METODOLOGIA BADAŃ PEDAGOGICZNYCH

1. Świadomość metodologiczna badacza

Omawiając strukturę świadomości metodologicznej badacza nie wolno pominąć charakterystyki badacza. Otóż badacza przede wszystkim charakteryzuje:

• Jego wiedza na temat badanego obiektu

• Musi znać modele badawcze

• OpanowaÅ‚ jÄ™zyk teorii i metod danej dyscypliny naukowej

• Potrafi ustosunkować siÄ™ do podstawowych kwestii natury filozoficznej- ontologicznych (ontologia- dziaÅ‚ filozofii badajÄ…cy strukturÄ™ rzeczywistoÅ›ci i zajmujÄ…cy siÄ™ problematykÄ… bytu, istnienia, czasu, przestrzeni) i epistemologicznych (epistemologia- teoria poznania, zajmuje siÄ™ relacjami miÄ™dzy poznawaniem, poznaniem a rzeczywistoÅ›ciÄ…, rozważa naturÄ™ pojęć: prawdy, sÄ…du, przekonania, wiedzy)

Ponadto badacz- psycholog dokonując wyboru strategii badawczej kieruje się nie tylko kryteriami metodologicznymi czy teoretycznymi, ale także bierze pod uwagę fakt, że osoba badana musi być traktowana podmiotowo, a nie przedmiotowo czyli podlega ocenie moralnej. Jest to perspektywa aksjologiczna.

2. Wybór tematu badawczego

Określenie tematu pracy

- uświadomienie sobie co znamy, a co znane nie jest, czyli poznanie badań dotyczących interesujących nas problemów

- zapoznanie się z treścią oraz implikacjami teorii naukowej, tłumiące mechanizmy danego problemu,

- określenie rangi i znaczenia danej problematyki, a szczególności tych aspektów, które zdają się być istotne dla poznania danego zjawiska lub procesu.

- określenie głównych zależności, które nas w badaniach interesują,

- określenie spodziewanych efektów badań (z rozbiciem na rezultaty teoretyczne, praktyczne i aplikacyjne)

Cel ogólny badań ? dążenie do wzbogacenia wiedzy o osobach rzeczach lub zjawiskach będących przedmiotem badań

Cel szczegółowy ? dotyczą najczęściej odpowiedzi na pytania badawcze

Cele aplikacyjne ? praktyczne, każda praca powinna wnieść coś nowego do praktyki.

Na etapie projektowania problemu badawczego ważnym jest dokonanie jego eksplikacji (uszczegółowienie problematyki) i operacjonalizacji (wyrażanie pojęć i terminów w kategoriach operacyjnych)

3. Sformułowanie celu i problemu badawczego (omów)

Od poprawnego i precyzyjnego sformuÅ‚owania problemu badawczego w dużej mierze zależy poprawność pozostaÅ‚ych etapów badaÅ„, w tym zwÅ‚aszcza badaÅ„ iloÅ›ciowych. SformuÅ‚owane problemy ukierunkowujÄ… odpowiednio dalsze poczynania badawcze. Zaleca siÄ™, aby formuÅ‚ować problemy badawcze w sposób możliwie prosty, jasny i wyczerpujÄ…cy. Szczególnie cenne sÄ… problemy badawcze w postaci pytaÅ„, na które nauka nie daÅ‚a dotychczas odpowiedzi. Jednak nie każde pytanie postawione przez badacza jest w istocie swej problemem badawczym. Problemem badawczym jest pytanie, które w miarÄ™ precyzyjnie okreÅ›la cel zamierzonych badaÅ„- problem badawczy to uszczegółowienie celu badaÅ„, które umożliwia dokÅ‚adniejsze poznanie tego, co rzeczywiÅ›cie zamierzamy zbadać. Dlatego stanowi on podstawowy skÅ‚adnik badania. Przypuszcza siÄ™ nawet, że poprawne sformuÅ‚owanie problemu badawczego jest bardziej cenne pod wzglÄ™dem naukowym niż jego rozwiÄ…zanie. W poprawnym sformuÅ‚owaniu problemów badawczych może pomóc znajomość ich klasyfikacji oraz znajomość niektórych przynajmniej kryteriów poprawnoÅ›ci tego typu problemów. Istotnym kryterium poprawnoÅ›ci problemów badawczych jest precyzyjne ich sformuÅ‚owanie szczególnie pod wzglÄ™dem logicznym i jÄ™zykowym. Chodzi szczególnie o to, aby formuÅ‚owano je w jÄ™zyku intersubiektywnie sensownym (dostÄ™pny wiÄ™cej niż jednemu podmiotowi) tj. rozumianym możliwie jednakowo przez osoby zainteresowane nimi profesjonalnie. DokÅ‚adność Å‚Ä…czy siÄ™ również z rodzajem pytaÅ„. Otóż problemy badawcze powinny mieć charakter pytaÅ„ dopeÅ‚nienia co oznacza, że badacz nie nastawia siÄ™ na odpowiedź „tak” lub „nie” czyli Å›wiadomie unika pytaÅ„ dychotomicznych (pytania dychotomiczne- pytania wymagajÄ…ce odpowiedzi tak lub nie). Innym kryterium poprawnoÅ›ci jest realna możliwość ich rozwiÄ…zania w sposób trafny i rzetelny. Dlatego warto być Å›wiadomym, że nie wszystkie problemy badawcze dajÄ… siÄ™ empirycznie zbadać. Należy pamiÄ™tać też, formuÅ‚owanym problemom badawczym towarzyszyÅ‚a przydatność praktyczno-użyteczna.

