1.1 Twórczość plastyczna dziecka
Twórczość plastyczna dla dziecka jest specyficzną formą poznawania świata. Dzieci w tym wieku są z natury aktywne i ciekawe świata, kreatywne. Dlatego tę wspaniałą zdolność należy w nich pielęgnować i rozwijać. Dzieci poprzez swoje rysunki wciąż dają nam znaki, co je porusza, w nadziei ze zostaną zaakceptowane i zrozumiane. Próbują ukazać swoje rozumienie świata za pomocą symboli, kresek, plam, kół.
M. Karkowska- Struczyk uważa, że twórczość plastyczna dziecka "rozwija wyobraźnię, pamięć, pozwala na utrwalanie wiedzy o przedmiotach, życiu ludzi i zwierząt. Dziecko poznaje swoje możliwości, uczy się wytrwałości, ujawnia pomysłowość, oryginalność, uczy się odczuwać potrzeby innych". Stefan Szuman wykazał, że "dziecko w swoich rysunkach odtwarza nie tyle to, co widzi, ile to, co wie o świecie". Charakter kreski rysunkowej; oszczędnej, nieśmiałej i oschłej lub bogatej, poszukującej i dynamicznej, jest wyrazem osobowości dziecka. Rysunek często wyprzedza jego umiejętności w wysławianiu się i staje się jeszcze jedynym sposobem komunikowania się z otoczeniem. Dziecko w sposób pozawerbalny przekazuje nam wiedzę o sobie, swoje spojrzenie na świat. Jest to również sposób komunikowania się dziecka z dorosłymi. Próbuje ukazać rozumienie świata za pomocą symboli. Którym nadaje określony sens. Dla dziecka jego własna twórczość jest źródłem radości, dobrej zabawy, zaangażowania. Jest podstawową formą uczenia się oraz przekazywania wiedzy na temat swojego otoczenia społecznego, przyrodniczego i technicznego. Czego w nim doświadczyło, co wprawiło ich w zachwyt, co sprawia, że potrafi± reagować twórczo. Spotykamy tam zarówno złość, smutek, jak również radość życia, witalność i kreatywną energię, która drzemie w każdym dziecku. Poprzez rysunek dziecko wypowiada swój stan "wewnętrzny" to, co odebrało wszystkimi zmysłami. W pracy plastycznej zaciera się różnica między tym co znane i nieznane, rzeczywiste i urojone staje się podłożem zaskakujących, spontanicznych wizji artystycznych.
Dziecko fantazjuje, jego dusza bawi się tym, co przeżyła, i co sobie przypomina. Jest to kolorowy świat wyobraźni i królestwo duszy, w którym opisuje marzenie, sny, lęki, pragnienia. W ten sposób opowiada o sobie. Malując, dziecko jest wtopione w wydarzenia, które przedstawia. Dziecko między 3 a 4 rokiem życia zaczyna posługiwać się formą "bazgroty bezprzedmiotowej". Pochłania go sam proces działania twórczego. Nacisk ołówka zaczyna być kierowany, a linie nabierają różnej długości i grubości. Zjawiają się linie krzywe, dziecko zapełnia płaszczyznę kropkami, kreskami krzyżującymi się liniami krzywymi, aż wreszcie zamyka koło. Koło wyobraża doświadczenie granic, ale również zewnętrzne otoczenie. S. Szuman określa ten etap jako okres bazgrot. To okres ćwiczenia ręki, który kończy się około 4 roku życia, nierzadko przedłuża się przy niedostatku zachęty - do piątego roku życia. W tym okresie rysunki mają formę konturów, które z czasem wypełniają się szczegółowymi treściami w zależności od tego, co dziecko zaobserwowało i zapamiętało.
Następnym okresem, jaki opisuje S. Szuman, to okres w którym dzieci wchodzą w okres schematów uproszczonych (ideopalstyka), wyrażającym się rysunkiem postaci ludzkiej (głowonóg, głowotułów). Czynnik emocjonalny decyduje również o proporcjach poszczególnych części ciała w stosunku do siebie. Przekształcanie afektywne jest cechą charakterystyczną wytworów dziecięcych fazy schematu uproszczonego.
