07.10.2003

Temat: Ekonomia jako nauka.

Geneza nazwy:

• nazwa ekonomia pochodzi od greckich słów oikos - dom i nomos - prawo. Słowa te dały początek tytułowi książki „Oikonomikos”, której autorstwo przypisuje się Arystotelesowi (IV w p.n.e.) lub Ksenofontowi (V-IV w p.n.e.). Autor opisywał w niej zasady funkcjonowania gospodarstwa domowego typu niewolniczego;

• w 1615 r. ukazał się „Traktat o ekonomii politycznej” Antoine de Montschetien. Autor pisał głównie o finansach publicznych, badał społeczeństwo gospodarujące w danym kraju. Na podstawie jego traktatu powstała nazwa ekonomia polityczna (polityczna = społeczna, bo pochodzi od greckiego słowa politikos - społeczeństwo, społeczny);

• w 1890 r. Alfred Marshall napisał „Zasady ekonomiki”, gdzie podkreślał swój zmatematyzowany stosunek do ekonomii.

I ujęcie przedmiotu ekonomii: ekonomia to nauka, która bada jak ludzie radzą sobie z rzadkością, czyli jak dokonują alokacji (rozmieszczenia) ograniczonych zasobów pomiędzy liczne, często konkurujące ze sobą, potrzeby.

Rzadkość to fakt, że nie możemy mieć wszystkiego co chcemy przez cały czas; luka pomiędzy potrzebami a możliwościami ich zaspokojenia.

Implikacje rzadkości:

• na ogół występuje więcej niż jeden sposób wykorzystania zasobu;

• konieczność dokonania wyboru sposobu wykorzystania zasobu;

• z każdym wyborem wiąże się koszt alternatywny (koszt utraconych szans albo możliwości).

Koszt alternatywny to wartość najbardziej cennej, ale nie wybranej możliwości (to jest to, co tracimy dokonując takiego a nie innego wyboru).

Przykład: mając do wyboru prasowanie, naukę angielskiego lub oglądanie programu TV, dokonuję wyboru jednej rzeczy. Wybieram prasowanie. Z pozostałych rzeczy najbardziej cenną możliwością jest program TV. Kosztem alternatywnym jest utracona przyjemność z oglądania programu TV.

W odniesieniu do konkretnej działalności gospodarczej kosztem alternatywnym danego wyboru są utracone dochody z najbardziej cennej niepodjętej działalności.

Z punktu widzenia ekonomii nie ma niczego „za darmo”.

14.10.2003

Zasoby - podstawowe elementy używane w procesie gospodarowania. Dzielą się na: finansowe, osobowe, rzeczowe.

Adam Smith nazywany ojcem ekonomii wyróżnił trzy zasoby w zakresie zarządzania:

• kapitał; (np. maszyny, budynki, narzędzia, urządzenia w ujęciu rzeczowym) może przybierać różne formy; jest to wszelki wynik procesu produkcyjnego, który jest używany w procesach gospodarowania;

• praca; to każdy sposób w jaki ludzka energia fizyczna i umysłowa jest sensownie wydatkowana dla osiągnięcia celu;

• ziemia; jako zasób to nie tylko powierzchnia, ale również wszelkie bogactwa naturalne. (podaż ziemi jest stała, gdy myślimy globalnie).

Współcześnie uzupełnia się klasyfikację Adama Smith'a następującymi zasobami:

1. technika i technologia gospodarowania;

2. talent przedsiębiorczości;

3. czas.

Ad.1.

Technologia to nauka (wiedza) o technikach gospodarowania.

Technika gospodarowania to łączenie zasobów w określonych proporcjach dla osiągnięcia celu.

Ad.2.

Przedsiębiorczość to zbiór cech charakteru, które pozwalają nazwać kogoś przedsiębiorczym.

Przedsiębiorca to osoba zajmująca się działalnością gospodarczą, która odkrywa potencjalne zyskowne możliwości, organizuje i kieruje przedsięwzięciami, które mają produktywny charakter.

Atrybuty przedsiębiorczości:

• motyw działania; dążenie do osiągnięcia możliwie największych zysków;

• mechanizm działania; inwestowanie własnych lub pożyczonych kapitałów w określone przedsięwzięcie;

• skłonność do ponoszenia ryzyka majątkowego; wynika z niepewności;

• instytucjonalna forma przedsiębiorczości czyli przedsiębiorstwo.

Józef Shumpeter mówił, że przedsiębiorca to kombinator, ale w znaczeniu osoby, która ciągle dąży do nowości, innowacji. Wyróżnił on pięć przypadków kombinacji:

• wprowadzenie nowego produktu lub nowego gatunku jakiegoś produktu na rynek;

• zastosowanie nowej techniki produkcji, sprzedaży;

• zdobycie nowych rynków zaopatrzenia;

• zdobycie nowych rynków zbytu;

• przeprowadzenie nowej organizacji jakiejś gałęzi przemysłu, np. złamanie monopolu.

Ad.3.

Każda działalność człowieka odbywa się w czasie. Czas to jedyny zasób, którego się nie da odtworzyć.

Potrzeba - stan niedoboru; braku czegoś, co w związku ze strukturą organizmu, jego indywidualnym doświadczeniem, miejscem w społeczeństwie jest niezbędne do utrzymania się przy życiu, zapewnienia rozwoju, zachowania gatunku, utrzymania określonej roli społecznej itp. Potrzeby są bodźcem, który skłania do gospodarowania, ale ostatnio wysuwane jest zjawisko kreowania potrzeb przez reklamę. Z punktu widzenia ekonomii potrzeby wiążą się z konkretnymi dobrami (np. Mam potrzebę posiadania ……). Potrzeby są wybierane w drodze eliminacji mniej potrzebnych, rezygnacji z jednych na korzyść innych.

W wąskim znaczeniu dobra to przedmioty materialne służące do zaspokajania potrzeb. W znaczeniu szerokim do dóbr zalicza się również usługi oraz wartości materialne, np. prawo do licencji.

Właściwości potrzeb:

• nieograniczone co do rodzaju;

• ograniczone w swej pojemności; słabnie intensywność odczuwania potrzeby w miarę jej zaspokojenia;

• komplementarne (uzupełniające się); jedna potrzeba uruchamia drugą, np. samochód - paliwo;

• substytucyjne (zastępowalne); jedna może zastąpić drugą;

• odradzające się.

II ujęcie przedmiotu ekonomia: ekonomia to nauka, która zajmuje się badaniem praw rządzących procesem gospodarowania, a więc procesem produkcji, podziału, wymiany i konsumpcji.

Kategorie ekonomiczne to pojęcia abstrakcyjne (ogólne) odzwierciedlające najbardziej istotne cechy zjawisk gospodarczych (wszelkie fakty, zdarzenia odnoszące się do procesu gospodarowania). Przykłady kategorii to stopa procentowa, kredyt, płaca, zysk, przedsiębiorstwo, akcja, obligacja, dochód narodowy, cena, inflacja, bezrobocie. (Przykład wyjaśniający pojęcie abstrakcyjność, które należy czytać jako ogólne: Są różne rodzaje inflacji, np. umiarkowana, galopująca, hiperinflacja, które różnią się cechami szczegółowymi, ale jest jedna cecha wspólna tych rodzajów inflacji. Jest to długotrwały wzrost większości bądź wszystkich cen w gospodarce. Cecha wspólna to cecha ogólna i jest to cecha istotna, świadczy o istocie zjawiska).

21.10.2003

Prawo ekonomiczne - związek przynajmniej dwóch kategorii ekonomicznych; związek pomiędzy najbardziej istotnymi cechami zjawisk gospodarczych. Nie każdy związek jest prawem, musi on być o charakterze względnie-trwałym, koniecznym i nieprzypadkowym.

Jeśli jakiś związek zachodzi zazwyczaj to ma on charakter powtarzalny, np.:

• jeśli cena wzrasta to popyt maleje;

• jeśli cena maleje to popyt rośnie.

Względnie trwały charakter wynika z tego, że prawa działają w określonych warunkach. Jeżeli przestają istnieć warunki to przestają też działać prawa charakterystyczne dla tych warunków (np. gdy przestały istnieć warunki gospodarki rynkowej, to przestają działać prawa charakterystyczne dla tej gospodarki).

Związki te są konieczne i nieprzypadkowe i ma to związek z powtarzalnością zjawiska (popyt, podaż). (Konieczny i nieprzypadkowy to znaczy powtarzalny w określonych warunkach, zachodzący w większości przypadków).

Cechy (charakter) praw ekonomicznych:

• obiektywność; są niezależne od naszej świadomości; bez względu na to, czy wiemy o tym prawie czy też nie, ono istnieje i działa;

• żywiołowość; polega na tym, iż prawa są niezależne od naszej woli; skutki działania praw i tak następują niezależnie od naszej woli (dobrze by było nie działać wbrew prawu);

• charakter historyczny; działają w określonych warunkach; nie są niezmienne, co oznacza, że gdy warunki ulegają zmianie prawa również;

• charakter statystyczny (stochastyczny); prawa są wykrywane w wielkiej masie (trzeba przeprowadzić masy badań, aby wykryć, czy dany związek jest powtarzalny, i czy można go nazwać prawem).

Prawa ekonomii jako nauki to te prawa ekonomiczne, które zostały przez ekonomię odkryte, sformułowane i ogłoszone. Każde prawo ekonomii jest prawem ekonomicznym, ale nie każde prawo ekonomiczne jest prawem ekonomii.

Teoria ekonomiczna - zbiór praw ekonomicznych; obraz tego jak gospodarka lub jej fragmenty funkcjonują w określonych warunkach; uproszczony obraz rzeczywistości gospodarczej; uogólnienie rzeczywistości.

Model ekonomiczny w szerokim znaczeniu jest synonimem słowa teoria ekonomiczna. Natomiast w znaczeniu wąskim model ekonomiczny to zbiór założeń upraszczających. Modele możemy podzielić ze względu na język na modele opisowe i modele matematyczno-cybernetyczne.

W modelach mamy do czynienia z dwoma rodzajami zmiennych:

• zmienne egzogeniczne; inaczej zewnętrzne w stosunku do modelu;

• endogeniczne; wewnętrzne wynikające z elementów modelu.

Przykład:

• jeżeli mamy konkretny rynek, na którym występuje popyt i podaż, a cena jest ich wypadkową, mamy do czynienia ze zmienną endogeniczną;

• jeżeli mamy gospodarstwo domowe, które podejmuje różne decyzje, w których bierze pod uwagę cenę jakiegoś dobra, to ta cena jest niezależna od tego gospodarstwa domowego, ukształtowała się poza nim, mamy do czynienia ze zmienną egzogeniczną.

Paradygmat - podstawa danej nauki; ogólnie akceptowana teoria (w fizyce - teoria względności Einsteina; w astronomii - teoria Kopernika; w ekonomii - model doskonałej konkurencji).

Dwa sposoby podejścia do przedmiotu ekonomia:

• ekonomia pozytywna; mówi o tym, jak jest; to znaczy, że opisuje ona rzeczywistość gospodarczą, ale jej nie ocenia, stąd wynika fakt, że ma ona charakter obiektywny;

• ekonomia normatywna (postulatywna); nie mówi tylko i wyłącznie o tym, jak jest, ale mówi jak powinno być; nie tylko opisuje rzeczywistość gospodarczą, ale ją również ocenia, stąd wynika fakt, że ma ona charakter subiektywny.

