Motoryczność człowieka Motoryka lub motoryczność ludzka to pojęcie obejmujące całokształt czynności ruchowych człowieka inaczej sferę ruchowe aktywności, słowem to wszystko, co dotyczy poruszania się człowieka w przestrzeni na skutek zmian położenia całego ciała lub poszczególnych jego części względem siebie. Motoryczność człowieka jest pojęciem wielostronnym na które składają się jej idea, treść i formy ruchu. Poszczególne czynności ruchowe ocenia się, biorąc przede wszystkim pod uwagę ich ideę, a więc cel: motywy działania. Motywy świadomej działalności ruchowej mogą być następujące:* bezpośrednia potrzeba życiowa, wykonanie koniecznych czynności związanych np. z samoobsługą * osiąganie postawionego sobie celu * poczucie konieczności i obowiązku * potrzeby twórcze (muzyka, malarstwo sport itp.). Mając na uwadze przede wszystkim ideę ruchu można mówić o motoryczności: produkcyjnej, wyrazowej i sportowej. Pierwsza związana jest głównie z działaniem mających na celu wytwarzanie dóbr materialnych, druga służy oddziaływaniu ludzi i porozumiewaniu się a trzecia znajduje w największej mierze swój wyraz w ruchach sportowych i zabawowych. Treść aktu ruchowego oznacza zasadniczy najważniejszy element danej czynności który zwykle wskazuje na jej użytkowność. W tym sensie mówimy o chodzie biegu skoku chwycie itp. Forma ruchu stanowi zew przejaw ruchu który określają stosunki czasowo-przestrzennych będące wyrazem doskonałości procesów koordynacyjnych w układzie nerwowym. Zagadnienie formy ruchu wiąże się z opisem danej umiejętności w zakresie właściwości struktury czasowej, właściwości dynamiczne.
Raczek w motoryczności człowieka wyodrębnił dwie strony: * potencjalną charakteryzującą wew. uwarunkowanie utajone możliwości ruchowe * efektywną przez którą widoczne są zew. przejawy realne właściwości ruchu. Strona potencjalna określa właściwości procesualne związane z charakterem fizjologicznych i psych. funkcji ustroju. Raczek zdolności motoryczne uznawał nie jako sumę izolowanych predyspozycji lecz zawsze jako złożony wielowarstwowy i dynamiczny system stosunków, zależności pomiędzy różnymi elementami spójnej całości. Wyróżnił tu w szczególności: zdolności motoryczne, kondycyjne, koordynacyjne oraz gibkość. Struktura zdolności motorycznych wg. J Raczka* kondycyjne - determinowane przede wszystkim procesami energetyczno- metabolicznymi i motywacyjnymi * koordynacyjne ( informacyjne) determinują przede wszystkim pracę sterującą * kompleksowe determinowane czynnikami obu wcześniej wymienionych grup ale bez wyraźnej dominanty. Strona efektywna zaś obejmować by miała wyłącznie zew. przejawy ruchu. Wyróżnione tu właściwości strukturalne charakteryzują obraz i przebieg ruchu w czasie i przestrzeni.
Predyspozycje motoryczne wg J. Szopy a) strukturalne: parametry somatyczne, proporcje ciała struktura i masa mięśni ruchomość stawów masa tłuszczowa, masa ciała szczupłego. b) energetyczne *beztlenowe max moc aerobowa - kwasomlekowa i niekwasomlekowa* tlenowe: zdolność max pochłaniania tlenu odporność na zmęczenie c) koordynacyjna - wzrokowo ruchowa orientacja przestrzenna równowaga czas reakcji i antycypacja itp. d) psychiczne- temperament siła woli odwaga motywacja itp. Szopa uznał cechy ruchu za cechy jakościowe a więc atrybuty ruchu czyli zewnętrznego obrazu przemieszczającego się ciała lub jego fragmentu przestrzeni.

Sprawność fizyczna: Wg. WHO sprawność fizyczna to zdolność do efektywnego wykonania pracy mięśniowej. Za wysoce sprawnego fizycznie uznamy takiego człowieka który charakteryzuje się względnie dużym zasobem opanowanych ćwiczeń ruchowych, wysoką wydolnością układu krążenia oddychania wydzielania i termoregulacji, pewnymi prawidłowościami w budowie ciała, fizyczną aktywnością w stylu życia. Pojęcie aktywności fizycznej mieści w sobie 3 główne równoważne składniki: organiczny, motoryczny, kulturowy. Przewęda wyróżnił najistotniejsze typy koncepcji sprawności fizycznej: mechanistyczno-biologiczne, behawioralno-kulturowy, motoryczny, fizjologiczno- medyczny. Koncepcje mechanistyczno- biologiczne- takie rozumienie sprawności fizycznej propagował w Polsce N. Wolański. Podkreślał on że sprawność fizyczna to skuteczność biologicznego działania organizmu a w rozwinięciu szczegółowym ujmować można jako stosunek poszczególnych fizjologicznych właściwości organizmu do ich podłoża makro-mikro-morfo-bio-fizyko-chemicznego. Koncepcja behawioralno-kulturowa kładzie nacisk na osiągnięty poziom zaradności samodzielności motorycznej w różnych sytuacjach zew. chodzi szczególnie o to w jakiej mierze człowiek jest dostosowany to problemów w środowisku biogeograficznym i społeczno kulturowym. Koncepcja motoryczna uwzględnia za zwyczaj poziom zdolności motor., a więc miarą sprawności jest pewna koniunkcja takich właściwości jak: zdolności siłowe, szybkościowe, wytrzymałościowe, koordynacyjne. Koncepcja fizjologiczno-medyczna- w koncepcji tej na plan pierwszy wysuwają się elementy fizjologiczno-medyczne i zdrowotne. Autorzy tej koncepcji kładą nacisk przede wszystkim na aspekty zdrowotne i sprawność energetyczną ustroju, a często jedynie wtórne już wspominają również o znaczeniu prawidłowej postawy ciała czy wyników testów sprawności ruchowej. Zdrowie to nie tylko nieobecność choroby i niedołęstwa ,ale stan dobrego fizycznego psychicznego i społecznego samopoczucia. Sprawność krążeniowo-oddechowa i poziom komponentów ciała (głównie otłuszczenie) są ogólnie uważane za kluczowe w ocenie optymalnego zdrowia. Autorzy zaliczają do nich również siłę, wytrzymałość mięśniową, gibkość i niekiedy postawę ciała. Komponenty sprawności a)sprawność powiązana ze zdrowiem (skład ciała, wydolność tlenowa, gibkość, wytrzymałość mięśniowa, siła mięśniowa) b)sprawność powiązana z osiągnięciami motorycznymi (zwinność , równowaga, koordynacja, moc, czas reakcji, szybkość).
Health related fitness odnosi się do tych komponentów sprawności które są efektem korzystnego i niekorzystnego zwykłej efektywności fizycznej oraz które mają związek z poziomem stanu zdrowia. Komponenty są określane jako zdolności do podejmowania codziennej aktywności z wigorem i żwawo oraz takim stanem cech i zdolności który wskazuje na niskie ryzyko przedwczesnego rozwoju chorób i osłabienia sił w wyniku małej aktywności. W rzeczywistości chodzi o to aby określić: jak wiele sprawności wymaga dobre zdrowie. Dotąd w Polsce nie skonstruowano testu opartego na wyraźnie uświadamianych przesłankach zdrowotnych a więc konsekwentnie osadzonego w ramach koncepcji H-RF. Najogólniejszym celem testów tworzonych w ramach koncepcji H-RF jest więc promocja zdrowia oraz troska o funkcjonalną wydolność i dobro stanu. Chodzi tu zarówno o poszczególne jednostki jak i o populacje. Komponenty i czynniki w ramach koncepcji health related fitness a)komponenty morfologiczne (stosunek masy ciała do wysokości, skład ciała, tkanka tłuszczowa i ich dystrybucja, otyłość brzuszna, gęstość tkanki kostnej, gibkość; b) komponenty mięśniowe (moc, siła, wytrzymałość; c) k. motoryczne (zwinność, równowaga, koordynacja, szybkość ruchu; d) k. krążeniowo oddechowe (submaksymalna wydolność wysiłkowa, max moc aerobowa, sprawność serca płuc, ciśnienie krwi; e) k. metaboliczne (tolerancja glukozy, wrażliwość na insulinę, metabolizm lipidowy i lipoproteinowy, charakterystyka oksydacji substratowej).

