TEORETYCZNE PODSTAWY WYCHOWANIA

1. Współczesne kryteria naukowości pedagogiki.

Aby mówić o naukowości danej dziedziny musi ona spełniać trzy kryteria, które zostały ustalone, a mianowicie:

A - KRYTERIUM PRZEDMIOTU ZAINTERESOWAŃ:

- przedmiotem pedagogiki jest wychowanie

- przedmiot ten ma charakter stały i niezmienny

- wychowanie jest także podstawowym pojęciem pedagogiki; do tych pojęć zaliczamy: edukację , socjalizację, profilaktykę, kompensację pedagogiczną

- człowiek jest nie tylko odbiorcą, ale także nadawcą oddziałowywań pedagogicznych

B - KRYTERIUM POZNAWCZE , BADAWCZE, METODOLOGICZNE:

- są to sposoby dochodzenia do wiedzy o wychowaniu, wychowawcach i wychowankach

- poznajemy to w sposób subiektywny czyli indywidualny - własny punkt widzenia (pamięć, temperament, myślenie, mowa)

- poznajemy to w sposób obiektywny - w sposób niezależny od nas - metodologia badań

C - KRYTERIUM UOGÓLNIEŃ TEORETYCZNYCH:

- pod tym pojęciem rozumiemy przekładające się na wiedzę wyniki badań, wnioski

- jest to tworzenie nowych pojęć pedagogicznych

- nowych wzorców wartości

- nowych systemów wychowawczego oddziaływania

- a także wszelkie podręczniki, prace dyplomowe, cała wiedza teoretyczna, skrypty, internet.

2. Przedmiot i podmiot pedagogiki oraz związki między nimi.

Pedagogika jest nauką o wychowaniu człowieka.

Jej polska nazwa została stworzona z wyrazu greckiego paidagogos : pais- chłopiec, ago- prowadzę.

Tradycyjnie pedagogika była nauką o wychowaniu dzieci.

Nieustanny jednak rozwój społeczeństwa ludzkiego spowodował - że przedmiot badań pedagogiki uległ rozszerzeniu.

W ostatnim stuleciu nastąpił szybki rozwój praktyki wychowawczej - ujawniając różnorodne problemy pedagogiczne. Powstały nowe kierunki działalności wychowawczej, a wraz z nim utworzyły się nowe dziedziny pedagogiki jak:

- pedagogika przedszkolna, wczesnoszkolna, lecznicza, społeczna.

Pod wpływem ogromnego rozwoju praktyki wychowawczej rozszerzył się zakres przedmiotu zainteresowań pedagogiki.

Mówiąc, że pedagogika zajmuje się procesem wychowania myślimy o:

- warunkach wychowania,

- celach wychowania,

- treściach wychowania,

- metodach i formach wychowania,

- oraz o efektach wychowania.

Pedagogika jest dyscypliną naukową ponieważ posiada:

-przedmiot badań ( wychowanie) oraz podmiot badań (człowiek, wychowanek),

- metody badań,

- teorię czyli dorobek.

Istota podmiotowego traktowania wychowanka:

Podmiotowe traktowanie dzieci i młodzieży oznacza podejście humanistyczne polegające na zapewnieniu im prawa do bycia w miarę samodzielnymi i niezależnymi oraz ponoszenia odpowiedzialności za swoje postępowanie i kierowanie własnym rozwojem. Nade wszystko zaś wskazuje na konieczność poszanowania ich godności osobistej - czyli umacniania w nich poczucia własnej wartości.

Doniosłą w tym rolę odgrywają:

♣ Akceptacja wychowanków - oznacza uznawanie ich takimi, jakimi są naprawdę, szanowanie ich prawa do własnej odrębności i niepowtarzalności, wyrażanie wobec nich szacunku, sympatii i uznania.

♣ Rozumienie empatyczne - polega na wczuwaniu się w stany i procesy psychiczne dzieci i młodzieży tak - jakby było się nimi osobiście. Jest ono przeciwieństwem rozumienia oceniającego. Tego typu rozumienie umożliwia wychowawcom uważne wysłuchanie swych wychowanków i skłania do rezygnacji z nagminnego ich pouczania i oceniania.

♣ Autentyzm - ( autentyczność, prawdziwość) - w zachowaniu wychowawców, to- otwartość i bezpośredniość w kontaktach z wychowankami. Polega na szczerym i pewnej mierze spontanicznym zachowaniu tj. bez uciekania się do gry pozorów, zakłamania i fałszu.

Podmiotowe traktowanie dzieci i młodzieży zakłada również rozumienie ich w sensie personalistycznym - czyli jako istot rozumnych i wolnych, wrażliwych na dobro, prawdę i piękno, zdolnych do samoświadomości (autorefleksji), samorealizacji i twórczości, a także do transcendencji. Ponadto wymaga ono okazywania wychowankom cierpliwości, bezinteresowności i zaufania.

Ważne aspekty i związki między wychowawcom, a wychowankiem:

A - Umiar w stosowaniu swobody i przymusu wobec dzieci i młodzieży

- swoboda i przymus są stałymi atrybutami wychowania

- współcześnie istnieje słuszny trend do zapewnienia wychowankom w miarę dużego zakresu swobody - jest on zgodny z jednym z najgłębszych pragnień człowieka

- oczywiście nie nadmierny przymus zewnętrzny, a odpowiednio ukierunkowana swoboda jest miarą poprawnie przebiegającego procesu wychowania - potwierdzają to innowacje pedagogiczne - C. Freinet, Th. Gordona, M. Montessorii, a w Polsce J. Korczaka.

B - Porozumiewanie się z dziećmi i młodzieżą

- umiejętne porozumiewanie się z dziewczętami i chłopcami wymaga zarówno odpowiedniego kodowania własnych komunikatów (przekazów) i przekazywania ich odbiorcy - jak również przyjmowania komunikatów od nadawcy i ich adekwatnego odczytywania i rozumienia

- w porozumiewaniu się zwłaszcza z dziećmi i młodzieżą - ważne jest - nie tylko to, co faktycznie mają one do przekazania - lecz również to, co zamierzają - powiedzieć

C - Porozumiewanie się z wychowankami

- wymaga od wychowawcy umiejętności podejmowania rozmów w taki sposób, jak czynią to psycholodzy, psychoterapeuci i pedagodzy szkolni - tę umiejętność jak twierdzi Th. Gordon może posiąść większość wychowawców

- należy unikać kardynalnych błędów w porozumiewaniu się z dziećmi oraz uważnie słuchać ich wypowiedzi

- szczególnie wysoko ceni się słuchanie czynne - dzięki niemu wychowankowie przekonują się o tym, że są słuchani i akceptowani przez wychowawców i są przez nich rozumiani

Warunki skutecznego porozumiewania się:

- unikanie nadmiaru pouczeń

- moralizowanie

- nakazywanie

- krytykowanie

- stawianie pytań w nadmiarze - okazywanie wychowankom zaufania i dawanie do zrozumienia, że są w stanie sami rozwiązać swoje problemy, nie oszczędzać im swojego czasu i zachować dyskrecję, zwłaszcza co do informacji o charakterze osobistym, docenić wagę zgłaszanych przez nich spraw

D - Poznawanie dzieci i młodzieży

- istotnym warunkiem skutecznej pracy wychowawczej z dziewczętami i chłopcami jest w miarę zobiektywizowane ich poznanie przez wychowawców

- służyć może temu posługiwanie się takimi sposobami poznawania wychowanków jak:

▪ technika obserwacji dorywczej - polega na obserwowaniu dzieci pod względem określonych ich zachowań lub cech osobowości

▪ technika dzienniczków obserwacyjnych - prowadzi się ją w sposób systematyczny i dotyczy jednego chłopca lub dziewczynki

▪ wypracowania i ankiety

▪ rozmowa i analiza wytworów - zwłaszcza rysunków

Aby być dobrym wychowawcom, nie wystarcza pracować skutecznie tylko z dziećmi i młodzieżą - trzeba także pracować nad samym sobą.

O tym nie zawsze się pamięta, a nawet przewrotnie się zakłada, że jedynym zadaniem - jakie ma wychowawca do spełnienia z tytułu swojego zawodu - jest wspomaganie wychowanków w ich własnym rozwoju czy wręcz - dyrektywne nimi kierowanie.

Wychowawca ma być również podmiotem własnego rozwoju w organizowanym przez niego procesie wychowania.

2. Przedmiot i podmiot pedagogiki oraz związki między nimi

Pedagogika jest dyscypliną naukową ponieważ posiada:

1. przedmiot badań (wychowanie) oraz podmiot badań (człowiek, wychowanek),

2. metody badań,

3. teorię, czyli dorobek.

Funkcje pedagogiki :

- funkcja diagnostyczna - określa stan rzeczy,

- funkcja prognostyczna - przewiduje rozwój danej sytuacji,

- funkcja instrumentalno-techniczna - obejmuje konkretne działania.

Zadania pedagogiki :

- wyjaśnienie przyczyn danego stanu rzeczy, np.: zachowania,

- przewidywanie skutków,

- opisywanie formy pracy, praca z daną jednostką.

Nauki pomocnicze :

- psychologia,

- medycyna z uwzględnieniem psychiatrii,

- socjologia,

- demografia,

- ekonomia.

XIX wiek - rozpad filozofii na dyscypliny. Pedagogika rozwinęła się i podzieliła na cztery działy:

PEDAGOGIKA OGÓLNA

DYDAKTYKA czyli teoria kształcenia,

TEORIA WYCHOWANIA

HISTORIA WYCHOWANIA

Pedagogika ogólna zajmuje się podstawami, strukturą i celami wychowania, metodologią badań swego przedmiotu, analizą ogólnych doktryn pedagogicznych i psychicznych a także wszelkimi problemami wychowania.

Dydaktyka koncentruje się na procesie nauczania, uczenia się (uczenie intencjonalne).

Teoria wychowania rozważa o ideałach, celach, treści, procesie, zasadach i metodach wychowania. Rozważa treści zmienności wychowania, ukazuje wychowanie człowieka w okresach transformacji ustrojowej, ukazuje konflikty, które w tych okresach pojawiają się.

Historia wychowania to nauka, której przedmiotem badań są dzieje praktyki wychowawczej i dzieje myśli pedagogicznej. Myśl pedagogiczna zawarta w doktrynach pedagogicznych wyjaśnia jak w poszczególnych epokach wychowywano, do czego zmierzano.

3. Dochodzenie do uogólnień teoretycznych pedagogiki z perspektywy prowadzonych badań naukowych.

Definicja kompromisowa- uogólniona(widziana w układzie teoretycznych podstaw wychowania)

Pedagogika jest interdyscyplinarną nauką praktyczną o wychowaniu człowieka.