Z punktu widzenia skali badania można podzielić ekonomię na:

• mikroekonomię; zajmuje się pojedynczymi podmiotami gospodarczymi, tj. gospodarstwo domowe lub rolne, zakład rzemieślniczy, przedsiębiorstwa, bank; a także pojedynczymi rynkami tj. zboża, samochodów, proszków do prania;

• makroekonomię; zajmuje się gospodarką jako całością, a konkretnie powiązaniami w gospodarce; a także częściami gospodarki (zarówno z punktu widzenia rodzaju działalności gospodarczej np. rolnictwo w danym kraju, ale również z punktu widzenia regionalnego, przestrzennego np. gospodarka województwa śląskiego); zajmuje się również tym, co znajduje się ponad gospodarką narodową, czyli powiązaniami pomiędzy różnymi gospodarkami.

Czasami wyróżnia się też poziom średni (mezoskalę, mezoekonomię), do którego zaliczymy części gospodarki zarówno z punktu widzenia rodzaju działalności gospodarczej, jak i również z punktu widzenia regionalnego, przestrzennego.

Podsumowania:

1. Początkowo ekonomia nie była samodzielną nauką, wchodziła w skład polityki jako ogólnej sztuki rządzenia.

2. Jako samodzielna nauka wyodrębniła się w XVIII wieku wraz z rozwojem kapitalizmu (była potrzeba badania nowej formacji gospodarczej).

3. Jedną z metod badań ekonomicznych jest analiza systemowa, u podstaw której leży ujęcie holistyczne. Analiza ta sugeruje całościowe podejście do badań zjawisk gospodarczych tzn. z uwzględnieniem nie tylko czynników ekonomicznych, ale i czynników pozaekonomicznych (filozofia państwa, religia, kultura) wpływających na zjawiska gospodarcze.

4. Ekonomia tradycyjne badając zjawiska gospodarcze brała pod uwagę tylko najważniejsze czynniki ekonomiczne wpływające na zjawiska.

5. Ekonomia współczesna bierze pod uwagę odrzucone przez ekonomię tradycyjną czynniki ekonomiczna jako mniej ważne oraz czynniki pozaekonomiczne.

6. Ekonomia deskryptywna narodziła się w Japonii i wysuwa się tezę o niepowtarzalności zjawiska w czasie i w przestrzeni; stoi na stanowisku, że nie można czynić uogólnień, a więc zjawiska należałoby badać każdorazowo.

28.10.2003

Temat: Zasada racjonalnego gospodarowania.

Podstawowe problemy do rozwiązania w procesie gospodarowania:

• co i ile produkować; pytanie o strukturę produkcji;

• jak produkować; pytanie o technikę produkcji;

• gdzie produkować; pytanie o lokalizację;

• kiedy produkować; pytanie o podział dochodu na konsumpcję i oszczędności, a tym samym o podział na konsumpcję i inwestycję;

• dla kogo produkować; pytanie o udział poszczególnych członków społeczeństwa w tworzonym produkcie, w wytworzonym dochodzie w gospodarce.

Dwojaki charakter działalności gospodarczej:

• zwyczajowo-tradycyjny; zarówno cele oraz środki i sposoby realizacji celów są przekazywane kolejnym pokoleniom poprzez zwyczaj, tradycję, czasami mogą być usankcjonowane prawnie; ten charakter związany jest z gospodarką naturalną (to gospodarka polegająca na produkcji dla siebie, celem jest produkcja na potrzeby własne producenta, jest on także konsumentem;

• tzw. działalność zarobkowa w skrócie zarobkowanie; jej celem jest uzyskanie możliwie największego dochodu (to cel główny, nadrzędny, który służy realizacji celów podrzędnych wynikających z potrzeb); jest związany z gospodarką towarową (to gospodarka, której celem jest produkcja towarów, czyli produktów przeznaczonych na wymianę).

Z charakterem zarobkowym działalności jest związana zasada racjonalnego gospodarowania i rachunek ekonomiczny jako jej narzędzie.

Zasada racjonalnego gospodarowania występuje w dwóch wariantach:

• maksymalizacja efektów przy danych nakładach; punktem wyjścia są dane nakłady i tak należy ich użyć, aby uzyskać maksymalną wydajność;

• minimalizacja nakładów przy danych efektach (najmniejszego kosztu); punktem wyjścia jest dany efekt; nakładów używamy tak, aby użyć ich jak najmniej i otrzymać pożądany efekt.

Rachunek ekonomiczny to zespół rachunków służących do porównania nakładów z oczekiwanymi efektami, mających na celu podjęcie optymalnej (najlepszej) decyzji. Elementy rachunku powinny być porównywalne, czyli wyrażone w pieniądzach.

Cechy rachunku ekonomicznego:

• względność; dane rozwiązanie jest optymalne względem danego kryterium celu w danych warunkach; nie znaczy to, że jest to rozwiązanie optymalne raz na zawsze;

• dualność; wiąże się z dwoma wariantami zasady racjonalnego gospodarowania;

• wariantowość; w obrębie tych dwóch wariantów mogą istnieć różne warianty rozwiązań, na różne sposoby można cel zrealizować;

• kompleksowość; rachunek powinien obejmować całość danego przedsięwzięcia, np. jeśli budowany jest supermarket to jest to inwestycja główna, a całość powinna być objęta rachunkiem.

Termin racjonalność rzeczowa i metodologiczna wprowadził Tadeusz Kotarbiński. Warunki będące podstawą wyróżnienia tych dwóch rodzajów racjonalności:

• jednoznacznie określony cel;

• wiedza o wszystkich środkach i sposobach realizacji celu;

• wiedza o zachowaniu innych podmiotów.

Racjonalność rzeczowa to działanie w obiektywnie najlepszy sposób niezależnie od wiedzy podejmującego decyzje; jest to pojęcie teoretyczne.

Racjonalność metodologiczna to działanie najlepsze z punktu widzenia, wiedzy podejmującego decyzje.

(Przykład: Ostatni autobus, którym możemy zdążyć na uczelnię odjeżdża o godzinie 7. przychodzimy na przystanek o 6:57, czyli wystarczająco wcześnie, żeby na niego zdążyć. Okazuje się, że został zmieniony rozkład jazdy i autobus pojechał o 6:55. Działaliśmy racjonalnie, była to racjonalność metodologiczna. Działaliśmy najlepiej na gruncie posiadanej wiedzy).

Funkcje możliwości produkcyjnych (funkcja transformacji produktów) są graficznym obrazem granicy możliwości produkcyjnych. Przedstawia ona maksymalne, ilościowe kombinacje dwóch dóbr, które można by tworzyć w danym czasie przy pełnym i efektywnym wykorzystaniu danych zasobów.

Koszt alternatywny to wartość ilości dobra Y, z której rezygnujemy. Rezygnujemy z tych samych ilości dobra Y, ale nie z tych samych wartości. W rzeczywistości działa prawo rosnącego kosztu alternatywnego. Wartość kolejnych ilości dobra Y, z których rezygnujemy są coraz większe.

Koszt alternatywny rośnie z dwóch powodów:

• zgodnie z prawem malejącej użyteczności krańcowej w miarę przyrostu zasobu dobra kolejnym jego jednostką przypisujemy coraz mniejsze wartości i odwrotnie jeżeli zasób dobra kurczy się to pozostającym jednostką przypisujemy coraz większe wartości;

• zgodnie z prawem malejących produktów krańcowych wydajność początkowo zatrudnionych zasobów do produkcji dobra X jest największe. W miarę wzrostu produkcji dobra X wydajność kolejno zatrudnianych zasobów maleje.

Skoro chcemy utrzymać jednakowe przyrosty produkcji dobra X, musimy zatrudniać coraz więcej mniej wydajnych zasobów, a więc z coraz większych ilości dobra Y rezygnujemy i obrazuje to krzywa możliwości produkcyjnych.

W miarę zwiększania ilości dobra X, zmniejsza się ilość dobra Y o coraz to większą ilość.

Przy wyborze kombinacji na krzywej możliwości produkcyjnych posługujemy się kryterium optymalności w sensie Pareto, które mówi, że decyzja jest najlepsza, jeżeli jakakolwiek inna decyzja lepsza od niej pod jednym względem jest gorsza pod innym względem.

04.11.2003

Temat: Rynek i ceny.

Rynek to miejsce, na którym spotykają się kupujący i sprzedający oraz kształtuje się cena równowagi rynkowej jako wypadkowa popytu i podaży.

Rynek to proces, przy pomocy którego kupujący i sprzedający określają co chcą kupić/sprzedać i na jakich warunkach.

Rynek to ogół relacji, więzi, stosunków między sprzedającymi i kupującymi.

Rynek to ogół warunków, w których przebiegają transakcje kupno-sprzedaż.

Klasyfikacja rynku:

• ze względu na zasięg:

1. lokalny: miejski, wiejski;

2. regionalny: na szczeblu województwa;

3. krajowy: dotyczy całej gospodarki narodowej;

4. międzynarodowy: obejmujący kilka gospodarek;

5. światowy: obejmujący cały świat.

• ze względu na przedmiot obrotu:

1. rynek dóbr konsumpcyjnych;

2. rynek dóbr produkcyjnych (kapitału rzeczowego, pracy, ziemi);

3. rynek pieniężno-kapitałowy (kapitały krótko-, średnio- i długoterminowe, pieniądze);

4. rynek tytułów prawnych do wartości niematerialnych (np. prawo do licencji, znaku firmowego są przedmiotem obrotu).

• ze względu na poziom równowagi:

1. rynek zrównoważony (występuje równowaga między popytem a podażą na określone dobro);

2. rynek niezrównoważony:

1. rynek sprzedawcy; występuje nadwyżka popytu nad podażą i stawia to w uprzywilejowanej sytuacji sprzedawcę;

2. rynek nabywcy; występuje nadwyżka podaży nad popytem i stawia to w uprzywilejowanej sytuacji nabywcę.

• ze względu na charakter produktów:

1. rynek homogeniczny; przedmiotem obrotu są produkty jednorodne, są one standaryzowane, produkty pochodzące od różnych producentów nie różnią się niczym, nawet drugorzędnymi cechami;

2. rynek heterogeniczny; produkty są zróżnicowane.

• ze względu na ingerencję państwa:

1. rynek wolny; bardzo mały zakres ingerencji państwa, państwo ma za zadanie stworzenie warunków konkurencji, ale nie reguluje tego rynku;

2. rynek sterowany (kierowany, regulowany); większy udział państwa w tym rynku.

• ze względu na stopień wyrównywania się ceny. Biorąc pod uwagę stopień konkurencji na rynku, o którym najczęściej decydują takie kryteria jak ilość uczestników w rynku, charakter produktów, łatwość wejścia i wyjścia z rynku, dostęp do informacji o tym rynku, można wyróżnić:

1. rynek doskonały (doskonała konkurencja): bardzo wielu uczestników w rynku zarówno po stronie popytu jak i podaży, produkt jest homogeniczny (jednorodny), bardzo łatwe wejście i wyjście z rynku, brak barier wejścia i wyjścia z rynku, doskonała informacja o rynku, która sprawia, że rynek ten jest przejrzysty (transparentny), uczestnicy rynku nie mają bezpośredniego wpływu na kształtowanie cen, konkurencja ma charakter cenowy, ale będzie tendencja do wyrównywania ceny;

2. rynek niedoskonały, który można podzielić na:

1. monopol pełny (absolutny): teoretycznie jeden oferent produktu, jeden produkt, bardzo trudne wręcz niemożliwe wejście na rynek, bariery kapitałowe, występowanie jednego oferenta nie oznacza całkowitego braku konkurencji, gdyż w rzeczywistości może występować tzw. walka o udział w zakupach konsumenta;

2. monopol częściowy (oligopol): specyficzna forma to duopol (dwóch oferentów); oligopol od kilku do kilkunastu oferentów; produkt może być jednorodny (oligopol doskonały) albo zróżnicowany (oligopol niedoskonały); wejście i wyjście z rynku trudne, ale łatwiejsze niż w monopolu pełnym; charakterystyczne są porozumienia monopolistyczne, które dotyczą najczęściej wysokości ceny, a tym samym wielkości produkcji na rynek, podziału rynku zbytu; porozumienia monopolistyczne mogą mieć charakter nieformalny porozumień tzw. dżentelmeńskie porozumienia, ale mogą to też być porozumienia formalne; jeśli nie ma porozumienia obowiązuje zasada przywództwa cenowego, która polega na tym, że oferenci przyjmują cenę taką jaką wyznacza najsilniejszy oferent na rynku;

3. konkurencja monopolistyczna: wielu uczestników tego rynku; produkty są heterogeniczne (zróżnicowane); łatwe wejście i wyjście z rynku; istnieje możliwość kreowania ceny przez producentów do pewnej granicy, która jest mniejsza niż w monopolu pełnym i monopolu częściowym.