4. Ustalenie listy zmiennych (omów)

Ustalenie zmiennych pozwala na adekwatny opis podstawowego problemu badawczego oraz lepsze zdanie sobie sprawy z dużej jego złożoności i głębsze jego rozumienie. Pomocne jest uświadomienie sobie tzw. zmiennych niezależnych i zależnych.

Zmiennymi niezależnymi są oddziaływania pedagogiczne dzięki którym oczekuje się określonych zmian w rozwoju umysłowym, społecznym, moralnym lub fizycznym dzieci i młodzieży. Przykładami zmiennych niezależnych w badaniach pedagogicznych oprócz różnego rodzaju metod nauczania czy wychowania jest także wiele psychospołecznych czynników, warunkujących efektywność pracy dydaktycznej lub wychowawczej z uczniami, jak również różne uwarunkowania prawidłowego wychowania społecznego, moralnego i religijnego w środowisku rodzinnym lub placówkach opiekuńczo-wychowawczych. Zmiennymi niezależnymi mogą być też pedagogiczne i psychospołeczne czynniki dezorganizujące rozwój dzieci i młodzieży.

Zmienne zależne to oczekiwane skutki zmiennych niezależnych, czyli nierzadko spodziewanymi przez badacza wynikami zastosowanych w badaniach oddziaływań pedagogicznych.

Wyróżniamy również zmienne pośredniczące, które nie zawsze są objęte bezpośrednio badaniami. Są one bowiem próbą dodatkowego wyjaśnienia współzależności zmiennych niezależnych i zależnych. Przykładem zmiennej pośredniczącej w badaniu np. wpływu czytania co wieczór opowiadań (zmienna niezależna) dzieciom na wewnętrzne jego wyciszenie (zmienna zależna) jest obecność przy nim osoby czytającej. Istnieją dwa rodzaje zmiennych pośredniczących:

• Kontekstowe- oddziaÅ‚ywujÄ…ce równolegle z zmiennymi niezależnymi np. cechy osobowoÅ›ci nauczyciela

• Okazjonalne- wystÄ™pujÄ… sporadycznie np. nagÅ‚a choroba nauczyciela lub pogorszenie warunków pogodowych

W metodologii badań pedagogicznych mówi się również o zmiennych kontrolnych, ilościowych i jakościowych.

5.Postawienie hipotezy badawczej (omów)

Hipoteza badawcza jest próbą odpowiedzi na sformułowane uprzednio problemy badawcze. Formułuje się ją w postaci stwierdzeń wyrażonych w możliwie prostych słowach, a nie pytań. Hipoteza badawcza jest jednym z podstawowych warunków poprawnie przeprowadzonych badań pedagogicznych, aczkolwiek nie zawsze jest konieczna, czasami wręcz niepożądana. Hipotezy dla badacza są świadomie przyjętymi przypuszczeniami, założeniami wymagającymi potwierdzenia lub odrzucenia w toku przeprowadzonych badań. Najogólniej można powiedzieć, że hipoteza badawcza jest spodziewanym przez badacza wynikiem zaplanowanych badań.

