Starzenie się społeczeństwa to również zaburzenia poznawcze. W krajach europy odnotowuję się wzrost chorych za schorzeniami uwarunkowanymi w podeszłym wieku, również w Polsce zwiększa się ilość osób starszych i w stałej populacji istnieje tolerancja rosnąca.
Odsetek ludności po 65 roku życia |
Spis ludności w 2002 roku |
Prognoza na 2030 rok |
|
12,8% |
23,8% |
Gwałtowne starzenie się społeczeństwa powoduje obniżenie zdolności poznawczych. Poznanie łączy w sobie wiele sprawności i jest składową:
Uczenia się
Uwagi
Pamięci
Mowy
Oraz funkcji wykonawczych( planowania, osąd, ustalanie celów, podejmowanie decyzji).
Charakterystyczną cecha fizjologicznego starzenia się jest znaczne zwolnienie tempa przetwarzania informacji i towarzyszące trudności w wykonywaniu czynności nie zawsze skomplikowanych i złożonych.
Klinicznie osłabienie funkcji poznawczych dzieli się na:
Osłabienie pamięci związane z wiekiem
Łagodne zaburzenia poznawcze
Otępienie
Skargi osób starszych przy osłabionej pamięci nie mają bez pośredniego potwierdzenia w potwierdzonych tekstach psychomotorycznych. Pogodne zaburzenia pamięci( towarzyszą potwierdzone zmiany w testach psychomotryczych) nie zaburzają codziennej aktywności i nie obniżają funkcji poznawczych w trakcie mówienia i abstrakcyjnego.
Częstość występowania otępienia w wieku 60-64 lat ocenia się na 1% zaś po 9 roku życia już na 40 %.
Otępienie charakteryzuje poważne osłabienie funkcji poznawczych utrudniających w znaczny sposób codziennie funkcjonować. WHO definiuje demencji jako zespół objawów wywołujących chorobą mózgu o przewlekłym lub postępującym przebiegu.
Kliniczne cechy to zaburzenie wyższych czynności korowych:
Pamięć, myślenie i ocena sytuacji
Mowa, liczenie i rozumienie
Zdolność do uczenia się
Powyższym zmianom towarzyszą a niejednokrotnie wyprzedają problemy emocjonalne, w zachowaniu i motywacja do działania.
Przyczyny otępienia:
Choroba Alzheimera ( 50-70%)
Czynnik naczyniopochodny (12-30%)
Zaniki czołowo skroniowe
Otępienie z ciałkami Lewiego
Idiomatyczna choroba Parkinsona
Inne choroby neurodegeneracyjne
Najczęstsze skargi osób starszych dotkniętych demencję w pierwszej fazie choroby:
Zaburzenia pamięci świeżej, w dalszej kolejności później
Zaburzenia orientacji i zachowania
W ostatniej fazie choroby dochodzi do :
Utraty możliwości porozumienia się
Utraty możliwości poruszania się
Całkowite uzależnienie od rodziny lub opiekunów
Nie ma dzisiaj leku leczącego chorobę, są jedynie farmaceutyki spowalniające choroby oraz modyfikujące poza poznawcze objawy. Można wpłynąć na wzmożone pobudzenie, depresje, apatie, zaburzenia snu. Nie farmakologiczna terapia skierowana jest na jak najdłuższe zachowanie aktywność i samodzielności w czynnościach samoobsługowych i obejmuje:
Usprawnienie ruchowe
Ergoterapię
Trening pamięci i orientację
Terapia wspomnieniowa
Muzykoterapia, biblio terapia,
Zagadnienia zdrowia w okresie starzenia się jest priorytetem, dlatego należy zwracać uwagę nie tylko na uwarunkowania medyczne i fizyczne ale również na witalność poznawczą.
Rozmiar i skala problemu starzenia się wymusza na organizatorach opieki, administracji rządowej i parlamencie stworzenie warunków do opieki gerontologicznej, co wiąże się również ze wzrostem liczby placówek geriatrycznych powiązanych ściśle z podstawową opieką zdrowotną. Należy jednocześnie pamiętać o rodzinie opiekunach sprawujących stałą pomoc, codziennie przez wiele miesięcy, a nawet lat. Narażeni są oni na przewlekły stres i permanentnie zmęczeni co w przyszłości skutecznie przyczyni się do wzrostu liczby osób potrzebujących pomocy medycznej.
Dla dziecka w wieku przedszkolnym dobrą szkołą społecznego uczenia się są zabawy. Szczególnie ważne są zabawy w role. Dziecko samo sobie ustala jakieś obowiązujące reguły. Służy ono dobremu rozumieniu ról społecznych pełnionych przez osoby dorosłe.
Zabawy stanowią także okazję do nawiązywania i rozwoju kontaktów społecznych z rówieśnikami, wchodzenie w interakcje.
W kontaktach dziecka z rodziną i rówieśnikami w przedszkolu i szkole rozwija się specyficzny dla danej jednostki wzorzec temperamentu, emocji, zdolności intelektualnych. Ujawnia się wtedy również takie cechy osobowościowe jak: skąpstwa, uległość, chęć podobania się innym. Rozwój osobowości postępuje równocześnie z rozwojem społecznym, emocjonalnym , poznawczym.