• ze względu na legalność [b) i c) to gospodarka II - go obiegu]:

1. rynki legalne (białe);

2. rynki nielegalne (czarne): obrót pewnymi towarami jest zabroniony w gospodarce; może wynikać z norm etycznych, z typu gospodarki (np. sprzedaż przez podmioty prywatne obcej waluty w czasach realnego socjalizmu);

3. rynki półlegalne (szare): nielegalne źródła pochodzenia towaru oraz warunki transakcji (np. handel towarami nie ewidencjonowanymi dla uniknięcia podatku; handel towarami przez osoby nie mające na to pozwolenia).

Pojęcia związane z klasyfikacją rynku:

• polipol: określenie rynku zbliżonego do doskonałej konkurencji; oznacza wielu oferentów;

• polipson: polipol po stronie nabywcy; wielu uczestników;

• monopson pełny: jeden nabywca (np. państwo jako nabywca wyrobu przemysłu zbrojeniowego);

• oligopson: od kilku do kilkunastu nabywców (np. niewielka grupa nabywców specyficznych surowców);

• konkurencja monopsonistyczna: wielu nabywców zróżnicowanych produktów.

18.11.2003

Funkcje rynku klasycznego, na który działa swobodnie mechanizm rynkowy:

• rynek jako narzędzie wyceny dóbr;

• rynek jako źródło informacji o stopniu rzadkości dóbr (jeżeli dobra są rzadsze to ich ceny są relatywnie wyższe);

• rynek jako narzędzie alokacji zasobów (producenci dążąc do minimalizacji kosztów używają zasoby o relatywnie niższych cenach, a więc bardziej dostępne oszczędzając w ten sposób zasoby rzadsze);

• rynek jako narzędzie osiągania równowagi;

• rynek jako narzędzie weryfikacji społecznej przydatności wytworzonej produkcji (na rynku, na którym działa wielu producentów podejmujących decyzje niezależnie od siebie po zaoferowaniu tej produkcji okazuje się dopiero jakie są możliwości jej realizacji, czyli zbytu).

Cena (spełniają właściwą funkcję informacyjną):

• to ilość jednostek pieniężnych przypadających na jednostkę towaru. Jest to tzw. cena absolutna;

• to stosunek cen dwóch dóbr. Jest to cena relatywna (względna). Można obliczyć wówczas ile za cenę jednego produktu można mieć drugiego dobra.

Zasadnicze mechanizmy kreowania cen:

• mechanizm rynkowy (żywiołowe cenotwórstwo); ceny kształtują się swobodnie na rynku zbliżonym do doskonałego. Są wypadkową popytu i podaży. Tak powstałe ceny, to ceny równowagi rynkowej (to taka cena, przy której ilość oferowana jest równa rozmiarom zapotrzebowania). Te ceny nazywamy wolnorynkowymi;

• mechanizm administracyjny; ceny nazywane administrowanymi (kierowanymi) mają dwie odmiany:

1. ceny mogą być kształtowane przez państwo i są to ceny urzędowe;

2. ceny mogą być kreowane przez monopole i są to ceny monopolowe.

Ceny urzędowe i monopolowe można podzielić ze względu na stopień określoności (sposób obowiązywania) następująco:

• ceny stałe; ustalone w ściśle określonej wysokości, której nie można dowolnie zmienić (ceny urzędowe);

• ceny minimalne; określenie danej granicy poniżej której cena nie może być obniżona. Czasami te ceny wprowadzane są dla całych grup towarowych (mówimy wtedy o grupowych cenach minimalnych). Cenami minimalnymi mogą być ceny urzędowe (dotyczą cen produktów rolnych, a więc celem ich wprowadzenia jest ochrona producentów rolnych) oraz ceny monopolowe (których celem jest wyeliminowanie konkurencji między oligopolistami, która narażałaby ich na znaczne obniżki stóp zysku). Często są to ceny na wyższym poziomie równowagi rynkowej;

• ceny maksymalne; ustalenie górnej granicy powyżej której cena nie może wzrosnąć. Celem jest ochrona konsumentów (ceny urzędowe). Często są niższe od ceny równowagi rynkowej.

Ze względu na ilość szczebli (ogniw) w wymianie wyróżniamy:

• cena fabryczna; cena zbytu pomniejszona o podatek obrotowy;

• cena zbytu; cena, po której sprzedaje dobro producent;

• cena hurtowa; cena zbytu plus hurtowa marża handlowa (składają się na nią koszty przedsiębiorstwa handlu hurtowego plus zyski);

• cena detaliczna; cena hurtowa plus detaliczna marża handlowa (koszty przedsiębiorstwa handlu detalicznego plus jego zyski).

Funkcje cen:

• dochodowa; ceny mają przynieść dochód sprzedającym dobra;

• informacyjna (informacyjna i alokacyjna); ceny informując o rzadkości dóbr umożliwiają właściwą alokację zasobów;

• rozdzielcza (dystrybucyjna, bilansowania popytu z podażą); tę funkcję prawidłowo pełnią ceny równowagi rynkowej, bo nie ma wówczas nadwyżek ani niedoboru dobra (wszystko zostało sprzedane, starczyło dóbr wszystkim, którzy chcieli je kupić po danych cenach);

• redystrybucyjna; narzędziem redystrybucji dochodów nominalnych (ilość pieniędzy otrzymywana z tytułu własności czynników produkcji) i kształtowania się dochodów realnych (ilość dóbr, które można nabyć za dochód nominalny). Redystrybucji dochodów nominalnych dokonuje państwo, np. chcąc poprawić sytuację materialną określonych grup społecznych obniża ceny na podstawowe dobra. Ceny w tej funkcji działają nieselektywnie, ponieważ dobra te mogą być nabywane nie tylko przez osoby, którym zamierzano podnieść dochody realne. Zbyt niskie ceny prowadzą do marnotrawstwa. Podmiotem dokonującym redystrybucji naszych dochodów nominalnych są monopole;

• bodźcowa (stymulująca); ceny mają bodźcowe oddziaływanie na wybór (decyzje) konsumenta i producenta.

Dyferencjacja (zróżnicowanie cen) - to zróżnicowanie cen, którego przyczyną nie są różnice kosztów. Rodzaje dyferencjacji:

• regionalna (przestrzenna) dyferencjacja; ceny są zróżnicowane w zależności od miejsca, w którym sprzedajemy. Przykładem są ceny dumpingowe (cena na rynku zagranicznym danego dobra jest niższa niż na rynku wewnętrznym, czasami jest niższa od cen produkcji, czasami nie pokrywa kosztów transportu. Jej celem jest wejście na rynek zagraniczny);

• czasowa dyferencjacja; zróżnicowanie w zależności od czasu, w którym sprzedajemy, czy w sezonie czy poza sezonem;

• kwantytatywna dyferencjacja; zróżnicowanie w zależności od ilości dobra sprzedawanego;

• kwalitatywna dyferencjacja; zróżnicowanie w zależności od przeznaczenia, np. węgiel może służyć celem konsumpcyjnym, ale również celem produkcyjnym;

• personalna dyferencjacja; zróżnicowanie cen dla grup odbiorców o różnej sile nabywczej (o różnej wysokości dochodów).

Terminy:

1. Mechanizm rynkowy - związki przyczynowo-skutkowe pomiędzy takimi podstawowymi elementami rynku jak popyt, podaż, cena.

2. Konkurencja (dążenie do uzyskania możliwie najlepszych wyników) - proces, przy pomocy którego uczestnicy rynku starają się podać oferty nie gorsze od innych pod względem ceny, jakości, warunków gwarancji itp.

3. Cenobiorca - uczestnik rynku na tyle mały w stosunku do całości, że jego decyzje nie maja bezpośredniego wpływu na cenę.

4. Cenodawca - uczestnik rynku na tyle duży w stosunku do całości rynku, że ma możliwość kreowania ceny.

25.11.2003

Temat: Popyt i podaż.

Popyt (efektywny to tylko te potrzeby, które maja pokrycie w realnej sile nabywczej konsumentów; jest ich stać na potrzeby) - ilość dobra, na które występuje zapotrzebowanie w danym czasie przy różnych poziomach ceny.

Funkcje popytu.




a) Krzywa popytu

według A. Marshalla.

b) Linia popytu
wyznaczona metodą
najmniejszych
kwadratów.

c) Krzywa popytu
na czekoladę.




Przesunięcie wzdłuż krzywej popytu jako ilustracja prawa popytu:

a) b)

Prawo popytu wyraża związki pomiędzy popytem na dane dobro a jego ceną.

Jeżeli cena danego dobra spada to ceteris paribus (przy innych warunkach stałych, jednakowych, niezmiennych) wzrasta na niego popyt. A jeżeli cena dobra wzrasta to ceteris paribus maleje na niego popyt.

Determinanty popytu:

1. cena danego dobra;

2. ceny innych dóbr; chodzi o:

1. dobro komplementarne - dobro uzupełniające się; jeżeli na skutek zmiany ceny wzrasta popyt na jedno dobro, to wzrasta popyt na dobro komplementarne;

2. dobro substytucyjne - w szerokim znaczeniu za substytuty uważa się dwa dobra, pomiędzy którymi zachodzi następująca zależność: jeżeli wzrasta popyt na jedno dobro to maleje popyt na to drugie. Występuje tzw. efekt substytucyjny, który polega na tym, że na ogół wzrasta popyt na substytut o relatywnie niższej cenie a maleje popyt na substytut o relatywnie niższej cenie.

1. dochód konsumenta;

1. jeżeli dochód wzrasta (maleje) i popyt na dane dobro wzrasta (maleje) to dobro ma charakter normalny (jest to dobro zwykłe);

2. jeżeli dochód wzrasta (maleje) a popyt na dane dobro maleje (wzrasta) to dobro jest niższego rzędu (podrzędne).

Rys. Zmiana charakteru dóbr wraz ze wzrostem dochodu. Początkowo wraz ze wzrostem dochodu do osiągnięcia poziomu D_o popyt na dobro wzrastał (dobro to jest normalne), po przekroczeniu D_o (dochód dalej wzrasta) popyt na dobro maleje (dobro to jest niższego rzędu).

1. liczba konsumentów i ich struktura (według płci, wieku, itp.);

2. warunki naturalne;

3. jakość dobra;

4. przewidywania co do przyszłości; antycypacja przyszłych zwiększonych dochodów - (niektórzy przewidują przyszłe dochody) może skłaniać do zaciągania kredytów i zwiększania popytu.

Determinant pierwszy to czynnik cenowy.

Determinanty od 2 do 7 to czynniki pozacenowe, które powodują przesunięcie krzywej popytu.




Rys. Przesunięciu krzywej popytu. Przesunięcia funkcji popytu wywołane są przez zmiany pozacenowych czynników wpływających na popyt.

Rys. Ten sam wzrost ceny i czynników pozacenowych nie wpływa na zmianę ilości nabywanej.