Poprawnie sformułowana hipoteza to taka, którą:

• można zweryfikować zgodnie z współczesnymi zasadami metodologii badaÅ„ pedagogicznych

• wyraża zwiÄ…zek miÄ™dzy zmiennymi dajÄ…cymi siÄ™ zbadać

• byÅ‚a przypuszczeniem wysoce prawdopodobnym

• byÅ‚a wnioskiem z dotychczasowych obserwacji i doÅ›wiadczeÅ„ badacza

• stanowiÅ‚a twierdzenie wyrażone w sposób jednoznaczny i możliwie uszczegółowiony

6.Dobór wskaźników do zmiennych (omów)

Właściwe ustalanie wskaźników określonej zmiennej pozwala na trafne i rzetelne przeprowadzenie badań. Wyróżniamy wskaźniki empiryczne, definicyjne i inferencyjne.

Wskaźniki empiryczne wskazują na zmienną dającą się łatwo i bezpośrednio zaobserwować. O powiązaniu tego rodzaju wskaźników z badaną zmienną łatwo możemy się przekonać za pomocą bezpośredniej obserwacji. Np. o zamiłowaniu ucznia do muzyki świadczy nie tylko posiadanie przez niego instrumentu, ale także uczęszczanie do Szkoły Muzycznej, uważne słuchanie muzyki, a także sposób gry na określonym instrumencie. Jednakże wskaźniki empiryczne wymagają też krytycznego podejścia ze strony badacza, ponieważ np. posiadanie przez dziecko instrumentu muzycznego może być wskaźnikiem nie tylko jego zdolności, ale także próżnej ambicji rodziców pragnących wmówić mu zdolności, których nie posiada.

Wskaźniki definicyjne wynikajÄ… z definicji badanej zmiennej. Np. jeÅ›li zmiennÄ… stanowi pozycja spoÅ‚eczna ucznia czyli „liczba uzyskanych wyborów”, to wskaźnikiem jej jest wÅ‚aÅ›nie liczba otrzymanych wyborów w klasie. Wskaźniki definicyjne tym lepiej speÅ‚niajÄ… swÄ… funkcjÄ™, im bardziej precyzyjna jest definicja wskazywanego przez nie zjawiska.

Wskaźniki inferencyjne odnoszą się do zjawisk bezpośrednio nieobserwowalnych. Podstawą odwoływania się do tego rodzaju wskaźników są często teorie dotyczące zmiennej, na którą wskaźniki te mają wskazywać. Np. w badaniach nad skutecznością procesu nauczania lub wychowania pomocne mogą być teorie zachowania się Watsona, Lewina, Homansa. Niekiedy badacz jest zdany na samego siebie, ponieważ nie znajduje teorii na temat interesującej go zmiennej. Badacz wtedy polega na własnym doświadczeniu i obserwacji różnych faktów, zjawisk i zdarzeń pozostających w związku ze zmienną, którą zamierza uczynić przedmiotem badań. Pomocne mogą być opinie osób, których dotyczy dana zmienna.

Dobra znajomość zmiennych i wskaźników może znacznie usprawnić badania ilościowe na gruncie pedagogiki. Ponadto ułatwiają konstruowanie w miarę trafnych i rzetelnych metod i technik badawczych. Postuluje się również, aby każdej z badanych zmiennych przyporządkowywać nie jeden lecz kilka wskaźników. Liczba ich zależy od rodzaju badanego zjawiska i trudności związanych z trafnym ich doborem. Właściwe określenie zmiennych i wskaźników umożliwia pogłębioną interpretację wyników przeprowadzonych badań. Pomoże w tym zdanie sobie sprawy z zachodzących faktycznie zależności, czyli określonych powiązań przyczynowo-skutkowych między uwzględnionymi w badaniach zmiennymi i wskaźnikami.

Bywa tak, że zarówno wskaźnik np. wynik testu inteligencji, jak i zmienna przez niego wskazywana- postępy ucznia, mają wspólną przyczynę, którą może być iloraz inteligencji ucznia. Możemy spotkać się też z sytuacją badawczą w której dany wskaźnik np. rodzina problemowa jest przyczyną interesującej badacza zmiennej- nerwica dziecka. Wreszcie możemy spotkać się z sytuacją, w której występuje obopólne powiązanie przyczynowo-skutkowe między uwzględnionym w badaniach wskaźnikiem np. niską pozycją socjometryczną, a wskazywaną przez niego zmienną- niską samooceną.

