Współczesny człowiek prozdrowotny:

 przekarmiony  osiadły  pobudzony

Zmieniła się topografia, występowanie chorób i ich rodzaj - kiedyś dominowały choroby zakaźne, dziś cywilizacyjne (behawioralne).

• Otyłość

• Nadciśnienie tętnicze

• Depresje, nerwice

• Niedokrwienna serca

• Nowotwory

• Wrzodowe żołądka (na tle nerwowym)

• Cukrzyca

• Urazy, wypadki, zatrucia

• Choroby jatrogenne (wywołane z przyczyn lekarza)

• Uzależnienia

Czynniki zdrowotne

 fizyczne  chemiczne  biologiczne

Hałas lekarstwa zarazki

Promieniowanie konserwanty

Temp. Zanieczyszczenia

Kryteria zdrowia

 obiektywne  subiektywne  indywidualne

Badania wygląd wymyślanie

Diagnozy wywiad bagatelizowanie

Inne czynniki indywidualne mają fundamentalny wpływ na zdrowie.

Czynniki indywidualne mające wpływ na nasze zdrowie:

1)wykształcenie

2)wykonywana praca

3)płeć

4)stan cywilny

Negatywne mierniki zdrowia

1. Zapadalność (zachorowalność) - liczba nowych przypadków choroby zaistniałych w analizowanym czasie.

2. Chorobowość - liczba osób chorych w badanym czasie.

3. Umieralność - liczba zgonów zaistniałych w badanej populacji w danym czasie.

4. Śmiertelność - odsetek zgonów na ściśle określoną chorobę spośród ogólnej liczby chorych na tę chorobę.

5. Absencja chorobowa - zachorowalność połączona z czasową niezdolnością do pracy zawodowej.

TEMPERATURA

37* to optymalna temp. dla pracy naszych enzymów (białek).

Topografia cieplna - zależy od odległości serca, sieć naczyń.

W spoczynku najwięcej ciepła produkuje wątroba i mięśnie (ok. 20%), mózg  serce  nerki  skóra.

Czynniki wpływające na ciepłotę ciała

• Stan odżywiania (tk. tłuszczowa, woda, mięśnie)

• Wiek (spada tempo metabolizmu:

Dzieci: os. starsze

 nie wykształcone do ok. 2roku bo  upośledzenie subiektywnego

miały stałe warunki odczucia stopni, różnica 2-3*

upośledzenie krążenia

• płeć - kobiety mają wyższą temp. związane z cyklem płciowym

• wysokość ciała i masa ciała - przeliczanie na powierzchni ciała, wyżsi ulegają szybciej wychłodzeniu

• wahania w ciągu dnia, najwyższa o godzinie 16-18, najniższa ok. 4-6 nad ranem (wah ok. 1*)

Termoregulacja - zdolność organizmu do dostosowania się do temp. otoczenia

- dostosowanie wymiana ciepła między organizmem a otoczeniem

- pobieranie, tracenie, wytwarzanie ciepła

Regulacja:

Chemiczna - przemiany, procesy, polega na tworzeniu ciepła, przemiany w ustroju + hormony (adrenalina, tarczycy: tyroksyna, trójodotyronina, noradrenalina), chormonozależne wytwarzanie ciepła bez aktywności mięśniowej nazywamy termogenezą bezdrżeniową.

Sdd - swoiście dynamiczne działanie pokarmu po spożyciu pożywienia, podwyższa się przemiana materii:

Białko o 25%

Tłuszcze 13%

Węglowodany 6%

Mieszany 10%

Fizyczna - polega na oddawaniu ciepła

Promieniowanie - radiacja, wypromieniowywanie, promienie podczerwone

Konwekcja - unoszenie

Kondukcja - przewodzenie (najwolniejszy, styk skóry i powierzchni).

Przegrzanie - hipertermia wychłodzenie - hipotermia

42* 28*

Temp. letalne = przegrzanie

Obrona przed przegrzaniem:

• Pocenie się

• Rozszerzenie obwodowych naczyń (w warunkach wilgotnych pocimy się mniej, ciężej się ćwiczy, pot nie paruje, przyprawy korzenne wspomagają apetyt w upale)

• Zmniejsza się izolacja tkanki tłuszczowej

• Zwolnienie ruchów ciała

• Zwiększa się ilość oddechów

• Wzrost tętna

• Zmniejszenie łaknienia

• Zwiększenie procesów metabolicznych (duże odwodnienie, gęstnienie krwi, niedotlenienie).

Obrona przed odmrożeniem

• Tworzenie ciepła

• Wzrost procesów metabolicznych (przez wzmożenie wydzielania hormonów)

• Zahamowanie pocenia

• Zwiększenie aktywności fizycznej (termogeneza drżeniowa)

• Wzrost napięcia mięśni, dreszcze

• Wzrost częstości skurczów serca (reakcje początkowe)

• Wzrost ciśnienia tętniczego

Obkurczenie naczyń krwionośnych - zmniejszenie przepływu krwi i tempa, następuje obniżenie temp. powłok zewnętrznych, zmniejsza się różnica temp i zmniejsza wydzielanie ciepła.

Śmierć przez zamrożenie

 asystomia - brak pracy serca, migotanie komór

Doświadczenie Zewisa

Po przez włożenie ręki do lodowatej wody zauważył, że organizm poświęci rękę ratując cały organizm a w ostateczności serce i mózg przed wychłodzeniem.

Osoba wymrożona nie może być ogrzana lub tarta!!! Trzeba okryć suchymi szmatami, podawać letnie, ciepłe płyny tylko gdy jest przytomna.

W stanie podgorączkowym lub po szczepieniu nie wolno wykonywać wysiłku bo łatwo się można przegrzać.

POGODA

Meteorotropizm - nadwrażliwość na działanie warunków meteorologicznych.

- sytuacje pogodowe związane z rozwojem ośrodków niskiego ciśnienia

- typy pogód związane z przechodzeniem frontów atmosferycznych, ciepłego z zimnym

- sytuacje przejściowe między słoneczną a deszczową pogodą itp.

- stacjonarny wyż - gorąco, zanieczyszczenie, brak przepływu mas powietrza

Osoby szczególnie wrażliwe:

Reumatycy, nerwicowcy, starsi ludzie, alergicy, z niską odpornością, sercowcy, migrenowy, osoby chore psychicznie, dzieci.

70% populacji może odczuwać dyskomfort.