Pomiar sprawności fizycznej- to przyporządkowanie liczb cechom osób według pewnych zasad, których prawidłowość można zweryfikować empirycznie. Inaczej mówiąc za pomocą liczb można oddać nasilenie występowania pewnej cechy u osób. W badaniach nad sprawnością fizyczną i motorycznością człowieka, podobnie jak w innych dyscyplinach, można wyróżnić dwa podstawowe sposoby podejścia do badanych problemów: metody jakościowe i metody ilościowe. M. jakościowe charakteryzują się tym, że w przedstawianiu i analizowaniu badanych zjawisk nie odwołujemy się do jakiegokolwiek pomiaru. W badaniach analizuje się dane zjawisko pod względem jakościowego przebiegu części składowych danej czynności ruchowej, związków miedzy nimi oraz pełnionych przez nie funkcji, przykładem są: rytm, płynność, precyzja, dokładność, harmonia. M. ilościowe- opisy pozbawione ścisłej wymowy liczb oparte są jedynie na lepszym lub gorszym wyczuciu poszczególnych badaczy i jako takie pozostają empirycznie w zasadzie nieweryfikowalne. Dlatego współcześnie w badaniach nad motorycznością człowieka występuje silna tendencja do odwoływania się do metod ilościowych, których główną cechą jest pomiar. Pomiar asocjatywny jest nazywany pomiarem pośrednim. Często jest tak, że nie chodzi wcale o określenie wartości wprost manifestowanej (np. długość skoku) ale za jej pośrednictwem oszacować wielkość zakładanego konstruktu teoretycznego (np. określonej zdolności motorycznej). Jest tak, ponieważ jawna wielkość mierzalna i ukryta wielkość niemierzalna są wzajemnie ze sobą powiązane, jest możliwe aby na podstawie bezpośredniego pomiaru wielkości pierwszej wnioskować o liczbowej charakterystyce wielkości drugiej.

Uczenie się motoryczne na ogół rozumie się zamierzone i niezamierzone zdobywanie i utrwalenie określonych umiejętności motorycznych przez powtarzanie.
Schmidt definiował uczenie się motoryczne jako pewne wewnętrzne procesy, wynikające z ćwiczenia lub z nabytego doświadczenia, które prowadzą do względnie stałych zmian w zdolnościach służących rozwojowi umiejętności motorycznych. W uczeniu się motorycznym pierwszoplanową rolę poczynają odgrywać intelekt, świadomość i procesy antycypacji. Człowiek po to rozwiązuje określone zadania, aby móc samemu działać i zgodnie z własnymi zamierzeniami przeobrażać rzeczywistość. W uczeniu się nie jest więc najważniejsze motoryczna doskonałość, ale to, kim się człowiek staje, na ile jest on samodzielniejszy w działaniu i bogatsza staje się jego osobowość. Uczenie się ruchu przebiega również mimowolnie, tzn. przez naśladownictwo lub metodą prób i błędów. Ważne miejsce w takim uczeniu odgrywa wzorowanie się na stylu ruchowych zachowań innych osób. Metoda prób i błędów(„przybliżeń i poprawek”, „porażek i sukcesów”).Obok niewątpliwych wad taki sposób działania posada również zalety. Są nimi odwoływanie się do twórczej inicjatywy uczącego się, rozbudzenie wyobraźni motorycznej i możliwość znalezienia całkowicie nowych, własnych rozwiązań.
1.Zasada świadomej aktywności-nauczający winien systematycznie wdrażać ucznia do formułowania problemów, poszukiwanie sposobów ich rozwiązywania oraz zastosowań wyuczonych zadań w coraz to nowych sytuacjach. Jest to też kwestia zdawania sobie sprawy przez uczącego z sensu i składników danego ruchu oraz przeżywania doznań i stanów emocjonalnych związanych z potrzeba uczenia się danej umiejętności ruchowej. Aktywizacja uczących się jest podstawowym warunkiem efektywności procesu uczenia ruchów. 2. systematyczności. Systematyczność odnosi się tu głównie do treści nauczania ruchu i oznacza ich planowy i logicznie uporządkowany dobór. Trening winien być ułożony w takie struktury, które będą tworzyć optymalne warunki dla ucznia. Z tą zasadą wiąże się też kwestia zwana „regułą czasowego następstwa”. Wskazuje ona na konieczność poprawienia najpierw błędów występujących w danej strukturze ruchowej, wcześniej niż w innych. 3.Zasada poglądowości. Zasada ta oznacza potrzebę bezpośredniego, zmysłowego poznania rzeczy i zjawisk, przy równoczesnym aktywnym współdziałaniu umysłu. Chodzi tu o umiejętne kojarzenie rzeczy, słów i działania. Uczący powinien sobie uzmysłowić zależności zachodzące między poszczególnymi elementami, które składają się na określoną całość. W tym celu wykorzystuje się różnorodne środki dydaktyczne, jak np. pokaz ćwiczenia, tablice, filmy, fotografie, lustra, itp. 4. stopniowania trudności(dostępności).Istnieje potrzeba dostosowania procesu nauczania do możliwości i właściwości rozwojowych uczących się .Dzieci w młodszym wieku,7-10 lat, charakteryzuje głównie myślenie konkretno - obrazowe, a dopiero w późniejszym okresie pojawia się zdolność do myślenia abstrakcyjnego. Niezbędne jest odwołanie się w tych do różnych metod nauczania. Warunki, w jakich odbywa się nauczanie, wymagają uwzględnienia dotychczasowych doświadczeń uczących się, co ujmowane jest zwykle w hasłach: „od znanego do nieznanego” lub „od bliskiego do oddalonego”. 5. trwałości. Proces nauczania wiąże się zawsze z potrzebą utrwalenia zdobytych już umiejętności. najskuteczniejszym sposobem jest powtarzanie danej czynności. Powinno ono być jednak nastawione nie tylko na samą automatyzację czynności, ale i jej odtwarzanie w różnych sytuacjach i warunkach. Chodzi tu o umiejętność racjonalnego wykorzystania przyswojonych już umiejętności w różnych okolicznościach.
Fazy w kształtowaniu umiejętności ruchowych: 1) podanie ustalonej przyjętej nazwy ćwiczenia oraz jej znaczenia i możliwości zastosowania w sporcie, rekreacji czy po prostu w życiu; 2) zwięzły opis reguł działania- dla aktywizacji procesów myślowych i wytworzenia właściwego wyobrażenia o strukturze danego zadania ruchowego oraz dla przygotowania właściwego odbioru pokazu; 3) wzorcowy pokaz ćwiczenia; 4) myślowa analiza i konfrontacja wyobrażenia o ruchu z poznanym (w trakcie pokazu) obrazem; 5) wykonanie ćwiczenia pod kontrolą, z dodatkową werbalną i obrazową informacją nauczyciela; 6) stopniowe i systematyczne przejście do względnie samodzielnego wykonania ćwiczenia w coraz bardziej złożonych warunkach.