7. Dobór próby do badań (omów)

Dobór próby do badań = dobór osób badanych

Dobór osób badanych to wyselekcjonowanie pewnej liczby ludzi, którymi badacz jest zainteresowany spośród określonej zbiorowości ludzi. Zbiorowość tę nazywa się w metodologii zbiorowością generalną lub populacją generalną. Dokonywanie doboru osób badanych jest konieczne, ponieważ przeprowadzane badanie prawie nigdy nie obejmują wszystkich osób wchodzących w skład danej populacji. Zatem wszystkie badania pozbawione starannego doboru osób badanych są na ogół bez większej wartości metodologicznej. Pobrana próba ma pełnić podobną rolę do tej, jaka przysługuje kropli krwi, umożliwiającej określenie składu całej krwi pacjenta. Wyselekcjonowane osoby stanowią próbę reprezentatywną w stosunku do danej populacji tylko pod ściśle określonymi względami. Dlatego należy zabiegać o w miarę trafne dobranie osób badanych, zgodne z celem badań oraz związanym z nim problemami i hipotezami badawczymi. Istnieją różne sposoby doboru osób badanych. Najczęściej mówi się o losowym i celowym doborze. W losowym doborze decyduje przypadek, a nie świadomy wybór. Natomiast w celowym doborze, bezpośrednio badacz dokonuje selekcji osób. Przydatny w badaniach jest prosty, systematyczny i warstwowy dobór osób. Prosty polega na ponumerowaniu każdej z osób na osobnych kartkach i poddanie losowaniu tylu karteczek ile osób chce poddać się badaniom. Systematyczny dobór polega na zakwalifikowaniu np. co trzeciej osoby z listy np. lokatorów, uczniów. Warstwowy dobór osób uwzględnia dobieranie tej samej liczby osób z kilku grup lub podgrup np. różniących się pod względem płci, wieku, wykształcenia, miejsca zamieszkania. Użyteczny okazuje się również grupowy i wielostopniowy dobór próby.

8. Omów metody badawcze:

a) SONDAÅ»

Metoda sondażu to metoda polegajÄ…ca na zbieraniu informacji o interesujÄ…cych badacza problemach w wyniku sÅ‚ownych relacji badacza z respondentami (osobami badanymi). CechÄ… tej metody jest „wypytywanie”, sondowanie opinii. MetodÄ™ sondażu stosujemy wtedy, gdy chcemy dowiedzieć siÄ™ o opiniach bÄ…dź też przekonaniach respondentów na temat interesujÄ…cych nas spraw, jak oni je oceniajÄ…, co na ich temat wiedzÄ… oraz co chcieliby wiedzieć. Metoda ta przydatna staje siÄ™ również w badaniach postaw, motywów, zainteresowaÅ„ badanych, a także ich zasobu wiadomoÅ›ci na temat badanego zjawiska, procesu czy też zdarzenia. Jednakże ograniczanie siÄ™ w badaniach pedagogicznych tylko do posÅ‚ugiwania siÄ™ metodÄ… sondażu jest nadużyciem oraz swoistÄ… prymitywizacjÄ… ze strony badacza. W stosowaniu tej metody obowiÄ…zuje umiar i ostrożność w wyciÄ…ganiu wniosków na podstawie otrzymanych za jej pomocÄ… wyników.

Wymagania stawiane metodzie sondażu

Wymagania postawione metodzie sondażu odnoszą się do pytań kwestionariuszowych i instrukcji poprzedzających ich zadawanie oraz weryfikacji tego rodzaju pytań w badaniach pilotażowych.

NajwiÄ™kszÄ… wagÄ™ przywiÄ…zuje siÄ™ do poprawnoÅ›ci pytaÅ„ kwestionariuszowych (kwestionariusza) czyli zestawu pytaÅ„ na użytek badaÅ„ sondażowych. Pytania te nie zawsze majÄ… formÄ™ zdaÅ„ pytajÄ…cych, niekiedy funkcjÄ™ pytania peÅ‚niÄ… zdania rozkazujÄ…ce lub oznajmujÄ…ce ze wzglÄ™du na chęć wywoÅ‚ania u respondentów okreÅ›lonych reakcji sÅ‚ownych. Osoba formuÅ‚ujÄ…ca pytania musi być Å›wiadoma ich celowoÅ›ci i przydatnoÅ›ci w podejmowanych przez niÄ… badaniach. Ponadto powinny być formuÅ‚owane zgodnie z ustalonym problemem badawczym, aby byÅ‚y jasne, jednoznaczne, jednakowo rozumiane przez osoby badane i wyrażone w używanym przez nich potocznym jÄ™zyku. Pytania powinny dotyczyć spraw istotnych z naukowego punktu widzenia oraz nie powinny być tendencyjne, zbyt trudne do odpowiedzi oraz nie powinny sugerować oczekiwanych przez badacza odpowiedzi. Pytania sondażowe muszÄ… tworzyć dla badanych zwartÄ… i logicznÄ… caÅ‚ość. Sposób uporzÄ…dkowania pytaÅ„ nazywa siÄ™ „konstrukcjÄ… lejkowÄ…”, gdyż najpierw zadaje siÄ™ pytania dotyczÄ…ce ogólnych aspektów problemu, stopniowo zawężajÄ…c zakres do pytaÅ„ szczegółowych. SÄ…dzi siÄ™ również, by nie rozpoczynać od pytaÅ„ zbyt trudnych, ponieważ Å‚atwo można zniechÄ™cić osoby badane do odpowiadania na kolejne pytania. Zaleca siÄ™ też, aby pytania odnoszÄ…ce siÄ™ do osobistych danych respondentów nie zamieszczać na poczÄ…tku, aby nie wywoÅ‚ać uczucia podejrzliwoÅ›ci i zniechÄ™cenia.