Ważną rolę w kształtowaniu się osobowości odgrywa socjalizujący proces identyfikacji. Pozwala on postrzegać siebie w kategoriach społecznych- w kontekście rodziny., grupy sąsiedzkiej, religijnej, narodowej, wyznaczonej przez płeć. Ustala się wtedy tożsamość płciowa
W późniejszym okresie rozwój osobowości to przede wszystkim proces kształtowania się własnej świadomości jako podmiotu własnych działań. Wiąże się on z gromadzeniem i opracowywaniem doświadczeń pochodzących z porównywania:
Siebie z innymi
Siebie w różnych rolach i perspektywach
Swoich różnych stanów podczas pełnienia określonej roli
Związane ze szkoła funkcjonowanie dziecka stwarza okazję do poznania i oceniania siebie i utrwalania przekonań na swój temat. Rozwija również oczekiwania dotyczące efektów i wartości swego działania oraz ich społecznej oceny. Doznawanie sukcesów w sferze zadaniowej i społecznej, prowadzi do rozwoju poczucia kompetencji oraz do przekonania o skuteczności swoich działań w przyszłości. Brak sukcesów oraz otrzymywanie negatywnych oceń społecznych powoduje zwątpienie w swoje możliwości i niechęć przed podejmowaniem kolejnych wysiłków z obawy przed niepowodzeniem.
W okresie dorastania szczególnego znaczenia nabiera krystalizowanie się tożsamości, co wykazał Erikson. Jest to proces dla młodzieży trudny i często dochodzi do tzw. kryzysu tożsamości którego pokonanie sprzyja dojrzewaniu osobowości. Stabilizowanie się tożsamości oraz uczuć przypada na drugą fazę dorastania czyli na wiek młodzieńczy. Rozbudowują się wówczas interpersonalne związki młodzieży, rozwija się jej życie erotyczne a stosunek do osób dorosłych staje się na ogół bardziej pozytywny. Młodzież jest coraz bardziej autonomiczna, jej postawy stabilizują się, przyjmując postać światopoglądu.
Jednak zarówno światopogląd młodzieży jak i poszczególne wyznawane przez nią wartości są znacznie zróżnicowane. Różnice te są w zależne od poziomu wykształcenia młodzieży. Rozmaite są kierunki aktywności młodzieży w różnym stopniu angażuje się ona w działalność społeczną i polityczną. Zainteresowania młodzieży są skierowane ku życiu osobistemu, w tym ku problemom dotyczącym wyboru przyszłego zawodu. Zadania rozwojowe młodzieży wypełnia w różnym zakresie i w rozmaity sposób. Dorosłość ma indywidualny przebieg chociaż w ramach określonych prawidłowości rozwoju.
Rola procesów socjalizacyjnych w rozwoju osobowości:
Procesy socjalizacyjne to serie zjawisk dotyczących osobowości grup społecznych, zbiorowości, w taki sposób ze są one seriami zjawisk tylko społecznych. W społeczeństwie występuje wiele procesów w których zjawiska ekonomiczne, estetyczne, religijne są splecione z zjawiskami społecznymi. Procesy te nazywamy procesami socjalizacyjnymi. Procesem socjalizującym będzie np. proces przystosowanie się osobowości do nowych warunków kultury i struktur zbiorowości po przeniesieniu się do innego środowiska (np. przystosowanie ucznia do pracy zawodowej).
Najważniejsze dla procesów socjalizujących jest:
Rodzina
Grupa rówieśnicza/ społeczna
Szkoła/ placówki wychowawcze
Rodzina ma największy wpływ na rozwój moralno- społeczny dziecka, zaspokajająca potrzeby materialne dające poczucie bezpieczeństwa, w pełni zintegrowana, zapewniający dzieciom optymalny rozwój ich osobowości zaś powodująca niedostosowanie, negatywne sytuacje w jej życiu wewnętrznym jak atmosfera rodzin, wywołująca napięcie psychiczne, brak poczucia bezpieczeństwa, ostre konflikty między rodzicami stwarzające uczucie stałej niepewności w domu rodzinnym, dezintegracja rodziny kłótni, awantur niskiego poziomu kuluarowego, brak zainteresowania dzieckiem, egoistyczna postawa rodziców, odizolowanie się rodziców od otoczenia, postawy rodziców reprezentujące odmienne, od proponowanych przez szkołę treści wychowawczych.
Grupa rówieśnicza/ społeczna.
Odgrywają w życiu młodego człowieka obok rodziny najważniejszą rolę. Rówieśnicy stają się dla młodego człowieka wzorem, który stara się naśladować czy nawet poddaje się wpływom swoim przyjaciół. Dla dorastającej młodzieży grupa rówieśnicza staje się pewnym oparciem. Korzysta z udzielanych przez swoich kolegów czy koleżanki sugestii, informacji, co do kierunku dalszego kształcenia, czy do wyboru odpowiedniego zawodu. Często to nie jednostka decyduje o wyborze dalszej drogi życiowej, lecz grupa, z którą się identyfikuje; ulega jej wpływom. Grupy pełnią ważną funkcję w postaci uspołecznienia i wprowadzenia w świat dorosłości.
Szkoła/ placówki wychowawcze.
Dziecko rozpoczynające naukę w szkole staję się członkiem społeczności szkolnej, w której działa system norm regulujących postępowaniem uczniów. W szkole dziecko uczestniczy w lekcjach , wzbogacając posiadany zasób umiejętności oraz nawiązuje kontakty społeczne. Szkoła kieruje procesem nauczania, ale także organizuje życie społeczne uczniów.
Społeczna rola uczniów łączy się z wykonywaniem przez niego czynności wymagających współdziałania w ramach kontaktów społecznych nawiązywanych podczas pobytów w szkole. Udział w zajęciach szkolnych wywiera dodatni wpływ zarówno na rozwój umysłowy jak i na przebieg socjalizacji.
Przejawy zachowań aspołecznych.
Zachowania aspołeczne są to wszelkie sposoby postępowania niezgodne z ogólnie przyjętymi regułami, normami społecznymi.
W znaczeniu socjologicznym aspołeczna jest każda jednostka godząca swoim postępowaniem w interes całości społeczeństwa, nie respektująca przyjętych norm społeczno-moralnych.
względem własnej osoby - autoagresja ( samo okaleczanie, samobójcze próby).
w rodzinie i szkole: kłamstwo, kradzieże, niechęć do nauki i pracy, agresywność, wagary, ucieczki.
w szerszym środowisku społecznym- gang, szajka., subkultura.