Paradoksy popytu (nie potwierdzają prawa popytu, są to osobliwości zachowań konsumentów):

• paradoks Giffena (odkryty w XIX wieku w Irlandii); cena chleba wzrosła, a pomimo tego wśród ludności o bardzo niskich dochodach wzrosła konsumpcja chleba, ponieważ cena jednej kalorii chleba była i tak niższa od ceny jednej kalorii pozostałej żywności;

• efekt owczego pędu Leibensteina (naśladownictwa); konsumenci zgłaszają popyt na pewne dobra, ponieważ robią to również inni;

• efekt snobizmu Leibensteina; konsumenci albo w ogóle nie kupują pewnych dóbr, albo kupują w mniejszych ilościach dobra nabywane przez innych, wynika to z chęci wyróżnienia się;

• efekt Veblena (prestiżowy); konsumenci kupują dobra ze względu na ich relatywnie wysoką cenę, co wynika z chęci demonstracji bogactwa, uznania, prestiżu;

• paradoks spekulacyjny;

1. cena rośnie i popyt rośnie, ponieważ nabywcy spodziewają się dalszego wzrostu ceny;

2. cena maleje i popyt maleje, ponieważ nabywcy spodziewają się dalszego zmniejszania ceny.

Rodzaje popytu ze względu na powiązania między dobrami:

• komplementarny- popyt na jedno dobro wywołuje popyt na drugie dobro, które jest w stosunku do niego komplementarne

• substytucyjny- popyt na jedno dobro można zastąpić popytem na drugie substytucyjne

• ograniczony- popyt na jakieś dobro zależy od popytu na inne dobro, które jest z niego wytwarzane np. popyt na mleko zależy od popytu na ser, jogurt.

Podaż - ilość dobra oferowanego do sprzedaży w danym czasie przy różnych poziomach ceny.



Ps

Qs

Rys. Krzywa podaży wg A. Marshalla


Ps

Qs

Funkcje podaży są odzwierciedleniem prawa podaży, które wyraża związki między podażą a cenami danego dobra.

Prawo podaży mówi, że jeżeli cena dobra wzrasta to ceteris paribus wzrasta jego podaż, jeżeli cena maleje, to ceteris paribus podaż też maleje.

Determinanty podaży:

• cena danego dobra

• koszty ( na drodze od producenta do nabywcy)

• zyski i rentowność (stosunek zysków do kosztów- najczęściej stosowana miara rentowności)

• wysokość podatków

• technika produkcji

• ingerencja państwowa np. państwo może skłaniać przedsiębiorstwa do stosowania techniki bezpiecznej ze względu na bhp, ale za to mniej wydajnej (do stosowania urządzeń dla ochrony środowiska) w części, w jakiej podmioty prywatne pokrywają koszty ochrony środowiska i może powodować zmniejszenie podaży.

• warunki naturalne

• przewidywanie, co do przyszłości

• czas

W historii były przypadki zachowania producentów, które nie potwierdzały prawa podaży (drobni producenci rolni)




Ceteris paribus

2 odmiany:

• cena dobra wzrastała, a podaż malała, ponieważ konsumpcja własna producentów była niewystarczająca i postanowili część produkcji zatrzymać dla siebie

• cena malała, a podaż wzrastała, ponieważ producenci chcieli w ten sposób zrekompensować sobie zmniejszenie zysków.

Przesunięcie funkcji podaży













Przesunięcie funkcji podaży spowodowane jest zmianami czynników niecenowych. Cena wywołuje ruch wzdłuż krzywej podaży.

Dwa rodzaje podaży ze względu na powiązania między dobrami:

• podaż łączna- dotyczy dóbr, które nie mogą być produkowane oddzielnie np. zwierzę, z którego jest mięso i futro

• podaż zastępowalna- przy danych zasobach wzrost podaży jednego dobra wymaga podaży drugiego dobra

Równowaga rynkowa

Prawo podaży i popytu - związki między podażą, popytem a cenami. Efektem działania tego prawa jest cena równowagi rynkowej.

Mechanizm dochodzenia do równowagi w ujęciu Walrasa:







Stan równowagi idealnej (teoretyczny). W rzeczywistości ilość oscyluje wokół QE, a cena wokół ceny PE.

S1> D1; długość odcinka to nadwyżka podaży (niedobór popytu)

Leon Walras w swej analizie dochodzenie do równowagi rynkowej wychodził od cen kształtujących się powyżej i poniżej ceny równowagi rynkowej.

Jeżeli cena jest wyższa od PE, to na rynku występuje nadwyżka podaży. Oferenci, chcąc sprzedać dobro, obniżają cenę, wówczas maleje podaż i wzrasta popyt, a więc maleje różnica między podażą a popytem aż do osiągnięcia punktu E. Przy cenie P2 nadwyżka popytu i niedobór podaży.

Jeżeli cena jest niższa od PE, to występuje nadwyżka popytu, sprzedający podwyższa cenę, co spowoduje zmniejszenie popytu i zwiększenie podaży aż do osiągnięcia punktu E.

Pokazany mechanizm dochodzenia do równowagi rynkowej zakładał jednoczesne dostosowanie po stronie popytu i podaży. W rzeczywistości, o ile popyt może dostosować się natychmiastowo do zmiany ceny, to podaż dostosowuje się z opóźnieniem czasowym. W produkcji rolnej efekty dostosowań mogą wystąpić po roku (zanim urośnie). Opisuje to model pajęczyny.

Dochodzenie do równowagi rynkowej wg A. Marshalla







A. Marshall wychodził od analizy ilości różnej od QE. Jeżeli ilość jest mniejsza od QE, to cena, po której skłonni są nabywać tę ilość konsumenci (cena popytu) jest wyższa od ceny, po której skłonni są sprzedawać tę ilość oferenci (ceny podaży). W tej sytuacji oferenci podejmują decyzję o zwiększeniu ilości, skutkiem czego jest zmniejszenie różnicy między cenami aż do osiągnięcia punktu E.

Jeżeli ilość jest większa od QE(Q2), to PS jest większe od PD (nabywcy nie chcą kupować po wyższej cenie), zapada decyzja o zmniejszeniu ilości, z czego wynika, że zmniejsza się różnica między cenami aż do osiągnięcia punktu E.

09.12.2003

Temat: Elastyczności popytu i podaży.

Elastyczności są to miary służące do zmieniania stopnia zmian jednej zmiennej na stosunek zmian drugiej zmiennej o 1%.

Elastyczność popytu:

1. Prosta, cenowa elastyczność popytu; to względna zmiana popytu na skutek względnej zmiany cechy danego dobra;


, gdzie
, D₁ - popyt po zmianie, D₀ - popyt przed zmianą


Wynik informuje nas o ile procent zmieni się popyt, jeżeli cecha zmieni się o 1%;

2. Elastyczność mieszana (krzyżowa), cenowa elastyczność popytu; to względna zmiana popytu na jedno dobro na skutek zmiany ceny drugiego dobra. Te dwa dobra mogą być w stosunku do siebie komplementarne albo substytucyjne;


, gdzie Dx i Dy oznaczają dobra

Jeżeli elastyczność wyjdzie ujemna tzn., że dobra są w stosunku do siebie komplementarne, a jeśli dodatnia to są one substytucyjne;

3. Elastyczność dochodowa popytu; to względna zmiana popytu na skutek względnej zmiany konsumenta;




Jeśli elastyczność jest dodatnia to dobra są normalne (zwykłe).

Jeśli elastyczność jest ujemna to dobra są ujemne (podrzędne).

Jeśli elastyczność dochodowa >1 to mamy dobra luksusowe (wyższego rzędu).

Jeśli elastyczność ta jest <1 to te dobra nazywamy dobrami pierwszej potrzeby (podstawowe).

Wynika z tego, że część dóbr pierwszej potrzeby są dobrami normalnymi (mają charakter dóbr normalnych - dobra o elastyczności <1, ale dodatniej), a część dóbr pierwszej potrzeby ma charakter wyższego rzędu.

Elastyczność dochodowa a przesunięcie prostej popytu.










P₀ A B C






D D' D”

Q₀ Q₁ Q₂

Krzywe Engla.


Dochód

Żywność - dochód wzrasta jednakowo, a popyt coraz wolniej. Elastyczność <1.

Popyt


Dochód

Dodatki mieszkaniowe - dochód i popyt będzie wzrastał w podobnym stopniu. Elastyczność =1.

Popyt


Dochód

Dobra luksusowe (samochód, biżuteria, wycieczki). Elastyczność >1.

Popyt

Prawa Engla:

• w miarę wzrostu dochodu konsumenta maleje udział wydatków na żywność;

• w miarę wzrostu dochodu konsumenta udział wydatków jest stały;

• w miarę wzrostu dochodu konsumenta rośnie udział wydatków na dobra luksusowe.

Rodzaje dóbr	Elastyczność dochodowa	Zmiana wielkości zapotrzebowania	Zmiana udziału w budżecie	Przykład
Dobra normalne: dobra luksusowe dobra pierwszej potrzeby	dodatnia	wzrost
		>1	wzrost o > niż 1%	wzrost	jachty
		0-1	wzrost o < niż 1%	spadek	żywność
Dobra niższego rzędu	ujemna	spadek	spadek	chleb

Elastyczność podaży - to względna zmiana podaży na skutek względnej zmiany ceny danego dobra.


Ogólna syntetyczna interpretacja wyników elastyczności podaży:

• elastyczność proporcjonalna (wzorcowa):




• mała elastyczność; popyt względem danego dobra jest mało elastyczny (słaba reakcja popytu na zmianę ceny):




• duża elastyczność (wielka); popyt względem ceny danego dobra jest elastyczny (o sile zmian decyduje liczba
  :




• elastyczność sztywna; popyt względem cen danego dobra jest sztywny (absolutnie nieelastyczny, doskonale nieelastyczny); cena się zmienia a popyt jest sztywny (np. popyt na trumny):



P D



P₁


P₂


P₃




Q

• elastyczność doskonała; popyt i … są doskonale elastyczne (w zależności od tego co mierzymy):










P

P₁ D




Q

Jeżeli mamy informacje o wielu zmianach, np. ceny i popytu, i jeżeli zmiany te są niewielkie to mówimy o elastyczności punktowej
.

Jeżeli mamy informacje o niewielu zmianach i są one dwie to mówimy o elastyczności łukowej:
(średnia arytmetyczna dwóch poziomów ceny).

Podstawowe czynniki wpływające na cenową elastyczność popytu:

• cena dobra; przy relatywnie wyższych cenach elastyczność jest większa niż przy niższych cenach;

• znaczenie dobra dla konsumenta; udział dobra w budżecie konsumenta jest wyższy to wyższa jest też elastyczność;

• stopień substytucyjności; im więcej substratów tym większa elastyczność;

• rodzaj dobra; dobra podstawowe mają mniejszą elastyczność, natomiast dobra luksusowe charakteryzują się większą elastycznością;

• czas.

Podstawowe czynniki wpływające na cenową elastyczność podaży:

• rodzaj dóbr; są dobra, które charakteryzują się stałą podażą (podaż ziemi, dzieł sztuki);

• czas.

Marshall dokonał podziału czasu na trzy rodzaje:

• okres infrakrótki i ultrakrótki; podaż w tym okresie jest stała;

• okres krótki; podaż podlega wahaniom, zmienia się, ale w granicach danych możliwości produkcyjnych;

• okres długi; zmiany produkcji podaży są większe, bo zmieniają się możliwości produkcyjne. W tym okresie zasadniczo wprowadza się postęp naukowo-techniczny i organizacyjny, który sprawia, że możliwości produkcyjne ulegają zmianie.

Współczynnik giętkości cen:

• współczynnik fleksybilności cen; względna zmiana ceny na skutek względnej zmiany popytu:




• współczynnik ekspansybilności cen; względna zmiana ceny na skutek względnej zmiany podaży:




16.12.2003

Temat: Teoria wyboru konsumenta.