Objawy:

• Bóle reumatyczne (fale elektrom magnetyczne ludzie starsi)

• Bóle blizn pourazowych

• Bóle głowy, migreny

• Zaburzenia snu

• Pogorszenie samopoczucia, apatia, pobudliwość nerwowa

• Osłabienie koncentracji

• Napady jaskry

• Zaostrzenie stanów chorobowych

• Nasilenie dolegliwości w chorobach serca i układu krążenia (halny)

• Napady duszności

• Samobójstwa, wypadki, przestępstwa

• Niepokój - schizofrenia

Co działa pobudzająco: uspokajająco:

Chmury kłębiaste warstwowe

Silne kontrasty mgły

Promieniowanie brak promieniowania

Śnieg z wiatrem parność

CIŚNIENIE

Niedotlenienie związane ze spadkiem ciśnienia:

• Bóle głowy, wymioty, krwotoki z nosa

• Zaburzenia wzroku, euforia

• Utrata przytomności

• Zaburzenia zmysłów - poczucie słodkiego

• Upośledzenie układu nerwowego

• Popełnianie błędów

Anoksemia - brak tlenu we krwi

Asfiksja - silna postać duszenia się

Hipoksja - niedotlenienie

Hipoksemia - zmniejszenie prężności tlenu we krwi

Meteoryzm - rozprężenie gazów w jamie ciała (samoistnie)

Policytemia - wzrost liczby krwinek czerwonych

Erytropoetyna - hormon o budowie glikoproteiny, wytwarzany w nerce, pobudzający erytropoezę

Obrona przed niedotlenieniem:

• Szybsze oddychanie, płytsze i częstsze

• Zwiększenie częstości skurczów serca

• Policytemia

• Zwiększenie wskaźnika hemokreatyny

Zjawisko aklimatyzacji trwa ok. 4-6 dni.

Hiperbaria

• Wytwarzanie i gromadzenie w organizmie CO2

• Narastający deficyt tlenu

• Wpływ wysokiego ciśnienia na powierzchnię ciała, zwłaszcza klatkę piersiową

• Powstanie pęcherzyków gazu, głównie azotu, we krwi i tkankach podczas wynurzenia się z wody (narkoza azotowa)

Hiperkapnia - wzrost CO2 w organizmie

Objawy neurologiczne

Uszkodzenia rdzenia kręgowego (zaburzenia oddechowe, ból w dolnej części klatki piersiowej lub górnej jamy brzusznej, zmęczenie, drętwienie i osłabienie kończyn dolnych, zaburzenia czuciowe, niedowład lub paraliż kończyn dolnych i/lub mózgowia bóle głowy, prawdopodobnie z przodu obrzęk mózgu, zaburzenia widzenia.

Odległe objawy choroby dekompresyjnej

Jałowa martwica kości, torbiele i rozrzedzenie struktury beleczkowatej kości

Bóle stawowo - mięśniowe głównie bóle dużych stawów, zmiany skórne, swędzenie rąk i nóg, objawy płucne, uczucie duszności, napadowy suchy kaszel, objawy sercowe, bóle w klatce piersiowej, spłycenie i przyspieszenie oddechu, poty.

ŻYWIENIE

Ok. 60 składników odżywczych

40 składniki egzogenne (których organizm nie może sam wytworzyć).

65-70% woda

20% białka

13% tłuszcze

5% skł. Mineralne

1% węglowodany

Pożywienie - wszystkie jadalne składniki w stanie ciekłym lub stałym, naturalnym lub przetworzonym, które po zjedzeniu są źródłem różnorodnych składników odżywczych.

Składnik odżywczy/pokarmowy - najmniejsza cząsteczka organiczna lub nieorganiczna, która po uwolnieniu w procesach trawienia organizm może wchłonąć w przewodzie pokarmowym i wykorzystać do swoich celów (tłuszcze, białka, węglowodany, woda, witaminy).

Podstawowe składniki pokarmowe

Są źródłem energii niezbędnej do utrzymanie podstawowych procesów życiowych(utrzymanie stałej ciepłoty ciała,krążenia krwi,napięcia mięśni,oddychania,wchłaniania) i aktywności życiowej - węglowodany, tłuszcze, białka.

Są źródłem materiału budulcowego używanego do budowy nowych i odbudowy zużytych komórek i tkanek - białka, niektóre sole mineralne np. wapń, żelazo, fosfor, jod.

Wpływają na regulację wielu procesów życiowych w organizmie - witaminy i składniki mineralne.

Wg. Dorby'ego

• Stan nadmiaru - np. tłuszczu przy otyłości, Wit. A i D

• Stan wysycenia - optymalna

• Stopień nie wysycenia

• Stopień potencjalnego niedoboru - nie ma jawnych objawów klinicznych

• Stopień ukrytego niedoboru - B1

• Stopień jawnego niedoboru - przykłady chorób gnilec -wit C, beri-beri -wit B, niedokrwistość - żelazo

ZASADY RACJONALNEGO ŻYWIENIA

Zasady racjonalnego żywienia

1. Pokrycie zapotrzebowania energetycznego (wiek, płeć, aktywność, stan fizjologiczny)

2. Pokrycie zapotrzebowania organizmu na składniki odżywcze (urozmaicenie składników)

3. Unikanie łączenia produktów zawierających w dużych ilościach ten sam składnik

4. Odpowiednie rozłożenie, liczba posiłków

5. Białko pełnowartościowe w każdym posiłku (orzechy, nasiona r. str. Soja)

6. Warzywa (5) i owoce (3)

7. Mleko i przetwory mleczne przynajmniej raz dziennie

8. Pieczywo ciemne, kasze gruboziarniste raz dziennie (nie zakwasza ustroju)

9. Zachowywać równowagę kwasowo-zasadową organizmu

10. Nie podjadać słodyczy

Produkty zakwaszające: alkalizujące:

zbożowe kasza gryczana

mięsa mleko, przetwory

jajka owoce i warzywa

nasiona rośl. strączkowych

Wadliwe żywienie polaków:

tłusto, dużo, słono

przekraczamy wartość spożywanego tłuszczu

niskie spożycie polisacharydów

niskie spożycie witamin i składników mineralnych

dużo sodu

Wady żywieniowe

Pierwotne Wtórne

Nieprawidłowe składniki poż. upośledzenie

ilość przyjmowania (żucie)

jakość trawienia

rytm przyjmowania wchłaniania

rozprowadzania

przyswajania

Przyczyny wad żywienia

Pierwotne (zewnątrzpochodne)

• Uwarunkowania gosp-ekonomiczne

• Uwarunkowania kulturowo-religijne

• Warunki klimatyczne

• Nawyki żywieniowe

Wtórne (wewnątrzpochodne)

• Trawienne i metaboliczne

• Patologiczne i funkcjonalne (choroby degenerujące, zakaźne, toksyczne)

• Funkcjonalna postać składnika odżywczego

METABOLIZM

Anabolizm katabolizm

Reakcje syntez reakcje rozpadu

Endoergiczne egzoergiczne

- pobiera energie - wydziela energie

U dzieci u starszych

Przemiana podstawowa

najniższy poziom przemiany materii jaki zachodzi w ciele na czczo, w całkowitym spoczynku fizycznym i psychicznym w normalnych warunkach mikroklimatycznych.