6 wątków:

1. Naukowość pedagogiki (musimy być przekonani, że pedagogika jest naukowa)

2. Praktyczność pedagogiki (udowodnić, że nie jest ona tylko pojęciowa, teoretyczna, abstrakcyjna)

3. Użyteczność teoretycznych podstaw wychowania, przydatność jej wiedzy w różnych sferach życia indywidualnego i społecznego (jest potrzebna wszystkim, zawsze w określonym zakresie)

4. Interdyscyplinarność pedagogiki - nauka o wychowaniu nie jest nauką samodzielną, współdziała z wieloma naukami .

5. Podstawowe pojęcia pedagogiki - widzianej w kategoriach wychowania

6. Dyscypliny szczegółowe pedagogiki (ok.30 szczegółowych)

1.NAUKOWOŚĆ PEDAGOGIKI

Ma tradycje, historię. Kryteria naukowości - wielorakie i zróżnicowane. Każda dziedzina formułuje kryteria, ale korzystne dla siebie. Różne nauki nazywały się królowymi nauk, dopiero w XIX wieku rewolucja naukowo-techniczna doprowadziła do opracowania wspólnych jednolitych kryteriów wiedzy dla wszystkich nauk.

3 kryteria naukowości:

1. Kryterium przedmiotu zainteresowań pedagogiką

2. Kryterium poznawcze (badawcze; metodologiczne)

3. Kryterium uogólnień teoretycznych

Oznacza to, że aby być nauką trzeba spełnić te trzy kryteria.

Ad.1. KRYTERIUM PRZEDMIOTU ZAINTERESOWAŃ PEDAGOGIKĄ

Przedmiotem (w domyśle podmiotem-człowiek) pedagogiki jest wychowanie . przedmiot ma charakter stały, niezmienny, wychowanie było przedmiotem w przeszłości, aktualnie w czasie teraźniejszym jest przedmiotem pedagogiki i na gruncie perspektyw wychowania będzie przedmiotem pedagogiki. Wychowanie jest nie tylko przedmiotem pedagogiki, ale również jej podstawowym pojęciem, priorytetowym, pryncypialnym, ma charakter konstrukcji słowno-logicznej, ma swój zakres znaczeniowy, ma swoje definicje.

Zamiennie stosujemy pojęcie wychowanie-z- edukacją - edukowanie na gruncie pedagogiki. Tradycyjnie to, co nazywamy wychowaniem, ludzie uznają za wychowanie w rodzinie wychowując dzieci, my mówimy, że rodzice edukują dzieci, prowadząc je do życia dorosłego. Tradycyjnie edukację kojarzy się z systemem oświatowym. My nazywamy edukację wychowaniem intelektualno - umysłowym. Wychowanie to wspieranie rozwoju człowieka w szerokim rozwoju człowieka (fizycz. ,intelekt. ,społecznym). Wychowanie - to kształtowanie osobowości, modelowanie, urabianie osobowości. Socjalizacja, socjalizowanie wychowanka, człowieka, uspołecznianie, jesteśmy przygotowani do życia , aby funkcjonować zgodnie z zasadami społecznymi. Profilaktyka, zapobieganie, prewencja - na gruncie procesu wychowawczego zapobiegając powstawaniu nieprawidłowości w rozwoju (fizycz., intelektualnym , indywidualnym, społecznym wychowanka- istota, cel prewencji. Wychowanie widzimy pod kątem tego, co nazywamy kompensacją, wyrównywaniem nieprawidłowości rozwoju, terapia pedagogiczna. Wielorakość pojęć hasłowego wychowania. Przedmiot pedagogiki ma charakter pojęciowy, konstrukcja słowno - logiczna, ma charakter tylko teoretyczny, pozostaje w związku z teoretycznymi podstawami wychowania. Jeśli przedmiot ma charakter teoretyczny, to za sprawa podmiotu - człowieka nabiera charakteru podmiotowego. Podmiotem jest człowiek, pedagogika nabiera charakteru podmiotowego. Wychowanie jest czynnością, zjawiskiem, domeną gatunku ludzkiego. Człowiek, ludzie są odbiorcami procesu wychowania, oddziaływań pedagogicznych, tego procesu, który trwa przez całe życie człowieka, aż do śmierci, z różnym natężeniem. W odniesieniu do każdego człowieka, tylko człowiek jest odbiorcą, ale też nadawcą oddziaływań wychowawczych na zasadzie sprzężenia zwrotnego, korelacji, w układzie dwukierunkowym (ja ciebie, a ty mnie). Podmiot pedagogiki , wychowania występuje w układzie nierozłącznym z przedmiotem pedagogiki.

Ad. 2. KRYTERIUM POZNAWCZE (badawcze, metodologiczne)

Na gruncie wiedzy o wychowanku, wychowawcy. Wskazujemy na obiektywne sposoby dochodzenia przez pedagogikę do obiektywnej wiedzy, do tej wiedzy dochodzimy na gruncie wielowiekowych badań pedagogiki naukowej, tego co nazywamy poznawaniem ludzkim.

Poznawanie subiektywne (własne, indywidualne, bazujące na wyższych czynnościach układu nerwowego) realizowane przez nas w układzie codziennym, jest poznaniem indywidualnym na gruncie własnego „ja”, z własnego punktu widzenia, w swoim przekonaniu.

Czynności psychiczne uwarunkowane układem nerwowym: proste - zmysłowe wrażenia, spostrzeżenia, uwaga mimowolna i dowolna, pamięć mimowolna i dowolna (z trwałością, gotowością i wiernością - cechy pamięci), wyobrażenia, które mają charakter odtwórczy i wytwórczy (bazującymi na pamięci) - odtwórczy charakteryzują osoby starsze „z niejednego pieca chleb jadły”, wytwórczy domena ludzi młodych; myślenie - własność dana człowiekowi (1)myślenie obrazowo - zmysłowe, (2)myślenie celowe, nastawione na osiągnięcie celu, (3)myślenie abstrakcyjne, teoretyczne, pojęciowe(najtrudniejsze); mowa (żywa, pisana); temperament (wrodzony, lub kształtowany na gruncie samowychowania, czy na gruncie społ.; potrzeby (fizyczne, egzystencjalne, socjalno - bytowe): potrzeba wiedzy, kulturowe, autorytetu, miłości - bazą są wrażenia zmysłowe, a zwieńczeniem mowa ludzka. Wrażenia zmysłowe - smakowe, zapachowe, wzrokowe, słuchowe, dotykowe - poznanie subiektywne ma charakter jednostkowy, zindywidualizowany. Każdy inaczej widzi daną rzecz (punkt widzenia zależy od miejsca siedzenia). To poznanie subiektywne nie jest możliwe do stosowania na gruncie naukowym, do poznania wychowanka itd. potrzebne jest poznanie obiektywne. Na gruncie wiedzy mamy do czynienia z metodologią badań pedagogicznych. Najpierw jest ustalanie obiektywnych sposobów badań i ich prowadzenie na rzecz dochodzenia do teoretycznej wiedzy o wychowankach i wychowawcach. Metodologia pełni instrumentalną rolę dla badań. Na metodologię składają się procedury badawcze, (szkoły, struktury, instytucje badawcze ?). procedury badawcze powstają na gruncie pokoleniowym, trwa latami, by procedura była pełna i obiektywna (Pilch, Muszyński, Gnitecki, Nowak).

Przykład procedury badawczej, postępowania badawczego w pedagogicznych badaniach środowiskowych wg Tadeusza Pilcha.

Cztery etapy, a w nich kroki badawcze. To ramy procedury badawczej.

I ETAP - WSTĘPNY (zapoczątkowujący proces badawczy, inicjujący)

II ETAP - OPRACOWYWANIE KONCEPCJI BADAŃ WŁASNYCH (programu badań w ramach projektu badawczego)

III ETAP - REALIZACJI BADAŃ I OPRACOWYWANIA WYNIKÓW (zebranego materiału badawczego)

IV ETAP - KOŃCOWY (zamykający postępowanie badawcze, rozliczający, konfrontacyjny)

W każdym z etapów badacz musi przedsięwziąć szereg kroków badawczych:

W I etapie - 4 kroki, II etap - 10 kroków, III etap - 6 kroków, IV etap - 3 kroki.

Procedura :

I etap wstępny

1. Wybór problematyki badawczej (temat badawczy).

2. Uzasadnienie wyboru problematyki badawczej (tematu, który jest tytułem pracy dyplomowej).

3. Określenie celów badawczych.

4. Krytyczna analiza literatury przedmiotu (oczytanie się w literaturze badawczej, wydobycie źródeł tematyki badawczej, dokonując wyboru, by móc opracować koncepcję pracy własnej).

II etap opracowywanie koncepcji badań własnych.

1. Sformułowanie problemów badawczych (pytań badawczych /ze znakiem zapytania/), na które badacz będzie szukał odpowiedzi, wyników).

2. Sformułowanie domniemywanych odpowiedzi badawczych w postaci hipotez, zwanych roboczymi, założeń.

3. Sporządzenie katalogu zmiennych i wskaźników do nich, które warunkują badane przez nas zjawisko zmiennych zależnych i niezależnych.

4. Wybór metody badawczej, technik badawczych i opracowanie narzędzi badawczych (metody określają sposoby ogólnie/ techniki - szczegółowo/ narzędzia - praktycznie)

5. Dobór próby badawczej (osób badanych/od nich są informacje badawcze/ wybór losowy)

6. Wybór terenu badań (gdzie? , instytucja, lokalizacja).

7. Ustalenie czasu badań.

8. Przeprowadzenie badań pilotażowych inaczej próbnych, wstępnych (testujemy poprawność narzędzi).

9. Opracowanie ostatecznej koncepcji badawczej.

10. Organizacyjne zabezpieczenie badań (w aspekcie rzeczowym, finansowym, czasowym, osobowym).

III etap realizacja badań i opracowywanie wyników.

1. Realizacja badań przy użyciu głównego narzędzia badawczego.

2. Wstępna analiza i selekcja zebranego materiału badawczego (zebranego w kroku 1 przy użyciu głównego narzędzia badawczego).

3. Realizacja badań przy użyciu dopełniającego narzędzia badawczego lub dopełniających narzędzi badawczych.

4. Przygotowanie zebranego materiału badawczego do analizy ilościowej(statystycznej).

5. Przeprowadzenie analizy ilościowej(statystycznej), wyrazem jej SA wyniki badań własnych, ale w kategoriach w tabelach, wykresach.