Rodzaje pytań kwestionariuszowych (sondażowych)

- pytania otwarte- pozostawiają respondentom pełną swobodę wypowiedzi, badacz poznaje nowe aspekty badanego problemu z których nie zdawał sobie sprawy,

- pytania zamknięte- pytania z ustalonymi z góry możliwymi odpowiedziami, pytania zwane są `kafeterią' a odpowiedzi `punktem kafeterii',

- pytania półtrwałe i inne- mają charakter pytań zamkniętych i otwartych, pytanie przewiduje wybór spośród gotowych odpowiedzi, ale także umożliwia swobodne wypowiedzi badanych

Instrukcja w badaniach sondażowych to zastosowanie odpowiednich wskazań i pouczeń związanych z zadawanymi badanym pytaniami. W instrukcji staramy się poinformować osoby badane o tym, kto jest inicjatorem badań i kto ponosi za nie odpowiedzialność, jaki przyświeca im cel, jak należy odpowiadać na pytania oraz zapewnić anonimowość i dyskrecję.

Weryfikacja pytań kwestionariuszowych to badania pilotażowe, które mają ułatwić korektę lub zmianę pytań. Osoby badane pochodzą z tego samego środowiska, z którego wywodzić się będą osoby objęte badaniami zasadniczymi.

Techniki metody sondażu:

Badanie ankietowe polega na zadawaniu pytań sondażowych z prośbą o pisemne odpowiedzi. Ważna jest nie tylko treść ankiety, ale także forma zadawanych pytań zaczynając od bardziej ogólnych, a w dalszej kolejności szczegółowych. Wydruk zestawu pytań powinien zawierać miejsce na swobodne wypowiedzi przy pytaniach otwartych oraz ułatwienie odpowiedzi na pytania zamknięte. Pytania o dane osobowe zamieszczamy na końcu. Bardzo ważna jest liczba pytań oraz właściwy dobór osób badanych i sposób rozprowadzenia ankiet wraz z uzasadnieniem ich celowości. Wyróżniamy ankietę audytoryjną (środowiskową, przeprowadzana w miejscach pracy badanych, zapewnienie zwrotu egzemplarzy), pocztową (duże koszty, nie zapewniają zwrotu przesłanych ankiet), prasową (opublikowanie ankiety w gazecie lub czasopiśmie, obejmuje ludzi na rozległym terenie), jawną i anonimową.

Wywiad to bezpośredni kontakt badacza z osobami badanymi. Wywiad polega na ustnym zadawaniu pytań, które są z góry ustalone. Zaleca się, aby wywiad nie był wyłącznie zwykłym zadawaniem pytań i odpowiadaniem na nie, ale stawał się procesem wzajemnego oddziaływania osoby go prowadzącej i respondenta. Ważne jest indywidualne podejście osoby przeprowadzającej wywiad do każdego z osobna. Należy dążyć do nawiązania z respondentami kontaktu psychicznego, tak by widzieli w osobie badającej osobę sobie bliską, życzliwą, serdeczną, godną zaufania. Staramy się przekonać rozmówcę o potrzebie przeprowadzenia wywiadu, korzyści z nich płynących jak również zapewnienia dyskrecji. Mówimy językiem potocznym i zrozumiałym oraz umiejętnie słuchamy i zapisujemy otrzymane odpowiedzi. Bardziej liczy się treść otrzymanych odpowiedzi aniżeli ilość zadawanych pytań. Nasz rozmówca ma odnieść wrażenie, że spełnił nasze oczekiwania i przyczynił się do właściwego naświetlenia interesujących nas zagadnień. Wyróżniamy wywiad nieskategoryzowany (sporządzenie listy pytań zadając je w różny sposób i kolejności, pytania otwarte i zamknięte), ustrukturalizowany (zadawanie pytań zamkniętych zgodnie z przygotowanym zestawem, bez dodatkowych pytań), jawny (uczestnicy znają cel badawczy i wyrażają zgodę), ukryty, jawny nieformalny (między jawnym a ukrytym, osoba badana jest świadoma wywiadu, ale nie zna jego celu), indywidualny, zbiorowy.