Zależy od:

- płeć (m o 7%)

- wiek

- masa ciała

- wysokość ciała

- hormony

- klimat (o 10%)

- gorączka (o 13%)

Przemiana ponadpodstawowa

1. wykonywana praca fizyczna (o 30%) i umysłowa (o 4%)

2. wykonywanie codziennych czynności zawodowych

3. koszty trawienia organizmu

Przemiana całkowita - 1+2 zapotrzebowaie

Bilans energetyczny powinien być zrównoważony

BIAŁKA

1. stanowi ok. 20% masy ciała ok.. 14kg

2. składnik budulcowy wykorzystywany do budowy tkanek

3. biorą udział we wszystkich procesach życiowych

4. składnik protoplazmy komórkowych, płynów ustrojowych

5. niezbędne do wytwarzania soków trawiennych, płynów śródtkankowych, wydzielin

6. tworzą części białkowe enzymów trawiennych i tkankowych

7. białkami są też hormony ustrojowe

8. biorą udział w regulacji przemiany materii

9. budują ciała odpornościowe

10. biorą udział w odtruwaniu organizmu

11. pełnią rolę transportującą np. ferrytyna

12. regulują ciśnienie osmotyczne, równowagę kwasowo-zasadową

13. azotowe ciałka wyciągowe, które pobudzaja łaknienie

Białka na cele energetyczne idą gdy:

dieta uboga w węglowodany

za dużo białka

kiedy głodujemy/źle zestawiamy posiłek

Białko pełnowartościowe - o wysokiej wartości, pochodzenia zwierzęcego - jest to białko które zawiera wszystkie aminokwasy egzogenne w odpowiedniej ilości i proporcjach.

Aminokwasy egzogenne:

• Izoluecyna

• Leucyna

• Lizyna

• Metionina

• Fenyloalanina

• Treonina

• Tryptofan

• Histydyna

• Walina

• Arynina

Niepełnowartościowe - o niskiej wartości, pochodzenia roślinnego - nie zawiera wszystkich aminokwasów egzogennych, albo zawiera ale w nieodpowiednich ilościach lub proporcjach.

Przyswajalność i wartość biologiczna białka pokarmowego mierzy się zawartością aminokwasu.

Aminokwas ograniczający- tylko egzogenny, którego jest najmniej w danym białku, określa wartość biologiczną białka.

Objawy niedoboru białka:

• - utrata masy

• - słaby rozwój mięśni

• - zestresowanie, drażliwość, brak odporności na stres

• - zapadalność na zakażenia

• - obrzęki

• - upośledzenie gojenia się ran

• - zmniejszenie wytwarzania hormonów

• - uczucie zmęczenia

• - rozwija się stłuczenie wątroby

• - niedokrwistość

Obrót białek - różnica między syntezą i rozpadem

Niski - mięśnie

Szybki - enzymy, hormony, ciała odpornościowe

TŁUSZCZE - LIPIDY - TRÓJGLICERYDY - TRIACYLOGLICEROLE

Zbudowane z C, H i O2, 3 kwasów tłuszczowych i 1 cząsteczki glicerolu (alkoholu).

Różnią się od siebie rodzajem kwasu lub ich ułożeniem w łańcuchu.

W każdym tłuszczu występuje 1% substancji niezmydlających - przenoszą Wit ADEK, sterole (cholesterol).

Różnice	Tłuszcze zwierzęce	Tłuszcze roślinne
Zawartość NNKT	Mało/brak	Dużo/bardzo dużo
Zawartość Wit. E	Mała (wyj. masło)	Dość duża
Wit. A, D i karoten	W maśle duża, w innych brak	Brak, wyj. olej palmowy (karoteny)
Rodzaje steroli	cholesterol	Roślinne-beta-sitosterol
Wartość energetyczna	Nieco więcej niż R	Nieco mniej niż Z
Psucie się	Mniej niż R	Większa niż Z
Cechy organoleptyczne, smak, zapach	b. atrakcyjne - masło	Mniej atrakcyjne

Rodzaje kwasów tłuszczowych:

Nasycone nienasycone

C—C C=C -O

\

H

Pojedyncze wiązanie podwójne wiązanie

zwierzęce - jednonienasycone

Konsystencja stała - wielonienasycone

Przyswajalność zależy od długości o strawności decyduje liczba

Łańcucha węglowego wiązań podwójnych (im więcej

Tym lepiej trawimy)

Procesy:

Z wodorem - uwodorowanie (margaryna)

Z tlenem - autooksydacja

(tłuszcz się psuje)

Rola tłuszczy:

• Oprócz węglowodanów - główne źródło energii, najbardziej skoncentrowane 1g=9kcl

• Nośniki witamin

• Dostarczają ustrojowi NNKT (niezbędne nienasycone kw. tł)

• Pełnią rolę strukturalną tkanek komórek

• Rola izolacyjna i ochronna tkanek i narządów

• Wpływają na stężenie lipidów (cholesterol)

• Duże znaczenie kulinarne

Im więcej NNKT tym więcej powinno być Wit. E - uzupełniają się.

0,4mgE - 1g NNKT

NNKT = PUFA = WNKT

• Są prekursorami prostaglandyn ustrojowych (hormonów tkankowych), spośród których szczególne znaczenie fizjologiczne posiadają prostacykliny

• (tromboksany, prostaglandyny, prostocylkiny)

• Są niezbędnym składnikiem budulcowym komórek, składnik fosfolipidów błon komórkowych i mitochondrialnych

• Transport lipidów, cholesterolu i jego metabolizm - obniżenie poziomu we krwi

• Hamują proces agregacji - zapobiegają skrzepom

• Zapobiegają nadciśnieniu tętniczemu - prostacykliny

• Zwiększają przepływ krwi przez naczynia wieńcowe serca i siłę skurczu mm sercowego

Niedobory NNKT

• Spadek przyrostu ciężaru ciała i spowolnienie wzroku

• Wzrost spożycia wody

• Zmiany skórne - zapalenie, utrata wody

• Wrażliwość na infekcje

• Bezpłodność

• Wzrost WKT w surowicy krwi

• Zaburzenie transportu cholesterolu

• Wzrost frakcji LDL i VLDL

• Wzrost zawartości TG i fosfolipidów w wątrobie

• Zwiększona łamliwość naczyń włosowatych i krwinek czerwonych

• Zaburzenia nerkowe

WĘGLOWODANY - SACHARYDY - CUKRY

Węglowodany - to związki organiczne - wielowodorotlenowe alkohole składające się z węgla, wodoru i tlenu, w których stosunek wodoru do tlenu jest taki sam jak w wodzie (H₂O), czyli 2:1. Znajdują się we wszystkich powszechnie występujących roślinach: zbożach, ziemniakach, roślinach strączkowych, owocach, a także w organizmach zwierzęcych.