Etapy uczenia się: poznawczy- uczący się musi dołożyć wszelkich starań, aby dobrze zrozumieć istotę i cele czynności, której ma się uczyć. Musi skoncentrować całą uwagę na informacjach dostarczanych przez nauczającego. Zwykle obejmują one wskazówki werbalne i wizualne. Uczący się analizuje przekazane informacje i podejmuje pewien plan działania, wykorzystując przy tym jego zrozumienie zadania i wskazania nauczającego. kojarzeń- charakteryzuje się dążeniem do łączenia danej umiejętność w płynną całość oraz stałymi zabiegami o osiągnięcie zamierzonego ruchu. Chociaż liczba błędów staje się coraz mniejsza, to mają one tendencje do powracania. Uczący się ma na ogół pełną świadomość wielu jeszcze niedoskonałości i zakłóceń występujących w strukturze danej umiejętności. Nadal istotna jest rola otrzymywanych z zewnątrz instrukcji, chociaż mogą one stawać się coraz bardziej szczegółowe. samodzielności- jest on osiągany po pewnym okresie praktyki. Uczący się wykonuje daną czynność ruchową z coraz to mniejszą liczbą błędów. Umiejętność ruchowa charakteryzuje się dobrą koordynacją i czyni wrażenie, że jej wykonywanie nie sprawia większych trudności. Wykonywane czynności automatyzują się.

Nawyk ruchowy- indywidualna forma reakcji i działalności ruchowej, chara­kteryzująca się zautomatyzowanym przebiegiem i tym, że jej wykonanie nie wymaga jakiejś specjalnej koncentracji uwagi i myślenia. Zauto­matyzowane zostają jedynie same struktury przestrzennych przebiegów ruchu oraz jego czasowe i dynamiczne charakterystyki. Natomiast pozostaje pewna ogólna kontrola świa­domości nad działaniem motorycznym. Wyróżnia się nawyki: zamknięte (wewnętrzne)- są oparte przede wszystkim na warunkowaniu wewnętrznym (ustro­ju ćwiczącego), a istotą jest tu ścisłe odwzorowywanie wcześniej zaprogramowanej formy ruchu. otwarte (zewnętrzne)- istnieje tu konieczność pewnego dostosowania formy ruchu do sytuacji zmieniającej się w środowisku zewnętrznym. Kształtowanie się czynności ruchowych o charakterze nawyku zachodzi w określonych etapach (w fizjologii): generalizacji, koncentra­cji i automatyzacji. Fidelus wyróżnił fazy: wyłączenia nadmiernej liczby stopni swobody ruchu; fazę wykorzystania stopni swobody ruchu i sił zewnętrznych; fazę ekonomizacji i stabilizacji nawyku ruchowego. Przewęda, Wasilewski wyróżnili fazy: łączenia pojedynczych czynności w całość; usuwania błędów; precyzyjnej analizy ruchu (automatyzacja); uplastycznienia czynności ruchowej.

Warunki poprawności testu sprawności fizycznej: powinien być zintegrowany z programem szkolnym i używany jako narzędzie pedagogiczne; jest tylko jednym z wielu elementów wszechstronnego programu edukacji sprawnościowej; powinno się położyć nacisk na te elementy które są związane ze zdrowiem; powinien być prowadzony z rozwagą życzliwością i dawać zadowolenie; wyniki testowania powinny być w poważny sposób omawiane i interpretowane z uczniami oraz ich rodzicami; jeśli został użyty jakiś system nagród to powinien być on motywujący dla wszystkich uczniów.

Kryteria poprawności testów:

1. obiektywność- test musi być obiektywny, tzn. powinien być on tak skonstruowany, aby dwie różne osoby, prowadzące niezależnie od siebie badania tej samej osoby, dochodziły do tego samego lub zbliżonego rezultatu. Badacz nie powinien mieć znaczącego wpływu na wynik jaki uzyska dana osoba w teście. Ocena powinna być absolutnie bezstronna, wolna od uprzedzeń i przesądów. Obiektywność może być definiowana jako miara zgodności wyników testowania, które są zanotowane przez różnych egzaminatorów przy tym samym wykonaniu testu

2. trafność- próbą trafną jest taka, która mierzy oczekiwaną właściwość, a więc ta, którą miała mierzyć. Ważne jest by wykluczyć działanie innych komponentów, które zniekształcają poziom natężenia danej cechy. Zwykle za miarę trafności przyjmuje się współczynnik korelacji z przyjętym kryterium. Trafność nie jest wewnętrzną cechą testu, ale wyraża relacje testu do kryterium przyjętej miary tego, co ma podlegać testowi. Rzetelność- jest koniecznym ale niewystarczającym warunkiem trafności. Test nierzetelny nie może być trafny, ale test rzetelny trafnym być nie musi. Przyjęło się, że określenie trafności testu jest ważne jeśli nie najważniejsze, ponieważ test nietrafny jest nie tylko bezwartościowy ale także jego stosowanie może przynieść więcej szkody niż pożytku. Wyróżnia się trafność teoretyczną, treściową oraz prognostyczną i równoległą.

3. rzetelność próby- informuje o wielkości błędu pomiaru. Rzetelność próby wiąże się z tym, że powtórzenie pomiaru w tych samych warunkach powinno dać te same wyniki. Trudno oczekiwać, że próba może wykazać większą przydatność w przewidywaniu lub szacowaniu jakiejś innej próby niż koreluje ona sama z sobą, co związane jest ze wskaźnikiem rzetelności.

4. standaryzacja- rozumowana jest jako ujednolicony sposób posługiwania się testem. W instrukcji powinny znaleźć się wszystkie wyjaśnienia dotyczące sposobu i warunków prowadzenia pomiaru. Opis próby nie powinien pozostawiać żadnych wątpliwości odnośnie warunku do jego przebiegu

5. normalizacja- jest wtedy kiedy został stworzony układ odniesienia, który pozwala ocenić jakie miejsce ze względu na daną cechę zajmuje badana osoba w całej populacji. Wielkości klasyfikuje się najczęściej w zależności od płci i wieku, a czasem też z uwzględnieniem podstawowych cech budowy somatycznej.

EUROFIT Test obejmuje 10 prób poprzez które mierzy się 6 tzw wymiarów i 9 czynników sprawności. Ponadto konieczne jest uwzględnienie pomiarów antropometrycznych oraz wieku i płci. Testy są przeznaczone głównie dla dzieci i młodzieży w wieku szkolnym 6-18lat ale mogą być też stosowane w grupach starszych. 1) wydolność tlenowa, wydolność tlenowa, wytrzymałościowy bieg wahadłowy i ergometryczny test rowerowy; 2) siła, siła statyczna i eksplozywna (moc), zaciskanie ręki, skok w dal z miejsca; 3) wytrzymałość mięśniowa, siła funkcjonalna i siła tułowia, zwis o ramionach ugiętych i z leżenia siady; 4) szybkość, bieg zwinnościowy i szybkość ruchów k. górnej, bieg wahadłowy 10x5 i stukanie w krążki; 5) gibkość, gibkość, skłon w siadzie; 6) równowaga, równowaga całego ciała, postawa równoważna na jednej nodze; 7) pomiary antropomotoryczne (wysokość, masa, otłuszczenie 4 fałdów, wiek i płeć).