Źródłami błędów w badaniach sondażowych jest błędne formułowanie pytań, zbytnia pewność co do wiarygodności wypowiedzi, niewłaściwy sposób przeprowadzenia badań, cechy i poglądy rozmówców.

b) OBSERWACJA

Obserwacja polega na celowym i planowanym spostrzeganiu jakiegoś faktu, zjawiska czy zdarzenia w sposób systematyczny przy zastosowaniu różnych środków technicznych. W obserwacji pierwszorzędną rolę odgrywa obserwator, którego słabością może być wyciąganie błędnych wniosków.

Przedmiotem obserwacji są warunki środowiskowo przedmiotowo-obiektywne, osobowo-subiektywne, kulturowo-treściowe (wyposażenie klasy, oświetlenie, skład osobowy klasy), sytuacje w których obserwowane osoby uczestniczą (lekcja, boisko szkolne) oraz reakcje obserwowanych osób (zwracanie na siebie uwagi, potrzeba dominacji). Natomiast nieobserwowalne aspekty przedmiotu obserwacji to motywy danego zachowania, procesy poznawcze (pamięć, wyobraźnia, uwaga), cechy osobowości, nawyki, przyzwyczajenia. Podczas obserwacji widzimy tylko cechy zewnętrzne, nie badamy podłoża psychologicznego.

Kryteria obserwacji naukowej

1. Rodzaj kontaktu z osobami obserwowanymi

• BezpoÅ›rednia- bezpoÅ›redni kontakt badacza z obserwowanymi

- obserwacja uczestnicząca czynna- obserwator staje się częścią zdarzeń, które obserwuje

- obserwacje biernie uczestnicząca- nauczyciel zezwala na pracę zespołową i aranżuje swobodną dyskusję

• PoÅ›rednia- dokonuje siÄ™ jej za poÅ›rednictwem innych osób

2. Stopień strukturalizowania obserwacji

• Standaryzowana- badacz obserwuje to co go interesuje, zapewnia Å›cisÅ‚ość spostrzeżeÅ„ i skraca czas obserwacji, Å‚atwa do powtórzenia

Techniki tej obserwacji:

- technika obserwacji skategoryzowanej- sprecyzowany cel badawczy, zapewnia dokładność, krótko trwa, tworzy się schedułę obserwacyjną czyli zestaw kategorii zachowania się osób badanych

- technika próbek czasowych- łatwa w użyciu, trwa od kilku sekund do 20 minut, okresy następują po sobie, uzupełnia ją jakościowy opis spostrzeżeń

• Niestandaryzowana- wykorzystywana w pierwszych stadiach badaÅ„ pedagogicznych, swoboda obserwatora, cel badaÅ„ bardziej ogólny.

Techniki tej obserwacji:

- technika obserwacji dorywczej- stosowana gdy nie mamy rozeznania, wnioski stanowią podstawę formułowania hipotezy roboczej, której zweryfikowanie wymaga użycia innych technik

- technika dzienniczków obserwacyjnych- stosujemy do ściśle określonego problemu, opisywanie zdarzeń w ich naturalnym następstwie czasowym przez długi okres czasu, zapisy dokonuje się codziennie

- technika obserwacji fotograficznej- fotograficzna szczegółowość spostrzeganie danego zachowania i jego zapisywanie, odbywa się w niedługim czasie, jest intensywna i dokładna, należy skupić się na warunkach w jakich występuje zjawisko

- technika próbek zdarzeń- sprecyzowany cel badawczy, dotyczy 1 grupy zdarzeń lub faktów, stosuje się w przypadku zdarzeń nieciągłych, spostrzeżenia są dokładne i spisuje się je bezpośrednio po zakończeniu badanego zdarzenia.