• są głównym, najtańszym i najłatwiej dostępnym źródłem energii, służącej przede wszystkim do utrzymywania stałej ciepłoty ciała, pracy narządów wewnętrznych oraz do wykonywania pracy fizycznej. Z 1 g węglowodanów wyzwalają się 4 kcal

• glukoza jest prawie wyłącznym źródłem energii dla mózgu i mięśni

• pozwalają na oszczędną gospodarkę białkami i tłuszczami

• dostarczane w pożywieniu lub syntetyzowane w ustroju, stanowią materiał budulcowy dla wytwarzania elementów strukturalnych komórek lub substancji biologicznie czynnych (galaktoza, ryboza, kwas galakturonowy, amonocukry, acetylowane cukry, itd.)

• nie przetworzone (całościowe) odgrywają dużą rolę w gospodarce wodno-mineralnej, zmniejszając wydalanie tych składników

• biorą udział w budowie błon komórkowych

• niektóre wielocukrowce (błonnik) choć nie są przez organizm człowieka trawione i przyswajane, to jednak odgrywają dużą rolę w regulowaniu perystaltyki przewodu pokarmowego.

Węglowodany (cukry) dzielimy na proste, złożone małocząsteczkowe, złożone wielkocząsteczkowe i pochodne węglowodanów.

Cukry proste - Monosacharydy

Pentozy
Występują przeważnie w postaci wielocukrów lub w połączeniu z aglikonami. Nie ulegają fermentacji drożdżowej.

• Arabinoza - składnik żywic i gum roślinnych,

• Ksyloza - składnik ksylanu - gumy drzewnej,

• Ryboza - nie występuje w naturze w stanie wolnym,

• Ksyluloza

• Rybuloza

Heksozy

• Glukoza - cukier gronowy, szeroko rozpowszechniony w naturze. Znajduje się w sokach roślinnych, zwłaszcza owocowych. Ilość glukozy w owocach zależy od ich gatunku i stanu dojrzałości. Glukoza jest cukrem fizjologicznym - znajduje się w płynach ustrojowych. Pod wpływem drożdży ulega fermentacji,

• Galaktoza - rzadko występuje w stanie wolnym. U roślin występuje przede wszystkim w postaci galaktanów (agar), a u zwierząt min. jako składnik cukru mlecznego i cerebrozydów.

• Mannoza - w świecie zwierzęcym składnik wielocukrów złożonych, wchodzących w skład sympleksów białkowych. W świecie roślinnym występuje jako trudnostrawny węglowodan (niektóre gatunki orzechów i fasoli). W odżywianiu nie odgrywa większej roli,

• Fruktoza - cukier owocowy, występuje w owocach, soku z owoców, miodzie. Fruktoza jest słodsza od sacharozy o 73%, rozpuszcza się w wodzie, smak w owocach i miodzie.

Cukry złożone małocząsteczkowe - Oligosacharydy

Dwucukrowce  

• Sacharoza - składa się z glukozy i fruktozy. Sacharoza jest doskonałym konserwantem dla mleka i dżemów, ponieważ obniża aktywność wodną w tych produktach, przez co hamuje wzrost pleśni,

• Laktoza - składa się z glukozy i galaktozy. Występuje w mleku i produktach mlecznych. U ludzi z upośledzonym wytwarzaniem laktazy - enzymu, który bierze udział w trawieniu laktozy, organizm nie toleruje tego cukru. Dlatego zaleca się im spożywanie fermentowanych napojów mlecznych takich jak np. jogurt, kefir w których bakterie kwasu mlekowego podczas procesu fermentacji rozkładają laktozę, przez co obniżają jej ilość w tych produktach,

• Maltoza - składa się z z dwóch cząsteczek glukozy. Występuje w piwie i produktach piekarniczych. Maltoza jest wytwarzana w procesie fermentacji ziarna zbóż.

Trójcukrowce

• Rafinoza - składa się z galaktozy, glukozy i fruktozy.

Czterocukrowce

• Stachioza - składa się z dwóch cząsteczek galaktozy, glukozy i fruktozy.

Cukry złożone wielkocząsteczkowe - Polisacharydy

Grupa skrobi 

• Skrobia - główny materiał zapasowy roślin. Dostarcza prawie 25% całkowitej dziennej energii. Żywność zawierająca skrobię daje uczucie sytości i na długo redukuje uczucie głodu. Budowa ziarn skrobiowych jest różnorodna i charakterystyczna dla poszczególnych roślin, Inulina - występuje w bulwach georgini, karczochach, cykorii. Składa się z fruktozy. Jest wielocukrem, który w drodze trawienia, wchłaniania, wydalania nie podlega żadnym przemianom (cukier testowy),

• Glikogen - materiał zapasowy organizmów zwierzęcych i drożdży. Glikogen mięśniowy jest wykorzystywany głównie do dostarczania energii wykorzystywanej na ich pracę. Glikogen zawarty w wątrobie jest używany bezpośrednio jako źródło glukozy dla mózgu i czerwonych ciałek krwi. Wątroba nie może go syntetyzować. Glikogen jest rozkładany do glukozy,

• Chityna - wielocukier zbudowany wyłącznie z N-acetyloglukozoaminy. Nie poddaje się działaniu enzymów roślinnych i zwierzęcych. Stanowi główny materiał podporowy i budulcowy niektórych bakterii, grzybów, owadów, skorupiaków,

• Dekstryny.

Grupa celulozy 

(błonnik)

Związki składające się z węglowodanów - Pochodne węglowodanów

Glikozydy
Glikozydy są pochodnymi cukrowców. Produktami rozpadu naturalnych glikozydów obok cukrów (najczęściej glukoza) są: hydrochinon, floretyna, puryny, ester metylowy kwasu salicylowego, cyjanowodór. Glikozydy są zwykle bezbarwne i gorzkie w smaku, rozpuszczają się w wodzie i alkoholu. Niektóre z glikozydów wywierają silne działanie na organizm człowieka. Najgroźniejsze są glikozydy zawierające cyjanowodór, który blokuje łańcuch oddechowy na poziomie komórki. Glikozydy takie znajdują się w makuchach lnianych, niektórych paszach, pestkach gorzkich migdałów, śliwek, moreli, brzoskwiń.