YMCA W teście tym głównym celem pomiaru jest promocja zdrowia i motywowanie do kształtowania pożądanego stylu życia, nastawionego na uczestnictwo w aktywności fizycznej, satysfakcjonujący wygląd, wysoką zdolność do pracy i dobre samopoczucie. Wyniki testu są analizowane na podstawie rzeczywistych potrzeb z punktu widzenia standardu zdrowia, a nie w odniesieniu do pozycji osobnika w populacji. Test ujmuje wyłącznie pięć komponentów uznawanych za istotne dla zdrowia (wydolność tlenowa- bieg na 1 milę; względna szczupłość ciała- pomiar skórno-tłuszczowy na mm trójgłowym i łydce; gibkość- w siadzie głębokość skłonu; siła mięśniowa i wytrzymałość- z leżenia półskłony; ramiona- zmodyfikowane podciąganie się)

motoryczność ludzka to pojęcie obejmujące całokształt czynności ruchowych człowieka inaczej sfery ruchowe aktywności - to wszystko, co dotyczy poruszania się człowieka w przestrzeni na skutek zmian położenia całego ciała lub poszczególnych jego części względem siebie (wg Demel, Skład). MOTORYCZNOŚĆ WG GILEWICZA: stanowi całokształt możliwości ruchowych człowieka w znaczeniu ilościowym i jakościowym. Jako taka obejmuje formy, cechy i treści życia ruchowego. Zachowanie motoryczne nie jest izolowaną funkcją narządu ruchu, lecz jest związane z działaniem całej osobowości. Z motorycznością są silnie zintegrowane emocje, wola, zdolności poznawcze cechy charakteru. IDEA RUCHU- cel, jakiemu on służy lub motyw jakim kieruje się jednostka, podejmując świadomą aktywność ruchową. Motywami mogą być:

-Bezpośrednia potrzeba życiowa (zaspokojenie głodu lub pragnienia), -wykonanie koniecznych czynności związanych np. z samoobsługą (mycie się, ubieranie, golenie, czynności porządkowe itp.) -Osiąganie postawionego sobie celu (przejście z miejsca do miejsca, przeniesienie lub przemieszczenie przedmiotów). -Czynienie zadość pobudkom natury hedonistycznej (zabawa, przechadzka, rozrywka itd.). -Poczucie konieczności lub obowiązku (wynikających z pracy, nauki). -Potrzeby twórcze (muzyka, malarstwo, sport itd.)

TREŚĆ AKTU RUCHOWEGO- oznacza zasadniczy, najważniejszy element danej czynności, który zwykle wskazuje na jej użytkowość (popychanie, ściskanie, rzut, skok, bieg, skręt, uderzanie, sterowanie itp.)

FORMA (TECHNIKA) RUCHU- określają ją stosunki czasowo- przestrzenne przemieszczanych elementów ciała (droga i płaszczyzna przebiegu). Stanowi ona zewnętrzny przejaw ruchu, u którego podstaw leżą procesy koordynacyjne w układzie nerwowym, będące podstawą powstawania zestrojów mięśniowych, charakterystycznych dla danego aktu ruchowego. Forma ruchu określona jest przez: 1)Właściwości struktury czasowej (czas trwania, prędkość, przyspieszenie). 2)Właściwości struktury przestrzennej (płaszczyzny ruchu i ich zmiany). 3)Właściwości dynamiczne (siły wywołujące ruch, zmiany tych sił). Analizując formę ruchu odróżniamy:- pracę pożyteczną mięśni (bez niej ruch nie byłby płynny ani też celowy)→ synergety (mięśnie wykonujące pracę pożyteczną). - pracę nieużyteczną mięśni (mącąca czystość ruchu)→synerkinety (mięśnie wykonujące pracę uboczną).W doskonałym nawyku ruchowym występują prawie wyłącznie synergie mięśniowe, a w początkowych okresach nauki ruchu synergiom towarzyszą synerkinezje (nadające tym ruchom niezręczność).W sporcie formę ruchu określa się mianem techniki.Technika mistrzowska- wysoki stopień doskonałości ruchu w sensie jego płynności, celności, celowości, doskonałości pracy poszczególnych elementów mięśniowych.W oparciu o pojęcie formy ruchu, klasyfikujemy ruchy człowieka według tego, które z łańcuchów ruchowych są w nim czynne: - zgięcia, wyprosty, odwodzenia, przywodzenia (dotyczy kończyn). - skłony, wyprosty, zwisy, podpory (dotyczy tułowia). CECHY MOTORYCZNOŚCI- to te znamiona ruchów, które powstają pod wpływem energii skurczu mięśniowego, koordynacji pracy mięśniowej z zadaniem ruchowym, zdolności zachowania świeżości ruchów w pracy długotrwałej, obszerności ruchu zależnie od stopnia wyrobienia aparatu mięśniowego i stawowo więzadłowego. Znamiona te ujawniają się, więc zależnie od przypadku w postaci: szybkości, siły, zwinności, gibkości, wytrzymałości. ZDOLNOŚCI MOTORYCZNE W UJĘCIU J. RACZKA Zdolności motoryczne- pewien konstrukt teoretyczny określający zespół właściwości osobniczych uwarunkowanych strukturą ustroju, procesami energetycznymi oraz sterowania i regulacji ruchu, które wprost charakteryzują poziom możliwości efektywnego wykonania względnie ściśle określonego rodzaju czynności ruchowych (Osiński). Podział ogólnych zdolności motorycznych: 1)Zdolności kondycyjne- warunkowane głównie właściwościami morfofizjologicznymi strukturalnymi oraz właściwościami morfofizjologicznymi energetycznymi. Zalicza się tu zdolności: a)Siłowe- charakteryzują te właściwości, które umożliwiają pokonywanie znacznego oporu zewnętrznego lub przeciwstawiania się mu skurczem mięśni. b)Szybkościowe- charakteryzują zespół tych właściwości, które umożliwiają wykonywanie określonych zadań w krótkim czasie. c)Wytrzymałościowe- charakteryzują osobnicze możliwości człowieka do podejmowania długotrwałych wysiłków o określonej intensywności; wskazują one na poziom odporności na zmęczenie. 2)Zdolności koordynacyjne- warunkowane przez funkcje sterowania i regulacji ruchu; charakteryzują możliwości precyzyjnego wykonywania złożonych pod względem stosunków czasowo- przestrzennych czynności ruchowych, umiejętności przestawienia się i dostosowania do nowych lub nieoczekiwanych sytuacji.. 1.gibkość- umiejętność wykonywania obszernych ruchów w stawach. 2.zdolności specyficzne- umiejętności ruchowe, - elementarne (czworakowanie, chodzenie, bieganie, skakanie, rzucanie itp.), - specjalne (w tym sportowe)Struktura zdolności motorycznych: 1)Kondycyjne (energetyczne)- determinowane przede wszystkim procesami energetyczno- metabolicznymi i motywacyjnymi. 2)Koordynacyjne (informacyjne)- determinowane przede wszystkim procesami sterująco- regulacyjnymi i kognitywnymi. 3)Kompleksowe (hybrydowe)- determinowane czynnikami obu wcześniej wymienionych grup, ale bez wyraźnej dominanty.Strony motoryczności człowieka:

• Potencjalna- charakteryzuje wewnętrzne uwarunkowania, określa ona procesualne właściwości związane z charakterem fizjologicznych i psychicznych funkcji ustroju; utajone możliwości ustroju

• Efektywna - przez którą widoczne są zewnętrzne przejawy, realne właściwości ruchu (przebieg i efekt). Wyróżnione tu właściwości strukturalne charakteryzują obraz i przebieg ruchu w czasie i przestrzeni, a właściwości finalne to ostateczny wynik działalności ruchowej.

Przejawy i przebieg czynności ruchowej charakteryzują ogólne cechy ruchu. Kategorią nadrzędną jest struktura ruchu, która pozwala odróżnić jedno działanie od innych. Wśród charakterystyk cech ruchu Raczek wyróżniał cechy: -Fenograficzne (morfologiczne)- rytm, sprzężenie, płynność, dokładność, stałość, zakres. -Mechaniczne- kinematyczne (czasowe, przestrzenne, prędkościowe) i dynamiczne (masa, siła).