Obserwacja standaryzowana i niestandaryzowana wzajemnie się uzupełniają.

Stopień jawności obserwacji

• Jawna- badacz jest znany, osoby wiedzÄ…, że sÄ… obserwowane dlatego zachowania osób badanych mogÄ… być sfaÅ‚szowane

• Ukryta- osoby badane nie wiedzÄ…, że podlegajÄ… obserwacji dlatego zachowania sÄ… naturalne

3. Czas prowadzonej obserwacji

• CiÄ…gÅ‚a- bez przerwy przez pewien czas

• NieciÄ…gÅ‚a- równe odstÄ™py czasu, ustalony czas

4. Liczba obserwowanych osób

• Jednostkowa

• Grupowa

5. Zakres treściowy

• CaÅ‚oÅ›ciowa- szerokie ukazanie problemu

• Częściowa- dotyczy tylko niektórych aspektów badanego faktu

6. Warunki obserwacji

• Naturalne- bardziej preferowane

• Sztuczne

Warunki poprawnej obserwacji

1. Celowość- określony cel obserwacji, ważna jest precyzja tego co chcemy zbadać

2. Planowość- czas trwania i etapy, sposób obserwowania i zapisu danych, warunki w których obserwacja się odbywa

3. Selektywność- odpowiedni dobór osób (wiek, płeć), sytuacja, miejsce, pozwala na zawężenie badań

4. Dokładność- obserwacja musi być wierna (badane zjawisko nie ulega zniekształceniu wskutek obecności obserwatora), wnikliwa (ustala wzajemne relacje), wyczerpująca (obejmuje najdrobniejsze szczegóły)

5. Obiektywność- unikanie przedwczesnych wniosków, dostrzeganie faktycznych zdarzeń

Zalety poprawnej obserwacji: bezpośrednie poznanie zachowania się dzieci w naturalnych warunkach, pozwala na uzyskanie informacji o uczniach, sprzyja ulepszeniu pracy dydaktyczno-wychowawczej nauczyciela, stanowi uzupełnienie innych metod badawczych.

Gromadzenie danych obserwacyjnych

- jak najszybciej po ich zaobserwowaniu- odwlekanie może spowodować zniekształcenie lub zafałszować dane obserwacyjne

- zapis wg sporządzonych kryteriów- nadaje się do opisu ilościowego

- zapis swobodny nie jest podporządkowany żadnym kategoriom- zapis umożliwia analizę jakościową

- do gromadzenia danych można użyć np. kamery, magnetofonu, ale trzeba opisać co się zarejestrowało (istotne wypowiedzi, podanie czasu i miejsca obserwacji, opis warunków i sytuacji)

Błędy w obserwacji- może nie odzwierciedlać rzeczywistości, zbyt pośpieszne wyciąganie wniosków, niedokładność dokonywania zapisu danych, pomijanie faktów, uleganie uczuciom sympatii i antypatii, przedwczesna interpretacja obserwowanego zachowania

c) ANALIZA DOKUMENTÓW

Analiza dokumentów = Analiza wytworów = Analiza prac własnych dzieci i młodzieży

Przez analizÄ™ dokumentów rozumie siÄ™ analizÄ™ wszelkich wytworów dzieci, mÅ‚odzieży i dorosÅ‚ych mogÄ…cych „stanowić źródÅ‚o informacji” na podstawie której można wydawać uzasadnione opinie o przedmiotach, ludziach i procesach. Przedmiotem analizy dokumentów oprócz dokumentów w formie pisanej sÄ… również nagrania magnetofonowe, filmy, przeźrocza, zdjÄ™cia, przedmioty codziennego użytku, programy radiowe i telewizyjne, teksty piosenek, listy, podrÄ™czniki szkolne, programy nauczania, gesty, mimika. Analiza dokumentów zatem polega na opisie i interpretacji dokumentów, dlatego głównym przedmiotem jest sam produkt jako koÅ„cowy rezultat wykonanych dziaÅ‚aÅ„. Badacz koncentruje siÄ™ głównie na materiale badawczym otrzymanym w toku poza badawczej dziaÅ‚alnoÅ›ci dzieci, mÅ‚odzieży i dorosÅ‚ych. Za pomocÄ… tej metody można okreÅ›lić wpÅ‚yw Å›rodków masowego przekazu na zachowanie i postawy dzieci i mÅ‚odzieży.