Saponiny
Saponiny są to bezpostaciowe substancje rozpuszczalne w wodzie i silnie zmniejszające napięcie powierzchniowe. Zwiększają pienienie się i stabilizują tłuszcze, dlatego niekiedy są używane do wyrobu napojów chłodzących i do wyrobu chałwy. Ich stosowanie w wielu krajach jest zabronione, ze względu na to, że powodują hemolizę krwi, zapalenie jelita biodrowego. Znajdują się też w roślinach strączkowych (substancje antyodżywcze).

Taniny  
Taniny są to połączenia polifenoli z glukozą. Występują w kawie i herbacie, w mniejszych ilościach w grzybach. Tanina tworzy nierozpuszczalne związki z solami metali ciężkich - może więc zmniejszać wchłanianie żelaza, miedzi, itd. Z białkiem tworzy nierozpuszczalne kompleksy przez co powoduje hamowanie procesów trawienia w żołądku.

Kwasy organiczne  
Do kwasów organicznych można zaliczyć: kwas jabłkowy, kwas cytrynowy, kwas mlekowy, kwas bursztynowy. W swej budowie nie zawierają azotu i swymi cechami fizyko-chemicznymi są zbliżone do węglowodanów. Nadają produktom charakterystyczny smak i zapach, mogą być też źródłem energii. Pewne kwasy organiczne powstają podczas fermentacji produktów (kwaszenie ogórków, kapusty, mleka). Podczas spalania tych kwasów często odłączana jest zasada, która bierze udział w utrzymywaniu równowagi kwasowo-zasadowej.

BŁONNIK

substancja niejednorodna, składa się z celulozy, ligniny, hemicelulozy, gumy, pektyny, klei. Nie ulega trawieniu ani wchłanianiu - brak enzymów rozkładających go. Nie dostarcza energii.

Rola błonnika:

• Pobudza funkcje żucia i wydzielania śliny

• Buforuje i wiąże nadmiar kwasu solnego w żołądku, zobojętnia go, co ma znaczenie w profilaktyce choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy

• Zwiększa wypełnienie jelit, pobudza ich ukrwienie

• Tworzy korzystne podłoże do rozwoju flory bakteryjnej

• Wiąże wodę, zdolność gazotwórcza, ułatwia wypróżnianie

• Wiąże cholesterol i kwasy żółciowe

• Absorbuje substancje toksyczne

• Zwiększa sytość posiłku

• Utrudnia wchłanianie innych węglowodanów - skł min: Fe, Ca, Cu, Zn

Antyoksydanty - przeciwutleniacze - E, C, betakaroten jeśli jest bogate w błonnik

Wspomaga: otyłość, miażdżyca, choroby przewodu pokarmowego, rak sutka u kobiet, zaparcia.

Norma 30-40g/dziennie

Występowanie:

• Naturalny składnik roślin

• Chleb razowy

• Suszone owoce

• Owoce surowe

• Warzywa

• Otręby pszenne

• Nasiona roślin strączkowych

• Kasze gruboziarniste

• Warzywa (marchew, kapusta)

Zbyt duże spożycie obniża wchłanianie tłuszczów i witamin A, D3 i leków.

Przeciwdziała hiperlipidemi i miażdżycy.

WITAMINY

Budowa - każda inaczej zbudowana, najczęściej występuje grupa aminowa - Kazimierz Funk

Nie są źródłem energii

Nie są materiałem budulcowym

Są składnikami egzogennymi - organizm ich nie wytwarza

Niezbędne do procesów

Działają już w niewielkich ilościach

Organizm wytwarza B1, B6, B12, kwas foliowy, PP i K ale powstają w miejscu gdzie nie możemy z nich skorzystać.

Hiperwitaminoza - nadmiar (najczęściej ADEK - rozp w wodzie)

Hipowitaminoza - niedobór

Awitaminoza - brak, powstanie jednostek chorobowych - B1 beri beri, C - gnilec

Antywitaminy - blokują działanie witamin surowe mięso ryb - tiaminoza rozkłada B1(tiaminę)

WITAMINA A -- RETINOL

• Magazynowana w wątrobie i częściowo w nerkach

• Wzrokowa

• Zapobiega nadmiernemu rogowaceniu się skóry, odpornościowa

• Bierze udział w syntezie białek - wzrostowa

• Wchłanianie witaminy A obniża niedobór E i wysokie spożycie błonnika

Niedobór:

• Kurza ślepota

• Rogowacenie i suchość skóry

• Wysychanie błon śluzowych

• Zmniejszenie odporności górnych dróg oddechowych i przewodu pokarmowego na czynniki zakaźne

• Brak łaknienia, łatwe męczenie się, drażliwość, bóle stawów, wypadanie włosów

Źródła:

• Tran

• Wątroba

• Śmietana, mleko

• Masło

• Żółtka jaj

• Karoteny: zielone i żółte warzywa (prowitaminy)

WITAMINA D - KALCYFEROL

• Działanie wiąże się z przemianą wapnia i procesu uwapnienia kości

Niedobór:

• Krzywica u dzieci

• Osteomalacja

• Osteoporoza

Nadmiar:

• Utrata łaknienia

• Męczenie się

• Zmniejszenie masy ciała

• Nudności, wymioty, biegunki

• Poliuria - nadmiar wydalania związków azotowych

• Bóle głowy

Źródła:

• Tłuszcze rybne

WITAMINA E - TOKOFEROL

• Przeciwutleniacz zapobiega utlenieniu Wit. A i PUFA (powstawanie wolnych rodników)

• Zwiększa odporność krwinek czerwonych na hemolizę

• Zapobiega uszkodzeniom i zwiększeniu przepuszczalności naczyń krwionośnych

• Ściśle powiązane z pierwiastkami śladowymi

• Z selenem zapobiega stłuszczeniu się wątroby

• Antyoksydanty

• Hamuję procesy starzenia się komórek

Źródła:

• Ziarna zbóż

• Zielone warzywa liściaste

• Groszek zielony

• Kukurydza

• Oleje roślinne

• Mleko, masło, jaja, ser

WITAMINA K - FILOCHINON

• Warunkuje prawidłowe krzepnięcie krwi, uczestnicząc w wytwarzaniu protrombiny w wątrobie

• Bierze udział w utlenianiu biologicznym

Niedobór:

• Zaburzenia krzepnięcia krwi

Źródła:

• Jarzyny

• Olej sojowy

• Wątroba

FOLAUCYNA - KWAS FOLIOWY

• Bierze udział w przemianach niektórych aminokwasów kwasów nukleinowych

• Wpływa na prawidłowy rozwój cewy nerwowej

• Synergista wit. H i B12

Niedobór:

• Niedokrwistość mejalobastyczna

• Zapalenie języka

• Biegunki

Źródła:

• Zielone warzywa liściaste

• Drożdże

• Wątroba

• Mięso

• Ryby

• Pieczywo zbożowe

KWAS PANTOTENOWY - WCHODZI W SKŁAD KOENZYMU A

• Uczestniczy w przemianach cukrowców i tłuszczów

Niedobór:

• Zaburzenia czucia

Źródła:

• Wątroba, mięso

• Jaja

• jarzyny

WITAMINA B1 - TIAMINA - ANEURYNA

• Uczestniczy w procesie utleniania biologicznego

• Bierze udział w przemianach cukrowców i tłuszczów

• Odpowiada za prawidłowy stan tkanki nerwowej

Niedobór:

• Choroba beri-beri

Źródła:

• Drożdże

• Ciemne pieczywo, ziarna zbóż

• Podroby

WITAMINA B2 - RYBOFLAWINA

• Uczestniczy w procesie utleniania biologicznego (wchodzi w skład FAD)

• Bierze udział w syntezie hemoglobiny

Niedobór:

• Zapalenie błon śluzowych i skóry

• Pękanie kącików ust

• Zmiany w rogówce

• Hamowanie wzrostu

Źródła:

• Drożdże

• Wątroba

• Mleko, jaja

• Jarzyny

WITAMINA B6 - PIRIDOKSYNA - ADERMINA

• Bierze udział w przemianach aminokwasów

• Uczestniczy w procesach krwiotwórczych

Niedobór:

• Zmiany w szpiku

• Zmiany w skórze

• Zmiany w błonach śluzowych

Źródła:

• Drożdże, jarzyny, ziarna zbóż, fasola

• Mięso, wątroba

WITAMINA B12 - KOBALAMINA

• Wytwarzana przez florę bakteryjną w przewodzie pokarmowym

• Niezbędna do prawidłowej czynności ustroju, a zwłaszcza komórek szpiku, układu nerwowego i przewodu pokarmowego

• Jako koenzym bierze udział w przemianach kwasu foliowego

• Bierze udział w przemianach białek, tłuszczów, węglowodanów

Niedobór:

• Niedokrwistość złośliwa

Źródła:

• Wątroba

• Nerki

WITAMINA PP - NIACYNA

• Uczestniczy w procesie utleniania biologicznego (wchodzi w skład NAD)

Niedobór:

• Pelagra - zaczerwienienie skóry przemieniające się w pęcherze, potem owrzodzenia, biegunka, wymioty, odwodnienie organizmu, otępienie

Źródła:

• Drożdże

• Ciemne pieczywo, ziarna zbóż

• podroby

WITAMINA C - KWAS ASKORBINOWY

• Uczestniczy w procesach oksydo-redukcyjnych

• Wzmaga odporność

• Ułatwia przyswajanie żelaza

• Bierze udział w wytwarzaniu kolagenu, wpływając na prawidłowy stan tkanki łącznej

Niedobór:

• Gnilec = szkorbut - uszkodzenie naczyń włosowatych, zapalenie i krwawienie dziąseł, rozchwianie i wypadanie zębów

Źródła:

• Owoce

• jarzyny

SKŁADNIKI MINERALNE

pierwiastki, które po spaleniu tkanek pozostają w postaci popiołu

Makroelementy

Zawartość w organizmie jest większa niż 0,01%

Dzienne zapotrzebowanie przekroczy 100mg/osoba

Wapń, fosfor, sód, potas, magnez, siarka, chlor

Mikroelementy

Zawartość w organizmie jest niższa niż 0,01%

Dzienne zapotrzebowanie nie przekroczy 100mg/osoba

Żelazo, cynk, miedź, mangan, selen, jod, chrom, fluor

WAPŃ

• ma największy udział w budowie organizmu.

• prawidłowy stan kości i zębów

• Warunkiem prawidłowego wchłaniania wapnia jest dostateczna ilość witaminy D w organizmie

• Wapń i magnez utrzymują prawidłową czynność układu sercowo-naczyniowego

• bierze udział w procesach krzepnięcia krwi oraz prawidłowym działaniu układu nerwowego i mięśniowego
  

Niedobór:

• skurcze mięśni, uczucie mrowienia, drętwienia w rękach i nogach, ból w stawach

• zwolnienie tętna

• krwotoki, zaburzenia snu, stany lękowe, zaburzenia chodu, złamania kości

• zaburzenia wzrostu u dzieci

• prowadzi do osteomalacji (rozmiękanie kości), osteoporozy, próchnicy zębów i krzywicy

Nadmiar może powodować zaparcia i zwiększa ryzyko infekcji dróg moczowych.

Źródła:

• 
  mleko i produkty mleczne, sery, soja, sardynki, łosoś, orzeszki ziemne, orzechy włoskie, nasiona słonecznika, jarmuż, fasola, brokuły, jaja, szpinak, buraki i rabarbar.

Kwas szczawiowy zawarty w szczawiu, szpinaku i rabarbarze oraz kwas fitynowy zawarty w produktach zbożowych i strączkowych utrudnia wchłanianie wapnia z przewodu pokarmowego.

FOSFOR

• Znajduje się we wszystkich żywych komórkach i pokarmach a około 80% fosforu występuje w połączeniach z wapniem w kościach i zębach, nieco mniej w mięśniach i mózgu.

• wymaga obecności witaminy D oraz wapnia

• odgrywa ogromną rolę w magazynowaniu i transporcie energii kiedy występuje w postaci estrów fosforanowych

• uczestniczy w przewodzeniu bodźców nerwowych, jest budulcem błon komórkowych, tkanek miękkich, takich jak nerki, serce, mózg, mięśnie,

• bierze udział w wielu procesach metabolicznych i reakcjach chemicznych

• konieczny do utrzymania prawidłowej struktury kości i zębów

• Odgrywa ważną rolę w regularnej pracy serca oraz funkcjonowaniu nerek.