ZDOLNOŚCI MOTORYCZNE W UJĘCIU J. SZOPY

Szopa analizował cechy somatyczne, funkcjonalne, próby sprawności u dziewcząt i chłopców. Dążył do oparcia struktury na przyrodniczych podstawach. W tym ujęciu strukturę motoryczności stanowią: - predyspozycje, - zdolności motoryczne, - efekty motoryczne. Predyspozycje motoryczne- to wyłącznie te morfologiczne i fizjologiczne (biologiczne) kategorie budowy i funkcji organizmu człowieka, które wprost warunkują efekty motoryczne. Predyspozycje są to, więc jakieś zbiory genotypowych właściwości organizmalnych.

Szopa pojmuje predyspozycje jako względnie elementarne cechy strukturalne i funkcjonalne organizmu człowieka, w znaczącym stopniu uwarunkowane genetycznie i możliwe do pomiaru za pomocą metod specyficznych dla nauk podstawowych. Te predyspozycje można traktować jako „cechy organizmu” i przypisywać im sens biologiczny.Predyspozycje motoryczne: 1)Strukturalne: parametry somatyczne, proporcje ciała, struktura i masa mięśni, ruchomość stawów (gibkość), masa tłuszczowa, masa ciała szczupłego- LBM itp. 2)Energetyczne: - beztlenowe: maksymalna moc anaerobowa (MMA)- kwasomlekowa i niekwasomlekowa. - tlenowe: zdolność maksymalnego pochłaniania tlenu, odporność na zmęczenie (wytrzymałość). 3)Koordynacyjne: koordynacja wzrokowo- ruchowa, orientacja przestrzenna, równowaga, czas reakcji, antycypacja, różnicowanie ruchów itd. 4)Psychiczne: temperament, siła woli, odwaga, motywacja, uzdolnienia ruchowe itd. Obserwacje i badania dotyczące predyspozycji, mając poważne znaczenie wyjaśniające, nie mogą być wprost ekstrapolowane i utożsamiane ze zjawiskami efektu motorycznego. Ale w badaniach naukowych można i należy, w zależności od celów i założeń badawczych, dokonywać oceny i opisu zjawisk dotyczących poziomu zarówno predyspozycji, jak i efektów motorycznych.

KONCEPCJA „HEALTH- RELATED FITNESS” JAKO TEORETYCZNA PODSTAWA KSZTAŁCENIA SPRAWNOŚCI FIZYCZNEJ. Wraz ze zmianami w sposobie patrzenia na cele podejmowania aktywności fizycznej, ewolucji podlega zarówno samo pojęcie sprawności fizycznej, jak i programy jej upowszechniania oraz zagadnienie oceny.

Sprawność fizyczną wyraźniej niż w przeszłości poczęto przeciwstawiać a w każdym razie odróżniać, od samych osiągnięć w działaniu. Howley, Franks- sprawność fizyczna obejmuje: funkcje krążeniowo-oddechowe, względną szczupłość ciała, siłę mięśniową i wytrzymałość oraz gibkość. Te elementy uznawane są za bezpośrednio związane z wyższą jakością życia i posiadające znaczenie w zapobieganiu większości problemów zdrowotnych.

Celem sprawności fizycznej jest pozytywne zdrowie fizyczne, które warunkuje niskie ryzyko wystąpienia problemów zdrowotnych. Osiągnięcia zaś mają na celu zdolność angażowania się w codzienne zadania z adekwatną energią oraz satysfakcjonujące uczestnic­two w wybranych sportach.

W ostatnich latach zmieniają się również poglądy na testowanie sprawności fizycz­nej.

USA w połowie lat 70. (Franks i inni) w drugim opracowaniu testu AAHPERD (American Alliance, 1980), wprowa­dzono do baterii testów sportowych osiągnięć (ang. "Motor-Fitness Performance" -M-FP) elementy cech sprawności fizycznej, które miały - już w samym założeniu -informować o zdrowiu, tj. sprawność krążeniowo-oddechową, komponenty ciała i siłę mięśniową. Te zmiany orientacji głównej były zgodne z nowymi tendencjami, później nazwanymi Health-Related Fitness (H-RF) . Health-Related Fitness odnosi się do tych komponentów sprawności, które są efektem korzystnego i niekorzystnego wpły­wu zwykłej aktywności fizycznej oraz które mają związek z poziomem stanu zdrowia. Komponenty te są określone: a) zdolnością do podejmowania codzien­nej aktywności z wigorem i żwawo. b) takim stanem cech i zdolności, który wskazuje na niskie ryzyko przedwczesnego rozwoju chorób i osłabienia sił w wyniku małej aktywności". Stopniowo, odchodząc od zapatrzenia w sukcesy motoryczno-sportowe, kiedy to oceniano wyłącznie osiągnięcia w zakresie sprawności funkcji mięśniowych i układu ruchu, przesunięto cele testowania na wskaźniki zdrowia i pełnię możliwości. Testy poczęto tworzyć w intencji dobrej motywacji do osiągania nie tylko wyższej sprawności obejmującej poziom aktywności fizycznej, ale i zmiany całego obecnego oraz przyszłego stylu życia. Najogólniejszym celem testów tworzonych w ramach koncepcji H-RF jest, więc promocja zdrowia oraz troska o funkcjonalną wydolność i dobrostan. Chodzi tu zarówno o poszczególne jednostki, jak i o populację oraz dostarczenie wszystkim narzędzia do oszacowania i oceny tych aspektów sprawności, które są powiązane ze zdrowiem.

Pomiar sprawności fizycznej ma służyć przede wszystkim celom diagnostycznym i w szerokim kontekście wspierać zmiany w zachowaniach zdrowotnych, a nie ma celów samoistnych. Istnieje dzisiaj na ogół zgoda, że bardziej efektywna jest strategia nastawiona na poprawę zdrowia jednostek i populacji, niż koncentracja na samym poziomie spraw­ności. Bouchard i Shephard za zasadnicze komponenty sprawności, zgodnie z koncepcją H-RF, przyjmują:1. Komponenty morfologiczne: stosunek masy ciała do wysokości, skład ciała, tkanka tłuszczowa i jej dystrybucja, otyłość brzuszna, tzw. Wisceralna, gęstość tkanki kostnej, gibkość. 2. Komponenty mięśniowe: moc, siła, wytrzymałość. 3. Komponenty motoryczne: zwinność, równowaga, koordynacja, szybkość ruchu. 4. Komponenty krążeniowo-oddechowe: submaksymalna wydolność wysiłkowa, maksymalna moc aerobowa, sprawność (funkcja) serca, sprawność (funkcja) płuc, ciśnienie krwi.5. Komponenty metaboliczne: tolerancja glukozy, wrażliwość na insulinę, metabolizm lipidowy i lipoproteinowy, charakterystyki oksydacji substratowej. Skinner i Oja wychodzą z założenia, że "health-related fitness obejmuje te komponenty, które mają pozytywny wpływ na zdrowie, i te, które mogą być doskonalone przez regularną aktywność fizyczną": Morfologiczne (skład ciała, siła- budowa- tkanki kostnej), Mięśniowo- szkieletowe (siła mięśniowa i wytrzymałość, gibkość), Motoryczne (kontrola postawy ciała), Krążeniowo- oddechowe (maksymalna moc anaerobowa, submaksymalna wydolność krążeniowo oddechowa), Metaboliczne (metabolizm węglowodanowy, metabolizm lipidowy).