Pojęcie osobowości.
Osobowość społeczna i jej elementy składowe.
Osobowość człowieka jest wytworem społeczeństwa i jego kultury. Termin osobowości jest używany w naukach społecznych, filozofii, psychologii, antropologii prawie i socjologii.
Osobowość łac. Persona= osoba, personality.
Osobowość nie jest cechą gatunkową, lecz cechą kulturową. Każdy człowiek posiada osobowość, z wyjątkiem jednostek wyrosłych poza społeczeństwem, lecz istnieją między nimi znaczne różnice ze względu na różne środowiska.
Elementy składowe osobowości są różnego pochodzenia. Jedne z nich są przekazywane dziedzicznie- nazywamy je elementami biogennymi. Drugi składnik osobowości to elementy psychogenne. Kolejnym są elementy socjogenne.
Elementy biogenne- właściwości anatomiczne., wzrost, budowa organizmu, jego właściwości fizjologiczne itd.
Elementy psychogenne- pamięć, wola, wyobraźnia, uczucia, inteligencja, spostrzegawczość, temperament.
Elementy socjogenne- internalizowanie w procesie socjalizacji.
Aktywność własna.
Aktywność jednostki wywodzi się z jej wrodzonej zdolności do czynnego zaspakajania potrzeb. Aktywność człowieka wyznaczona jest zarówno przez biologiczne właściwości organizmu, jak również przez uwarunkowania społeczne. Świat otaczający człowieka wyznacza w pewnym sensie zakres jego aktywności. Zjawisko to jest bardziej wyraźne w odniesieniu do małego dziecka, uzależnionego fizycznie od otoczenia.
Dorastający człowiek, także w oparciu o własną aktywność zdobywa coraz to nowe doświadczenia, wchodzi w interakcje z rożnymi ludźmi, podejmuje złożone zadania, pełni coraz bardziej skomplikowane role społeczne, a tym samym zasadniczo wpływa na kształtowanie własnej osobowości.
Role społeczne.
Każdy człowiek pełni w społeczeństwie różnorodne role społeczne. Rola społeczna - jest to sposób zachowania, którego oczekuje się od jednostki ze względu na miejsce, jakie zajmuje ona w grupie społecznej. Z podjęciem danej roli wiąże się z przyjęciem systemu reguł postępowania. Innego zachowania oczekuje się od ucznia, innego od nauczyciela itp.
Człowiek niemal od pierwszych chwil życia podlega oddziaływaniom społecznym. Rodzice, wychowawcy, rówieśnicy, stawiają jednostce wymagania dotyczące jej sposobu zachowania się. Człowiek uczy się zatem zachowywać w taki sposób, który przynosi ma aprobatę grupy społecznej. Unika zaś rodzajów postępowania, które są sprzeczne z wymogami grupy. A należy pamiętać że nie zawsze człowiek przyjmuje role narzucone mu przez społeczeństwo. Czasem dzieje się tak dlatego, że dana rola jest dla niego zbyt trudna, ma jakieś negatywne doświadczenia związane z jej pełnieniem. Odrzucenie roli wiąże się często z brakiem właściwych wzorów postępowania.
Osoby znaczące.
Na wybór i sposób pełnienia ról społecznych, a tym samym na kształcenia osobowości, wywierają duży wpływ tzw. osoby znaczące. Osobami tymi są zazwyczaj ludzie, z którymi przebywamy przez dłuższy czas, którzy są dla nas szczególnie ważni, i często decydują o naszym postępowaniu. Osobami znaczącymi są przede wszystkim rodzice, rodzeństwo, wychowawcy, przyjaciele. Osoby znaczące są wzorami do naśladowania. W toku rozwoju jednostka przechodzi stopniowo od naśladownictwa cenionych i atrakcyjnych sposobów zachowywania się innych ludzi do przyswojenia sobie rozmaitych reguł postępowania i w sposób bardziej świadomy i do samodzielnego stosowania ich w różnych sytuacjach.
Przyjmowanie wzorów.
We wczesnych stadiach życia człowieka przejmowanie wzorów odbywa się na drodze; empatii, naśladowania, modelowania i identyfikacji.
Empatia to wczuwanie się w stany psychiczne innych osób. Z jednej strony może być trafne rozumienie czyichś uczuć, z drugiej doznawanie reakcji emocjonalnej, wywołanej przez spostrzeżenie cudzych emocji.
Naśladowanie jako forma gromadzenia doświadczenia występuje wtedy gdy jednostka obserwując zachowanie osoby znaczącej naśladuje ją. Naśladowanie wiąże się z zewnętrznym przyjmowaniem reguł postępowania. Dziecko naśladuje matkę, nie dlatego, iż uważa, że co ona robi jest moralnie słuszne, ale dlatego, że jest ona dla niego osobą znacząca.
Modelowanie jednostka przejmuje od osoby znaczącej (modelu) nie tylko określone formy zachowania, ale również tendencje uczuciowo- motywacyjne.
Identyfikacja obejmuje tendencje do przejmowania zachowań zewnętrznych i wewnętrznych stanów emocjonalno- motywacyjnych. Identyfikacja wiąże się z chęcią całkowitego upodobania się do osoby, z którą jednostka się identyfikuje.
Typy osobowości.
Istnieje wiele typów osobowości.
Hipokrates stworzył klasyfikacje temperamentów wyróżniając typy: sangwinika, melancholika, choleryka, flegmatyka.
Kretschmer przyjął korelację między budową ciała, a osobowością (typy pykniczny, asteniczny, atletyczny).
Spranger na podstawie typologii psychologicznych wyróżnił typy człowieka: teoretyczny, ekonomiczny, estetyczny, społeczny, religijny.