• Zapewnia utrzymywane prawidłowe pH

• współdziałając z witaminą B, umożliwia wchłanianie glukozy

Niedobór:

• 
  przypadki niedoboru fosforu zdarzają się sporadycznie

• stany osłabienia, zaburzenia w budowie masy kostnej

• nieregularny oddech, zmęczenie

• zaburzenia nerwowe
  

Nadmiar:

naruszenie równowagi mineralnej i obniżenie poziomu wapnia

Źródła:

• ryby, drób, mięso

• pełne ziarno, jajka

• orzechy, nasiona

SÓD

• Reguluje utrzymanie odpowiedniego ciśnienia osmotycznego i równowagi kwasowo-zasadowej

• Odgrywa rolę w zachowaniu prawidłowej pobudliwości mięśni i przepuszczalności błon komórkowych

• jest również aktywatorem wielu enzymów

• zapewnia prawidłową czynność mięśni i nerwów

Niedobór:

• 
  przy normalnym odżywianiu nie występują

• pocenie, biegunki wymioty

Nadmiar:

wydalany jest z moczem oraz w mniejszym stopniu z kałem i z potem

podwyższenie ciśnienia tętniczego,

Źródło:

• żółty ser

• drób, ryby,

• pieczywo

• sól kuchenna

POTAS

• reguluje równowagę wodną organizmu i utrzymuje prawidłowy rytm serca

• wpływa na równowagę kwasowo-zasadową i utrzymują właściwe ciśnienie osmotyczne

• Ułatwia jasne myślenie polepszając zaopatrzenie mózgu w tlen

• pomaga w usuwaniu produktów przemiany matrii

• niezbędny do syntezy białek, bierze także udział w metabolizmie węglowodanów
  

Niedobór:

• 
  Do stanów niedoboru potasu w organizmie dochodzi w wyniku jego nadmiernej utraty przez przewód pokarmowy (długotrwałe wymioty, biegunka), nerki (niewydolność krążenia, niektóre choroby nerek, cukrzyca, stosowanie leków moczopędnych), w marskości wątroby, alkoholizmie.

• zaparcie, utrata apetytu, skurcze jelit

• nieregularne bicie serca, bóle głowy

• dolegliwości mięśniowe

• nadmierną suchość skóry

• omdlenia, zaburzenia zachowania, uczucie znużenia, zaburzenia koncentracji, nerwowość

• problemy ze snem, spowolniona reakcja na bodźce, pobudzenie, osłabienie

• trądzik u dorastającej młodzieży

• wydłużony czas gojenia się ran
  

Nadmiar:
bezobjawowo

objawy nerwowo-mięśnniowe: nieprawidłowe odczuwanie bodźców, uczucie mrowienia ust i języka, skurcze mięśni, porażenia mięśni zaburzenia pracy serca, niemiarowość serca

Źródło:

• w roślinach strączkowych, orzechach, warzywach i owocach

• owoce cytrusowe, banany, melon kantalupa, pestki słonecznika, liście mięty

• zielone warzywa, pomidory, ziemniaki

MAGNEZ

Niedobór:

• Spożywanie konserw, nadmiar tłuszczu i cukru

• Kuracje odchudzające i jednostronne diety

• Spożywanie fosforanów z napojami - Cola

• Przewlekłe biegunki i wymioty

• Alkohol

• Mocna kawa, herbata

• Leki nasenne, uspokajające, antybiotyki, środki moczopędne, antykoncepcyjne

• Intensywne pocenie się

• Stres

Objawy:

• Zmęczenie fizyczne i psychiczne

• Trudności w koncentracji

• Nerwowość, bezsenność, przygnębienie

• Bóle, zawroty głowy

• Zwiększona wrażliwość na zmiany pogody

• Zaburzenia rytmu serca

• Wzrost cholesterolu we krwi

• Skurcze łydek

• Drganie powiek

• Wzrost ciśnienia

Trudno przedawkować

SIARKA

• składnik bułek, mukopolisacharydów i sulfolipidów (włosy, skóra, paznokcie, chrząstki składnik ważnych biologicznie związków koenzymu A, tiaminy, biotyny, kwasu liponowego, hormonów przedniego płata przysadki, insuliny, glutationu, bierze udział w detoksykacji

• sery podpuszczkowe
  mięso, ryby
  strączkowe
  warzywa kapustne, jaja

CHLOR

• Bierze on udział w utrzymaniu równowagi kwasowo-zasadowej płynów ustrojowych.

• Występuje z sodem i potasem w złożonych związkach chemicznych.

• Wspomaga procesy usuwania toksycznych produktów przemiany materii przez wątrobę

Niedobór:

• powstają przeważnie w wyniku gwałtownych wymiotów

Źródło:

• sól kuchenna

ŻELAZO

• wchodzi w skład wielu enzymów oraz związków metaloproteinowych biorących udział w procesach oksydacyjno-redukcyjnych

• Około 70% żelaza jest związane w krwi, głównie w postaci hemoglobin

• wykorzystywane do produkcji hemoglobiny

• W mięśniach wchodzi w skład mioglobiny

• niezbędne do wytwarzania enzymów biorących udział w procesach utleniania

• wiąże dwutlenek węgla w hemoglobinie i transportuje go do płuc

• wpływa na proces wzrostu, zwiększa odporność organizmu, zapobiega zmęczeniu

Niedobór:

• 
  spaczone łaknienie

• spadek sprawności fizycznej

• obniżenie możliwości koncentracji i sprawności umysłowej

• zmniejszenie odporności na przeziębienia i infekcje

• zaburzenia rytmu pracy serca

• anemia

• Niedobory żelaza w organizmie u dzieci często współistnieją z zespołem zaburzeń zachowania (ADHD ),

Nadmiar:

odkłada się w wątrobie, trzustce i w innych narządach powodując tzw. hemochromatozę

wzrost ryzyka zachorowania na choroby serca oraz choroby nowotworowe w szczególności raka odbytnicy

Źródło:

• Przyswajalność zależy od witaminy C.

• W pokarmach pochodzenia zwierzęcego (żółtka jaj, wątroba, mięso, płucka, cynadry oraz kaszanka, czarny salceson i czernina) około 40% żelaza występuje w łatwo przyswajalnej postaci hemowej (mioglobina, hemoglobina).

• W produktach spożywczych pochodzenia roślinnego (fasola, brokuły, groch, szpinak, orzechy, fasola, suszone brzoskwinie, owsianka) żelazo jest w postaci trudno przyswajalnej, niehemowej.