RÓŻNE SPOSOBY DEFINIOWANIA SPRAWNOŚCI FIZYCZNEJ PODZIAŁ WG PRZYWĘDY

Koncepcje mechanistyczno-biologiczne ujęcie to nawiązuje się do: 1)Mechanicznego pojęcia sprawności maszyny (iloraz pracy użytecznej do pracy włożonej). 2)Sprawność fizyczna to "skuteczność biologicznego działania organizmu, czyli stosunek poszczególnych fizjologicznych właściwości organizmu (krążenia, oddychania, wytrzymałości kośćca na obciążenia, skur­czów mięśni, wydzielania wewnętrznego, filtracji nerek, właściwości krwiotwórczych szpiku i grasicy, zdolności oczyszczających wątroby itd.) do ich podłoża makro-i mikro- morfo- bio- fizyko-chemicznego. W tym rozumieniu w odniesieniu do działań ruchowych (motorycznych) sprawność fizyczna jest wyrażona przez stosunek efektywności ruchów do morfologicznego podłoża, czyli predyspozycji. Koncepcje behawioralno-kulturowe- nacisk kładziony na osiągnięty poziom zaradności i samodzielności motorycznej w różnych sytuacjach zewnętrznych, chodzi szczególnie o to, w jakiej mierze człowiek jest dostosowany do rozwiązywania proble­mów w środowisku biogeograficznym i społeczno-kulturowym. Według Przewędy, trzy grupy właściwości osobniczych charakteryzują sprawność fizyczną:

a) wydolność fizyczna ustroju i poziom rozwoju cech motorycznych ("człowiek może wykonać czynność"). b) umiejętności ruchowe ("człowiek umie rozwiązywać zadanie"). c) motywacja w działaniu ("człowiek chce osiągnąć pożądany efekt"). H. H. Clarke, D. H. Clarke definiowali sprawność fizyczną jako zdolność do prowadzenia codziennych zadań (obowiązków) z wigorem i żwawo, bez nadmiernego zmęczenia z dużą energią konieczną do miłego spędzenia wolnego czasu oraz spotkania się niezwykłymi (nieprzewidzianymi) sytuacjami i niebezpieczeństwami. Koncepcje motoryczne- jest w Polsce bardzo rozpowszechniona i zdecydowanie wąska. Uwzględnia się w niej zazwyczaj poziom zdolności motorycznych, a więc miarą sprawności fizycznej jest pewna koniunkcja (złączenie) takich właściwości, jak: zdolności siłowe, szybkościowe, wytrzymałościowe, koordynacyjne. Tzw. ogólna sprawność fizyczna to pewna unormowana i uśredniona wartość sumy rezul­tatów poszczególnych prób ruchowych. Pojęcie sprawności ruchowej (Gilewicz)- charakteryzują ją te cechy osobnicze, które wyrażają się jedynie w określonym zasobie opanowanych ćwiczeń ruchowych (niewymagających większego zaangażowania siły, szybkości i wytrzymałości) i ich technicznej doskonałości. Im w podejmowanych działaniach motorycznych występuje mniej błędów, a więc wyko­nywane są one bardziej trafnie, ekonomicznie, harmonijnie itp., tym wyższy jest poziom sprawności ruchowej. Denisiuk - sprawność ruchowa to umiejętność wszechstron­nego władania swym ciałem dzięki opanowaniu podstawowych nawyków ruchowych poprzez ćwiczenie. Podłożem sprawności ruchowej są predyspozycje koordynacyjne oraz własna aktywność, wykształcona w procesie wychowania i rozwoju systemu motywacyjnego jednostki, jej zaintereso­wań i poczucia obowiązku.

Koncepcje fizjologiczno-medyczne (zdrowotne)- nacisk kładziony przede wszystkim na aspekty zdrowotne i sprawność energetyczną ustroju, a wtórnie na znaczenie prawidłowej budowy ciała czy wyniki testów sprawności ruchowej. Cureton charakteryzując, czym jest spraw­ność fizyczna, najpierw wymieniał stan układu krążenia oraz odporność na czynniki chorobotwórcze, a nawet stan umysłu. Sharkey w sposób szczególny podkreślał znaczenie sprawności energetycznej (zdolności tlenowe i beztlenowe. WHO-OMS- zdrowie to nie tylko nieobecność choroby i niedołęstwa, ale stan dobrego, fizycznego, psychicznego i społecznego samopoczucia. L. Larson omawiając elementy warunkujące sprawność fizyczną wymienia:-Zdrowie i odziedziczone uzdolnienia, -Siła fizyczna i wydolność, -Zdolność wykonywania ruchów przy minimalnym wydatku energii, -Zdolność eliminowania napięć psychicznych (stresów w codziennym życiem, stałość emocjonalna, -Umiejętność oceny własnych możliwości przy wybieraniu odpowiedniej pracy, -Umiejętność współżycia w grupie.

Wyrażenie "sprawność fizyczna" wyraźnie zbliżyło się do kręgu zagadnień opisanych poprzez zakres znaczeniowy pojęcia zdrowia. Zdrowie to nie tylko nieobecność choroby i niedołęstwa, ale stan dobrego, fizycznego, psychicznego i społecznego samopoczucia. Zdrowie stopniowo przestawało pełnić wyłączną rolę "abstrakcyjnej antytezy realnej choroby", a sprawności fizycznej nie kojarzono już wyłącznie z metodami kształcenia umiejętności ruchowych. Przyjęcie rozumienia zdrowia jako tkwiącego u pod­staw postępowania i autentyczny cel, stworzyło szansę na rzeczywiste zerwanie z jedno­stronnym zapatrzeniem wychowawców fizycznych czy instruktorów rekreacji w sam układ ruchowy i sprowadzaniem problemu wyłącznie do spraw ćwiczeń ruchowych. Przestrzec należy też przed przecenianiem wartości samych prób motorycznych w ocenie sprawności fizycznej, a przede wszystkim zdrowia.

DETERMINANTY PRZEBIEGU I EFEKTÓW ORAZ GOTOWOŚCI DO UCZENIA SIĘ MOTORYCZNEGO. Czynniki warunkujące proces uczenia ruchów: -Właściwości uczącego się, Okoliczności i czynniki charakteryzujące sytuację nauczania motorycznego, -Właściwości nauczającego.Do najważniejszych cech rozwojowych należy stopień dojrzałości organizmu, na który składa się zarówno poziom rozwoju morfologicznego, fizjologicznego i motory­cznego, jak i psychicznego (umysłowego) oraz społecznego. Wspólną cechą w procesie ontogenezy osobniczej jest występowanie fazy progresywnej, równowagi i regresji. Całość przebiegu poszczególnych faz jest kierowana przez genotyp osobnika i realizowana w konkretnym środowisku. Determinizm genetyczny oznacza tu jedynie predyspozycję do wolniejszego lub szybszego tempa rozwoju motorycznego oraz łatwego bądź trudnego uczenia się ruchów. Istnieją okresy szczególnie sprzyjające uczeniu się motorycznemu. Zjawisku temu sprzyja wyjątkowa sprawność i dojrzałość funkcjonalna ośrodków ruchowych w centralnym systemie nerwowym, procesy ossyfikacji, przyrostu aktywnej masy mięśniowej, korzystna zmiana proporcji ciała itp. Poważnie intensyfikować proces uczenia ruchów mogą zmiany zachodzące w obwodo­wym układzie nerwowym, a polegające głównie na procesach mielinizacji włókien nerwowych i inerwacji różnych grup mięśniowych. Wśród indywidualnych cech należy wymienić zróżnicowane predyspozycje ruchowe, czyli zespół warunków wewnętrznych jednostki, określających szybkość uczenia się i poziom wykonania określonych czynności motorycznych. Predyspozycje ruchowe zależą od wrodzonych właściwości głównie systemu nerwowego, w mniejszej mierze, od procesu wychowania (doświadczenia ruchowe, motywacja, zainteresowanie, wzorce osobowe) i tzw. aktywności własnej jednostki (praca nad sobą, wytrwałość, samokrytycyzm). Cechy somatyczne- pośród wielu wyróżniamy: • stosunki wewnętrzne między komponentami tkankowymi. • wielkość ciała w ujęciu trójwymiarowym. • proporcje zewnętrzne (stosunki między odcinkami długościowymi kończyn oraz koń­czyn i tułowia, proporcje między umięśnieniem różnych części ciała itp.). Poziom sprawności poszczególnych zmysłów- mowa tu tylko o wadach receptoryki ucznia w zakresie wzroku i słuchu. Może być czynnikiem szczególnie utrudniającym przyswajanie nowych ruchów; np. brak możliwości w pełni sprawnego odbierania wrażeń wzrokowych (jako przyczyna złej oceny odległości i stosunków przestrzennych) lub wady słuchu (niedocieranie lub przeinaczanie informacji u uczącego się). W przypadku występowania zaburzeń receptoryki konieczna jest zmiana postępowania metodycznego.

