Rynek wewnętrzny, będący jednocześnie jednolitym rynkiem, obszar bez granic wewnętrznych, na którym zostaje zapewniony swobodny przepływ towarów, osób, usług i kapitału.
Rynek ten stanowi rdzeń pierwszego filaru Unii Europejskiej, obejmującego problematykę ekonomiczną i społeczną. została z biegiem czasu wzbogacona o Unię Gospodarczą i Walutową, a w jej ramach o wspólny pieniądz - euro (w rezultacie Traktatu z Maastricht z 1992 r.). Istnienie wspólnego pieniądza powinno zapewnić jeszcze lepsze funkcjonowanie rynku wewnętrznego w ramach strefy euro.
Jego istotą jest osiąganie wielorakich celów służących społeczności europejskiej: zrównoważonego i trwałego rozwoju, uwzględniającego potrzeby środowiska naturalnego; wysokiego poziomu zatrudnienia oraz godziwej ochrony socjalnej; lepszych standardów życia i jego jakości oraz spójności gospodarczej i społecznej. Odpowiednio funkcjonujący rynek wewnętrzny bez granic ma wpływać na poprawę wyników gospodarczych państw członkowskich dzięki oddziaływaniu na rzecz lepszej alokacji czynników produkcji, umożliwieniu zwiększenia skali produkcji i osiągnięciu płynących z tego korzyści, zapewnieniu swobody konkurencji i stwarzaniu zachęt do inwestowania. Konsumenci dokonujący zakupów na rynku wewnętrznym są lepiej poinformowani oraz lepiej chronieni przed ewentualnymi niebezpieczeństwami wynikającymi z zakupu danego towaru czy usługi. System kontroli przestrzegania istniejących przepisów, został pomyślany tak, aby mógł skutecznie działać wewnątrz jednolitego rynku, a nie w momencie przekraczania granic narodowych przez towar.
Rynek wewnętrzny Unii Europejskiej uzyskał, dzięki Jednolitemu Aktowi Europejskiemu, wymiar wspólnotowy, który został jeszcze bardziej wzmocniony w wyniku Traktatu z Maastricht z 1992 r. i Traktatu Amsterdamskiego z 1997 r. Zasadnicza większość decyzji podejmowanych przez Radę UE, dotyczących problematyki rynku wewnętrznego, zapada kwalifikowaną większością głosów. Odstępstwa od tej zasady dotyczą przede wszystkim polityki podatkowej, przepływu osób oraz interesów i praw pracowników.
Idea jednolitego rynku, bez wewnętrznych granic państwowych, opiera się na wysokim poziomie wzajemnego zaufania oraz na równoważności systemów regulacyjnych. Traktat o utworzeniu Wspólnoty Europejskiej (według tekstu z 1992 r.) określił podstawowe reguły gwarantujące osiągnięcie celów przyświecających stworzeniu rynku wewnętrznego. Wynikają one m.in. z następujących zapisów Traktatu:
Art. 6 zabrania dyskryminacji ze względów narodowościowych, zarówno pomiędzy państwami członkowskimi, jak i ich obywatelami;
Art. 8a zapewnia prawo obywateli do swobodnego poruszania się i osiedlania na całym terytorium Unii;
Art. 9-12 zawierają postanowienie o zniesieniu ceł oraz podatków mających równoważny do ceł skutek dla wymiany pomiędzy państwami członkowskimi;
Art. 30-36 zakazują stosowania restrykcji ilościowych i środków mających równoważny do nich skutek dla wzajemnego handlu towarami oraz określają warunki dla wyjątków;
Art. 37 zabrania jakichkolwiek form dyskryminacji ze strony monopoli państwowych;
Art. 48-51 ustanawiają zasady, które zapewniają swobodny przepływ pracowników; Art. 52-57 zapewniają osobom swobodę przenoszenia się i podejmowania działalności gospodarczej na własny rachunek, a Art. 58 gwarantuje to przedsiębiorcom;
Art. 59-66 zapewniają swobodę świadczenia usług;
Art. 73 b znosi restrykcje i zapewnia swobodę przepływu kapitału;
Art. 85-86 zabraniają przedsiębiorstwom zachowań sprzecznych ze swobodą konkurencji;
Art. 90 zapewnia, iż reguły konkurencji stosuje się w równej mierze do przedsiębiorstw publicznych jak i przedsiębiorstw, którym udzielono szczególnych lub wyłącznych uprawnień;
Art. 92 precyzuje warunki udzielania przez państwo pomocy swoim przedsiębiorstwom, mając na względzie ochronę integralności jednolitego rynku;
Art. 95 nakłada na państwa członkowskie obowiązek nie stosowania dyskryminacji w sprawach fiskalnych.