Subiektywne teorie wartości:

• teoria użyteczności (całkowitej); czołowy przedstawiciel Etienne Condillac: „konsument ocenia dobro w całości na tyle, na ile wynika to z jego subiektywnej oceny użyteczności dobra (satysfakcja z posiadanego dobra albo szerzej subiektywna ocena przydatności danego dobra do zaspokojenia indywidualnej potrzeby konsumenta)”;

• teoria użyteczności krańcowej (marginalnej); William Jevons, Karol Menger, Herman Gossen: „konsument ocenia kolejne jednostki danego dobra, oceny przypisywane kolejnym jednostką; użyteczności krańcowe maleją w miarę zwiększania zasobu dobra, a wzrastają w miarę kurczenia się zasobu dobra”.

Linia budżetowa (konsumenta) jest graficznym wyrazem ograniczenia budżetowego, które oddziela osiągalne i nieosiągalne kombinacje ilościowe dóbr dla konsumenta. Linia budżetowa jest funkcją malejącą.

Przedstawia ona maksymalne ilościowe kombinacje dwóch dóbr, które konsument może nabyć przy danym dochodzie i danych cenach dóbr.

Linia budżetowa przedstawia realny dochód konsumenta.


Q_F

punkt G - nie osiągalny w danym czasie

punkt K - osiągalny, ale konsument nie wykorzystuje w pełni swoich możliwości finansowych (nie kupuje tyle, ile mógłby przy swoich dochodach)

Q_P

Odległość linii budżetowej od początku układu współrzędnych zależy od wysokości dochodu natomiast nachylenie tej linii zależy od relacji cen obu dóbr.

Założenia teorii wyborów konsumenta:

1. konsumenta potrafi uszeregować dobra według poziomu satysfakcji jaką mu przynoszą;

2. konsument woli mieć więcej niż mniej;

3. gusty konsumenta podlegają prawu malejącej krańcowej stopy substytucji.


Q_F

Q_P

Krzywa obojętności odzwierciedla kombinacje ilościowe dwóch dóbr, które są konsumentowi obojętne, ponieważ wszystkie kombinacje leżące na jednej krzywej obojętności mają taką samą łączną użyteczność.

Jeżeli mamy więcej krzywych obojętności to powstaje mapa krzywych obojętności. Im dalej od początku układu współrzędnych położona jest krzywa obojętności, tym wyższa jest użyteczność kombinacji dóbr na niej leżących. Wynika to z drugiego założenia teorii wyborów konsumenta. Np. W punkcie A w porównaniu z punktem E zmalała ilość filmów. W rezultacie obu dóbr jednocześnie jest więcej (im dalej od początku układu współrzędnych).

Krańcowa stopa substytucji to ilość jednego dobra, z której trzeba zrezygnować, aby zwiększyć ilość drugiego dobra o jednostkę.


Q_F

rezygnujemy z coraz mniejszej ilości

Q_P

Prawo malejącej krańcowej stopy substytucji mówi, że zwiększanie jednego dobra o jednakowe ilości wymaga rezygnacji z coraz mniejszych ilości drugiego dobra, aby zachować niezmienioną łączną użyteczność (aby zachować się na tej samej krzywej obojętności).

Skoro zasób dobra F kurczy się to jest ono dla nas coraz bardziej cenne, a więc mniejsza jego ilość reprezentuje wyższą wartość.

Krzywe obojętności nie mogą się przecinać:


Q_F

X=Y, bo leżą na jednej krzywej obojętności U.

Y=Z, bo leżą na jednej krzywej obojętności U^'

⇒ Z powinno być równe X, a tak nie jest, bo leżą na różnych krzywych obojętności.

Q_P

Różnice gustów: Utrzymując stałą użyteczność na danej krzywej obojętności, żarłok zrezygnuje z wielu filmów w zamian za dodatkowe posiłki, ale kinoman odda niewiele filmów za taką samą liczbę dodatkowych posiłków.


Q_F

Q_P


filmy




posiłki

Punkt C to optimum konsumenta, albo inaczej punkt równowagi konsumenta (punkt styczności to połączenie preferencji i możliwości finansowych). Konsument znajduje się w tym punkcie w równowadze, gdyż nie jest zainteresowany zmianą poziomu konsumpcji w danych warunkach, osiągnął bowiem najlepszy poziom konsumpcji z punktu widzenia maksymalizacji łącznej użyteczności posiadanych dóbr w ramach swoich możliwości finansowych (graficznie punkt styczności).

Celem gospodarstwa domowego jest maksymalizacja łącznej użyteczności posiadanych dóbr.



filmy filmy





posiłki posiłki

Wpływ różnicy gustów na wybór konsumenta.


filmy

ścieżka wzrostu dochodu




posiłki

W sytuacji, gdy oba dobra są normalne wzrost dochodu konsumenta sprawia, iż konsumpcja obu dóbr jest większa.

Równoległe przesunięcia linii budżetowej może też być efektem proporcjonalnej zmiany cen (relacje między cenami zostaną zachowane).


filmy




posiłki

Wraz ze wzrostem dochodu wzrasta konsumpcja dobra normalnego, a maleje konsumpcja dobra niższego rzędu (a są to posiłki).

Temat: Koszty produkcji. 06.01.2004 i 13.01.2004

Koszty prywatne; związane są z działalnością danego podmiotu gospodarczego, koszty te ponosi podmiot gospodarczy;

Koszty społeczne; związane są z działalnością danego podmiotu gospodarczego, ale ponosi je społeczeństwo, otoczenie, a nie podmiot gospodarczy, np. koszty rekultywacji terenu.

Koszty księgowe to widoczne wydatki podmiotu gospodarczego, które są ewidencjonowane.

Koszty ekonomiczne to koszty księgowe plus koszty alternatywne (w odniesieniu do działalności gospodarczej koszty alternatywne to utracone dochody z nie podjętej działalności).

Zyski księgowe to różnica między przychodami (utargami) a kosztami księgowymi.

Zysk ekonomiczny to różnica pomiędzy wszystkimi przychodami a kosztami ekonomicznymi.

Zysk księgowy może być dodatni, a zysk ekonomiczny ujemny (niepodjęta działalność przyniosłaby większy zysk). Gdy zysk ekonomiczny jest równy zero, to występuje wtedy zysk normalny. Jeśli jest on dodatni, to występuje zysk nadzwyczajny.

Koszty w krótkim i długim okresie

Krótki okres to taki, w którym zasadniczo nie wprowadza się postępu naukowo-technicznego i organizacyjnego. Jedynie drobne usprawnienia techniczno-organizacyjne. Jest to taki okres, w którym przynajmniej jeden rodzaj czynnika produkcji jest stały (ilość tego czynnika nie zmienia się).

Czynnikiem stałym jest np. liczba maszyn, urządzeń, stąd koszt amortyzacji jest kosztem stałym. Liczba budynków, hal fabrycznych i pracowników pomocniczych, ilość użytkowanej ziemi, energia do napędzania stałej liczby urządzeń.

Stąd koszty, będące wyrazem zużycia tych czynników zaliczane są do kosztów stałych. Koszty stałe to takie koszty, które nie zmieniają się wraz ze zmianami poziomu produkcji. Koszty stałe występują tylko w krótkim okresie.

Koszty zmienne to takie, które zmieniają się wraz ze zmianami poziomu produkcji, np. koszty materiałów, surowców, robocizny. Nie zmieniają się proporcjonalnie, z reguły początkowo rosną szybciej, potem wolniej, a potem po przekroczeniu pewnej granicy znowu rosną szybciej.

koszty stałe + koszty zmienne = koszty całkowite = koszty globalne

Oprócz tego koszty można traktować jednostkowo:

• jednostkowe koszty stałe (przeciętne koszty stałe); tj. iloraz całkowitych kosztów stałych i poziomów produkcji;

• jednostkowe koszty zmienne; tj. iloraz całkowitych kosztów zmiennych i poziomów produkcji;

• jednostkowe koszty całkowite; tj. iloraz kosztów całkowitych i poziomu produkcji. Jest to suma jednostkowych kosztów stałych i jednostkowych kosztów zmiennych.

Koszt krańcowy (marginalny) jest to zmiana kosztów całkowitych (całkowitych kosztów zmiennych) na skutek zmiany produkcji o jednostkę. Jeżeli przedsiębiorstwo już istnieje, ale produkcja wynosi zero, to koszty całkowite równe są kosztom stałym (koszty stałe są zawsze ponoszone). Dla poziomu produkcji równego jeden koszt krańcowy jest równy całkowitym kosztom zmiennym.

Jednostka w sensie ekonomicznym to najmniejsza ilość opłacalna z ekonomicznego punktu widzenia (np. kontener, niekoniecznie jedna sztuka).

Oba wykresy przedstawiają koszty w krótkim okresie




koszty


całkowity koszt stały - CKS


wielkość produkcji





koszty




wielkość produkcji

Kształtowanie kosztu krańcowego związane jest z prawem malejących (nieproporcjonalnych) przychodów (produktów) krańcowych (prawo malejącej [nieproporcjonalnej] wydajności). Zostało odkryte na przykładzie produkcji rolnej, nazywało się na początku prawem malejącej urodzajności ziemi.

Działa w krótkim okresie, dotyczy wszystkich zmiennych czynników produkcji.

Jeżeli wzrasta nakład zmiennego czynnika produkcji o takie same jednostki to efekty w postaci produktów krańcowych początkowo wzrastają, a potem zaczynają maleć. Stąd produkcja całkowita początkowo wzrasta coraz szybciej, a potem coraz wolniej.


produkcja




nakład czynnika zmiennego


produkt krańcowy


nakład czynnika zmiennego

Koszt krańcowy to przyrost produkcji całkowitej na skutek zmiany nakładu czynnika produkcji o jednostkę.

Produkt przeciętny (jednostkowy) jest to produkcja przypadająca na jedną jednostkę nakładu czynnika produkcji.





koszty


t₃




t₂




t₁







poziomy produkcji

W długim okresie zmiany o charakterze skokowym.


koszt przeciętny





produkcja

Funkcja DKJ jest tzw. obwiednią krzywych kosztów jednostkowych krótkookresowych.

Wykres pokazuje zjawisko minimalizacji kosztów w długim okresie, producent nie będzie dążył do osiągnięcia punktu E w pierwszym krótkim okresie (minimalizacja kosztów krótkookresowych), ponieważ w międzyczasie pojawiły się nowe możliwości wyprodukowania Q₂ (odpowiada pkt.E) po jeszcze niższym koszcie (koszt odpowiada pkt.B).

Te możliwości, które się pojawiły dotyczą drugiego krótkiego okresu.

Nie zawsze w kolejnym krótkim okresie JKC będę niższe niż w poprzednim okresie, np. koszt produkcji w Q₁ w drugim okresie jest wyższy niż w pierwszym.

W drugim okresie nastąpiło rozszerzenie potencjału produkcyjnego, co oznacza wyższe koszty całkowite. Produkcja Q₁ jest zbyt mała, ponieważ zwiększone koszty nie rozkładają się na odpowiednią liczbę produktów.


K


Q

Gdy koszt rośnie mamy dysekonomię skali, pojawiają się niekorzyści. Przy dużej skali produkcji jest wzrost kosztów zarządzania.


K


Q

W przypadku monopolu naturalnego w długim okresie korzyści skali kształtują się następująco.



K

Q

Monopol naturalny to przedsiębiorstwo, które w długich okresach jest w stanie osiągać rosnące korzyści skali.

20.01.2004

Temat: Teoria wyboru producenta (na przykładzie doskonałej konkurencji).