Fizyczne możliwości odtwarzania danego ruchu- chodzi tu o dostateczną siłę mięśni i zadowalającą obszerność ruchu w stawach. Niedostatek siły mięśniowej może uniemożliwić jakiekolwiek swobodne operowanie ciałem, a mała gibkość nie zezwolić na należytą dokładność i płynność ruchu.

Ogólna postawa uczącego się- pewna trwała dyspozycja, przejawiająca się w zachowaniach, które charakteryzują się pozytywnym lub negatywnym stosunkiem do uczenia się danej czynności motorycznej. Motywy uczenia się mogą być wewnętrzne (jednostka uznaje, że ma ono samo w sobie jakąś wartość) lub zewnętrzne (gdy działanie jest w jakiś sposób nagradzane czy też tylko pozwala uniknąć kary). Niekiedy też działanie nie może być podejmowane wyłącznie z naturalnej potrzeby ruchu i wówczas motyw na ogół nie jest uświadomiony.

Wszystkie wyżej wymienione determinanty przebiegu i efektów uczenia się czynności motorycznych, czyli tzw. "zdolności niespecyficzne", a więc takie, które stanowią o sprawnej realizacji programu działania w ogóle. Zgoła inną kwestią są "zdolności specjalne" ukierunkowane na konkretną czynność. Tutaj w każdym wypadku o zdolnościach będą decydować w znaczącej mierze cechy fizyczne: zarówno budowa ciała, jak i zdolności siłowe, szybkościowe czy wytrzymałościowe. POJECIE UCZENIA SIĘ MOTORYCZNEGO WG SCHMIDT'A. Schmidt - uczenie się motoryczne to pewne wewnętrz­ne procesy, wynikające z ćwiczenia lub z nabytego doświadczenia, które pro­wadzą do względnie stałych zmian w zdolnościach służących rozwojowi umiejętności ruchowych ZASADY DYDAKTYCZNE W NAUCZANIU CZYNNOŚCI RUCHOWYCH Zasada świadomej aktywności- uczący się odgrywa czynną rolę w realizacji nauczanego zadania. Systematycznie wdrażanie do formułowania problemów, poszukiwania sposobów ich rozwiązania oraz zastosowań wyuczonych zadań w coraz to nowych sytuacjach. Uczący się musi znać sens i składniki danego ruchu oraz przeżywanie doznań i stanów emocjonalnych związanych z potrzebą nauczenia się danej umiejętności ruchowej. Aktywizacja uczących się jest podstawowym warunkiem efe­ktywności procesu uczenia ruchów. Opanowanie czynności mechanicznie, nie rozumiejąc zupełnie, jaki sens posiadają jej oddzielne składniki, powoduje również działanie mechaniczne. Uczący się nie potrafi zastosować danej metody do poszczególnych przypadków. Zasada systematyczności- systematyczność odnosi się tu głównie do treści naucza­nia ruchu i oznacza ich planowy i logicznie uporządkowany dobór. ujęcia ćwiczeń w układy (struktury) oraz wyszczególnienie określonych elementów i związków między nimi. Te zadania są wyrażane przez dobór zarówno najwłaściwszych w danym momencie form, jak i zachowaniu odpowiednich propozycji w ich planowanym nauczaniu. Z tą zasadą wiąże się reguła czasowego następstwa- konieczność poprawienia najpierw błędów występujących w danej strukturze ruchowej, wcześniej niż w innych (poprawianie w skoku w dal najpierw błędów w odbiciu, a nie w lądowaniu). Niezmiernie ważne jest również przyjęcie właściwej hierarchii ważności występujących uchybień i znalezienie tzw. błędu podsta­wowego. Zasada poglądowości- potrzeba bezpośredniego, zmysłowego poznania rzeczy i zjawisk, przy równoczesnym aktywnym współdziałaniu umysłu. Umiejętne kojarzenie rzeczy, słów i działania. „Pomaganie uczącemu się w osiągnięciu zrozumienia i rozpoznaniu istoty danego zadania, które ma być uczone. Uczący się powinien sobie uzmysłowić zależności zachodzące między poszczególnymi elementami, które składają się na określoną całość. W tym celu wykorzystuje się różnorodne środki dydaktyczne, jak (pokaz ćwiczenia, tablice, film, fotografie, kinogramy, lustra itp.). Niezależnie od potrzeby odwoływania się do bezpośredniego i pośredniego poznania zmysłowego, niezbędne jest łączne stosowanie objaśnienia słownego, aktywizacja ćwiczących i kierowanie obserwacją. Zasada stopniowania trudności (dostępności)- potrzeba, dostosowania procesu nauczania do możliwości i właściwości rozwojowych uczących się. Warunki, w jakich odbywa się nauczanie, wymagają uwzględnienia dotychczaso­wych doświadczeń uczących się, co ujmowane jest zwykle w hasłach: od znanego do nieznanego lub od bliskiego do dalekiego. Zasada trwałości- proces nauczania wiąże się zawsze z potrzebą utrwalenia zdobytych już umiejętności. Najskuteczniejszym sposobem jest powtarzanie danej czynności. Powinno ono być nastawione nie tylko na samą automatyzację czynności, ale i jej odtwarzanie w różnych sytuacjach i warunkach. Chodzi tu o umiejętność racjonal­nego wykorzystania przyswojonej już umiejętności w różnych okolicznościach. Dąży się tu do wytworzenia u uczącego się trwale przejawiającej się pozytywnej postawy wobec opanowanej czynności. Służy temu odwołanie się do atrakcyjnych form procesu uczenia i utrwalania nabytej umiejętności oraz stosowanie systematycznej i konsekwentnej kontroli w różnych warunkach.

