia nie są taki same ( różnią się wagą, doświadczeniem w odbiorze bodźców) Wpływ czynników powodujących zmiany materiału dziedzicznego: aberracje chromosomowe strukturalne (zespół miauczącego kota), liczbowych dotyczących autosomów (zespół Downa) i chromosomów płciowych (zespół Turnera) mutacje o charakterze monogenowym przekazywane w sposób dominujący (choroba Aperta), lub recesywny (fenyloketonuria), bądź sprzężony z płcią (hemofilia) mutacje o charakterze poligenowym = sumujące działanie wielu genów Przyczyny chorób i wad wrodzonych mogą być spowodowane wirusem (różyczka), bakterią (kiła), pasożytem, promieniowaniem, toksynami Jeśli czynniki teratogenne zaburzą migrację lub tworzenie się nowych połączeń między neuronami to w późniejszym okresie mogą pojawić się problemy natury psychicznej. W 3 miesiącu aktywność mózgu jest charakterystyczna dla gatunku ludzkiego oraz wykazuje indywidualne cechy Aktywność dziecka w 4 miesiącu staje się regularna i cyklicznie zmienia się (fazy czuwania i snu), a na jej indywidualne cechy ma wpływ odziedziczony temperament, tryb życia i aktywność matki. Matka zbyt aktywna lub unieruchomiona na zbyt długi okres czasu nie stymuluje rozwoju dziecka. W 6 miesiącu dziecko uczy się rytmu naprzemiennej aktywności na wzór matki. Niepokój matki - niedotlenienie lub zatrucie toksynami - uszkodzenie OUN, niska waga urodzeniowa, wcześniactwo - trudności w adaptacji - powstanie zaburzeń rozwoju psychoruchowego Częstotliwość i rodzaj wykonywanych ruchów, siła i szybkość reakcji na bodźce, ogólna energia, żywotność i potrzeba ruchu dziecka pozwalają na przewidywanie ruchliwości dziecka po urodzeniu, jego wrażliwości lub odporności na bodźce oraz szybkości uczenia się. Różnice występują w reakcji na stres: wolne, słabe reakcje - stabilność emocjonalna i kontrola emocji czy zachowania szybkie, gwałtowne reakcje - nadpobudliwość , żywe reakcje na bodźce z otoczenia Zróżnicowanie osob. można zaobserwować u bliźniąt obserwując ich wzajemną interakcję w łonie, np.: dominacje - submisje Zaznaczają się różnice ze względu na płeć: dziewczynki rozwijają się szybciej lecz chłopcy rosną szybciej. Następuje maskulinizacja i feminizacja mózgu, przy czym kształtują się potencjalne, płciowo zróżnicowane odmienności w rozwoju fizycznym i psychicznym (wzorce zachowań np.: seksualne). Występują różnice lateralne mózgu. Reakcje na bodźce mogą wskazywać na indywidualne cechy dziecka. Stany behawioralne (tj. czuwanie i sen) stanowią fizjologiczne podłoże rozwoju psychicznego (od nich zależy receptywność dziecka na bodźce), a pojawiające się odchylenia są związane z zaburzeniami układu nerwowego.	Podstawowy zapis budowy organizmu i jego cech indyw. Wpływ środowiska wewnątrzmacicznego Wpływ czynników genetycznych Wpływ czynników pozagtenetycznych Dojrzewanie mózgu Wpływ aktywności Wpływ stresu Obserwowalne różnice Inne
OKRES NIEMOWLĘCY
Jeśli dziecko urodzi się po 28 a przed 36 tygodniem ciąży	Wcześniak
1 miesiąc życia jest okresem przystosowawczym do życia, w nowym, pozamacicznym środowisku.	Noworodek
Do 6 miesiąca cechy funkcjonowania ustroju dziecka i parametry biochemiczne są takie same jak w okresie płodowym. Dziecko pozostaje nadal pod dominującym wpływem hormonów i metabolizmu z tego okresu. Związana jest z rozwojem umiejętności panowania nad swoim ciałem. Następuje rozwój psychoruchowy - powiązanie psychiki i motoryki Już kilkutygodniowe niemowlęta przejawiają różnice w kontaktach z przedmiotami i osobami: Odgrywają istotną rolę w tworzeniu obrazu własnej osoby Dzięki bodźcom z własnego ciała, których źródłem jest niezaspokojenie potrzeb, dyskomfort, wrażenia dotykowe kształtują się zalążki poczucia odrębności fizycznej	Faza bierności Faza ekspansji Różnice w kontaktach społecznych Emocje Ciało
OKRES PONIEMOWLĘCY