Utarg całkowity jest to przychód ze sprzedaży danej wielkości produkcji.

ilość sprzedawanych produktów * cena = utarg

Utarg jednostkowy (przeciętny) to przychód ze sprzedaży jednej jednostki produkcji, jest równy cenie.

utarg jednostkowy = utarg całkowity : wielkość sprzedanej produkcji

Utarg krańcowy jest to zmiana utargu całkowitego na skutek zmiany sprzedaży o jednostkę.

Funkcja popytu na produkcję pojedynczego producenta jest doskonale elastyczna na rynku doskonałej konkurencji.



K



P₁ d₁ = U_K1

Q₁ Q

W doskonałej konkurencji utarg krańcowy jest równy cenie (utargowi jednostkowemu).

U_k = P = U_j

Istnieją dwa warunki:

• warunek krańcowy; mówi o zrównaniu kosztów krańcowych i utargów krańcowych, służy do znalezienia optymalnego poziomu produkcji;

• warunek przeciętny.

Koszty nie zmieniają się, a cena rośnie:


K



P₂ d₂ = U_K2




Q₂ Q

Koszty nie zmieniają się, a cena maleje:


K






P₃ d₃ = U_K3

CKS


JKZ₃

CKZ




Q3 Q

Koszty całkowite składają się z CKZ i CKS.

Producent produkuje ze stratą, nie zamyka przedsiębiorstwa, bo utargi całkowite (Q₃ * P₃) pokrywają CKZ (Q₃ * JKZ₃) oraz część kosztów stałych (różnica KC i CKZ). Producent jest w stanie wywiązać się częściowo ze stałych zobowiązań, to minimalizacja strat w krótkim okresie.

Koszty się nie zmienią, ale cena jeszcze bardziej zmaleje:




K











P₄ d₄ = U_K4

CKZ

Q₄ Q

Długi okres:






K


P₁ d₁ = U_K1


DJKZ₁

Q₁ Q


K






DJKZ₂ = P₂ d₂ = U_K2


Q₂ Q

Każda cena poniżej P₂ będzie przynosiła straty. Poziomy produkcji są tu optymalne.

Punkty zrównania kosztów krańcowych i utargów krańcowych to tzw. techniczno-ekonomiczne optima produkcji (inaczej punkty równowagi producenta).

Mówimy, że producent jest w równowadze, bo osiągnął optymalny poziom produkcji w danych warunkach z punktu widzenia maksymalizacji zysków lub ewentualnie minimalizacji strat, a więc nie jest zainteresowany zmianą poziomu produkcji w danych warunkach.

Optima ekonomiczno-techniczne zapewniają minimalizację strat.

Techniczne optimum produkcji to produkcja w punkcie odpowiadającym najniższemu jednostkowemu kosztowi całkowitemu.

Temat: Mierzenie gospodarki w skali makro, rachunek dochodu narodowego. 25.02.2004

Agregacja to sumowanie wielkości mikroekonomicznych, w wyniku agregacji powstają agregaty, czyli wielkości ekonomiczne.

Agregaty występują pod postacią zasobów i strumieni (dotyczą też mikroskali).

Zasoby to wielkości ekonomiczne rozpatrywane w danym momencie (abstrahujemy od czasu, w którym się one ukształtowały), np. ilość ciągników gospodarstwa X w dniu 31.12.2001r. - stan w danym momencie; wartość kapitału zagranicznego w Polsce 30.04.2002r.

Strumienie to wielkości ekonomiczne rozpatrywane w danym przedziale czasowym, np. produkcja przedsiębiorstwa X w czwartym kwartale 2003r., PKB w Polsce w 2003r.

Wielkość zasobu zależy od tempa przepływu strumieni, np. o liczbie bezrobotnych jako zasobie decyduje to, ile osób ten zasób zasiliło, ile opuściło (czyli tempa przepływu strumieni).

Zasady agregacji:

1. dodajemy wielkości jednorodne, tzn. zasoby + zasoby; strumienie + strumienie;

2. dodajemy do siebie zasoby dotyczące tego samego momentu;

3. dodajemy do siebie strumienie dotyczące tego samego przedziału czasu.

Sposoby ujęcia wielkości ekonomicznych (zasobów i strumieni):

1. ujęcie ilościowe; w jednostkach naturalnych, fizycznych (stopy, kg, metry…) - zakres ograniczony;

2. ujęcie wartościowe, wartościowo-pieniężne; w jednostkach pieniężnych:

1. w cenach bieżących;

2. w cenach stałych (porównywalnych).

Ruch okrężny w gospodarce - są to przepływy zasobów i strumieni pomiędzy podmiotami w gospodarce.

Majątek narodowy to wszystkie dobra, które zostały wytworzone na przestrzeni wieków przez społeczeństwo danego kraju.

Bogactwo narodowe to majątek narodowy plus wszelkie bogactwa naturalne danego kraju.

Istnieją dwa podejścia metodologiczne do liczenia dochodu narodowego:

1. metoda MPS (metoda produkcji materialnej); dochód narodowy w gospodarce wytwarzają tylko pracownicy zajmujący się produkcją materialną (polega ona na wytwarzaniu dóbr materialnych);

2. metoda SNA (system rachunkowości społecznej); zakłada się, że każdy, kto otrzymuje dochód za swoją pracę uważany jest za tego, który wytwarza dochód narodowy w gospodarce.

PKB (produkt krajowy brutto); to miara produkcji wytworzonej w danej gospodarce w danym czasie przez wszystkie czynniki produkcji zlokalizowane w tej gospodarce bez względu na to, kto jest ich właścicielem.

Sposoby mierzenia PKB (teoretycznie te trzy metody powinny dać ten sam wynik):

1. metoda od strony produkcji; polega na sumowaniu produkcji dóbr końcowych (finalnych) lub na sumowaniu wartości dodanych;

2. metoda dochodowa; polega na sumowaniu dochodów z tytułu świadczonych usług przez czynniki produkcji;

3. metoda wydatkowa; polega na sumowaniu wydatków na dobra finalne.

Dobra końcowe (finalne) to takie, które nabywane są przez ostatecznego użytkownika - dobra konsumpcyjne, dobra inwestycyjne (kapitałowe).

Dobra pośrednie - dobra częściowo przetwarzalne, które podlegają dalszemu przetwarzaniu wchodząc w skład innych wytwarzanych dóbr.

Wartość dodana - przyrost wartości dóbr w wyniku procesu produkcyjnego. W przedsiębiorstwie obliczamy ją, odejmując od wartości wytworzonego dobra, koszty nabytych rzeczowych czynników produkcji. Na wartość dodaną zawsze składają się płace i zyski.

Wartość przeniesiona - wartość czynników produkcji nabywanych od innych podmiotów gospodarczych.

Y ≡ C + S , Y - dochód (PKB, PNB, PNN), ≡ (na mocy definicji), C - część konsumowana,

S - część oszczędzana

Oszczędności te są źródłem finansowania inwestycji.

S = I czyli Y ≡ C + I , C - konsumpcja, I - inwestycje

Y ≡ C + I + G przy udziale państwa , G - wydatki państwa na dobra i usługi

Wydatki państwa dzielimy na:

• wydatki na dobra i usługi (G), czyli na np. wojsko, szkolnictwo, zdrowie, sądownictwo;

• wydatki transferowe (β).

Transfery to przepływy, które nie wiążą się z wzajemnym świadczeniem otrzymującego transfer. Nie są one ujmowane w rachunku dochodu narodowego, jest to forma redystrybucji już wytworzonego dochodu.

Y ≡ C + I + G + NX (X - Z) , NX - export netto, różnica pomiędzy exportem a importem

PNB (produkt narodowy brutto); to PKB + dochody netto z własności za granicą.

Dochody netto z własności za granicą to różnica pomiędzy dochodami uzyskiwanymi przez obywateli danego kraju za granicą i transferowanymi do danego kraju a dochodami uzyskiwanymi przez obywateli innego kraju w danym kraju i transferowanymi za granicę.

PNN (produkt narodowy netto); to produkt narodowy brutto pomniejszony o amortyzację. PNN ≡ PNB - Am. , Am. - amortyzacja

Amortyzacja - zużycie kapitału trwałego.

Kapitał trwały - to kapitał, który nie zużywa się w całości w ciągu jednego cyklu produkcyjnego, zużywa się stopniowo.

Kapitał obrotowy - zużywa się w całości w jednym cyklu produkcyjnym.

Ujęcie kategorii dochodu narodowego w cenach rynkowych i cenach czynników produkcji.

Ujęcie w cenach rynkowych zawiera w sobie podatki pośrednie netto.

Ujęcie w cenach czynników produkcji z pominięciem podatków pośrednich netto:

PKB_cczp ≡ PKB_cr - T_pn , T - podatki pośrednie netto, czyli różnica między podatkami

pośrednimi a subsydiami (dopłaty)

PKB_cczp ≡ PKB_cr - T_p + subsydia

PNN w cenach czynników produkcji to dochód narodowy: PNN_cczp = DN

Ujęcie nominalne (w cenach bieżących) i realne (w cenach stałych, porównywalnych) wielkości ekonomicznych. Ujęcie nominalne nie odzwierciedla rzeczywistych zmian wielkości ekonomicznych. Aby to wyeliminować przyjmuje się ceny stałe.

Cena stała to cena z jednego okresu, który nazywamy bazowym; pozwala to na wyeliminowanie wpływu zmian cen bieżących na faktyczny obraz rzeczywistych zmian w gospodarce.

Deflator PKB - inaczej wskaźnik zmian ogólnego, przeciętnego poziomu cen.




deflowanie - przejście z ujęcia nominalnego do realnego wielkości ekonomicznych

dochód per capita - w przeliczeniu na jednego mieszkańca

Rozporządzalne dochodu ludności - dochody, które można wydać na dobra i przeznaczyć na oszczędności. Suma dochodów z różnych źródeł, w tym transferowych pomniejszona o płacone podatki bezpośrednie, składki na fundusz ubezpieczenia społecznego, itp.

Podatki pośrednie to podatki od wydatków zawarte w cenach dóbr, a podatki bezpośrednie to podatki od dochodów.

Dobrobyt ekonomiczny netto społeczeństwa (DEN) to PNB - uciążliwości związane z jego wytwarzaniem + zadowolenie z czasu wolnego + produkcja nierynkowa (produkcja produktów, które nie przechodzą przez rynek).

Temat: Wzrost i rozwój gospodarczy. 10.03.2004

I. Wzrost gospodarczy to zmiany ilościowe dotyczące takich podstawowych wielkości ekonomicznych jak PKB, konsumpcja, inwestycja. Rozwój gospodarczy to zmiany jakościowe.

II. Wzrost gospodarczy to zmiany ilościowe i jakościowe. Rozwój gospodarczy to zmiany strukturalne.

III. Rozwój społeczno-gospodarczy - na ten rozwój składają się zmiany w gospodarce ilościowe, jakościowe, strukturalne oraz zmiany w szeroko rozumianej sferze społecznej.

Mierniki wzrostu:

1. syntetyczne; PKB, PNB, DN w ujęciu absolutnym i per capita; wskaźniki ich dynamiki i struktury wytwarzania oraz podziału w układzie działowym, regionalnym i w skali gospodarki;

1. łańcuchowy indeks wzrostu (g);


, t - w danym roku, t-1 - w roku poprzednim

2. tempo wzrostu (γ);




2. szczegółowe (wyspecjalizowane); dotyczące wybranych aspektów gospodarowania:

1. najczęściej dotyczą inwestycji:

1. stopa inwestycji (udział inwestycji w dochodzie narodowym);

2. dynamika inwestycji;

3. struktura inwestycji;

4. efekty inwestycji;

2. często dotyczą też innowacji:

1. liczba wynalazków, w tym wdrożonych;

2. zakup licencji, w tym wdrożonych;

3. efekty produkcji licencyjnej;

3. opisujące rozwój i postęp społeczny:

1. liczba izb na jednego mieszkańca;

2. liczba lekarzy na 10 tys. Mieszkańców;

3. liczba abonentów RTV na 100 gospodarstw domowych;

4. skolaryzacja dzieci i młodzieży na poszczególnych szczeblach kształcenia;

5. czytelnictwo prasy i czasopism;

3. symptomatyczne: mają zdolności diagnozowania jak gospodarka będzie rozwijała się w przyszłości:

1. liczba komputerów najnowszej generacji na 100 gospodarstw domowych;

2. udział w światowej produkcji komputerów i układów scalonych;

3. udział w postępie naukowo-technicznym.