Przedmiotem analizy dokumentów są na ogół postawy, potrzeby, motywy, dążenia, zainteresowania, cele, ideały życiowe dzieci i młodzieży, zdolności w zakresie poznania i myślenia, pedagogiczne badania środowiskowe, ocena pracy dydaktyczno-wychowawczej nauczycieli. Miernikiem różnych właściwości psychicznych i motorycznych jest analiza dokumentów należących do dzieci i młodzieży upośledzonej . Np. w przypadku dzieci kalekich analiza umożliwia poznanie ich trosk, potrzeb, lęków i nadziei.

Klasyfikacja dokumentów ze względu na formę:

• Dokumenty pisane (werbalne)

- protokoły i sprawozdania z rad pedagogicznych, samorządów uczniowskich,

- opinie i świadectwa, orzeczenia lekarzy

- szkolne i domowe prace pisemne uczniów

- uwagi wpisane do dziennika klasowego

- artykuły prasowe o szkole

- zbiory archiwalne, pamiętniki, listy, autobiografie

- teksty naukowe z dziedzin: pedagogika, psychologia, socjologia, filozofia, etyka, genetyka

• Dokumenty cyfrowe (statystyczne)

- roczniki statystyczne np. stan szkolnictwa w określonych gminach, miastach, wsiach

- statystyki lokalne na temat oświaty i wychowania

- opracowania statystyczne dotyczące płci, wieku, pochodzenia społecznego

• Dokumenty obrazowe lub obrazowo-dźwiÄ™kowe

- rysunki, obrazy

- prace ręczne i konstrukcyjne

- fotografie

- filmy, przeźrocza

- kasety magnetofonowe i magnetowidowe

Klasyfikacja dokumentów ze względu na pochodzenie:

• Dokumenty zastane (przypadkowe)

- wykonane dla celów pozanaukowych

- dzienniki, pamiętniki,

- listy,

- rysunki, notatki

• Dokumenty intencjonalne (systematyczne)

- wypracowania,

- rysunki dziecięce,

- dzienniki, pamiętniki młodzieży

Klasyfikacja dokumentów ze wzglÄ™du na „urzÄ™dowe” usankcjonowanie:

• Dokumenty oficjalne

- konspekty lekcji,

- plany pracy danej instytucji,

- zapisy czytelnicze w bibliotece

• Dokumenty osobiste

- listy,

- pamiętniki, wspomnienia,

- autobiografie, notatki osobiste, rysunki

Warunki trafnej i rzetelnej analizy dokumentów:

1. Autentyczność dokumentów- istotny jest czas oraz miejsce pochodzenia dokumentów, adekwatność treści do badanego problemu, czy jest oryginalne czy sfałszowane czy też jest kopią. W ustaleniu autentyczności dokumentów polega na w miarę dokładnym uświadomieniu sobie warunków i okoliczności w jakich one powstały. Np. dokument jakim jest szkolne wypracowanie ma na pewno inną wartość poznawczą, jeżeli powstało z polecenia nauczyciela, aniżeli zostało napisane dobrowolnie w sposób anonimowy. W ustalaniu autentyczności dla badacza ważne jest również staranne lub niestaranne ich wykonanie, charakter pisma, skreślenia, zdobniki i dopiski.

2. Wiarygodność informatora- to sprawdzenie w jakim stopniu był lub jest on w stanie podać informacje prawdziwe. Dlatego nie bez znaczenia jest bliższe poznanie informatora jako człowieka, jego postaw, zachowań i poglądów politycznych. Ważnym kryterium oceny wiarygodności twórcy jest informacja czy przekazuje treści zgodnie z własnym przekonaniem czy też poddaje się presji społecznej. Ważna jest również płeć, wiek, pochodzenie społeczne, ogólny stan zdrowia oraz orientacja o jego rozwoju umysłowym, społecznym, moralnym.

Podsumowując upewnienie się o autentyczności dokumentów i wiarygodności informatora nadaje podejmowanej analizie głębszego sensu i czyni ją wartościową poznawczo.

Cechy ujemne analizy dokumentów

- niekompletne, niedokładne, tendencyjnie selektywne,

- dokumenty zastane- nie zawsze chętnie udostępniane np. dzieci nie zawsze chcą swoje wytwory udostępniać, twórcami jest nieliczna grupa osób i ciężko do nich dotrzeć

- mówią o końcowym wyniku działalności ludzkiej,

- w wielu dokumentach opisane fakty, zjawiska i zdarzenia odnoszą się do przeszłości bliżej nieokreślonej,

- jest czasochłonna i kosztowna,

---