Teoria konfliktu - jeden z podstawowych paradygmatów w socjologii, konkurujący przede wszystkim z funkcjonalizmem. Właściwie nie jest to jedna spójna teoria, lecz zbiór podejść teoretycznych, które eksponowały pomijany często w analizach funkcjonalistów konflikt społeczny.
Geneza teorii konfliktowych wywodzi się w głównej mierze z opracowań teoretycznych Karola Marksa i Maxa Webera i Georga Simmla.
[edytuj]
Ujęcie procesów konfliktowych przez Karola Marksa
Konflikt interesów między zbiorowościami jest silniejszy wówczas, gdy zwiększają się nierówności w dostępie do dóbr.
Wraz ze wzrostem świadomości nierównego rozdziału dóbr zbiorowości podporządkowane będą wyraźniej kwestionowały taki porządek społeczny.
Wraz ze wzrostem polaryzacji społecznej zwiększa się siła konfliktu, który wybucha w wyniku istnienia nierówności.
Wraz ze wzrostem siły konfliktu następuje większa zmiana struktury społecznej w efekcie czego rzadkie dobra stają się dostępniejsze dla ogółu.
Ujęcie procesów konfliktowych przez Maxa Webera
Zbiorowości zdominowane prędzej będą wchodzić w konflikt ze zbiorowościami dominującymi, jeśli odmówią im legitymizacji władzy.
Prawdopodobieństwo konfliktu między zbiorowościami dominującymi i zdominowanymi jest większe wówczas, gdy na czele zbiorowości podporządkowanych staną przywódcy charyzmatyczni.
Ujęcie procesów konfliktowych przez Georga Simmla
Konflikt wywołuje następujące skutki dla stron w nim uczestniczących:
Ujednoznaczniają się granice grup
Następuje zwiększenie stopnia centralizacji władzy
Zmniejsza się tolerancja wobec dewiacji wewnątrz zbiorowości.
W późniejszym okresie paradygmat ten rozwijany był głównie przez Ralfa Dahrendorfa, Lewisa Cosera, a także przez Immanuela Wallersteina, Charlesa Millsa czy Randalla Collinsa
Literatura:
Jonathan H. Turner Struktura teorii socjologicznej PWN Warszawa 2004.
Zobacz też:
KONFLIKT SPOŁECZNY
1. Konflikt społeczny to walka ludzi reprezentujących odmienne wartości lub walka o dostęp do statusu, władzy lub ograniczonych dóbr, w której to walce celem pozostających w konflikcie stron jest nie tylko osiągnięcie pożądanych wartości, ale też zneutralizowanie, ograniczenie lub wyeliminowanie przeciwników.
2. Podział konfliktów:
a) na interpersonalne i grupowe (małe grupy: mikrokonflikty, duże: makrokonflikty)
b) ze względu na ich treść i formę: ekonomiczne, polityczne, ideologiczne, religijne
c) ze względu na formę: racjonalne i nieracjonalne, jawne i ukryte, zorganizowane i niezorganizowane
d) porządkując je względem zasięgu: konflikty ról, konflikty grupowe, konflikty np. etniczne, konflikty międzynarodowe, konflikty między blokami państw
e) ze względu na stosunki między podmiotami: równość podmiotów, nierówność, konflikt między całością a częścią (np. grupą i podgrupą)
3. Fazy konfliktów:
1) pojawienie się sprzecznych celów, interesów, dążeń, postaw
2) powstanie napięcia społecznego, masowa frustracja, poczucie zagrożenia
3) ostre podziały w wyniku sprzeczności, niechęć, wrogość, uprzedzenia, racjonalizacja sprzeczności, czyli próba ich wyjaśnienia i uzasadnienia
4) jedna ze stron podejmuje walkę; ukryta lub jawna agresja
5) pojawienie się dążenia do zakończenia konfliktu, z powodu: zwycięstwa jednej ze stron, wyczerpania wszystkich uczestników konfliktu, negocjacji i kompromisu
6) pozostają uprzedzenia i urazy, które mogą prowadzić do nowych napięć
4. Konflikty rozgrywające się w dużych grupach naruszają istniejący ład społeczny i są źródłem zmian o charakterze strukturalnym. Często następuje zjawisko dyfuzji konfliktu, czyli zarażanie się nim nowych środowisk społecznych.
5. Intensywność konfliktu zależy od: znaczenia, jakie przypisuje się problemom, zakresu tych problemów, stopnia emocjonalnego zaangażowania, ideologicznej podbudowy racji, wpływu psychologicznych mechanizmów walki.
6. Rola ideologii w intensyfikowaniu konfliktu: łączy interesy indywidualne w grupowy, integruje walczącą zbiorowość, przekształca konflikt o interesy w konflikt o sprawiedliwość społeczną, podkreśla, co dzieli strony.
7. Morton Deutsch podzielił konflikty na destruktywne i konstruktywne. Konstruktywne rozwiązuje się na drodze kompromisu, ustępstw jednej ze stron lub wspólnego dążenia do pomnożenia brakującego dobra. Destruktywne polega na zniszczeniu jednej ze stron, a czasem obu. W takim konflikcie: 1) ludzie wierzą święcie w słuszność swojej racji, każdy kto myśli inaczej jest uznawany za głupca, 2) obraz przeciwnika jest zdeterminowany przez uczucie wrogości, dehumanizacja, brak zrozumienia racji, 3) wizja ofiar grupowych lub poniesionych samemu wywołuje uczucie dumy i satysfakcji, 4) nie ma uznania dla stanowisk pośrednich i kompromisów.