Pierwszą z tzw. czterech wolności stanowiących podstawę rynku wewnętrznego UE jest swobodny przepływ towarów. Na rynku nie ma granic, a więc i barier celnych. Wszystkie towary podlegają tym samym normom i wymogom certyfikacyjnym i powinny być obłożone takimi samymi podatkami. Państwa członkowskie mają co prawda możliwość wprowadzenia ograniczeń importowych, eksportowych lub w tranzycie jeśli wymagają tego względy moralności publicznej, porządku i bezpieczeństwa publicznego, ochrony zdrowia i życia ludzi, ochrony zwierząt i roślin, ochrony narodowych dóbr kultury oraz ochrony własności przemysłowej lub handlowej, jednak takie kroki nie mogą służyć jakiejkolwiek dyskryminacji ani spełniać roli ukrytych restrykcji w handlu wzajemnym.
Usługami są wszelkie świadczenia wykonywane najczęściej odpłatnie, zwłaszcza świadczenia realizowane w ramach prowadzonej działalności handlowej, przemysłowej, rzemieślniczej oraz wolnych zawodów Zasada swobodnego przepływu usług oznacza więc - z jednej strony - prawo do zakupywania usług zagranicznych, świadczonych przez podmioty z krajów partnerskich, zarówno na terytorium własnego kraju jaki i kraju siedziby usługodawcy, a - z drugiej strony - prawo do sprzedaży takich usług, w tym podejmowania i wykonywania pracy na własny rachunek, zakładania i prowadzenia przedsiębiorstw, spółek, agencji oraz filii . Prawo obywateli Unii Europejskiej do swobodnego przemieszczania się - to prawo do pracy, życia, osiedlania się i korzystania ze zdobyczy socjalnych w jakimkolwiek miejscu na terenie UE, bez względu na przynależność państwową.
Unijna legislacja w tej dziedzinie rynku wewnętrznego ma na celu m.in. zapewnienie harmonijnego rozwoju rynku pracy i dostępu do niego wszystkim zainteresowanym (bez względu na przynależność państwową), stworzenie warunków do wzajemnego uznawania dyplomów oraz zagwarantowanie przemieszczającym się osobom wszelkich praw socjalnych, również w dziedzinie edukacji i ochrony zdrowia
Zasada swobodnego przepływu kapitału odnosi się do samodzielnych transakcji finansowych, nie związanych z przepływem towarów, usług czy osób. Stanowi ona zarazem niezbędny warunek korzystania z pozostałych swobód, np. prowadzenia działalności gospodarczej na terenie innego państwa członkowskiego.
Wspólna polityka rolna - wszystkie przedsięwzięcia dotyczące sektora rolnego, podejmowane przez Wspólnotę Europejską w celu wypełnienia postanowień zapisanych w Traktatach Rzymskich. Obejmuje: rolnictwo, leśnictwo, uprawę winorośli oraz ogrodnictwo. Jest to pierwsza wspólna polityka WE. Cele WPR zostały określone w art. 33 TWE.
Wspólny rynek rolny oznacza, że zostają zniesione wszelkie ograniczenia w handlu produktami gleby, lasu i morza wewnątrz WE. Obowiązuje zakaz stosowania ceł i innych barier utrudniających swobodny przepływ towarów rolnych, zakaz subsydiowania rolnictwa wbrew nakazom równej konkurencji. Funkcjonują wspólne ceny, stałe kursy walutowe w obrotach towarami rolnymi, nastąpiła harmonizacja przepisów administracyjnych, fitosanitarnych, weterynaryjnych i ochrony zdrowia. Częścią składową WPR jest Wspólna Polityka Strukturalna.
podstawową jednostką produkcyjną w rolnictwie jest gospodarstwo rodzinne,
rolnictwo jest szczególnym sektorem gospodarki unijnej, które ma zapewnić samowystarczalności WE w zakresie produktów rolnych,
polityka rolna wymaga regulacji prawnych
zasada jednolitego rynku (swobodny przepływ produktów rolnych między państwami członkowskimi).
zasada preferencji WE (pierwszeństwo zbytu własnych produktów).
zasada finansowej solidarności (finansowanie kosztów ponoszą wszystkie państwa członkowskie). Zasada ta jest realizowana za pośrednictwem Europejskiego Funduszu Rolniczego Rozwoju Obszarów Wiejskich (poprzednio: Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnych).