Jung wyróżnił typy introwertyka i ekstrawertyka ( i podtypy myślący, uczuciowy, intuitywny, zmysłowy).
Klasyfikacje socjologiczne.
Jednym z twórców takiej klasyfikacji jest Florian Znaniecki według niego społeczne typy osobowości kształtują się od wpływem ról społecznych, w których przebiega socjalizacja. Wpływ kręgów społecznych kształtuje „typy biograficzne” ludzi czyli typy osobowości.
Kręgi wychowawcze- szkoła tworząca typ człowieka dobrze wychowanego.
Kręgi pracy- ( gospodarstwo, warsztat, zakład pracy).
Kręgi zabawy- (rówieśnicy) tworzą człowieka zabawy.
Znaniecki wyróżnia także typy ludzi zboczeńców zaliczając ludzi, którzy nie zaliczają się do żadnej z wyżej wymienionych kategorii.
Dojrzałość szkolna.
Rozpoczęcie nauki w klasie pierwszej jest przełomowym momentem zarówno w życiu dziecka jak i całej jego rodziny. Wchodzi ono w nową rolę społeczną - rolę ucznia. Aby dziecko odniosło sukces muszą zostać spełnione określone warunki tzn. powinno osiągnąć dojrzałość szkolną.
Jak ważne jest zagadnienie świadczy m.in. fakt wprowadzenia zmian w ustawie o systemie oświaty zgodnie z postanowieniem ( art.14 ust.3 ustawy z dnia 7 września 1991 roku. O systemie oświaty. Dz. U. Nr. 67, poz. 329 pożń. zm.) od 1 września 2004 dzieci sześcioletnie są zobowiązane odbyć roczne przygotowanie przedszkolne w przedszkolu bądź oddziale przedszkolnym zorganizowanym w szkole podstawowej.
Celem tych zmian jest wyrównanie wszystkich sześciolatków na równy start w szkole tj. wszechstronne przygotowanie dzieci do warunków szkolnego nauczania i wychowania.
Co to jest dojrzałość szkolne?
Według S.Szumana dojrzałość szkolna to osiągnięcie przez dziecko takiego poziomu rozwoju fizycznego, społecznego i psychicznego, który czyni je wrażliwym i podatnym na systematyczne nauczanie i wychowanie w klasie pierwszej szkoły podstawowej.
Zależy ona od wielu czynników:
od warunków bytowych dziecka
wykształcenia rodziców
wychowania przedszkolnego
zdolności dziecka i jego zdrowia
Rozpatrując gotowość dziecka do nauki należy wziąć pod uwagę następujące elementy:
rozwój fizyczny
rozwój procesów poznawczych
rozwój społeczny i emocjonalny
Dziecko dojrzałe do nauki jest ogólnie sprawne ruchowo. Posiada dobrą sprawność manualną, poprawnie funkcjonującą jego narządów zmysłów. Dziecko jest odporne na choroby i wysiłek fizyczny, bardziej zahartowane, zdolne do większego wysiłku, także intelektualnego. Jest pogodne, aktywne, chętne do pracy. Oceny rozwoju fizycznego i stanu zdrowia dokonuje lekarz opiekujący się dzieckiem.
Występujące niekiedy różne schorzenia obniżają wydolność w pracy szkolnej i stanowią niekiedy czasowe przeciwwskazanie do podjęcia takiego wysiłku, jakim jest nauka szkolna.
Dojrzałość umysłowa.
Oceny rozwoju w tym aspekcie dokonuje przede wszystkim psycholog. Na dojrzałość umysłową składa się wiele czynników:
Koncentracja uwagi - dziecko potrafi uważnie i ze zrozumieniem słuchać tego co mówi nauczyciel, rozumie i spełnia polecenia. Potrafi koncentrować się na konkretnych zadaniach ignorując inne bodźce.
Rozwój mowy- dziecko posiada umiejętność swobodnego i zrozumiałego dla otoczenia wypowiadania się, opowiadania, wyrażania życzeń, pytań, własnych sądów. Prawidłowa jest artykulacja oraz zasób słów i pojęć.
Rozumienie symboliki- dziecko potrafi konkretnie oderwać się od konkretnych przedmiotów i zjawisk, coraz sprawniej posługuje się pojęciami i symbolami. Dzięki umiejętności myślenia symbolicznego dostrzega związek między znakami graficznymi, a odpowiadającymi im znaczeniami.
Operacja myślowe- dziecko rozumie związki zachodzące między faktami, posiada umiejętność interpretowania nowych sytuacji, historyjek obrazkowych, ilustracji. Potrafi dokonać klasyfikacji przedmiotów według określonego kryterium. Rozumie wydawane polecenia oraz instrukcje do zadań (adekwatne do wieku). Dziecko jest aktywne poznawczo, dobrze orientuje się w najbliższym otoczeniu.
Percepcja wzrokowo-słuchowa oraz koordynacja wzrokowo- słuchowa- dziecko umie dokonywać analizy oraz syntezy wzrokowej niezbędnej w procesie różnicowania kształtów, dźwięków, ich rozpoznawania, porównywania i odtwarzania kierunków, położenia i proporcji wymiarów odwzorowywanych form graficznych. Umiejętność kontrolowania wzrokiem własnych ruchów pozwala mu świadomie nimi kierować.