Rodzaje wzrost wyróżnia się według kryteriów:

1. ze względu na tempo wzrostu:

1. wzrost równomierny; tempo wzrostu w kolejnych latach jest takie samo;




2. wzrost przyspieszony; tempo wzrostu w kolejnych latach jest większe niż w poprzednich;




3. wzrost malejący; tempo wzrostu w kolejnych latach jest mniejsze niż w poprzednich;




2. ze względu na dominację czynników wzrostu:

1. wzrost ekstensywny; dominują czynniki ekstensywne;

2. wzrost intensywny; dominują czynniki intensywne;

3. ze względu na spełnienie warunków równowagi ekonomicznej:

1. wzrost zrównoważony; przebiegający w warunkach równowagi ogólnej;

2. wzrost niezrównoważony; dwa rodzaje:

1. przy przewadze popytu globalnego;

2. przy przewadze podaży globalnej.

Równowaga ogólna - między popytem globalnym i podażą globalną (wszystkie dobra).

Równowaga cząstkowa - dotyczy części gospodarki, gałęzi przemysłu.

Jeżeli są równowagi w częściach to jest też równowaga ogólna, ale nie na odwrót.

Zachowanie wszystkich równowag cząstkowych oznacza istnienie równowagi ogólnej. Ale równowaga ogólna może być zachowana przy braku równowag cząstkowych, jeżeli nadwyżki na jednych rynkach są dokładnie równe niedoborami na innych rynkach.

Równowagi zewnętrzna - gdy saldo obrotów bieżących bilansu płatniczego równe jest zero.

Bilans płatniczy - obejmuje wszystkie transakcje danej gospodarki za granicą.

Bilans handlowy - transakcje z tytułu handlu zagranicznego (zawiera się w płatniczym).

Czynniki wzrostu (procesów wzrostowo-rozwojowych):

1. ujęcie tradycyjne (historyczne):

1. kapitał;

2. praca;

3. ziemia;

2. ujęcie modelowe:

1. wyróżniamy trzy:

1. bezpośrednie; zatrudnienie i wydajność pracy;

2. pośrednie; majątek produkcyjny i efektywność;

3. inwestycje; i ich efektywność;

2. wyróżniamy dwa:

1. ekstensywne; charakter ilościowy (zatrudnienie i majątek produkcyjny, wielkość inwestycji);

2. intensywne; charakter jakościowy (wydajność pracy, efektywność majątku produkcyjnego, efektywność inwestycji, efekty postępu naukowo-technicznego i organizacyjnego);

3. ujęcie systemowe:

1. czynniki ekonomiczne:

1. tradycyjne; zasoby naturalne, majątek, zasoby demograficzne;

2. nowoczesne; postęp naukowy i organizacyjny;

2. postęp w kierowaniu gospodarką; zmiany strukturalne, międzynarodowy podział pracy;

3. czynniki społeczne; infrastruktura ekonomiczna i społeczna;

4. czynniki rynkowe; konkurencyjność i równowaga;

5. czynniki specjalne; proporcjonalność i dysproporcje rozwoju.

Temat: Koszty i granice wzrostu. 24.03.2004

Granicą procesów wzrostowo-rozwojowych jest zrównanie korzyści krańcowych i kosztów krańcowych im towarzyszących, ponieważ po przekroczeniu tej granicy, koszty dalszego wzrostu przekraczałyby korzyści.

Scenariusze procesów wzrostowo-rozwojowych:

1. tzw. społeczeństwo konsumpcyjne; opiera się o dewizę: produkować więcej i zużywać więcej;

2. rozwój zasobno-oszczędny; opiera się o dewizę: produkować więcej, a zużywać mniej (chodzi o oszczędzanie zasobów).

Odmianą jest scenariusz stabilnej obfitości (koncepcja wzrostu zerowego); została wysunięta przez kraje o względnej obfitości dóbr (kraje najbogatsze) w związku z ujemnymi zjawiskami towarzyszącymi wzrostowi i rozwojowi, a zwłaszcza w związku z nadmierną degradacją środowiska. Sugerowano zahamowanie procesów wzrostowo-rozwojowych.

Wąskie gardła są to przeszkody krótkookresowe, które dość łatwo zlikwidować przy stosunkowo niewielkim nakładzie środków. Natomiast bariery są to przeszkody długookresowe, których likwidacja wymaga znacznych nakładów (przeciwieństwo wąskich gardeł).

Bariery procesów wzrostowo-rozwojowych:

1. bariera kapitałowa; niedobór kapitału pieniężnego oraz niedobór kapitału rzeczowego (maszyny);

2. bariera siły roboczej; niedobór siły roboczej na konkretnych rynkach pracy;

3. bariera surowcowo-energetyczna;

4. bariera żywnościowa inaczej konsumpcji; objawia się w krajach trzeciego świata; zwiększenie inwestycji w tych krajach wymagałoby ograniczenia konsumpcji, która i tak jest na bardzo niskim poziomie. Korzystanie z oszczędności zagranicznych też jest niemożliwe, bo kraje te już popadły w pułapkę zadłużenia;

5. bariera technologiczna; niedobór nowoczesnych technologii;

6. bariera struktury rzeczowej; przestarzała, nienowoczesna struktura gospodarki, która nie jest prorozwojowa;

7. bariera ekologiczna; zniszczenie środowiska może powodować hamowanie dalszych procesów wzrostu i rozwoju;

8. bariera handlu zagranicznego; kumuluje w sobie większość barier (od a do g); import potrzebnych dóbr może okazać się utrudniony ze względu na niedorozwój produkcji eksportowej, a eksport uniemożliwiałby uzyskanie dewiz na import;

9. bariera instytucjonalno-prawna; ma ona charakter ogólny, objawia się jako:

1. niedorozwój instytucji gospodarczych pracujących na rzecz gospodarki;

2. przerost tych instytucji, nadmierna biurokracja;

3. niestabilność przepisów prawnych (luki, mała przejrzystość).

Temat: Cykl koniunkturalny. 24.03.2004

Cykl koniunkturalny to krótkookresowe periodycznie powtarzające się wahania produkcji (aktywności gospodarczej) wokół jej trendów (tendencji), czyli długookresowych zmian produkcji (aktywności gospodarczej).

Rodzaje cyklu koniunkturalnego ze względu na długość trwania:

1. cykle klasyczne; wyróżnia się cztery rodzaje:

1. cykle krótkie Kitchina; trwają ok. 3,5 roku, związane z wahaniami poziomu zapasów w gospodarce;

2. cykle średnie Juglora; trwają 7-10 lub 8-11 lat;

3. cykle długie Kondratiewa; trwają 50-60 lat;

4. cykle superdługie van Ewyka; trwają 155-160 lat; około 70 lat tendencje wzrostowe, a około 80 lat tendencje spadkowe;

2. cykl współczesny; obserwowany po II wojnie światowej.





























T T

Przyczyny cyklu koniunkturalnego upatruje się w wahaniach popytu zwłaszcza inwestycyjnego. Wskazuje się na dwa główne stanowiska wahań tegoż popytu:

1. teorie neoklasyczne; przyczyny egzogeniczne, czyli zewnętrzne w stosunku do systemu gospodarczego;

1. teoria plam na słońcu Jevonsa; pochodzi z XIX wieku; Jevons uważał, że okresowo pojawiające się plamy na słońcu są przyczyną nieurodzaju w rolnictwie;

2. tzw. teoria innowacji inaczej determinizmu technologicznego Schumpetera; postęp naukowo-techniczny odbywa się w czasie; Schumpeter uważał, że drobne wynalazki są odpowiedzialne za cykle krótkie, ale okresowo pojawiają się tzw. epokowe wynalazki (np. maszyna parowa), są odpowiedzialne za długie cykle;

3. tzw. teoria cykle politycznego; władza po wygranych wyborach prowadzi politykę oszczędności, często celowo poprzez dostępne instrumenty polityki gospodarczej doprowadza do pogorszenia wskaźników makroekonomicznych, po to, aby przed zbliżającymi się wyborami doprowadzić do ich polepszenia (zapewnić sobie kolejny sukces wyborczy);

2. teorie keynesowskie i neokeynesowskie; przyczyny endogeniczne, czyli tkwiące w systemie gospodarczym;

1. Keynes uważał, że pierwotna zmiana inwestycji wywoła wielokrotnie większą zmianę ostatecznego poziomu dochodu narodowego, są to tzw. efekty mnożnikowe, które mogą być dodatnie lub ujemne. Np. wzrost inwestycji powoduje wzrost zatrudnienia, to z kolei wzrost dochodów, to z kolei wzrost popytu na dobra konsumpcyjne, następnie wzrost inwestycji w dziale produkującym dobra konsumpcyjne, wzrost zatrudnienia, itd.

2. Inni uważali, że nie tylko zmiana inwestycji, ale również zmiana konsumpcji, wydatków państwa, eksportu netto, spowoduje wystąpienie efektów mnożnikowych.

Fazy klasycznego cyklu koniunkturalnego.




A → B; faza spadkowa (kryzys); zmniejszanie podstawowych wielkości ekonomicznych;

B → C; dno kryzysu (depresja, zastój); dalsze zmniejszanie tych wielkości, aż do ich stabilizacji na najniższym poziomie, następuje również powolne zwiększanie wielkości;

C → D; ożywienie gospodarcze; wzrost podstawowych wielkości ekonomicznych, następuje wzrost cen jako zachęta do zwiększenia produkcji;

D → E; boom (rozkwit, wysoka koniunktura); dalszy wzrost wielkości, aż do ich stabilizacji na najwyższym poziomie (punkt zwrotny);

Długość cyklu - czas jaki upływa między najbliższymi dolnymi albo górnymi punktami zwrotnymi.

Głębokość cyklu - wielkość odchyleń od trendu.

Klasyczny a współczesny cykl koniunkturalny - różnice:

• we współczesnym cyklu występują dwie fazy: wzrostowa (ekspansja, połączenie dwóch faz z cyklu klasycznego ożywienia i boom-u); spadkowa (recesja, połączenie dwóch faz z cyklu klasycznego kryzysu i dna kryzysu);

• zatarciu uległy punkty zwrotne cyklu klasycznego;

• cykl współczesny jest bardziej płaski od cyklu klasycznego;

• faza spadkowa uległa wydłużeniu; w klasycznym cyklu działał tzw. mechanizm samooczyszczający, który pozwalał na „odbicie od dna” gospodarki. Konsumpcja nigdy nie malała do zera, w związku z wyczerpywaniem zapasów w gospodarce zgłaszany popyt konsumpcyjny stał się zachętą dla przedsiębiorstw, które przetrwały kryzys do restytucji (odtworzenia) majątku i zwiększania produkcji. We współczesnym cyklu w związku z ingerencją państwa, zaburzeniu ulega ten mechanizm samooczyszczający;

• w fazach spadkowych w cyklu klasycznym malały również ceny, natomiast w cyklu współczesnym nie tylko nie maleją, ale nawet często wzrastają, co związane jest z nasileniem procesów inflacyjnych.