Odrębność psychiczna i poczucie własnego `Ja' wiąże się ze zrozumieniem pojęcia stałości przedmiotu oraz rosnącą samodzielnością dziecka, która staje się podstawą poczucia sprawstwa, a więc świadomości że jest się autorem zdarzeń i zmian. Poczucie `Ja' staje się podstawą do budowania wiedzy o sobie samym. Rozpoznawanie siebie w lustrze (18-24 mies. 88 %) Reakcja na własne imię Używanie słowa ja Pęd posiadania - przywłaszczanie innych i bronienie własnych przedmiotów Dziecięcy negatywizm - przeciwstawienie się prośbom i poleceniom dorosłym	`Ja' Przejawy
OKRES PRZEDSZKOLNY
Dzięki procesowi identyfikacji dziecko próbuje widzieć, czuć i działać jak znaczące osoby w jego otoczeniu. Pozwala to na spostrzeganie siebie w kategoriach społecznych - w kontekście rodziny itp. Następuje proces ustalania tożsamości płciowej, a procesy leżące u jej podstawy to: różnicowanie i integracja, obserwacja i naśladowanie, poznanie. Dziecko jest w stanie w wieku 1 r. ż. rozpoznać obiekty podobne do siebie (pierwotna identyfikacja), a w wieku 3 lat występuje usiłowanie upodobnienia się do modela (wtórna identyfikacja) - dziewczynki identyfikują się z matką, a chłopcy z ojcem. Pojawia się pojęcie roli płciowej, która jest skutkiem zebranego doświadczenia - nagradzanie za postępowanie zgodne z płcią. Zdolność do działania zgodnie z oczekiwaniami autorytetów, nawet w sytuacji braku zewnętrznej kontroli. Przejawia się to w powstrzymywaniu się od natychmiastowego reagowania na pobudzenia i planowanie działania. 4 rodzaje powstrzymywania się: od natychmiastowego działania ujawniania emocji szybkiego wyprowadzania wniosków dokonywania wyborów bez rozważenia sytuacji Związane jest to z kontrolą intensywności swoich emocji (4 r. ż.), planowaniem zadań (4-6 r. ż.), wydłużeniem czasu odpowiedzi (od 5 r. ż.), z odraczaniem gratyfikacji (pod koniec okresu). Dziecko dzięki tej zdolności potrafi dostosować się do próśb i zaleceń rodziców oraz kulturowych norm bez konieczności zewnętrznej kontroli. Etapy: Świadomość własnej osoby, Zastanawianie się nad sobą Tworzenie się obrazu w.o. - zestawu przekonań o swoich własnych cechach Na obraz w.o. składają się: imię, posiadane rzeczy, codzienne zachowania. Pierwsze opisy w wieku 3;6 zawierające emocje, przekonania i cechy. Odróżnienie siebie od innych przez używanie zaimków: `mój', `twój' (wytaczanie granic między `ja' i `inni'). Rozróżnienie przez dziecko działań intencjonalnych od przypadkowych (od 2 r. ż. w stosunku do siebie, od 3 r. ż. w stosunku do innych). Pozwala to właściwie ocenić negatywne zachowanie innego dziecka. Kształtowanie samooceny, czyli zespołu sądów o własnej wartości. Powoduje, że sądy opisowe utrwalają się.	Identyfikacja płci Samokontrola Rozwój obrazu własnej osoby
OKRES SZKOLNY
Następuje proces kształtowania świadomości siebie jako podmiotu własnych działań. Związane jest to z gromadzeniem doświadczeń pochodzących z porównania siebie z innymi, siebie w różnych sytuacjach i perspektywach, swoich różnych stanów podczas pełnienia określonej roli.	Podmiot działań
Integrowanie wiedzy o sobie samym z różnych punktów widzenia: jako obserwatora czy uczestnika zdarzenia. Jest to możliwe dzięki: osiągnięciom rozwojowym: tworzenie kategorii, operowania nimi w oderwaniu od konkretnych przedmiotów i treści, odróżnianie źródeł informacji, zainteresowanie przyszłością doświadczeniu zw. z własną aktywnością, wielością zadań, ćwiczenie zadań w różnych relacjach wpływom społecznym: proces socjalizacji, świadome unikanie wpływów społecznych, odróżnianie oczekiwań innych od swoich doświadczeniom wynikającym z przyjaźni: rozwijanie współuczestnictwa, rozwijanie zdolności rozumienia innych reagowanie współczuciem na negatywne stany osób	Własna podmiotowość

Rozwój osobowości

Strona 4 z 4

---