CYNK

• składnik około 70 enzymów biorących udział w różnorodnych przemianach ustrojowych

• niezbędny w syntezie białka oraz kwasów nukleinowych

• kieruje kurczliwością mięśni, bierze udział w tworzeniu insuliny

• Odgrywa ważną rolę w utrzymaniu równowagi kwasowo - zasadowej

• Zapewnia prawidłową czynność prostaty oraz narządów rozrodczych

• ma istotny wpływ na czynności mózgu

• niezbędny do utrzymania optymalnego stężenia witaminy A w krwi i jej zużycia przez tkanki

• Cynk bierze udział w wytwarzaniu prostaglandyn regulujących ciśnienie krwi, rytm pracy serca, funkcje wydzielnicze skóry, poziom cholesterolu w krwi

• poprawa metabolizmu

• przyspiesza gojenie ran, poprawia sprawność umysłową

• przywraca uczucie smaku

• Utrzymuje odporność skóry na infekcje jak również uczestniczy w detoksykacji alkoholu w wątrobie

• poprawia sprawność intelektualną a w wieku starszym zapobiega rozwojowi demencji starczej

• niezbędny do prawidłowego wytworzenia się narządów płodu w okresie ciąży.

Niedobór:

• 
  kurza ślepota

• brak apetytu

• brak popędu płciowego, niedostateczne wykształcenie cech płciowych

• choroby skóry, drżenie kończyn, karłowatość

• łamliwe paznokcie, łamliwość i wypadanie włosów

• objawy starzenia się, podatność na zakażenie,

• przedłużająca się suchość oczu,

• rozstępy w skórze,

• stany depresyjne i trudności z chodzeniem

• upośledzenie smaku

• wydłużony czas gojenia się ran

• zaburzenia miesiączkowania

• spowolnienie procesów wzrostu

• cukrzyca

Stosowanie pigułek antykoncepcyjnych obniżają poziom cynku

Nadmiar:

nadmiar jest wydalany z kałem oraz w niewielkich ilościach z moczem.

może ograniczyć wchłanianie miedzi i żelaza oraz przyspieszyć wydalanie żelaza z organizmu co może być przyczyną niedokrwistości.

Źródło:

• mięso zwierząt, ryby, ostrygi

• jaja

• drożdże piwne,

• warzywa

• ziarna zbóż, pestki dyni

• chude mleko

• musztarda ziarnista

MIEDŹ

• wchodzi w skład wielu enzymów i bierze udział w wielu procesach przemian metabolicznych

• wpływa na prawidłowe funkcjonowanie układu krwiotwórczego, uczestniczy w syntezie hemoglobiny razem z żelazem bierze udział w procesach utleniania i dostarczaniu tlenu do tkanek

• reguluje metabolizm oraz transport żelaza

• Wpływa na metabolizm lipidów (np. cholesterolu) i właściwości mielinowej osłonki włókien nerwowych

• uczestniczy w syntezie kolagenu

• jest składnikiem enzymów biorących udział w procesach tworzenia melaniny i prostaglandyn, biorących udział w regulacji ciśnienia krwi, pracy serca czy likwidacji stanów zapalnych

Niedobór:

• uszkodzenia tętnic i serca, nadciśnienie i powstawanie zakrzepów

• zmniejszenie produkcji melaniny

• podatność na infekcje i choroby

• ograniczenia wzrostu i płodności

• zaburzenia sytemu nerwowego (migreny)

• osteoporoza

Nadmiar:

zmiany metaboliczne

zburzenia psychiki

uszkodzenia nerek

nadciśnienie tętnicze

zaburzenia funkcjonowania wątroby i układu oddechowego, nudności i wymioty

Źródło:

• warzywa i owoce

• owoce morza

• fasola, groch, ziarna pszenicy

• śliwki

• wątroba, nerki, płuca, serce

• orzechy, podroby, grzyby

• pełnoziarniste produkty zbożowe

MANGAN

• Wpływa na przemiany tłuszczów i cholesterolu oraz hormonów płciowych

• reguluje pracę układu nerwowego

• Wpływa na uczynnianie enzymów koniecznych do prawidłowego działania biotyny, witaminy B1 i witaminy C

• Odgrywa ważną rolę w tworzeniu tyroksyny, głównego hormonu tarczycy

• ważny w procesach reprodukcji oraz prawidłowym funkcjonowaniu ośrodkowego układu nerwowego niezbędny do utrzymania prawidłowej struktury kości

• Konieczny jest do prawidłowego trawienia i wchłaniania składników odżywczych
  

Niedobór:

• opóźnienia w rozwoju fizycznym, powstawanie wad kośćca

• zmniejszenie płodności
  

Źródło:

• pełnoziarniste produkty zbożowe

• orzechy

• zielone warzywa, groszek, buraki

• herbata

• fasola, szpinak

SELEN

• Przeciwutleniacz, chroni przed działaniem toksycznych nadtlenków, metali ciężkich (rtęć)

• Zapobiega stłuszczeniu wątroby (z Wit. E)

• Zapobiega nowotworom

Niedobór:

• Obniżenie aktywności enzymów biorących udział w detoksykacji związków obcych

• Osłabienie mm

• U dzieci zahamowanie wzrostu

• Choroby nowotworowe

Selenowa - zatrucie selenem - wypadanie włosów, paznokci, zmiany skórne

• Pochodzi z roślin (kiełki, kukurydza, ryby)

JOD

• niezbędny dla prawidłowego działania tarczycy

• Pomaga w utrzymaniu zdrowej skóry, włosów, paznokci i zębów

Niedobór:

niedoczynność tarczycy i powstanie na szyi wola endemicznego

• W przebiegu niedoczynności tarczycy obserwuje się: zmęczenie i brak energii, zaburzenia pamięci i sprawności intelektualnej, depresję, dreszcze, bóle stawów, upośledzenie słuchu, wypadanie włosów, podatność na przeziębienia i infekcje dróg oddechowych, objawy przyspieszonego starzenia się, przyrost masy ciała

• Stany niedoboru jodu w okresie ciąży mogą prowadzić do niedorozwoju płodu, zarówno fizycznego jak i umysłowego, zwanego kretynizmem.
  

Nadmiar:

nadczynność tarczycy i powstawanie wola.

nadpobudliwość, przyspieszona praca serca,

przyspieszony metabolizmem

nieodporność na podwyższoną temperaturę,

chudnięcie

wytrzeszcz oczu

Źródło:

w wodzie, powietrzu (zwłaszcza w okolicach nadmorskich), w glebie

• ryby morskie, owoce morza oraz sól nie oczyszczona lub jodowana

• drożdże

• cebula

FLUOR

• Wchodzi w skład tkanki kostnej i szkliwa zębów

• Zapobiega próchnicy zębów oraz wzmacnia kości

Niedobór:

• 
  próchnica
  

Nadmiar: fluorzyca zębów

Źródło:

• herbata

• ryby morskie

• rośliny kapustne

• fluorowana woda pitna

---