6. Przeprowadzenie analizy jakościowej(zinterpretowanie danych liczbowych zawartych w tabelach, wykresach, diagramach).

IV etap końcowy.

1. Ustalenie w jakim stopniu rzeczywiste wyniki badań własnych odpowiadają wcześniejszym domniemywaniem badawczym(konfrontacyjny, porównawczy charakter analizy ilościowej i jakościowej wobec wcześniej sformułowanych domniemywań badawczych).

2. Ustalenie w jakim stopniu zostały osiągnięte określone wcześniej cele badawcze(w etapie I krok 3).

3. Sporządzenie opracowania końcowego.

/w pracy dyplomowej może pojawić się strona kurtuazyjna z podziękowaniami dla…np. kogoś bliskiego./

Ad. 3. III KRYTERIUM UOGÓLNIEŃ TEORETYCZNYCH.

Pod pojęciem uogólnień teoretycznych rozumiemy przekładające się na prowadzą wiedze wyniki badań, wnioski wyprowadzone . Uogólnienia prowadzą do formułowania nowych pojęć pedagogiki, tworząc definicje tych pojęć, czyli ich zakresy znaczeniowe, ich rozumienie. Uogólnienia teoretyczne wyrażają się także w postaci obiektywnych, naukowych sądów i twierdzeń. Wzorce wychowawczego oddziaływania, wartości pedagogiczne wyrażają się też w postaci systemów wychowawczego oddziaływania, uogólnienia teoretyczne to cała jej teoretyczna wiedza, które w praktyce są wykorzystywane, wdrażane. Na gruncie wychowawczych czynności, uprawianej pedagogiki nie musimy niczego wymyślać i tworzyć/jest to już gotowe/.

Przykładem literatury uogólnień pedagogicznych jest literatura, która zawiera wszystkie teoretyczne uogólnienia dotyczące przedmiotu(wychowanka, wychowawców).

Inne przykłady to np., komunikaty z badań, artykuły naukowe w czasopismach pedagogicznych, pozycje książkowe/prace duże zespołowe/, dyplomowe prace licencjackie, magisterskie, doktorskie, habilitacyjne, podręczniki, skrypty, Internet(popularnonaukowy), czasopisma niespecjalistyczne, a ogólnie dostępne, audycje radiowe - wszystkie źródła literatury.

4. Społeczna i indywidualna przydatność wiedzy o wychowaniu człowieka.

Według Józefa Kozieleckiego :

W ciągu ostatnich 25 - wieków człowiek dużo szybciej zmieniał wyobrażenia o świecie fizycznym niż o sobie. Od czasów Arystotelesa fizyka i chemia zrobiły milowy krok w kierunku poznania praw rządzących rzeczywistością. W tym samym okresie wiedza o zachowaniu ludzi wzrastała dość powoli. Poznanie osobowości człowieka, jego systemu wartości i możliwości rozwojowych jest niezbędnym warunkiem tworzenia humanistycznej wizji świata. Trzeba tu zwrócić uwagę na trzy funkcje wiedzy o człowieku:

- Po pierwsze - wiedza jest niezbędna dla kształtowania środowiska fizycznego i społecznego, które otacza człowieka.

Tworząc nowe zakłady przemysłowe, planując reformę szkolną czy budując ośrodki wypoczynku trzeba brać pod uwagę osobowość jednostki, jej możliwości adaptacyjne, rozwój motoryczny. Wykorzystanie wiedzy naukowej zwiększa prawdopodobieństwo, że środowisko ukształtowane przez człowieka będzie otoczeniem, które jemu służy.

- Po drugie - wiedza ma podstawowe znaczenie w procesie sterowania ludzkim zachowaniem.

Tak, więc politycy i kierownicy życia gospodarczego, którzy chcą zwiększyć motywację pracowników, ich sumienność i zaangażowanie, nie mogą zrobić nic lepszego, niż wykorzystać w tym celu prawa uczenia się, a szczególnie dane o roli nagród materialnych i moralnych w działalności człowieka. Ignorowanie tych praw może prowadzić do wielkich rozczarowań. Podobnie psychoterapeuta, który próbuje usunąć lęk neurotyczny pacjenta, musi uwzględnić nowoczesną teorię emocji. Wiedza o funkcjonowaniu człowieka jest podstawą wszelkich oddziaływań wychowawczych czy socjotechnicznych. Dzięki niej można skuteczniej zmieniać zachowanie ludzi i przystosować je do wymagań cywilizacji.

- Po trzecie - wiedza psychologiczna czy socjologiczna - może odegrać znaczną rolę w procesie samopoznania, samorozwoju i samorealizacji.

W obecnych czasach coraz wyraźniej zdajemy sobie sprawę, że ludzka osobowość kształtuje się nie tylko dzięki oddziaływaniu rodziny czy szkoły, ale również dzięki samowychowaniu i własnej aktywności. Człowiek jest w dużym stopniu odpowiedzialny za swój charakter, intelekt, dojrzałość emocjonalną czy odporność na frustrację i stres. Wiedza naukowa pozwala racjonalnie kształtować samego siebie.

Wiedza jest niezbędna dla kształtowania środowiska fizycznego i społecznego, które otacza człowieka.

CO TO JEST WIEDZA GORĄCA I ZIMNA?

☻ Polityk i biznesmen, nauczyciel i urzędnik, lekarz i inżynier w toku własnej działalności zawodowej, w codziennych kontaktach z ludźmi zdobywają pewne doświadczenie osobiste i wiedzę o zachowaniu człowieka i jego osobowości. Wiedzę tą pochodzącą bezpośrednio z życia nazywa się czasem - wiedzą gorącą.

Jej interesującym przykładem są bardzo rozbudowane poglądy W. Gombrowicza. Pisarz ten rozbudowuje prawo, iż wiedza gorąca pełni istotną rolę społeczną.

Wiedza ta pozwala w wielu przypadkach rozsądnie opisać, zrozumieć i wyjaśnić zachowanie jednostek i grup. Znane są również przykłady, gdy psycholog, socjolog czy ekonomista formułują na jej podstawie hipotezy naukowe, które następnie sprawdzają empirycznie. W wielu jednak przypadkach wiedza składa się z twierdzeń niepewnych - wieloznacznych, nieuzasadnionych, a nawet fałszywych. Wykorzystywanie jej bezkrytycznie w polityce, biznesie, szkolnictwie czy szpitalu jest nader ryzykowne.

☻ Coraz bardziej powszechniejsza staje się świadomość, że głównie badania naukowe prowadzone przez całą rodzinę nauk społecznych - takich jak - ekonomia, socjologia, psychologia, teoria organizacji, antropologia, filozofia czy historia - pozwolą poznać człowieka. Dzięki nim można będzie zgromadzić systematyczną i dobrze uzasadnioną wiedzę o zachowaniu i osobowości ludzi. Wiedza ta - zwana czasem wiedzą zimną - pozwoli przewidywać i wyjaśniać reakcje człowieka oraz sterować nimi.

W TOKU WIELOLETNICH BADAŃ PSYCHOLOGOWIE SFORMUŁOWALI TRZY GŁÓWNE KONCEPCJE CZŁOWIEKA - które są swojego rodzaju portretami psychologicznymi.

Każda z tych koncepcji składa się z dwóch rodzajów twierdzeń.

1. Pierwsze z nich - mają charakter opisowy - wskazują - jak funkcjonuje człowiek, jakie prawa rządzą przebiegiem procesów motywacyjnych czy poznawczych.

2. Twierdzenia drugiego rodzaju - zwane - projektującymi - są próbą odpowiedzi na pytanie - jak zmienić człowieka. Jakie techniki wychowawcze, psychoterapeutyczne i propagandowe pozwalają skutecznie kształtować potrzeby, poglądy czy nowy system wartości ludzi.

♣ Pierwszą wielką koncepcją człowieka stworzoną przez psychologów jest - koncepcja behawiorystyczna.

Zgodnie z nią człowiek jest układem zewnątrzstresowym, jego zachowanie jest całkowicie kontrolowane przez środowisko zewnętrzne. System nagród i kar znajdujący się w otoczeniu decyduje o tym, czego człowiek unika i do czego dąży. Jednocześnie procesy psychiczne nie odgrywają żadnej roli w nawigowaniu ludzkim zachowaniem; pojęcie silnej woli jest semantyczną fikcją.

Zwolennicy tej koncepcji opracowali system metod i technik zmiany reakcji człowieka, który nazywa się inżynierią behawiorystyczną - godnie z nią manipulując środowiskiem, a głównie stosując odpowiedni repertuar nagród i kar, można dowolnie modyfikować ludzkie zachowanie. Ten mechanistyczny portret jednostki jest całkowicie sprzeczny z potocznymi wyobrażeniami o działaniu człowieka.

♣ Drugim spojrzeniem na człowieka jest - koncepcja psychodynamiczna.

Według niej zachowanie ludzi zależy od wewnętrznych sił dynamicznych - zwanych czasem - popędami, potrzebami lub dążeniami. Popędy te są z reguły nieświadome; często występują między nimi konflikty, których człowiek nie może samodzielnie rozwiązać. Podstawową metodą zmian zachowania i osobowości jest psychoterapia, która ułatwia człowiekowi rozwiązywanie jego nieświadomych konfliktów; dzięki niej może on przystosować się do otaczającego świata. Portret psychodynamiczny jest w znacznym stopniu klinicznym obrazem człowieka.

♣Trzecią koncepcją stworzoną przez psychologów jest - koncepcja poznawcza.

Zgodnie z nią człowiek jest układem przetwarzającym informacje. Jego zachowanie zależy nie tylko od bieżących informacji płynących ze świata zewnętrznego, ale również od struktur poznawczych, czyli zakodowanej w pamięci trwałej wiedzy, zdobytej w toku uczenia się i myślenia. Zwolennicy tej koncepcji zwracają uwagę, ze człowiek jest układem samodzielnym i twórczym. Podstawową metodą prowadzącą do zmian zachowania i doświadczeń jednostki jest wychowanie - czyli systematyczne i celowe kształcenie człowieka na podstawie osiągnięć współczesnej pedagogiki.

♣Można jeszcze wyodrębnić nowy, dopiero kształtujący się kierunek badań - zwany psychologią humanistyczną.

Kierunek ten nie zarysował jeszcze spójnej koncepcji człowieka. Jego twórcy - Maslow i Rogers - sformułowali wiele hipotez na temat natury ludzkiej, doświadczenia jednostki i jej motywacji. Zgodnie z ich poglądami główną siłą napędową działania ludzi jest dążenie do samorealizacji i aktualizacji ich potencjalnych szans. Specyficzne techniki psychoterapii, treningu grupowego czy wychowania humanistycznego mogą ułatwić harmonijny rozwój zdrowej jednostki.