regulacja poszczególnych rynków rolnych
wsparcie finansowe dochodów rolników
współfinansowanie projektów inwestycyjnych i modernizacyjnych w rolnictwie i na obszarach wiejskich
system składowania i sprzedaży towarów rolnych
wspólne techniki stabilizacji wywozu, lub przywozu towarów
Drugi filar Unii Europejskiej - geneza i podstawy prawne
Unia europejska opiera swoje działanie na trzech filarach. Drugi z filarów dotyczący wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa zajmuje priorytetowe miejsce w katalogu działań Unii Europejskiej. Wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa (WPZiB), wprowadzona przez Traktat z Maastricht (Traktat Ustanawiający Unię Europejską z 1992 r. - ), stanowi rozwinięcie europejskiej współpracy politycznej, której podstawą był Jednolity Akt Europejski. Najważniejszymi celami Unii w tej dziedzinie mają być: potwierdzenie tożsamości Unii w stosunkach międzynarodowych oraz stopniowe wprowadzenie wspólnej polityki obronnej. Wśród szczegółowych zadań wspólnej polityki wymieniono w Traktacie o Unii Europejskiej: ochronę wspólnych wartości, podstawowych interesów i niezależności Unii, umacnianie bezpieczeństwa Unii i jej państw członkowskich, zachowanie pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego zgodnie z Kartą Narodów Zjednoczonych, Aktem Końcowym KBWE i Paryską Kartą Nowej Europy, popieranie współpracy międzynarodowej oraz rozwój demokracji i poszanowania praw człowieka.
Jednakże zanim doszło do tych unormowań nastąpiło szereg zdarzeń, które doprowadziły do wypracowania standardów współpracy w ramach Wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa:
Jednolity Akt Europejski stanowił przełom we wspólnej polityce zagranicznej i bezpieczeństwa. Nadawał on bowiem tej dziedzinie wysoką rangę poprzez zawarcie w swej treści. Tym samym współpraca w ramach EWP zyskała podstawę prawną w akcie prawa międzynarodowego .
JAE w Tytule III określił Postanowienia Traktatu w sprawie współpracy europejskiej w dziedzinie polityki zagranicznej.
Jednolity Akt Europejski (JAE) z 1986 r. jest umową międzynarodową zawartą w ramach Wspólnot Europejskich.
Akt ten:
Nadał kształt organizacyjny Europejskiej Współpracy Politycznej, będącej formą współpracy państw członkowskich Unii od roku 1970. Odtąd Wspólnoty Europejskie i Europejska Współpraca Polityczna miały zachowywać odrębność organizacyjną względem siebie, wspólnie jednak podejmować kroki do urzeczywistnienia Unii
W istotny sposób rozwinął i pogłębił dziedziny prawa instytucjonalnego i materialnego Wspólnot. Wzmocnił pozycję Parlamentu Europejskiego (dopiero wtedy wprowadzono tę nazwę do traktatów), poprzez wprowadzenie postępowania współpracy w zakresie stanowienia prawa. Przewidział także powołanie Sądu Pierwszej Instancji UE.
Akt ten był pierwszym po wielu latach znaczącym krokiem w kierunku integracji europejskiej. 17 lutego 1986 r. w Luksemburgu ratyfikowały go wszystkie wówczas należące do Wspólnot kraje, oprócz Włoch, Grecji i Danii, które przyjęły go w drugim terminie. Akt ten wszedł ostatecznie w życie w lipcu 1987.
Wymiar Sprawiedliwości i Sprawy Wewnętrzne
Trzeci filar Unii Europejskiej. Zadania dla Unii Europejskiej w tym zakresie wynikają ze swobodnego ruchu osobowego obywateli jej państw członkowskich. Możliwe jest to poprzez dążenie przez państwa członkowskie Unii do koordynacji i harmonizacji polityki azylowej, kontroli przekraczania zewnętrznych granic Unii Europejskiej (w tym współpraca celna), polityki imigracyjnej i polityki dotyczącej obywateli krajów trzecich (np. zasady wjazdu i pobytu na terytorium Unii). W ramach Wymiaru Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych zakłada się również prowadzenie walki z nielegalną imigracją, pobytem i pracą na terytorium Unii Europejskiej, walkę z przestępczością i narkomanią, współpracę sądową w sprawach cywilnych i karnych. Istotne jest również współdziałanie policji (wraz z systemem wymiany informacji w ramach Biura Policji Europejskiej - EUROPOL).