Po ukończeniu 4 roku życia dziecko znacznie poszerza swój rysunkowy świat. Oprócz postaci ludzkiej spotykamy zwierzęta, ptaki, drzewa, domy, pojazdy. Są to formy uproszczone, sprowadzone niemalże do znaków symbolicznych. Maluje ono przedmioty nie takie jakie one są, lecz takie, jakie w danym momencie odpowiadają jego przeżyciom. Rysunek charakteryzuje się poszukiwaniami, próbami i ciągłymi zmianami form symbolicznych. W tym ważnym okresie rozwojowym należy dodawać dzieciom odwagi i zachęcać je, by rozwijały swój indywidualny język kształtów, doceniając ich dzieła takie, jaki one są , również wtedy, gdy ich nie rozumiemy, na których początkowo nie potrafimy nic zrozumieć czy dojrzeć.
Tylko w ten sposób dziecko ma możliwość wprawiania się w świadomym tworzeniu linii i kształtów, i najważniejsze: odczuwa radość i satysfakcję z pozytywnych efektów własnych działań. Rzeczywistość jest przedstawiana z wielu punktów widzenia, z najważniejszych dla dziecka perspektyw. Małe dzieci przedstawiają stosunek emocjonalny, jaki zrodził się do tych treści. Dziecko stara się obrazować otaczający oraz swój wewnętrzny świat głównie w oparciu o wrażenia zmysłowe. Również poprzez dostarczanie dziecku akcesoriów, materiałów, narzędzi i środków oraz wskazywanie na różne możliwości ich wykorzystania rozwijamy u dziecka pomysłowość i wyobraźnię. Dziecko eksperymentuje, potrafi działać, doświadczać, badać. Szczególnie wyobraźnia pozwala na tworzenie wizji świata fikcji i marzeń.
Dostarczając dziecku tak różnorodny materiał plastyczny warto pamiętać, że barwy najbardziej pasjonują dzieci, są bowiem czynnikiem, który pozwala ujawniać nastrój emocjonalny i ekspresję przeżywanych treści. Kolorystyka jest podstawową cechą decydującą o uroku i oryginalności wytworów tego okresu. W dziecięcych pracach przedszkolaków można dostrzec zestawy spokojne, stonowane lub ostre i kontrastowe, zgaszone lub wesołe, ciepłe lub zimne. Dominują tu kolory zasadnicze: czerwienie, żółcienie i błękity, a także zielenie i czernie. W atmosferze uznania i tolerancji dla jego poczynań, dziecko również odkrywa własne możliwości wyrazu. Uzdolnione plastycznie dzieci z pasją manipulują wszelkiego rodzaju odpadkami i rekwizytami, a także materiałem przyrodniczym. Można także zaobserwować upór w dochodzeniu do celu, wielokrotne podejmowanie tego samego tematu czy problemu plastycznego, bez oznak zniechęcenia czy nudy.
Twórczość plastyczna odpowiednio rozwijana może odegrać w rozwoju dzieci doniosłą rolę. Kierowanie rozwojem tej twórczości powoduje nie tylko wzrost wrażliwości estetycznej, zdolności artystycznych dziecka, ale także rozwój umysłu, charakteru, woli, pełniejszy rozwój jego osobowości.
"Należy uznać, że rysunek dziecka jest przedmiotem autentycznej i
wartościowej sztuki, a więc niech żyją rysunki dzieci i tym gorzej
dla tych, którzy traktują je obojętnie".
Fernand Le'ger
Bibliografia:
Szuman S: Sztuka dziecka. Psychologia twórczości rysunkowej dziecka.
Warszawa 1990, WSiP.
Cybulska-Piskorek J: Twórczość plastyczna dziecka w wieku
przedszkolnym, Warszawa 1976, WSiP.
R. Glotton, C.Clero: Twórcza aktywność dziecka. Warszawa 1976, WSiP