5. Interdyscyplinarność pedagogiki.

INTERDYSCYPLINARNY - według Słownika Wyrazów Obcych to:

- związany z dwiema lub więcej dyscyplinami naukowymi

- korzystający z dorobku kilku nauk

- złożony z naukowców reprezentujących nowe gałęzie wiedzy

INTERDYSCYPLINARNOŚĆ PEDAGOGIKI - określenie to oznacza, że pedagogika współdziała z innymi, różnymi naukami.

Kiedyś - ambicją wielu nauk było samodzielne funkcjonowanie.

Dziś jest wręcz odwrotnie. Różne dziedziny naukowe się uzupełniają, współgrają ze sobą.

Dzieląc dochodzenie do wiedzy o wychowaniu w pedagogice na kategorie teoretyczną - to sama pedagogika - dochodzi do niej, ale w kategorii praktycznej.

Wiedzę o wychowaniu czerpie z innych nauk tak np:

- gdy zapytamy o społeczną istotę gatunku - to odniesiemy się do socjologii,

- gdy o tradycję - to do historii,

- aby sporządzić statystykę - odwołamy się do matematyki,

- gdy weźmiemy pod lupę ustrój - to odwołamy się do nauk politycznych.

Gdyby pedagogikę okroić z innych nauk niewiele by jej zostało.

Nauki współpracujące z pedagogiką:

☺biologiczno - medyczne - zajmują się wyjaśnianiem prawidłowości zachodzących w organizmie ludzkim, opisywaniem procesów medycznych jakim ten organizm podlega, określeniem tego co jest normą, a co chorobą.

☺historyczne - wydarzenia na przestrzeni dziejów, zmieniające się losy państw.

☺filozoficzne - odpowiadają na pytanie: Kim jest człowiek? Jakie procesy w nim zachodzą?

☺psychologiczne - przedstawiają badania nad osobowością ludzką, co z osobowością się dzieje, a także czynniki warunkujące strukturę osobowości, temperamentu, zdolności, motywacji.

☺polityczne - zajmują się procesami politycznymi na świecie i w danym państwie oraz przewidywaniem następstw tych procesów.

☺ekonomiczne - zajmują się badaniem sytuacji uwarunkowanej materialnie w danym państwie, kraju, na świecie.

☺nauki o kulturze - zajmują się określeniem wartości i norm obowiązujących w danym środowisku kulturowym i opisaniem tego w jaki sposób wartości i normy ulegają zmianie w zależności od historii uwarunkowań geograficznych, społecznych.

6. Organiczne i środowiskowe uwarunkowania rozwoju człowieka.

Przede wszystkim należy omówić najważniejsze pojęcia z dziedziny psychologii rozwojowej. Ważne odróżnienie dotyczy wieku chronologicznego od wieku rozwojowego. Wiek chronologiczny oznacza rzeczywisty wiek dziecka, natomiast wiek rozwojowy to wiek chronologiczny, w którym większość dzieci wykazuje określony poziom rozwoju fizycznego lub psychicznego.

Istotne jest również omówienie pojęcia zmiany, która w rozumieniu psychologii rozwojowej oznacza inny jakościowo sposób funkcjonowania jednostki w zakresie percepcji, emocji, języka, relacji interpersonalnych, itd. Zmiany rozwojowe zachodzą w podobny sposób u wszystkich ludzi na świecie, bez względu na kulturę, w której żyją. Wszystkie dzieci przechodzą przez kolejne zmiany, zwykle w tej samej kolejności, chociaż u niektórych dzieci pewne zmiany mogą zachodzić wolniej niż u innych. Rozwój uzależniony jest od wielu czynników, wśród których najważniejsze są:

- uwarunkowania genetyczne,

- wpływ środowiska,

- doświadczenie,

- wychowanie - warunkowanie i uczenie się,

- cechy osobowości.

Najczęściej czynniki warunkujące rozwój fizyczny i psychiczny ujmowane są w grupy:

1. Czynniki biologiczne (organiczne) obejmują:

- wrodzone odruchy dziecka umożliwiające mu przetrwanie, zdobywanie pożywienia, obronę przed szkodliwymi czynnikami, oraz nawiązywanie kontaktów z innymi osobami, np. odruch ssania, uśmiechanie się.

- genetyczne dziedzictwo dziecka - determinuje jakie właściwości rozwinie jednostka i kiedy to nastąpi; określa również predyspozycje jednostki do zapadania na niektóre fizyczne i umysłowe choroby. Genotyp obejmuje geny odziedziczone po rodzicach, natomiast fenotyp określa właściwości, jakie rozwiną się u jednostki, np. budowę ciała, kolor oczu.

- budowa i rozwój układu nerwowego oraz struktur mózgowych, dojrzewanie układu endokrynnego.

- dojrzewanie fizyczne.

Mózg oraz układ nerwowy rozwijają się głównie w okresie prenatalnym. Następuje wtedy intensywny proces powstawania neuronów i ich migracja do miejsca przeznaczenia. Uważa się, że aksony i dendryty rozwijają się głównie po narodzeniu. Charakterystyczne jest to, że w momencie urodzenia noworodki maja bardzo duże głowy, nieproporcjonalne w stosunku do reszty ciała (głowa stanowi ¼ długości całego ciała noworodka). W pierwszym roku życia rozwija się bardzo szybko tkanka nerwowa (całkowita masa komórek mózgowych) zwiększając się o ok. 50% w ciągu pierwszych dwóch lat. Zupełnie inaczej przebiega rozwój układu płciowego, w którym pierwsze zmiany następują dopiero w okresie dojrzewania. Dojrzewanie układu endokrynnego determinuje natomiast rozwój narządów płciowych.

W obrębie mózgu można wyodrębnić trzy główne struktury: pień mózgu, układ limbiczny oraz korę mózgową. Kora mózgowa rozwija się najpóźniej, ale i najintensywniej. Jest podzielona na dwie prawie symetryczne połowy zwane półkulami mózgu, które łączy warstwa włókien nerwowych czyli tzw. ciało modzelowate. W każdej półkuli wyróżniono cztery płaty - czołowy, ciemieniowy, potyliczny, skroniowy. Każdy z nich pełni specyficzne funkcje, związane np. z widzeniem, słyszeniem, pamięcią i językiem.

Układ limbiczny zaangażowany jest w regulowanie reakcji emocjonalnych, zachowań seksualnych, długotrwałe przechowywanie informacji. Natomiast pień mózgu jest najstarszą częścią mózgu i odpowiada m.in. za funkcje związane z podtrzymywaniem życia, takimi jak oddychanie, akcja serca.

Mózg działa jako zintegrowana całość, dlatego właściwy rozwój wszystkich struktur mózgowych gwarantuje właściwe funkcjonowanie fizyczne i psychiczne.

2. Czynniki środowiskowe

Szczególnie ważne dla rozwinięcia podstawowych funkcji fizycznych i psychicznych są wczesne wpływy środowiskowe, mogące oddziaływać na jednostkę już w okresie prenatalnym albo w okresie postnatalnym, np. czynniki biologiczno- chemiczne działające na matkę (spożywany pokarm) są przekazywane także dziecku. Poza tym czynniki środowiskowe obejmują kulturę, w jakiej rozwija się dziecko, postawy wychowawcze rodziców, edukację stymulująca rozwój umysłowy jednostki. Te czynniki funkcjonują zwykle niezależnie od dziecka, ale do pewnego stopnia są kontrolowane. Wpływ środowiska społecznego na rozwój jednostki obejmuje wiele czynników, które mogą oddziaływać na jednostkę w różnorodny sposób:

- w oparciu o zasady uczenia się (wzmocnienia pozytywne, negatywne);

- poprzez identyfikację (upodobnianie swoich reakcji do zachowań drugiej osoby, która zazwyczaj jest traktowana jako autorytet);

- poprzez uczenie się oparte na modelowaniu (naśladowanie wzorców reakcji);

- przez narzucanie jednostkom określonych ról społecznych, które determinują z kolei wzorzec zachowań społecznie akceptowanych w danej sytuacji;

- w procesie perswazji lub manipulacji . Otoczenie jednostki (rodzice, grupa rówieśnicza, itd.) odgrywają ważną rolę w procesie socjalizacji (uspołeczniania), który polega na kształtowaniu określonych wzorców zachowania, wartości, postaw, sposobów reagowania emocjonalnego, które są pożądane i akceptowane w społeczności, w której rozwija się jednostka. Dyskusja dotycząca tego, w jakim stopniu rozwój fizyczny i psychiczny jednostki jest zdeterminowany przez czynniki genetyczne, a w jakim przez środowisko i doświadczenia, trwa od dawna. Badania sugerują, że zarówno otoczenie zewnętrzne jednostki, jak i jej genetyczne wyposażenie wpływają na jej rozwój. Geny określają niektóre predyspozycje, natomiast rzeczywisty rozwój potencjalnych zdolności zależy w dużej mierze od stymulacji środowiska.

7. Środowisko wychowawcze i jego analiza.

Wszelkie wychowanie, tj. niezależnie od celów, jakie sobie stawia, występuje zwykle w określonym środowisku wychowawczym. Jest nim zdaniem Jana Szczepańskiego - „część środowiska społecznego i kulturowego[…], która wywiera wpływ na wytwarzanie się trwałych postaw, poglądów, wiedzy, sposobów postępowania wychowanka”.

Wychowanie - zatem - nigdy nie przebiega poza nim - jest zawsze integralnie związane ze środowiskiem, w którym przebywa dziecko.

Istnieją różne środowiska wychowawcze.

Do podstawowych z nich zaliczamy:

RODZINĘ, SZKOŁĘ oraz KLASĘ SZKOLNĄ jako grupę społeczną

A - RODZINA - JAKO NATURALNE ŚRODOWISKO WYCHOWAWCZE:

Rodzina - jest jednym z naturalnych środowisk wychowawczych.

Zaliczana bywa do najważniejszego tego rodzaju środowiska. Jest też pierwszą i fundamentalną grupą w życiu dziecka. Dziecko staje się jej spokrewnionym członkiem od momentu poczęcia i narodzenia oraz pozostaje nim do późnej starości bądź należy do niej na mocy adopcji albo zwykłej przynależności rodzinnej. Najczęściej rodzina opiera się na związkach krwi, małżeństwa lub adopcji.

Rodzina spełnia różne funkcje zarówno - dla utrzymania ciągłości biologicznej, jak również normalnego rozwoju psychospołecznego jednostki i społeczeństwa.