Dojrzałość społeczno- emocjonalna- dziecko jest w znacznym stopniu samodzielne. Chętnie i łatwo nawiązuje kontakt z nauczycielem i kolegami. Posiada umiejętność podporządkowania się niezbędnym wymaganiom dyscypliny. Jest obowiązkowe i wrażliwe na opinie nauczyciela. Cechuje je taki stan równowagi nerwowej, który umożliwia opanowawywanie reakcji emocjonalnych. Dziecko nie wybucha płaczem z byle powodu, nie jest agresywne, lękliwe. W przypadku jakichkolwiek problemów czy wątpliwości rodzice mogą zgłosić się na badanie do poradni psychologiczno-pedagogicznej. Po dokładnej diagnozie można sprecyzować problem, sformułować program pracy, określić kierunki i metody działania. Systematyczna praca powinna przynieść efekty. Gdy jednak zaburzenia są zbyt silne i nie ma możliwość szybkiej poprawy, proponuje się dziecku i jego rodzicom tzw. odroczenie obowiązku szkolnego. Dodatkowy rok przeznaczony jest na intensywną pracę stymulującą rozwój zaburzonych funkcji.
Wszystkie elementy dojrzałości szkolnej są jednakowo ważne. Jednak rozwój dziecka w poszczególnych zakresach nie zawsze przebiega równomiernie. Czasem np. umiejętność postępowania w sytuacjach przerasta rozwój umysłowy i odwrotnie. Dopiero wzajemna zgodność poziomów rozwoju daje możliwość sprostania różnym wymaganiom szkoły i dopiero wówczas możemy mówić o dojrzałość dziecka.
Lista pytań jakie powinni zadać sobie rodzice dzieci sześcioletnich:
samo zawiązać sznurowadło i zapiąć guziki.
skakać na jednej nodze, na obu nogach.
czy chętnie bierze udział w zabawach ruchowych.
lepić z plasteliny.
ciąć nożyczkami według wyznaczonej linii prostej i krzywej.
czy prawidłowo wymawia wszystkie głoski ?
czy w opowiadaniu posługuje się zdaniami złożonymi ?
czy wyrażą się prawidłowo pod względem gramatycznym ?
czy łatwo dopiero właściwe słowa ?
czy odróżnia lewą stronę swojego ciała od prawej ?
czy posługuje się jedną ręką w pracach wymagających wyboru ?
kolorować obrazek nie wykraczając po za linie ?
obchodzić się przyborami do pisania, czy lubi rysować ?
narysować postać ludzką, która jest kompletna, a części ciała rozmieszczone są właściwie.
grupować klocki według barwy, kształtu, wielkości.
znaleźć kilka różnic w dwóch obrazkach pozornie identycznych.
grupować przedmioty i obrazki wg określonych kryteriów.
kojarzyć przedmioty lub obrazki „pasujące do siebie” np. sanki- śnieg
dobrać do wzoru takie same obrazki, takie same litery, takie same słowa.
odtworzyć wzór z klocków.
prawidłowo różnicować dźwięki z otoczenia.
wyróżnić głoskę na początku wyrazu.
różnicować dźwięki podobne np. kura- góra (k-g)
rozwiązywać proste zagadki.
skupić się na wykonywanej czynności.
wysłuchać 4-5 poleceń, później zastosować się do nich.
po skończonej pracy posprzątać po sobie.
dokończyć rozpoczętą pracę.
bawić się z rówieśnikami.
podporządkować się poleceniom dorosłym.
Złożoność wychowania.
Zachowanie człowieka zależy od uwarunkowań zewnętrznych jak i wewnętrznych czyli osobistych przeżyć, potrzeb, aspiracji, motywów, dążeń oraz funkcjonowania organizmu. Takim uwarunkowaniom podlega również wychowanie.
Złożoność wychowania pokazuje zarówno proces adaptacji do obowiązujących norm postępowania społecznego, który polega na asymilacji tj., przyswajaniu nowych norm postępowania i akomodacji- czyli zmianie starych norm tak aby do nowych się dostosować.
Złożoność wychowania polega na świadomości iż jest ono nie jest tylko zapamiętaniem i rozumieniem pożądanych wychowawczo norm postępowania, ale pełną ich akceptację i uzewnętrznienie, a wiec uczynienie z niej idei własnego postępowania.
Intencjonalność wychowania.
Oznacza to, że wychowawca jest świadomy celów jakie pragnie realizować. W przypadku wychowawców zawodowo wykonujących taki zawód, znajomość celów wychowania jest priorytetowa, rodzice nie zawsze uświadamiają sobie cele wychowania. ( choć czasem potrafią określić, że chcą aby ich dziecko- darzyło szacunkiem innych, było zaradne życiowo, rzetelne w pracy ...)
Wychowanie obejmuje wyłącznie wpływy intencjonalne, czyli świadomie ukierunkowane, może być również cel ograniczony do towarzyszenia dziecku w rozwoju i świadome wycofywanie się wychowawcy z pozycji kierowniczej w miarę usamodzielnienia się wychowanków i przejmowania odpowiedzialności za własny rozwój.
Przesadna świadomość celów, zwłaszcza tych mało realnych i nie liczącymi się z możliwościami rozwojowymi dziecka stworzy tylko grę pozorów. Pytanie czy nadmierne kierowanie drugą osobą nie spowoduje odzwyczajenie dziecka za własny rozwój, czy mamy prawo narzucić im określony styl życia...
Interakcyjność wychowania.
Oznacza to, że proces wychowania nie miejsce w sytuacji interakcji, tj. współdziałania ze sobą wychowawcy i wychowanka. Współdziałanie polega na sprężeniu zwrotnym, czyli działaniem dwukierunkowym. W procesie wychowania każdy jest zarówno przedmiotem jak i podmiotem wychowania, tzn., że wychowawca wpływa na wychowanku i na odwrót. Wychowanek nie jest jedynie biernym odbiorcą wpływów wychowawczych, lecz jest w stanie odpowiednio na nie zareagować i wywołać zmianę w wychowawcy.
Proces wychowania jest tym skuteczniejszy im bardziej sprzyja zaktywizowaniu i usamodzielnieniu wychowanka oraz częściej wychowawcy na tym zależy w dalszych z nim kontaktach.
Relatywność wychowania.
