Tezy wykładu
PEDAGOGIA SPOŁECZNO - PERSONALISTYCZNA A. KAMIŃSKIEGO
Do poglądów twórczyni polskiej pedagogiki społecznej H. Radlińskiej dowiązywał w swoim myśleniu pedagogicznym jej asystent i współpracownik, później kierownik reaktywowanej w 1962 r. Katedry Pedagogiki Społecznej UŁ Aleksander Kamiński. Twórczość jego Bogusław Śliwerski określa jako pedagogię społeczno - personalistyczną skupiającą się na określaniu kierunku pożądanych i możliwych zmian osobowościowych i społecznych stanowiących o swoistej przemianie humanistycznej jednostki. Jest to nurt troszczący się o humanistyczną kondycję człowieka w wymiarach intrapersonalnym, społecznym, moralnym i politycznym.
Pedagogikę społeczną ujmować można jako jeden z kierunków pedagogicznych i jako taka jest specyficznym myśleniem o procesie wychowania, specyficznym jego ujmowaniem, nie tylko z perspektywy pedagogiki społecznej, ale także ogólnopedagogicznej. Można też widzieć ją jako odrębną dyscyplinę, z właściwym jej przedmiotem, specyficzną metodologią, podejściem w analizach i interpretacjach procesu wychowania. W ujęciu Kamińskiego obydwa te podejścia są łączone - pedagogika społeczna jako odrębna dyscyplina, ale w kontekście wiedzy ogólno pedagogicznej.
W swoich poglądach Kamiński odcinał się od ideologii na rzecz postrzegania wychowania w jego osobowościowych i środowiskowych uwarunkowaniach. Proces wychowania twierdził dotyczy rozwoju społecznej strony osobowości i sfery kulturalnej, przy pielęgnowaniu rozwoju biologicznego. Rozwijając poglądy S. Hessena [ był przez pewien czas u niego asystentem woluntariuszem] rozwój postrzegał „warstwowo”, wyróżniając trzy warstwy bytu, w których funkcjonuje człowiek: biologiczna [przyroda], społeczna [prawa], duchowa [kultura].
W warstwie przyrody wychowanie jest pielęgnowaniem, zapewnianiem warunków normalnego rozwoju psychofizycznego.
W warstwie społecznej rozwój polega na wrastaniu w grupy społeczne, których członkiem staje się jednostka, przyswajaniu ról społecznych. Pomyślny jego przebieg warunkują korzystne sytuacje interpersonalne i grupowe oraz zdolność aktywnego dostosowywania się do grupy, przezwyciężania sytuacji niekorzystnych. Ważnym akcentem tego rozwoju jest zdolność do wczasowania kształtowana przez wychowanie.
Ukoronowaniem rozwoju jest warstwa duchowa określana jako autonomiczna. Jest to wrastanie w wartości kultury materialnej i duchowej. Umożliwiają je, upowszechnianie wartości kultury, kształcenie i samokształcenie, kreowanie i wyzwalanie umiejętności dokonywania właściwego wyboru na „rynku kultur”. Podstawą rozwoju warstwy duchowej jest afirmacja wolności. Człowiek w tej fazie rozwija się w działaniu i wysiłku na rzecz uniwersalnych wartości DOBRA, PRAWDY, PIĘKNA. Samokształcenie obejmuje wszystko: aktywizację intelektualną, artystyczną, techniczną, społeczną, moralną, polityczną, filozoficzną, kultury fizycznej i towarzyskiej. Chodzi w nim nie tylko o wiadomości i sprawności, ale przede wszystkim o umiejętności wartościowania, wyboru i rozwijania swojej osobowości.
Sensem edukacji jest wykształcenie ludzi samoświadomych, autonomicznych indywiduów, zdolnych do ciągłego samodoskonalenia się.
Zmiany zbiorowości są warunkowane zmianami poszczególnych indywiduów, twierdził Kamiński. Zmiany w charakterze mogą być powodowane czynnikami zewnętrznymi, różnymi okolicznościami, ale przede wszystkim są budowane własną pracą, aktywnością jednostki. Charakter wyznacza postawę życiową, styl życia a panowanie nad nim jest czynnikiem powodzenia w życiu, współżyciu i współdziałaniu społecznym.
W pedagogii Kamińskiego nie ma miejsca na bierność w wychowaniu, wychowanie adaptacyjne, dostosowywanie wychowanka do otoczenia. Jest ona w całości przygotowywaniem do krytycznego myślenia, wyborów opartych o refleksyjne nastawienie wobec społecznie obowiązujących norm. Warunkiem powodzenia w życiu jest gruntowne poznanie samego siebie, swego charakteru i wykorzystywanie tej wiedzy w życiu dla przełamywania słabości i potęgowania siły mocnych stron.
Wiele miejsca Kamiński poświęcił w swoich dokonaniach osobowości wychowawcy, postrzegając ją jako aktywną i twórczą, przenikniętą życzliwością do swoich wychowanków, chęcią współżycia z nimi na zasadzie partnerstwa. Wychowawca nie stawia siebie ponad ani też poza młodzieżą głosił, jest czynny razem z młodymi i wśród młodych, nie narzuca, nie grozi, nie wykonuje nic za nikogo, lecz inspiruje, doradza i sprawdza. Wychowawca jest człowiekiem, który chce wychowywać, a nie tym, który jest zmuszany do wychowywania.
Ważny był głos i stanowisko Kamińskiego wobec miejsca pedagogiki społecznej w naukach o wychowaniu. Plastycznie je obrazował jako płynięcie przez cieśninę między Scyllą a Chybrydą - z jednej strony jest wabiona przez pedagogikę ogólną, z drugiej przez politykę oświatową, której byłaby podstawowym instrumentem, pierwsza grozi wchłonięciem przez pedagogikę ogólną, druga subiektywnością badań i wniosków naukowych.