Funkcje rodziny:

Do najważniejszych funkcji rodziny jako grupy społecznej należą:

- funkcja prokreacyjna - biologiczna - mająca na celu zrodzenie potomstwa, czyli zapewniająca społeczeństwu ciągłość biologiczną, a także zaspokojenie potrzeb erotyczno - seksualnych małżonków;

- funkcja opiekuńcza - polegająca na udzielaniu konkretnej pomocy członkom rodziny w różnych sytuacjach i okolicznościach życiowych, gdy sami nie są w stanie zaspokoić swych podstawowych potrzeb;

- funkcja gospodarcza - ekonomiczna - dotycząca zapewnienia członkom rodziny niezbędnych warunków do utrzymania się przy życiu, czyli dostarczania rodzinie dóbr materialno - bytowych;

- funkcja wychowawcza - socjalizacyjna - wprowadzanie członków rodziny w szeroko rozumiane życie społeczne łącznie z językiem ojczystym, obyczajami, wzorami zachowań i wartościami kulturowymi;

- funkcja stratyfikacyjna - gwarantująca członkom rodziny określony status życiowy, wyznaczająca ich przynależność do określonej klasy czy warstwy społecznej.

Bardzo ważna w procesie wychowania dziecka jest funkcja wychowawcza, która w szczególności polega na:

- zaspokajaniu podstawowych potrzeb biologicznych i psychospołecznych dzieci, w tym zwłaszcza potrzeby bezpieczeństwa, miłości i przynależności, uznania i samourzeczywistnienia;

- dostarczaniu pożądanych społecznie wzorów zachowań, wyzwalających u dzieci procesy identyfikacji z rodzicami;

- przekazywaniu i przyswajaniu wartości, norm i zasad współżycia i współpracy preferowanych w społeczeństwie w którym żyją;

- umożliwianiu dzieciom aktywnego udziału w różnego rodzaju czynnościach i obowiązkach domowych, traktując ich zarazem jako równoprawnych partnerów życia rodzinnego;

- rozwijaniu i rozszerzaniu kontaktów międzyludzkich, tj. pogłębianiu u dzieci więzi emocjonalnej z krewnymi, przyjaciółmi i znajomymi;

- zabezpieczenie możliwie pełnego rozwoju fizycznego i umysłowego dzieci, wprowadzając je w świat kultury - czyli w materialny i duchowy dorobek ludzkości;

- przygotowania do samodzielnego życia poprzez wyrabianie postawy twórczej i współuczestniczącej w otaczającym świecie.

Style wychowania w rodzinie:

- styl wychowania demokratycznego w rodzinie - uważa się go za najbardziej pożądany pedagogicznie - polega on na nawiązywaniu przez rodziców przyjacielskich kontaktów ze swymi dziećmi, liczeniu się z ich potrzebami biologicznymi i psychospołecznymi, umożliwianiu im podjęcia decyzji w sprawach rodzinnych, odwoływaniu się do ich inicjatywy i samodzielnej aktywności, zaangażowaniu ich w planowanie, wykonywanie i kontrolowanie zadań podejmowanych w rodzinie. Ważny jest tu podział obowiązków sprawowanych na zasadzie dobrowolności i zgodnie z możliwościami dzieci.. Tak więc dziecko z reguły wie jak powinno się zachować w określonych sytuacjach. Rodzice są raczej skłonni do stosowania wobec dziecka perswazji niż kary i nagany.

Styl ten uchodzi zatem za najbardziej korzystny dla prawidłowego rozwoju naszego dziecka. Dzięki niemu stosunkowo wcześnie kształtuje się u dziecka zdolność do samokontroli i dyscyplina oparta na normach i zasadach moralnych. Wychowane w ten sposób dzieci łączy z rodzicami więź emocjonalna, oparta na obopólnej przyjaźni, zaufaniu i wzajemnym poszanowaniu - są one lepiej przygotowane do życia.

- styl wychowania autokratycznego - jest na ogół mało skuteczny i uważany za raczej niepożądany z punktu widzenia pedagogicznego. Charakteryzuje się przeważnie dużym dystansem między rodzicami, a dziećmi, tzn: rodzice kontaktują się ze swymi dziećmi w sposób nader formalny - czyli nie wnikają głębiej w ich potrzeby wewnętrzne, kierują nimi poprzez nagminne polecenia i nakazy, uznają jedynie własna racje i nie znoszą najmniejszego sprzeciwu dziecka. Traktują dzieci instrumentalnie i Ne dostrzegają potrzeby jego - godności, indywidualności, osobistych pragnień i dążeń oraz przejawów własnej aktywności i samodzielności. Przymusza się dzieci do różnych zachowań i surowo karze za niespełnienie stawianych im wymagań.

Styl wychowania autokratycznego pociąga za sobą niepożądane pedagogiczne następstwa.

Dzieci wychowane w ten sposób żyją niemal w stałym lęku przed karą, odznaczają się przesadną uległością lub postawą buntowniczą, są skłonne do poczucia winy i infantylnej zależności. Skutkiem tego stylu wychowania jest nadmiar agresywności dzieci, skierowanej nierzadko do samych rodziców lub do rówieśników.

- styl wychowania liberalnego - jest też wychowawczo szkodliwy. Polega na całkowitym pozostawieniu dzieci samy sobie, na nie wtrącaniu się w ich sprawy, tolerowaniu aspołecznych zachowań, a nade wszystko pozbawieniu ich wszelkiej kontroli (nadzoru) ze strony rodziców.

Styl taki stwarza nieskrępowane warunki dla swobodnej aktywności i spontaniczności dziecka - wszystko mu wolno, na wszystko się mu pozwala, z niczego nie musi się tłumaczyć. Zajmuje w rodzinie najwyższą pozycję. Rodzice łatwo ulegają jego nawykom i spełniają jego zachcianki. Dzieci wychowane w stylu liberalnym są egoistyczne, niezdyscyplinowane wewnętrznie, niezdolne do trwałego wysiłku, mało zahartowane, pozbawione hartu i zdolności, nieuspołecznione.

- styl wychowania niekonsekwentnego (okazjonalny) - odznacza się brakiem spójności oddziaływań wychowawczych - ze strony każdego z rodziców lub jednego z nich. Charakteryzuje się zmiennością i przypadkowością oddziaływań na dziecko. Wynika to z braku rzetelnej wiedzy pedagogicznej rodziców i ich podejścia do dziecka.

B - SZKOŁA - JAKO INTENCJONALNE ŚRODOWISKO WYCHOWAWCZE:

Szkoła - jest znaczącym środowiskiem wychowawczym w życiu dzieci i młodzieży. Funkcjonuje w warunkach zinstytucjonalizowanych - bywa powoływana i poddawana kontroli przez władze państwowe, w ścisłym z nimi porozumieniu i za ich zgodą.

Szkoła - jako instytucja kształcenia i wychowania:

- Szkoła jest podstawową instytucją oświatowo - wychowawczą w systemie edukacji

- Zajmuje się „kształceniem i wychowaniem dzieci, młodzieży i dorosłych , stosownie do przyjętych w danym społeczeństwie celów i zadań oraz koncepcji oświatowo - wychowawczych i programów” - Okoń - 2001

- Odpowiedzialnymi ludźmi za realizację programów szkolnych i za poprawne funkcjonowanie szkoły są: dyrektor, wraz ze swymi zastępcami, rada pedagogiczna , a ostatnio coraz w większym stopniu rodzice i opiekunowie uczniów.

- Dyrektorzy i nauczyciele szkół, w trosce o należyte spełnianie przez nią swych zadań, kierują się zazwyczaj przepisami i zarządzeniami Ministerstwa Edukacji Narodowej i Sportu i podległymi Ministerstwu - kuratorium.

- Każda szkoła podejmuje swą działalność dydaktyczną i wychowawczą w oddzielnym budynku

- Funkcjonuje w formalnie zorganizowanych grupach roboczych - jakimi są klasy szkolne - każda z nich obejmuje około 25 - 30 uczniów

- W jednej szkole jest najczęściej kilkanaście klas, do których należą uczniowie o zbliżonym poziomie wiekowym i umysłowym

- Głównymi zajęciami szkolnymi są - lekcje. Każda z nich trwa na ogół 45 - min.

- Obowiązują przerwy lekcyjne - trwające kilka lub kilkanaście minut.

Funkcje pełnione przez szkołę:

Szkoła pełni wobec uczniów funkcję dydaktyczną (kształcącą), wychowawczą i opiekuńczą.

☺ funkcja dydaktyczna -szkoła przekazuje wiedzę z różnych dziedzin nauki, techniki, literatury i sztuki

☺ funkcja wychowawcza - kształtuje postawy uczniów wobec rzeczy, ludzi, norm i wartości

☺ funkcja opiekuńcza - zaspokaja podstawowe potrzeby, niezbędne dla prawidłowego rozwoju fizycznego i psychospołecznego uczniów.

Niekiedy szkole przypisuje się funkcję głównego inicjatora i koordynatora działalności wychowawczej w środowisku pozaszkolnym (rejonie), z którego wywodzą się uczęszczający do niej uczniowie.

Szkoły publiczne i niepubliczne :

Szkoły publiczne: są to szkoły, które zakładane są, prowadzone i utrzymywane przez Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu lub inne organy administracji państwowej, gminnej czy związki komunalne. Obecnie mają zdecydowaną przewagę ilościową nad szkołami niepublicznymi, w których się realizuje ustalone dla ich typu „podstawy programowe przedmiotów obowiązkowych, ramowy plan nauczania” oraz respektuje się „określone przez MEN i S zasady oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów”.

Zapewnia się uczniom bezpłatne nauczanie w zakresie ramowych planów nauczania, przeprowadza się rekrutację uczniów zgodnie z zasadą powszechnej dostępności oraz umożliwia się otrzymanie świadectw lub dyplomów państwowych.

Szkoły niepubliczne: są to szkoły prywatne, tworzone i kierowane przez osoby prawne lub fizyczne. Stwarza się w nich szczególnie sprzyjające „warunki do poszerzania oferty kształcenia i wychowania instytucjonalnego oraz podnoszenia ich jakości”. Realizuje się tu ustalone przez MEN i S tzw: minimum programowe nauczania, zatrudnia wykwalifikowanych nauczycieli oraz klasyfikuje i promuje uczniów według wskazań ministerialnych.