Wiąże się ona z trudnościami w przewidywaniu skutków wychowania. Relatywność to uwzględnienie, że na wychowanie ma wpływ szereg czynników, które nie jesteśmy w stanie uwzględnić, czy wyeliminować. ( np. środowisko rówieśnicze, media, patologiczna rodzina...)
Psychologiczno- pedagogiczne spojrzenie na wychowanie. Współczesne koncepcje wychowania.
Koncepcje psychologiczne skrajny behawioryzm.
Główne założenie behawioryzmu mówi, że każdy człowiek jest istotą zewnątrz sterowalną, czyli zachowanie szczególnie zależy od uwarunkowań zewnętrznych.
Wychowanie jest więc bezpośrednim oddziaływaniem na wychowanków w formie manipulacji czy indoktrynacji połączonych z różnymi nagrodami i karami.
Główna teza behawioryzmu- zachowanie człowieka jest jedynie reakcja na bodźce z zewnątrz. Bodźce (S) wyznaczają określone reakcje, czyli sposoby zachowania (R). znając więc bodźce, z łatwością możemy przewidzieć reakcje i odwrotnie, zidentyfikowanie reakcji pozwala wnosić o specyfice bodźców.
Wychowanie jest jedynie bezpośrednim oddziaływaniem wychowawcy na wychowanka, polegającym na jawnym kierowaniu rozwoju, nieuwzględnianiu i lekceważeniu przysługującego mu prawa do własnej aktywności samodzielności.
Jest to typ zachowania, gdzie pozbywa się dziecko prawa do własnej decyzji i podmiotowego traktowania. Stosuje się przymus zewnętrzny i uprzedmiotowienie dzieci. Traktuje się go jako towarzystwo pozbawione twórczych, kompetencji, własnych aspiracji, oczekiwań, preferowanych wartości. Kształtuje się człowieka uległego i podporządkowanego.
Celem wychowania jest modyfikacja widzialnych reakcji człowieka, nie natomiast zmiana wewnętrznych stanów, siły woli, lęku, poczucia winy.
Mówi się o tzw. inżynierii behawiorystycznej lub technologii zachowania.
Koncepcje humanistyczne.
Protestem przeciwko koncepcji behawioralnym jest stworzenie nowej koncepcji tzw. humanistycznej.
Założenie: każdy człowiek jest ze swej istoty jednostką aktywną i samodzielną, a nie bezwolnie ulegająca wpływom środowiska.
Każdy ma prawo i obowiązek ponoszenia odpowiedzialności za własny rozwój oraz aktualizowanie w nich drzemiących możliwości.
Wychowanie w koncepcji humanistycznej.
To postępowanie nie dyrektywne tj., wykluczające wszelkiego rodzaju narzucanie dzieciom czegokolwiek i rezygnacja z każdej formy przymusu, w tym także wymuszania na nich posłuszeństwa lub bezwzględnego podporządkowania się dorosłym. Wychowanie ma stwarzać warunki do samorealizacji i do zrozumienia co robią, do bycia otwartym na nowe doświadczenia, bycie niezależnym, twórczym.
Zadaniem wychowawcy jest stworzenie atmosfery pozbawionej lęku, frustracji, stresów czyli warunków sprzyjających nabywaniu przez wychowanków cech osobowości takich jak: pozytywna samoocena, spontaniczny, tworzy głębokie relacje z ludźmi, ma poczucie humoru, oryginalny.
W koncepcji humanistycznej koncentracja jest na wychowanku jako osobie.
Koncepcje psychospołeczne.
Na kształtowanie osobowości mają wpływ nie tylko czynniki biologiczne, ile uwarunkowania społeczne. O zachowaniu człowieka decyduje sytuacja społeczna z jaką spotkał się w domu, szkole, pracy. Odmianą teorii psychospołecznej jest teoria interpersonalna H.S. Sulliwana- decydującym czynnikiem rozwoju człowieka są stosunki interpersonalne z innymi ludźmi. Charakter interpersonalny mają również takie zjawiska jest spostrzeganie, myślenie, zapamiętywanie, mowa- zatem ważne jest w procesie wychowania wzajemna wymiana zdań, poczucie bezpieczeństwa.
Proces wychowania ściśle związany jest ze środowiskiem w którym dziecko żyje. Jeśli uczeń w dobrze funkcjonującej szkole sprawia kłopoty, można przyjąć, ze środowisko rodzinne jest nie właściwe i tam panują nie dobre warunki wychowania- interakcji społecznych. Skuteczność wychowania zależy również od zaspakajania indywidualnych potrzeb dziecka- bezpieczeństwa, przynależności, miłości.
Wychowanie w koncepcjach pedagogicznych.
Koncepcja Janusza Korczaka- domaga się przestrzeganie bezwzględnego przestrzegania praw dziecka- do szacunku, radosnego dzieciństwa, ale i do łez, posiadania rzeczy i tajemnic. Innym założeniem jest również troska o rozwój samorządności dzieci i młodzieży- utworzył sąd koleżeński, radę samorządową i sejm dziecięcy, był również twórcą metody socjometrycznej „ Plebiscyt życzliwości i niechęci”.
Sąd koleżeński.
W skład sądu wchodziło 5 wychowanków i nauczycieli- zespół sędziowski wyrokował w oparciu o kodeks, który stworzył Korczak. Składał się ze 100 paragrafów, z których większość stanowiły paragrafy uniewinniające i przebaczające. Skargi można było wnosić na wychowawców inne dzieci jak i na samego siebie. Skargi zapisywane były na tablicy - Lista spraw.
Rada samorządowa.
Zadaniem rady było inicjowanie powoływanie „komisji problemowych”. Np., komisja sprawdzania czystości, zeszytów, podręczników. Składał się z 10 wychowanków i 1 wychowawcy. Obradowała raz w tygodniu i była organem wybieralnym.