Najważniejsze przyczyny innego przebiegu cyklu koniunkturalnego po II-giej wojnie światowej:

• wzrost roli państwa w gospodarce;

• wzrost monopolizacji gospodarek;

• wzrost nakładów na zbrojenia;

• zmiana struktury konsumpcji (dominacja dóbr trwałego użytkowania);

• przyspieszenie postępu naukowo-technicznego, a zwłaszcza gwałtowny rozwój elektroniki.

Oddziaływanie państwa na przebieg cyklu koniunkturalnego. O ile w klasycznym cyklu państwo w ogóle oddziaływało na gospodarkę to było to oddziaływanie na fazę kryzysu (ingerenia), a więc było to oddziaływanie antykryzysowe. Obecnie państwo oddziałuje na wszystkie fazy, więc jest to oddziaływanie antycykliczne.

Temat: Pieniądz i polityka pieniężna. 07.04.2004

Ze względu na funkcje jakie pieniądz pełni w gospodarce i jego wysoką płynność (wypłacalność), występują trzy rodzaje popytu na pieniądz:

• popyt transakcyjny; dążenie do posiadania pieniądza w związku z planowanymi zakupami;

• popyt przezornościowy; dążenie do posiadania pieniądza w związku z nieprzewidzianymi zakupami;

• popyt spekulacyjny; dążenie do posiadania pieniądza w związku z wykorzystaniem okazji, w celu dokonywania inwestycji mających przynieść zyski.

Czynniki wpływające na pieniądz:

• ceny dóbr;

• wysokość dochodów;

• wysokość stopy procentowej (koszt alternatywny utrzymywania pieniądza w gotówce), wzrost stopy procentowej oznacza wzrost kosztów alternatywnych utrzymywania pieniądza gotówkowego, wzrastają bowiem utracone dochody z niedokonania lokat.

Funkcje Banku Centralnego:

• bank państwa (nie państwowym!!); bank emisyjny, który dokonuje emisji pieniądza w gospodarce; zarządza długiem publicznym;

• bank banków; jest tzw. kredytodawcą ostatniej instancji. Jeżeli zachwiana jest płynność systemu bankowego, to Bank Centralny może udzielić kredytu bankom, przy czym cena tego kredytu (stopa redyskontowa) jest z reguły bardzo wysoka.

Podaż pieniądza:


, gdzie m_kp- mnożnik kreacji pieniądza, H - baza monetarna

W wąskim znaczeniu baza monetarna to ilość bilonów i banknotów w obiegu + rezerwy gotówkowe banków (z wyjątkiem BC). W szerokim znaczeniu baza monetarna to ilość bilonu i banknotów w obiegu + rezerwy gotówkowe banków (z wyjątkiem BC) + depozyty gotówkowe banków złożone w BC.


C_b - tzw. stopa rezerw gotówkowych; relacja gotówki utrzymywanej przez system bankowy w stosunku do jego wkładów. Stopa ta składa się ze stopy rezerw obowiązkowych (narzucana przez BC innym bankom) oraz ze stopy rezerw nadwyżkowych (banki w obawie przez koniecznością zaciągania kredytu w BC decydują się na utrzymywanie wyższych rezerw gotówkowych niż narzucony poziom).

C_p - ubytek gotówki z systemu bankowego; relacja gotówki utrzymywanej przez system pozabankowy (np. gospodarstwa domowe) w stosunku do jego wkładu w bankach.

Podstawowe instrumenty polityki pieniężnej:

1. stopa rezerw obowiązkowych;

2. stopa redyskontowa;

3. operacje otwartego rynku; zakup i sprzedaż przez BC rządowych papierów wartościowych. Jeżeli BC sprzedaje papiery wartościowe, to następuje ściągnięcie pieniądza z rynku. Jeżeli kupuje, to następuje wstrzyknięcie pieniądza do gospodarki.

a) i b) wpływają bezpośrednio na mnożnik kreacji pieniądza, a poprzez to na podaż pieniądza, natomiast c) wpływa bezpośrednio na bazę monetarną i dopiero przez to na podaż pieniądza.

Temat: Inflacja. 21.04.2004

inflare - wzdymać, nadymać

inflatio - wzdymanie

Luka inflacyjna - nadwyżka globalnego popytu nad globalną podażą.

Inflacja - wzrost ogólnego (przeciętnego) poziomu cen w gospodarce. Jest to długotrwałe zjawisko wzrostu cen. Wynika z luki inflacyjnej.

Luka deflacyjna - nadwyżka globalnej podaży nad globalnym popytem.

Deflacja - obniżanie się ogólnego poziomu cen w gospodarce.

Stagflacja - połączenie inflacji ze stagnacją gospodarczą.

Stagnacja - zatrzymanie wzrostu gospodarczego połączone z bezrobociem.

Slunpflacja - połączenie inflacji ze zmniejszeniem wzrostu gospodarczego.

Mierniki inflacji:

1. deflator PKB lub PNB; wskaźnik zmian ogólnego poziomu cen; badamy jak zmieniły się ceny wszystkich dóbr;




2. wskaźnik zmian cen dóbr konsumpcyjnych; wskaźnik zmian kosztów utrzymania;




i - kolejne dobra

P_it - cena danego dobra w danym roku

P_i0 - cena danego dobra w roku bazowym

Q_i0 - waga danego dobra w roku bazowym

Waga dobra - znaczenie ekonomiczne dobra; udział dobra w tzw. koszyku dóbr konsumpcyjnych (zestaw dóbr nabywanych przez przeciętne gospodarstwo domowe opracowane przez urząd statystyczny).

3. wskaźnik zmian cen hurtowych;

4. wskaźnik zmian cen detalicznych.

Można mówić o tzw. inflacji średniorocznej, która jest średnią arytmetyczną w poszczególnych miesiącach.

Grudzień danego roku od grudnia roku bazowego.

Rodzaje inflacji.

1. Ze względu na tempo wzrostu można wyróżnić dwa podziały:

1. 1) tzw. inflację pełzającą (sekularną); tempo wzrostu cen do 20%;

2) inflacja przyspieszona (kłusująca); pomiędzy 20 a 30%;

3) inflacja galopująca (hiperinflacja); powyżej 30%;

2. 1) inflacja umiarkowana; do 10%;

2) inflacja galopująca; dwu, trzycyfrowa;

3) hiperinflacja; stale przybierający na sile wzrost cen, który umożliwia sterowanie procesami gospodarczymi;

2. Ze względu na formę przejawiania się:

1. inflacja jawna; przejawia się przez wzrost cen;

2. tzw. inflacja ukryta (tłumiona); nie przejawia się przez wzrost cen, wiąże się z zamrożeniem cen i płac w gospodarce;

3. Ze względu na oczekiwanie inflacji:

1. inflacja nieoczekiwana; nie spodziewa się jej podmiot gospodarczy;

2. inflacja oczekiwana (inercyjna); podmioty spodziewają się jej;

4. Ze względu na przyczyny; wyróżniamy trzy grupy przyczyn:

1. przyczyny monetarystyczne; Milton Friedman czołowy przedstawiciel monetarystów, wyszli oni od równania obiegu pieniężnego Irvinga Fishera: MV=PY, gdzie M to nominalna podaż pieniądza; V to średnia szybkość obiegu pieniądza w gospodarce; P to ogólny poziom cen; Y to realny dochód narodowy. Po przekształceniu równanie to przyjmuje postać:
   , a ponieważ V jest względnie stałe, to wzór:
   określa realną podaż pieniądza. Według monetarystów inflacja jest zjawiskiem czysto pieniężnym, powodują ją zmiany nominalnej podaży pieniądza (wzrost M);

2. przyczyny popytowe; powstaje inflacja popytowa (ciągniona przez popyt); nadmierny popyt może być wywołany przez:

1. gospodarstwa domowe; kredyty, zmniejszanie oszczędności, detauryzacja;

2. przedsiębiorstwa; kredyty, zmniejszanie oszczędności;

3. państwo; wzrost wydatków na cele socjalne, z tytułu spłaty zaciągniętych kredytów zagranicznych. Nie ma jednoznacznego związku pomiędzy wysokością deficytu budżetowego a wysokością inflacji. Istotny jest tu sposób finansowania deficytu budżetowego. Jeżeli jednym ze sposobów finansowania tego deficytu jest emisja dodatkowej ilości pieniędzy, to jest to inflacjogenne. Jeżeli finansuje się deficyt przez emisję obligacji, które są dobrowolnie nabywane przez sektor prywatny to w krótkim okresie nie obserwuje się, aby było to inflacjogenne. Wzrost deficytu budżetowego powoduje wzrost oprocentowania obligacji, aby zachęcić do ich zakupu, wzrastają wtedy koszty obsługi zadłużenia i mając trudności ze spłatą zadłużenia w długim czasie kraje często decydują się na dodatkową emisją pieniędzy;

4. podmioty zagraniczne; jeżeli w kraju ceny są bardziej korzystne niż w innych krajach następuje ucieczka dóbr za granicę. W długim okresie może to być jednak korzystne, bo następuje wzrost i rozwój produkcji eksportowej;

1. przyczyny podażowe: inflacja podażowa może być wywołana przez:

1. wzrost kosztów produkcji; inflacja kosztowa (pchana przez koszty); dobra produkcyjne mogą być importowane po wyższych cenach (inflacja importowana, transfer inflacji). Przyczyną wzrostu kosztów może być wzrost narzutu na płacę (składki na ubezpieczenia). Wzrost płac może być spowodowany pracą w nadgodzinach. Inflację wywołuje sytuacja, gdy wzrost płac jest szybszy od wzrostu wydajności. Wzrost kosztów produkcji może być spowodowany przez:

• wzrost kosztów wydobycia surowców na skutek pogarszających się warunków wydobycia;

• wzrost wydatków na bezpieczeństwo i higienę pracy;

• wzrost wydatków na ochronę środowiska;

• wzrost wydatków na złą jakość produkcji;

• wzrost kosztów spłaty kredytów;

• wzrost kosztów dzierżawy;

• wzrost płac (inflacja płacowa, żądaniowa, roszczeniowa); jest związany z żądaniami podwyżek i wynagrodzeń. Obserwuje się w związku z tym spiralę inflacyjną, na dwa sposoby: wzrost cen - wzrost płac lub wzrost płac - wzrost cen;

• wzrost zysków; tzw. inflacja pchana przez zyski;

• nadmierny fiskalizm; wzrost podatków podnosi ceny bezpośrednio jak również pośrednio. Pośrednio jeśli powoduje wzrost kosztów produkcji i gdy dotyczy to dóbr produkcyjnych.

4. przyczyny inflacji można podzielić jeszcze inaczej na:

1. wewnętrzne; tkwiące w danej gospodarce;

2. zewnętrzne; import po niekorzystnych cenach, eksport po korzystnych cenach, spłata zadłużenia.

Spirala inflacyjna może przybierać postać:

• wzrost cen w jednych gałęziach gospodarki powoduje wzrost cen w innych gałęziach;

• wzrost płac w jednych branżach powoduje wzrost płac w innych branżach.

29










Q₁ Q₂ Q₃

popyt sztywny

JKC = JKZ + JKS

JKS - jednostkowy koszt stały

JKZ - jednostkowy koszt zmienny

JKC - jednostkowy koszt całkowity

KK - koszt krańcowy

T = t₁ + t₂ + t₃

t - krótki okres

T - długi okres

DKJ - długookresowe koszty jednostkowe

KJKC - krótkookresowe jednostkowe koszty całkowite

JKZ = CKZ : Q

CKZ = JKZ * Q

Utarg pokrył w całości CKZ

KC = CKS + CKZ

* punkt zamknięcia

przedsiębiorstwa

P₄ - cena zamknięcia

* - punkt wejścia i wyjścia

z rynku

P₂ - cena wejścia i wyjścia

z rynku

gospodarka światowa

gospodarka stacjonarna

cykl

Y

Y

trend







---