Struktura organizacyjna szkoły:

- placówki wychowania przedszkolnego dla dzieci w wieku 3 - 6 lat, w tym roczne przygotowanie do szkoły dzieci 6 - letnich, które od roku szkolnego 2011 - będzie nie tylko prawem, ale obowiązkiem każdego z nich;

- sześcioletnie szkoły podstawowe z podziałem na dwa cykle dydaktyczne: nauczanie w pełni zintegrowane w kl. I-III tj: bez wyodrębniania tam poszczególnych przedmiotów nauczania - za wyjątkiem religii/etyki oraz nauczanie blokowe - w kl. IV - VI - z uwzględnieniem różnego rodzaju przedmiotów nauczania - j. polski, matematyka, w-f itp.;

- trzyletnie gimnazja - są obowiązkowe dla wszystkich uczniów - są zobowiązani do uczęszczania do szkoły przez 9 lat

- trzyletnie licea ogólnokształcące i trzyletnie licea profilowane oraz czteroletnie technika i dwu lub trzyletnie zasadnicze szkoły zawodowe;

- szkoły policealne i uzupełniające licea ogólnokształcące, a także uzupełniające technika po ukończeniu zasadniczej szkoły zawodowej

Niedomagania w funkcjonowaniu szkoły:

- preferowanie przez szkołę funkcji kształcącej

- przeładowane programy nauczania

- nadmiar tradycyjnych metod nauczania

- przestarzała organizacja procesu nauczania

- braki w przygotowaniu kadry nauczycielskiej

C - KLASA SZKOLNA - JAKO GRUPA SPOŁECZNA:

- Jest nieodłączną częścią szkoły jako intencjonalnego środowiska wychowawczego - stanowi sumę, zbiór uczniów podatnych na wpływy uczących ich nauczycieli, ale również stanowi - grupę społeczną

- Mamy do czynienia z tą grupą - gdy dwie jednostki lub więcej pozostają ze sobą w interakcji, gdy mają jasny cel, posiadają wspólnie ustalone normy i swój stopień spoistości - znaczy to , że klasa szkolna jako - grupa społeczna - pozostaje pod znaczącym wpływem dynamiki grupowej:

Przez dynamikę grupową - rozumie się układ działających w niej sił, którymi są różne zjawiska i procesy grupowe. Zjawiska i procesy te powstają w wyniku interakcji - wzajemnych oddziaływań - pomiędzy poszczególnymi uczniami.

Klasa szkolna - stanowi zespół złożony z uczniów wzajemnie na siebie oddziałujących, zajmujący różne pozycje, mający wspólny system wartości i norm regulujących ich zachowanie. Charakteryzuje się dynamicznym układem zjawisk i procesów grupowych, następuje nawiązywanie pierwszych kontaktów interpersonalnych, z czasem się pogłębia i zaczyna wywierać na uczniów większy wpływ niż sprawowana nad nimi kontrola z zewnątrz - w formie pouczeń nauczyciela.

Pozycja ucznia - jaką on zajmuje w strukturze klasy , zależy od wielu uwarunkowań:

Są nimi:

- możliwość wywierania lub niewywierania wpływu na innych np.; dzięki pełnieniu lub niepełnieniu określonej funkcji w klasie;

- stopień, w jakim uczeń jest lubiany lub nielubiany przez swych kolegów z klasy;

- umiejętność nawiązywania kontaktów interpersonalnych z innymi lub jej niedosyt;

- podporządkowanie lub niepodporządkowanie się normom obowiązującym w klasie, w nurcie nieformalnym;

- wysokie lub zaniżone uzdolnienia intelektualne oraz postępy czy zaniedbania w nauce;

- przyjemny lub nieprzyjemny wygląd fizyczny.

Normy klasy szkolnej:

W klasie - jako grupie społecznej o odpowiednio ukształtowanej strukturze - obowiązują uczniów określone normy grupowe.

Są to normy „wypracowane” przez samych uczniów, które stanowią dla nich ważny układ odniesienia, regulujący ich zachowanie w różnych sytuacjach. Stanowią wspólnie podzielany pogląd uczniów danej klasy na temat pożądanego sposobu ich postępowania lub wyobrażeniem tego - jak należy się zachować w klasie, aby uzyskać jej uznanie i jak nie należy postępować - by uniknąć jej dezaprobaty.

Normy wyłaniające się w grupie - to normy:

- dotyczące zadania, regulujące metody i sposoby postępowania niezbędne do realizacji celu grupowego

- regulujące interakcje w grupie

- dotyczące postaw i przekonań, określające, jakie postawy są w grupie pożądane, jakie SA zaś godne potępienia

- dotyczące zewnętrznych zachowań - np.: regulujące sposób ubierania się , uczesania czy postępowania

- zachowań podczas zajęć lekcyjnych i przerw międzylekcyjnych, jak i zajęć pozalekcyjnych

8. Najistotniejsze instytucje środowiskowego oddziaływania wychowawczego.

Podstawowe środowiska wychowawcze dziecka, to: rodzina, przedszkole, szkoła, grupy rówieśnicze i środowisko lokalne.

Zatem, co to jest środowisko?
Najogólniej ujmując „środowisko, to:
1. ludzie stanowiący społeczność lokalną lub połączeni wspólnotą, zainteresowań, sposobem życia, wykonywaniem tego samego zawodu itp.
2. ogół warunków, w jakich żyje określony organizm...”.
„ Środowisko to układ osób lub grup, z którymi styka się jednostka. Jest to typowe ujęcie socjologiczne. Natomiast psychologiczne podejście do problematyki środowiska ukierunkowane jest na w miarę bezpośrednie otoczenie człowieka i świat w jakim on żyje.
W. Szewczuk definiuje środowisko jako „składnik struktury otaczającej osobnika, który działa jako system bodźców i powoduje określone reakcje (przeżycia) psychiczne”.
Pojęcie środowiska wychowawczego
W pedagogicznym rozumieniu w zakres pojęcia środowiska wchodzą kwestie wychowawcze. Mówi się wówczas o środowisku wychowawczym, iż jest to „zespół celowo kierunkowanych oddziaływań wychowawczych. Szerszym nieco pojęciem jest środowisko społeczne, które jest wydzielone dla określonego oddziaływania wychowawczego ( szkoła ) oraz środowisku naturalnym, które wysiłkiem innych członków nastawia się na realizowanie określonych celów i zadań wychowawczych ( rodzina, grupa rówieśnicza)”.
Środowisko wychowawcze według R. Wroczyńskiego, to „teren naturalnych doświadczeń społecznych, reprezentowanych przez zespół podniet rozwojowych celowo zorganizowanych i podporządkowanych potrzebom wychowawczym”.
Nieco inny charakter mają definicje środowiska o podłożu socjologicznym. Mówi się o środowisku lokalnym (wiejskim, małomiasteczkowym, wielkomiejskim), o środowisku rozróżnionym ze względów stratyfikacyjnych ( robotniczym, drobnomieszczańskim, arystokratycznym), i o środowisku kulturalnym (literackim, naukowym, moralnie zdeprawowanym- chuligańskim).
Podsumowując środowiska wychowawcze należy je uporządkować:
1. naturalne dla dzieci i młodzieży, to:
- rodzina
- środowisko lokalne
- grupy rówieśnicze
2. intencjonalne (instytucje opiekuńcze), to:
- instytucje opieki nad dziećmi o różnego typu upośledzeniach rozwojowych - są to zakłady specjalne dla dzieci opóźnionych w rozwoju, dla dzieci głuchoniemych i ociemniałych
- pogotowia opiekuńcze i zakłady wychowawcze sprawujące opiekę nad dziećmi i młodzieżą wykolejoną
- instytucje opieki zdrowotnej skupiające dzieci chore lub zagrożone chorobą- zaliczamy do nich sanatoria i prewentoria dziecięce. Są to ośrodki przede wszystkim lecznicze. Pomoc pedagoga jest w nich jednak niezbędna. W przypadkach dłuższego przebywania dziecka w zakładzie konieczne jest zorganizowanie jego życia i nauki w taki sposób, aby zapewnić mu możliwie pełny rozwój, zbliżyć warunki życia do normalnych i ułatwić powrót — po wyzdrowieniu — do normalnego życia, do szkoły.
- instytucje opieki całkowitej - domy dziecka, rodziny opiekuńcze
3. placówki wspomagające rozwój dzieci instytucje wychowania pozaszkolnego:
- świetlice i czytelnie dziecięce i młodzieżowe
- tereny zabaw i gier ruchowych - ogrody jordanowskie i boiska
- kolonie dla dzieci i młodzieży
- poradnie różnego rodzaju.
Zakres środowiska wychowawczego jest bardzo obszerny.

9. Charakterystyka rodzajów wychowania:

WYCHOWANIE MORALNE

Czym jest wychowanie moralne?

WYCHOWANIE MORALNE - pozostaje w bliskiej łączności z wychowaniem religijnym, laickim i prorodzinnym, jak również z wychowaniem ideowym, obywatelskim, umysłowym i zdrowotnym czy fizycznym. WYCHOWANIE MORALNE MA NA CELU: szczególnie zapoznanie dzieci i młodzieży z normami określającymi ludzkie powinności oraz wartościami moralnymi, będącymi zarazem istotnym odniesieniem do wyrażania swych sądów i ocen moralnych łącznie z akceptacją określonych norm i wartości moralnych.

WYCHOWANIE MORALNE uczy występowania w obronie powszechnie uznawanej moralności - czyli ogółu obowiązujących norm i wartości moralnych, w tym zwłaszcza wartości uniwersalnych i ponadczasowych, a także pewnych wzorów i ideałów moralnych, umożliwia uwewnętrznienie sądów i ocen, norm i wartości moralnych, tj. przyjęcie ich na własność i kierowanie się nimi w swym codziennym postępowaniu.

Od dawna wiedziano, że niemal wszelkie wychowanie zawiera w sobie komponent „moralny”. Wysoką ocenę wychowaniu moralnemu wystawili już wybitni filozofowie: Platon, Arystoteles, św. Augustyn, św. Tomasz z Akwinu, Spinoza, Kant. Wysoko wychowanie moralne doceniali znakomici pedagodzy: J. P. Herbart, J. Dewey.

Tak więc słusznie podkreśla się, że „nieporozumieniem byłoby mówić o wychowaniu, które mogłoby nie być etyczne!!”

WYCHOWANIE MORALNE W DWOJAKIM ZNACZENIU:

Wychowanie moralne w znaczeniu OPISOWYM (NEUTRALNYM) - zmierza przede wszystkim do zapoznania zwłaszcza młodzieży z różnymi sposobami postępowania moralnego, bez sugerowania jednoznacznej ich oceny, tj. głównie na podstawie obecnie uznawanych przez dziewczęta i chłopców kryteriów. Dużą wagę przywiązuje się do rozwijania w nich świadomości moralnej czyli rozumienia przez nich różnych problemów moralnych - doskonalenia ich umiejętności racjonalnego uzasadniania akceptowanych norm, zasad, wartości moralnych i posługiwania się przy tym językiem etyki lub psychologii. Zadanie nauczycieli polega głównie na zaaranżowaniu wśród wychowanków dyskusji na temat omawianych zagadnień i na wykazywaniu troski o wysoki jej poziom.