Sejm dziecięcy.
Stanowił najwyższą instancje samorządową. Był organem ustawodawczym. Do zadań sądu należało zatwierdzanie lub uchylanie decyzji sądu koleżeńskiego, podjęcie uchwał związanych z funkcjonowaniem zakładu, wydalanie z zakładu- nawet osób z personelu...
Plebiscyt życzliwości i niechęci.
Polegał na wzajemnym ocenianiu się wychowanków. Oceny zgłaszano za pomocą 3 kartek na których zapisywane było, +, -, 0, (lubię, nie lubię, jest mi obojętny).
Miało pomóc w umiejętnościach oceniania innych, pełnił funkcję diagnostyczną i wychowawczą.
Dzieciństwo - czas wzrastania.
Szacunku dla tajemnic i wahań cięzkiej pracy wzrostu !
Dzieciństwo- czas tworzenia się człowieka.
Dziecko nie, że będzie,
ale już jest człowiekiem !
Lata dziecięce są górami,
z których rzeka bierze swój
początek, rozpęd i kierunek.
Jak śmiemy je lekceważyć ! (...)
Dzieciństwo czyni człowieka ! Janusz Korczak
Temat: „Krtań, gardło, tchawica, płuca”
KRTAŃ
Przy udziale krtani powstają głoski dźwięczne i bezdźwięczne, a położenie więzadeł głosowych decyduje o ich dźwięczności.
Na styku jamy gardłowej, ustnej i nosowej powstają głoski ustne i nosowe, o ich klasyfikacji decyduje udział języka będącego zakończeniem podniebienia miękkiego.
Położenie języka w jamie ustnej decyduje o wytwarzaniu głosek twardych i miękkich, ponadto w artykulacji mogą brać udział wargi, zęby, dziąsła, podniebienia twarde.
Krtań jest narzędziem mowy. Utworzona jest przez mięśnie i chrząstki ułożone symetrycznie, a od wewnątrz wyścielona jest błoną śluzową. Krtań leży w środkowej części szyi, na przedniej powierzchni pod gardłem, poniżej podstawy języka, a ponad tchawicą, z którą się łącz. Jej główne części złożone to chrząstki (tarczowata, pierścieniowata i nagłośnia) i są połączone ze sobą więzadłami i błonami.
BUDOWA KRTANI
Krtań będąca górnym odcinkiem drogi oddechowej od gór łączy się z gardłem a ku dołowi przechodzi w tchawicę. Trzy chrząstki nieparzyste (tarczowata, pierścieniowata i nagłośniowa) i trzy parzyste (nalewkowate, różowate i klinowate) tworzą rusztowanie krtani. Nieparzysta chrząstka tarczowata tworzy na szyi charakterystyczną wyniosłość zwaną „ jabłkiem Adama” . Chrząstki krtani połączone są z kością gnykową, tchawicą i między sobą więzadłami. Część jednego z więzadeł łącząca chrząstkę tarczowatą z pierścieniową tworzy więzadła głosowe, które ograniczają szparę głośni. Mięśnie wewnętrzne krtani rozszerzają i zwężają szpar. Krtań jako całość pokryta jest błoną śluzowa typu oddechowego.
JAMA KRTANI
Wyróżnia się trzy piętra krtani:
- górne,
- środkowe
- dolne.
Piętro górne stanowi przedsionek krtani. Ograniczony on jest przez fałd międzynalewkowy od tyłu, od przodu przez nagłośnię, od boku przez fałdy nalewkowo - nagłośniowe. Kończy się na poziomie fałdów głosowych.
Piętro środkowe stanowi jamę pośrodkową krtani. Zajmuje przestrzeń fałdów głosowych do przedsionkowych.
Piętro dolne stanowi jamę podgłośniową.
SZPARA GŁOŚNI
Szpara głośni to szczelina znajdująca się między fałdami głosowymi, łączy jamę pośrednią z dolną.
GŁOŚNIA
To najważniejsza część jamy krtani. Od góry ograniczają ją fałdy kieszonki krtaniowej. Poniżej przebiegają fałdy głosowe.
UNERWIENIE KRTANI
Krtań unerwiają gałęzie nerwu błędnego n. krtaniowy górny (unerwia miesień pierścienno - tarczowy) i n. krtaniowy dolny (wszystkie pozostałe mięśnia krtani).
KRTAŃ - CHRZĘSTNY INSTRUMENT
Wydychane powietrze z gardła przedostaje się do krtani - długiego na 4 - 6 cm przewodu zbudowanego z kilku rodzajów chrząstek, z których najważniejszą jest chrząstka tarczowata. Chrząstki tworzą szkielet krtani, który stanowi podporę aparatu głosowego.
Szpara głośni w fizjologicznych warunkach nigdy nie jest zamknięta - powietrze zawsze może swobodnie przejść do dalszej części dróg oddechowych - tchawicy. Powierzchnia wewnętrzna krtani jest wyścielona błoną śluzową o budowie typowej dla dróg oddechowych, a więc składającej się z nabłonka wielorzędowego z obecnością będących w ciągłym ruchu mikrokosmków, zawierające liczne gruczoły produkujące śluz i płyn surowiczy, chroniące krtań przed wysychaniem i zanieczyszczeniami z wydychanego powietrza.
BUDOWA GARDŁA
Gardło jest przestrzenią ciągnącą się od góry do podstawy czaszki, na dole dochodzi do krtani i przechodzi dalej w przełyk.
Gardło dzieli się na:
- gardło górne tj. część nosową gardła, która znajduje się z tyłu jamy nosowej od trzonu kości klinowej do poziomu podniebienia miękkiego,
- gardło środkowe tj. część ustna gardła, od podniebienia miękkiego do nasady języka,
- gardło dolne tj. część krtaniową, której najniżej położonym punktem jest zachyłek gruszkowaty zlokalizowany poniżej szpary głośni.