8. Społeczna deprywacja (częsta przyczyna konfliktów) to rozbieżność między aktualnym dostępem ludzi do pożądanych dóbr, a przekonaniem, że dostęp ten jest niesłusznie ograniczony. Strukturalne ujęcie deprywacji: "zespół ograniczeń i utrudnień, jakie napotyka grupa w dążeniu do osiągnięcia pożądanych dóbr, do których mają łatwy dostęp inne grupy (rezultat zróżnicowań społecznych). Progresywistyczne ujęcie deprywacji: powstaje jako efekt zmian społecznych i trudności adaptacyjnych instytucji i jednostek ludzkich do tych zmian.
9. Źródła konfliktu: biologiczne (darwinizm); psychologiczne; psychologii społecznej (tłum); trudności adaptacyjne jednostek; nierówności społeczne.
10. Teorie konfliktu Marksa i Simmela. Marks: Stosunki społeczne są pełne sprzecznych interesów, wytwarza się konflikt między przeciwnymi klasami, który jest źródłem zmiany w systemie społecznym. Simmel: podstawowym stosunkiem jest relacja dominacji i podległości. W człowieku tkwi instynkt nienawiści i walki. Przeplatają się procesy asocjacji i dysocjacji (zbliżania i oddalania). Konflikt niekoniecznie prowadzi do załamania systemu lub zmiany społecznej.
11. Teorie konfliktu Dahrendorfa (dialektyczna) i Cosera (funkcjonalna). Dahrendorf: Społeczeństwa składają się z instytucji, z których najważniejsze to państwo, przedsiębiorstwo, kościół, partia polityczna, związek zawodowy. Grupa sprawująca kontrolę i grupa podporządkowana mają rozbieżne interesy: pierwsza chce utrzymać panowanie, a druga zmienić strukturę władzy. Interesy te są początkowo ukryte, z czasem mogą przekształcić się w jawne. Wtedy z quasi-grup tworzą się grupy interesu.
Coser rozróżnił konflikty funkcjonalne (dotyczą celów, wartości lub interesów, ale nie są sprzeczne z podstawowymi zasadami społecznymi) oraz dysfunkcjonalne względem struktury społecznej (strony przestają uznawać podstawowe wartości systemu). Różne struktury mają różną tolerancję wobec konfliktu. Sztywne narażają się na ich kumulację i później gwałtowny wybuch. W elastycznych istnieją mechanizmy ujawniania się konfliktu i eliminowania źródeł niezadowolenia. Konflikty spełniają pozytywną funkcję względem struktury społecznej (przekształcają w kierunku stabilizacji i integracji), gdy są tolerowane i instytucjonalizowane. Istnieją konflikty realistyczne i nierealistyczne. Pierwsze wypływają z niespełnienia potrzeb w danym systemie, jest zwrócony przeciw rzeczywistym źródłom niezadowolenia. Celem drugiego jest rozładowanie napięcia jednego lub dwóch antagonistów.
12. Konflikty społeczne w Polsce.
Przed 1989r. Występowały konflikty typowe dla społeczeństwa totalitarnego. Mogą być one objaśnione za pomocą teorii Cosera. Istniała sztywna struktura społeczna, monocentryczny ład społeczny i konflikty dzieliły społeczeństwo na tych, którzy mają władzę i resztę. Przejawy niezadowolenia były ostro tłumione. Długotrwałe tłumienie konfliktów zaowocowało gwałtownymi wybuchami niezadowolenia (1956, 1970, 1980). Konflikt wzniecony w 1968r. Trzeba określić jako nierealistyczny. Zwrócenie niezadowolenia przeciwko "syjonistom” miało odwrócić uwagę od rzeczywistych przyczyn konfliktowej sytuacji, czyli pogarszających się warunków życia. Konflikt z 1980 ma związek z teorią deprywacji w jej progresywistycznym ujęciu. Poprawiono sytuację materialną ludzi i rozbudzono potrzeby. Kryzys gospodarczy, który później nastąpił by ł powodem zablokowania rozbudzonych aspiracji, co doprowadziło do wybuchu protestu.
Konflikt przemysłowy to konflikt między pracodawcami a pracobiorcami w przedsiębiorstwach przemysłowych (w sprawach prywatyzacji, restrukturyzacji, gospodarki i związanego z tym bezrobocia). Rozwiązywanie spornych spraw w drodze szczegółowych procedur i negocjacji nosi nazwę instytucjonalizacji konfliktu przemysłowego. W Polsce wyróżnia się cztery okresy: 1) okres tłumienia przez państwo wszelkich przejawów konfliktu przemysłowego: do 1956r., 2) okres poszukiwania przez pracowników instytucji regulacji konfliktu przemysłowego: poł. 50tych - koniec 70tych, 3) okres walki pracujących o stworzenie prawno-politycznych instytucji pozwalających na regulację konfliktu przemysłowego: 80te, 4) okres kształtowania nowych stosunków przemysłowych w związku z przejściem do gospodarki rynkowej. Państwo nie było mediatorem czy arbitrem, ale stroną, przeciwnikiem świata pracy. Cechy charakterystyczne konfliktu przemysłowego w Polsce: nie ma jasno wyodrębnionych stron konfliktu. Istnieje wciąż wiele firm państwowych, w prywatnych władza jest dzielona na dyrektorów, samorząd pracowniczy i in. Po drugie zakres konfliktu obejmuje nie tylko tradycyjne przedmioty jak czas pracy, wydajność, normy, itd., ale także problemy dot. zmiany systemowej, czyli prywatyzacji, restrukturyzacji przemysłu, bezrobocia i napływu kapitału zagranicznego.