Wychowanie moralne w znaczeniu OCENIAJĄCYM (NORMATYWNYM) - stawia sobie za cel przyswajanie przez dzieci i młodzież norm, zasad, wartości moralnych, których aprobata i realizacja mają zapewnić im bycie moralnie dobrymi. Dorośli wiedzą, jakie wskazania moralne są przydatne i konieczne w życiu młodzieży. Naczelnym zadaniem dorosłych w ramach wychowania moralnego w wersji normatywnej jest utwierdzić swych podopiecznych w przekonaniu, że jedynie słuszna jest moralność, którą się im wpaja. Jest to moralność narzucana im z zewnątrz i domagająca się pełnej jej akceptacji i zgodnego z nią postępowania.

SPOSOBY WYCHOWANIA MORALNEGO:

Tradycyjne sposoby wychowania moralnego - należą do nich w szczególności; dawanie wychowankom dobrego przykładu i umożliwianie im wykonywania konkretnych działań zgodnie z obowiązującymi zasadami i normami moralnymi., użyteczna też metoda perswazji, czyli oddziaływanie na świadomość moralną młodzieży łącznie z rozmową i dyskusją przez omawianie problematyki moralnej na zaplanowanych lekcjach.

Metoda „klaryfikowania wartości” -propagowana przez Sidneya Simona, polega na uświadamianiu sobie własnych uczuć przeżywanych w związku z zapoznawanymi wartościami nie tylko moralnymi. O tym, jaką wartość uznaje jednostka za słuszną, decyduje ona sama w zależności od własnych upodobań, w tym zwłaszcza odczuwanej wobec niej bliskości uczuciowej.

Metoda „ rozumowania moralnego” - twórcą jej jest Lawrence Kohlberg , metoda ta umożliwia głębszy namysł za pomocą argumentacji logicznej nad ocenami, normami, zasadami, i wartościami moralnymi. W tym celu uczniowie najpierw zapoznają się z określonym dylematem moralnym i podejmują próbę jego rozwiązania. Następnie zastanawiają się nad konsekwencjami znalezionego rozwiązania i wnioskami praktycznymi dla postępowania moralnego. Liczy się tutaj siła argumentów, opartych na poprawnym rozumowaniu logicznym, dlatego jest ona bardziej przydatna w pracy wychowawczej z uczniami.

POTRZEBA WYCHOWANIA MORALNEGO:

Wychowania moralne wydaje się bardzo potrzebna i nieodzowne zwłaszcza w społeczeństwie pluralistycznym, w którym;

- jednostka nieomal nagminnie się spotyka z przesłaniem wielu kultur, religii, tradycji, ideologii, mimo iż respektuje się prawa zapewniające jej szeroką przestrzeń - to wolność ta ma swoje ograniczenia, co znaczy, że jest wartością pożądaną na tyle, na ile nie narusza niczyich praw do rozsądnego z niej korzystania

- trzeba pamiętać, iż jednostka nieświadoma swych ograniczeń może łatwo poczuć się niepewna i zagubiona, pełna lęku i pozbawiona poczucia sensu własnej egzystencji

- innym powodem, dla którego istnieje pilna potrzeba wychowania moralnego, jest łatwo zauważalne stępienie wrażliwości etycznej u wielu ludzi, niekiedy w majestacie prawa zdejmuje się z nich odpowiedzialność moralną za własne czyny

WYCHOWANIE ESTETYCZNE

WYCHOWANIE ESTETYCZNE - nazwa ta pojawiła się po raz pierwszy na przełomie XVIII - XIX wieku. Wprowadził ją Fryderyk Schiller - autor pracy zatytułowanej „ Listy o estetycznym wychowaniu człowieka”, w której ukazuje umoralniający wpływ sztuki.

Współcześnie wychowanie estetyczne - jak podkreśla Irena Wojnar - występuje na ogół w dwojakim znaczeniu:

Węższe znaczenie wychowania estetycznego - oznacza „kształcenie do sztuki” czyli kształtowanie wrażliwości i kultury koniecznej dla przeżywania, poznawania i oceny zjawisk estetycznych. Ogólnie mówiąc zajmuje się głównie rozwijaniem wrażliwości dzieci i młodzieży na takie zjawiska estetyczne jak piękno i kultura, tj; odnoszące się zarówno do świata natury jak i dokonań ludzkich. Tak rozumiane wychowanie występuje także pod nazwą

wychowanie do sztuki.

Szersze znaczenie wychowania estetycznego - odnosi się do kształcenia pełnej integralnej osobowości człowieka, nie tylko w sferze wrażliwości estetycznej, ale dzięki tej wrażliwości obejmuje także oddziaływanie na sfery: intelektualną (wzbogacenie wiedzy i myślenia osobistego), moralno - społeczną - ( zdobywanie podstaw oceny moralnej i umiejętności rozumienia sytuacji ludzkich, a przez to pełniejszego porozumiewania z drugim człowiekiem), jest to także rozwijanie wyobraźni i pobudzanie dyspozycji twórczych.

KORZYŚCI Z WYCHOWANIA ESTETYCZNEGO:

- zapewnienie dzieciom i młodzieży w miarę wysokiego poziomu kultury estetycznej, czyli przyswajanie wiedzy o „rzeczach pięknych” oraz dokonywanie właściwego ich wyboru i umożliwienie udziału w ich tworzeniu łącznie z uwrażliwieniem na piękno i sztukę,

- kształtowanie „człowieka integralnego, wzbogaconego dzięki doznaniom estetycznym ( spotkanie z dziełami i wytworami sztuki)

- działanie artystyczne potwierdzające kreatywne możliwości każdej jednostki, spełniane w osobistej aktywności nieprofesjonalnej, ekspresyjnej.

- przeżywanie osobliwych uczuć i doznań związanych z poczuciem piękna - sprzyja również rozwojowi intelektualnemu ( w wyniku zapoznania się z kulturowym dziedzictwem ludzkości), sprzyja rozwojowi społeczno- moralnemu ( analizowanie treści wytworów sztuki będącej w zgodzie z założeniami humanizmu)

- mówi się o różnych dziedzinach wychowania estetycznego - wychowanie plastyczne, muzyczne, literackie, teatralne i filmowe

- wielostronny rozwój dzieci i młodzieży - dobroczynny wpływ różnych funkcji, jakie pełni sztuka w życiu człowieka -funkcja poznawcza( sztuka jest kopalnią wiedzy o człowieku, jego otoczeniu oraz materialnym i duchowym dorobku ludzkości) funkcja kształcąca( wzbogaca wyobraźnię, rozwija uzdolnienia twórcze, uczy dostrzegania rzeczy nowych), ludyczna ( pozwala na godziwe i przyjemne spędzanie wolnego czasu łącznie z podejmowaniem działalności artystycznej), katartyczna ( pozwala odreagować traumatyczne przeżycia), terapeutyczna ( leczniczo wpływa na różnego rodzaju dolegliwości organiczne), kompensacyjna ( kompensuje braki odczuwalne w codziennym życiu), moralna( sprzyja rozwojowi moralnemu dzięki uczulaniu na wartości moralne) , estetyczna ( jest cennym źródłem przeżyć estetycznych), społeczna ( integruje członków danej społeczności wokół wartości zawartych w dziełach artystycznych), afirmatywna ( wyraża się z uznaniem- aprobatą o ich twórcach).

WYCHOWANIE UMYSŁOWE

WYCHOWANIE UMYSŁOWE-, wychowanie intelektualne, to kształtowanie pozytywnej motywacji i postaw wobec nauki jako wytworu umysłu ludzkiego, wobec pracy umysłowej i zaszczepienie wychowankom potrzeby rozwijania własnego umysłu.(W. Okoń).

Zgodnie z założeniem wielostronnej edukacji wychowanie umysłowe opiera się na oddziaływaniu na stronę poznawczą, emocjonalną i na aktywność praktyczną.

Oddziaływanie na stronę poznawczą - polega nie tylko na stwarzaniu warunków do nabywania przez wychowanka wiedzy gotowej oraz samodzielnego dochodzenia do wiedzy, lecz przede wszystkim na kształtowaniu stosunku do wiedzy jako jednej z najcenniejszych wartości, na kształtowaniu przekonań naukowych i poglądu na świat.

Rozwijanie strony emocjonalnej - sprowadza się do stwarzania wychowankowi częstych okazji do przeżywania wartości intelektualnych i doskonalenia własnych czynności umysłowych.

W wysokim stopniu rozwijaniu motywacji i postaw wobec nauki sprzyja również własna działalność praktyczna wychowanka - , w której korzysta on z wiedzy naukowej; w swoich pracach praktycznych, gdzie wiedzę tę się nagromadza lub stosuje, w dyskusjach organizowanych w klubie i kole zainteresowań, w kontaktach z instytucjami naukowymi lub poszczególnymi przedstawicielami nauki.

Wychowanie to ma na celu;

- wyposażenie dziewcząt i chłopców w wiadomości przyczyniające się do wzbogacenia ich kultury umysłowej, jak i umiejętności racjonalnego postępowania na co dzień oraz rozwijania w nich zdolności poznawczych, zainteresowań intelektualnych i tendencji do samokształcenia.

Wychowanie umysłowe często idzie w parze z nauczaniem, a nauczanie z wychowaniem. Dlatego słusznie się twierdzi, iż „ w praktyce nie da się oddzielić procesu nauczania od wychowania”(J. Garniewicz) i że - jak przypuszczał J. Fryderyk Herbart - „wola i charakter rozwijają się równocześnie z rozumem”.

Wychowanie umysłowe - realizuje się w szkole, uczelni wyższej czy w innych ogniwach systemu oświaty przez nauczanie i uczenie się różnych przedmiotów, pracę pozalekcyjną i zajęcia w kołach zainteresowań, kołach naukowych, jak również przez kształcenie równoległe, kształcenie ciągłe i samokształcenie.

WYCHOWANIE FIZYCZNE

Istotną częścią wychowania zdrowotnego jest wychowanie fizyczne i umiejętne spędzanie czasu wolnego.