Mając na względzie zasady dydaktyczne, można przyjąć, że w praktyce wychowania fizycznego proces kształtowania umiejętności ruchowych winien odbywać się w następującej kolejności:

1. Podanie ustalonej przyjętej nazwy ćwiczenia oraz jej znaczenia i możliwości zastoso­wania w sporcie, rekreacji czy po prostu w życiu. 2. Zwięzły opis reguł działania - dla aktywizacji procesów myślowych i wytworzenia właściwego wyobrażenia o strukturze danego zadania mchowego oraz dla przygotowa­nia do świadomego odbioru pokazu. 3. Wzorcowy pokaz ćwiczenia. 4. Myślowa analiza i konfrontacja wyobrażenia o ruchu z poznanym (w trakcie pokazu) obrazem. 5. Wykonanie ćwiczenia pod kontrolą, z dodatkową werbalną i obrazową informacją nauczyciela. 6. Stopniowe i systematyczne przejście do względnie samodzielnego wykonywania ćwiczenia w coraz bardziej złożonych (rzeczywistych) warunkach

Jeżeli człowiek rozumie zasadę i sposób wykonywania danej czynności, to staje się ona jego trwałą własnością. Jeżeli ją jedynie naśladuje, to zmiana konkretnych warunków działania pozbawia go umiejętności wyko­rzystania w nowej sytuacji uprzednio opanowanej czynności ruchowej. Przypisując ogromne znaczenie poprawno­ści słownego porozumiewania się w procesie nauczania czynności ruchowych, szczegółowo omawia się:a) kryterium semantyczne, b) kryterium syntaktyczne, c) kryterium pragmatyczne, oraz charakteryzuje kwestie związane, d) ze zwięzłością informacji, e) sprawnością kanału informacyjnego.

KRYTERIA POPRAWNOŚCI TESTÓW W BADANIACH NAD SPRAWNOŚCIĄ FIZYCZNĄ I MOTORYCZNOŚCIĄ. Wymogi stawiane przed pomiarem: Obiektywność- test powinien być tak skon­struowany, aby dwie różne osoby, prowadzące niezależnie od siebie badania tej samej osoby, dochodziły do identycznego lub zbliżonego rezultatu. Badacz nie powinien mieć znaczącego wpływu na wynik, jaki uzyska w teście badana osoba. Ocena powinna być całkowicie bezstronna, wolna od uprzedzeń i przesądów. Trafność- mierzy oczekiwaną właściwość, a więc tę, którą miała mierzyć. Ważne jest tu wykluczenie udziału w próbie innych komponentów, które zniekształcają poziom natężenia danej cechy. Zwykle za miarę trafności testu przyjmuje się współczynniki korelacji z przyjętym kryterium. Jeżeli konstruujemy test do pomiaru siły czy wytrzymałości, to musimy udowodnić, że różnice pomiędzy osobnikami akurat odzwierciedlają zróżnicowany poziom tych właściwości, a nie jakichś zupełnie innych. Subiektywna wiara w praktyczną użyteczność danego pomiaru jest z reguły słabą podstawą do uznania go za trafny. Jeżeli konstruujemy test do pomiaru siły czy wytrzymałości, to musimy udowodnić, że różnice pomiędzy osobnikami akurat odzwierciedlają zróżnicowany poziom tych właściwości, a nie jakichś zupełnie innych. Subiektywna wiara w praktyczną użyteczność danego pomiaru jest z reguły słabą podstawą do uznania go za trafny. Rzetelność jest koniecznym, ale niewystarczającym warunkiem traf­ności. Test nierzetelny nie może być trafny, ale test rzetelny trafnym być nie musi. Określając trafność próby sprawności fizycznej, odpowiadamy na następujące pytania: 1) którą właściwość (zdolność, umiejętność itd.) czy kombinację różnych właściwości test mierzy? 2) jak trafnie dany test określa odpowiednie kryterium? 3) jak trafnie dany test mierzy (odzwierciedlą) model teoretyczny (konstrukt), dla którego nie istnieje proste kryterium trafności? 4) jakie są dowody na to, że model teoretyczny (konstrukt) sam reprezentuje rzeczywistą cechę odznaczającą się (choćby pośrednio) mierzalnymi różnicami indywidualnymi? Trafność teoretyczna- oparta jest na logicznym wiązaniu definicji teoretycznej i operacyjnej. Kryterium Odpowiedniość definicji operacyjnej i skonstruowanego na jej podstawie testu jest ocenia­na na podstawie zrozumienia definicji teoretycznej. Zwykle takie zrozumienie nie jest łatwe. Definicje zawierają, bowiem tzw. konstrukty teoretyczne (hipotetyczne), czyli zjawiska bezpośrednio, nieobserwowalne. Trafność teoretyczna zakłada, że pomiar wyraża wszystkie najistotniejsze symptomy interesującego (zdefiniowanego teoretycznie) zjawi­ska. Trafność teoretyczną ocenia się nie tylko za pomocą jednego współczynnika korelacji między wynikiem testu a przyjętym kryterium. Pojęcie to odnosi się przede wszystkim do takich testów, w których mierzy się cechy, dla których nie można uzyskać kryteriów zewnętrznych.

Trafność teoretyczną można określić kilkoma sposobami: • Metoda sprawdzania różnic między grupami, które - zgodnie z teorią - powinny się różnić. • Metoda analizy macierzy korelacji i analizy czynnikowej.

• Metoda badania wewnętrznej struktury testu- analizuje się tu korelacje między różnymi testami albo różnymi częściami testu. W szczególności części testu (mierzącego tę samą właściwość) powinny wykazywać wysoką korelację • Metoda badania, w jaki sposób wyniki testowe ulegają wpływom środowiska lub jak różnię się poszczególne osoby pozycję na linii zmienności danej cechy.

• Metoda wielowymiarowych analiz statystycznych, traktowanych komplementarnie i stosowanych etapowo.

Wiele złożonych elementów (np. sprawność fizyczna) nie może być ocenianych jednym testem, ponieważ w tych wypadkach w ogóle nie można takiej próby znaleźć. Stąd tworzy się różne zestawy, zwane bateriami testów. Autorzy baterii testów przyjmują następujące założenia wyjściowe: jeżeli chcemy wyjaśnić możliwie najpełniej zróżnicowanie zmiennej zależnej (np. hipotetycznie przyjęta: sprawność fizyczna), powinniśmy szukać zmiennych niezależnych (składniki sprawności fizycznej), które nie są ze sobą powiązane, ale mają wysoki współczynniki korelacji ze zmienną zależną. Bateria testowa odznacza się tym, że wszystkie testy (subtesty) w nią włączone są standaryzowane, a ich trafność jest określona wobec jednego kryterium.

Trafność treściowa (wewnętrzna)- może dotyczyć sytuacji, w której chcemy ocenić, w jakim stopniu pokrywa się np. sprawdzian umiejętności sportowo-technicznych z tym, co było wyuczone zgodnie z zakresem progra­mowym w danym okresie szkolnym. Analiza dotyczy wówczas adekwatności poszczegól­nych zadań z punktu widzenia treści i celu dydaktycznego przedmiotu oraz znaczenia uwzględnionych elementów w całości programu nauczania. Trafności treściowej nie wyraża się przez obliczony jakiś współczynnik, ale przez zgodność niezależnych ekspertyz. Trafność prognostyczna i równoległa- po dokonaniu analizy trafności teoretycznej możemy odwołać się do badania statystycznej trafności testu. Służy temu zbadanie korelacji między testem a przyjętym kryterium czy większą liczbą kryteriów. Tradycyjnie określamy trafność za pomocą współczynnika trafności. Wyraża on związek między danymi otrzymanymi za pośrednictwem testu a danymi kryterialnymi, a więc pozwala na określenie, z jakim stopniem pewności pomiar testowy może być stosowany jako podstawa diagnozy lub prognozy. Trafność równoległa(diagnostyczną)- mówimy o niej wtedy, kiedy istnieje potrzeba zastąpienia jednego typu pomiaru czy pomiarów innym testem czy testami. Na podstawie definicji teoretycznej tego, co chcemy zmierzyć, konstruujemy jakąś miarę (kryterium) tak, aby było ono w najwyższym stopniu trafne, a równocześnie możliwie proste. Trafność równoległą (diagnostyczną) wyraża się pewnym współczynnikiem trafności (podobnie jak trafność prognostyczną).

---