Wychowanie fizyczne to - „całokształt zabiegów zmierzających do zapewnienia prawidłowego rozwoju fizycznego organizmu, doskonalenia sprawności ruchowej i wyrabiania nawyków rekreacyjnych”. (Leksykon PWN 1972)

Podstawowym celem wychowania fizycznego -„ jest sprzyjanie prawidłowej budowie ciała chłopców i dziewcząt oraz rozwijanie u nich sprawności fizycznej, jak również podnoszenie odporności organizmu i wyrabianie dobrych nawyków czynnej rekreacji” - (Nowa Encyklopedia 1997), a tym samym do uprawiania sportu.

Celem takim - jest także zapewnienie młodzieży - poza zdrowiem i sprawnością fizyczną - dziewczęcej i chłopięcej urody. Nic więc dziwnego, (jak pisze Maciej Demel), „że wychowanie zdrowotne nie może istnieć bez wychowanie fizycznego, ponieważ same nawyki i postawy higieniczne nie zabezpieczą zdrowia, jeśli pominiemy ćwiczenia ruchowe z ich normatywnym działaniem na cechy morfologiczne i funkcjonalne”.

Formy rekreacji fizycznej w wychowaniu zdrowotnym:

Racjonalne spędzanie czasu wolnego w ramach wychowania zdrowotnego przejawia się zwłaszcza w formach rekreacji fizycznej( ruchowej). Są one na ogół łatwe do zastosowania.

Formy takie to nade wszystko:

- wycieczki piesze i rowerowe

- zabawy ruchowe i terenowe

- formy sportowo- zabawowe

- spacery

- udział w dyskotekach

- prace fizyczne pozostające na usługach domu, szkoły czy środowiska w tym również prace na działce własnej lub szkolnej.

O dużej użyteczności wychowania zdrowotnego, łącznie z wychowaniem fizycznym i umiejętnym spędzaniem czasu wolnego - świadczy przekonanie, że „ w zdrowym ciele zdrowy duch” - lecz także fakt, że lepiej zapobiegać chorobom i niedołęstwu - niż je leczyć lub przezwyciężać.

10. Istota wychowawczego oddziaływania naturalnego, intencjonalnego i pośredniego.

Ze względu na naturalne warunki, w których jednostka nabywa doświadczenia, przystosowując się w różnych sytuacjach życiowych w sposób naturalny do istniejącej rzeczywistości i ulega wpływom środowiska naturalnego - ten typ oddziaływań wychowawczych nazywa się także w literaturze pedagogicznej wychowaniem naturalnym.

Znaczenie tego typu wpływu jest doniosłe, ponieważ na początku człowiek podlega wpływom i oddziaływaniom rodziny i środowiska społecznego, w którym żyje. Wpływy te dotyczą okresu dzieciństwa, okresu dojrzałości człowieka jak i oddziaływają na człowieka przez całe jego życie.

Ryszard Wroczyński środowiskiem wychowawczym nazywa wpływy wywierane przez podstawowe grupy społeczne, placówki wychowawcze i środki masowego przekazu.

Ryszard Wroczyński - mówiąc o środowisku wychowawczym, kładzie akcent na środowiska pozaszkolne, wyróżniając wśród nich dwie kategorie:

A - środowiska oddziaływań naturalnych

To podstawowe grupy społeczne - jak rodzina, grupa lokalna (środowisko lokalne) i grupa rówieśnicza - są to środowiska wychowawcze naturalne

B - środowiska oddziaływań intencjonalnych

To placówki wychowawcze realizujące świadomie, celowo i planowo zamierzoną działalność wychowawczą. Reprezentują dużą różnorodność kierunków działania - w tym opiekuńczego - wspomagający rozwój dzieci i młodzieży jak i oświaty dorosłych.

Placówki te, zwane w języku potocznym - instytucjami wychowawczymi - określamy mianem środowisk wychowawczych intencjonalnych.

Głównymi instytucjami specjalnie powołanymi do celowego organizowania wychowania jako procesu zamierzonego, opartego na świadomie dobranych środkach dla osiągnięcia przewidywanych rezultatów wychowawczych są:

- przedszkola, szkoły,

- młodzieżowe placówki wychowania pozaszkolnego - np. harcerze, wolontariusze

- placówki oświaty dorosłych.

Środki masowego przekazu to:

- radio, telewizja, prasa, wydawnictwa, kino, teatr, opera itp.

W praktyce wszystkie te rodzaje wpływów wzajemnie się przeplatają i są ze sobą ściśle sprzężone. Niezależnie od tego, jak będziemy ujmować środowisko wychowawcze - czy w układzie odniesienia do kategorii wieku np: - do dzieci i młodzieży, czy też do terenów działalności wychowawczej pozaszkolnej środowisko wychowawcze będzie oznaczało - „złożone zjawisko społeczne materialnych i duchowych, samorzutnych i zorganizowanych wpływów i bodźców oddziałujących na rozwój człowieka”.

11. Teoria wychowania jedną z dyscyplin szczegółowych pedagogiki:

TEORIA WYCHOWANIA - jest jedną z podstawowych dyscyplin pedagogicznych, do których zalicza się;

- pedagogikę ogólną, dydaktykę ( nazywaną teorią nauczania),

- pedagogikę porównawczą, pedagogikę społeczną,

- pedagogikę specjalną

- historię wychowania i oświaty.

Nazwa teorii wychowania jako odrębnej dyscypliny pedagogicznej pojawiła się u nas dopiero w okresie powojennym. Podejmowane przez nią wcześniej problemy leżały w gestii zainteresowań pedagogiki ogólnej albo pedagogiki normatywnej, praktycznej lub opisowej. W Europie Zachodniej i w Ameryce Północnej rzadko mówi się o dyscyplinie nazywanej teorią wychowania. To czym ona się zajmuje, jest tam najczęściej przedmiotem innych dyscyplin naukowych; jak filozofia człowieka, psychologia i socjologia.

PRZEDMIOT TEORII WYCHOWANIA:

Głównym przedmiotem zainteresowań teorii wychowania jest wychowanie w wąskim jego rozumieniu, tj. kształtowanie postaw i innych cech osobowości dzieci i młodzieży łącznie ze stwarzaniem im warunków ułatwiających samoaktualizację drzemiących w nich, konstruktywnych możliwości. W tym sensie teorię wychowania interesuje szczególnie rozwój moralny, społeczny, kulturalny i fizyczny dzieci i młodzieży, mniej natomiast ich rozwój umysłowy w procesie uczenia się.

Teoria wychowania zajmuje się głównie:

1. formułowaniem celów - , jakie mogłyby lub jakie powinny być realizowane w procesie wychowawczym i ukazywaniem związanych z nimi wartości, a zwłaszcza różnego rodzaju powinności, jak normy ideały, dezyderaty (postulaty, określenie żądań) moralne głoszone w filozofii, religii, aksjologii i etyce,

2. projektowaniem działalności wychowawczej - czyli sposobami umożliwiającymi realizowanie określonych celów wychowania jak również ułatwiającymi wychowankom samoaktualizację własnych szans rozwojowych w sferze pozytywnych cech osobowości,

3. różnymi czynnikami - zwłaszcza psychospołecznymi - warunkującymi powodzenie lub niepowodzenie zaprojektowanej działalności wychowawczej, do których zalicza się;

- podmiotowe traktowanie dzieci i młodzieży

- racjonalne organizowanie ich życia i pracy

- umiejętność nawiązywania z nimi kontaktów interpersonalnych

- poznawanie ich i umożliwianie im kierowania własnym rozwojem.

Teoria wychowania - jest dyscypliną pedagogiczną zajmującą się przede wszystkim celami oraz sposobami i warunkami działalności wychowawczej podejmowanej wobec dzieci i młodzieży.

SPOSOBY UPRAWIANIA TEORII WYCHOWANIA:

Obecnie do istotnych zadań teorii wychowania należy jej odideologizowanie. Nie oznacza to pozbawienia teorii wychowania obudowy ideowej czy aksjologicznej, gdyż odgrywa ona i nadal będzie odgrywać niebagatelną rolę w każdym poprawnie zorganizowanym procesie wychowawczym.

Teoria wychowania na obecnym etapie - może z pewnością przezwyciężyć niejedno ze swych niedomagań - szczególnie dzięki trzem sposobom jej uprawiania:

Polegają one na:

1. Refleksji poszukującej nad wychowaniem - np. w świetle dotychczasowego zasobu wiedzy pedagogicznej i psychologicznej, a także różnych wartości i koncepcji człowieka, powstałych na gruncie filozofii, religii, psychologii;

2. Przeprowadzeniu badań dotyczących procesu wychowania i niektórych jego uwarunkowań, jak i różnego rodzaju badań podstawowych, związanych bezpośrednio lub pośrednio z zagadnieniami wychowawczymi;

3. Sięganiu do własnych doświadczeń w zakresie wychowania dzieci i młodzieży - czyli podejmowania z nimi pracy pedagogicznej, podobnie jak to czynili pedagodzy - np. J. Korczak i wielu innych.

TEORIA WYCHOWANIA -jest jedną z podstawowych subdyscyplin współczesnej pedagogiki jako nauki, zaś przedmiotem jej badań jest usystematyzowana, spójna i uporządkowana wiedza o wychowaniu, jego celach, treściach, metodach, formach, środkach i uwarunkowaniach.

Potoczna teoria wychowania - jest rodzajem osobistej, zdroworozsądkowej wiedzy o wychowaniu, będącej zbiorem wewnętrznie ze sobą powiązanych przekonań czy idei na temat istoty, genezy, celów, uzasadnień i sposobów wychowania innych.

Cechy charakterystyczne dla potocznych teorii wychowania wymienia się m.in. to, iż:

- stanowi przeciwieństwo wiedzy naukowej

- jest bardzo silnie związana z praktyką wychowania

- powstała na drodze przednaukowego poznania, w sposób naturalny, biograficzny

- jest traktowana w kategoriach prawd, samych przez się oczywistych, a zdobywanych dzięki normalnym funkcjom rozumu

- zawiera elementy wiedzy proceduralnej i deklaratywnej

- dominują w niej informacje epizodyczne

- jest artykułowana za pomocą języka codziennego, potocznego

- nie jest w pełni uświadamiana sobie przez autora

Naukowa teoria wychowania - przyczynia się do prowadzenia badań i wykorzystywania ich wyników w działaniu. Jest uogólnieniem dokonanym na podstawie naukowej analizy rzeczywistości, zmierzającej do sformułowania o niej empirycznych lub analitycznych twierdzeń. Dzięki teorii naukowej uzyskujemy wiedzę o interesujących nas zjawiskach, występujących między nimi związkach i ich charakterze oraz wynikających z nich następstw. Jest ona zatem zbiorem uporządkowanych praw lub/i prawidłowości, które stanowią wewnętrznie spójne konstrukcje logiczne.

---