Tylna ścianę gardła stanowi kręgosłup. Ściany gardła składają się z warstwy śluzowatej, włóknistej i mięśniowej. Tę ostatnią tworzą mięśnie zwieracze o dźwigacze gardła. W obrębie błony śluzowej gardła znajdują się skupienia tkanki limfatycznej; na stropie części nosowej, u dzieci migdałek gardłowy, w części ustnej na ścianach bocznych migdałki podniebne i migdałek językowy w części krtaniowej Te skupiska tkanki limfatycznej tworzą pierwszą linie obrony immunologicznej ustroju, drugą linia są węzły chłonne szyi.
CZYNNOŚCI GARDŁA
Gardło jest częścią drogi oddechowej (nos, gardło, tchawica) i pokarmowej ( jama ustna, gardło i przełyk), spełnia role obronną i jest obok krtani narzędziem mowy.
Jama nosowa poprzez tylne nozdrza łączy się z gardłem, kilkunastocentymetrowym nieparzystym narządem stanowiącym przede wszystkim część układu pokarmowego.
W gardle następuje skrzyżowanie drogi oddechowej z drogą pokarmową. Istnieją jednak specjalne struktury anatomiczne i mechanizmy, które zabezpieczają prawidłowe (bezkolizyjne) funkcjonowanie obu dróg. Dzięki nim rzadko w warunkach pełnego zdrowia zdarza się , by fragmenty pożywienia trafiły do niżej położonych odcinków dróg oddechowych krtani i tchawicy. Ochrona dróg oddechowych przed zachłyśnięciem jest szczególnie ważna wtedy, gdy człowiek śpi i nie sprawuje świadomie kontroli nad własnym ciałem.
W gardle znajdują się liczne skupiska tkanki limfatycznej - migdałki, tworzące limfatyczny pierścień gardłowy Waldyera. Są one bardzo ważnym składnikiem układu odpornościowego.
Do gardła uchodzi przewód trąbkowy zapewniający przewietrzenie uch środkowego, gdzie ma ono swój początek.
Przód gardła stanowi jego część krtaniową. Bardzo ważnym elementem fizjologicznie z nim związanym jest nagłośnia, ruchoma chrząstka, która anatomicznie właściwie zalicza się do kolejnego odcina dróg oddechowych - krtani. Nagłośnia w czasie połykania pokarmów zamyka wejście do krtani.
Gardło jest wyścielone błoną śluzową. W jego części nosowej - błona ma taką samą budowę jak jama nosowa, pozostałych częściach śluzówka ma budowę odmienną, charakterystyczną dla górnego odcinka przewodu pokarmowego.
TCHAWICA
Krtań bezpośrednio łączy się z tchawicą kilkunastocentymetrową cewką (rurką), nieco spłaszczoną w wymiarze przednio - tylnym. Jej wymiar poprzeczny wynosi 15 - 20 mm.
Zbudowana jest z ok. 20 okrężnych, podkowiastych chrząstek, ułożonych jedna na drugą, tkwiących w mocnej łącznotkankowej błonie włóknistej. Z tyłu ściana tchawicy jest mniej zwarta i ma charakter błoniasty. W ścianie tchawicy znajdują się pasma okrężnych włókien mięśniowych mających wpływ na stan napięcia ściany.
Od środka tchawica wyścielana jest typową dla układu tkanką śluzową z nabłonkiem wielorzędowym migawkowym, którego migawki poruszają się w kierunku krtani oraz z licznymi gruczołami produkującymi śluz i płyn surowiczy , które tak jak w jamie nosowej i krtani, tworzą najbardziej wewnętrzną warstwę pochłaniającą zanieczyszczenia i nawilżającą napływające w czasie wdechu powietrze.
Migawki poruszają się z szybkością 3 - 10 razy na sekundę. Wytwarzany śluz przesuwa się z dużą szybkością. Mechanizm migawkowy jest bardzo wydajny. Dzięki niemu powietrze w tchawicy (i dalej - w oskrzelach) bardzo intensywnie oczyszcza się.
Tchawica w dolnym swym końcu dzieli się na dwa duże oskrzela - prawe i lewe. W miejscu rozdwojenia od wewnątrz znajduje się charakterystyczna ostroga, wklęsła listwa, wzmacniająca zarówno tchawicę, jak i oskrzela główne. Kąt rozdwojenia tchawicy jest różny i waha się od 50 do 100 stopni.
Oskrzela główne mają identyczną budowę ściany jak tchawica, tj. posiadają podkowiaste chrząstki „ zanurzone” w zwartej tkance włóknistej; są tylko od niej węższe. Posiadają także okrężne włókna mięśniowe. Ciekawe, że prawe oskrzele ma większą średnicę od lewego, za to lewe jest od prawego dłuższe. Oskrzela główne stanowią ostatni zewnątrzpłucny odcinek dróg oddechowych.
PŁUCA
Płuca są parzystym narządem, w którym zachodzi wymiana gazowa. Proces ten ma miejsce nie w każdej części płuc. Wyróżnia się w nich bowiem tzw. składnik oskrzelowy, służący do przeprowadzania powietrza, oraz składnik pęcherzykowaty, w którym ma miejsce ostatnia faza oddychania zewnętrznego (przedtkankowego), czyli wymiana gazowa.
Płuca wypełniają całą klatkę piersiową, oprócz jej centralnej części - śródpiersia, w którym znajduje się serce, duże naczynia krwionośne, tchawica, przełyk, tarczyca.
Otoczone są opłucną, podwójną (dwublaszkową) błoną surowiczą z przestrzenią opłucnową wewnątrz, oddzielającą płuca od klatki piersiowej. W jamie opłucnowej znajduje się niewielka ilość płynu surowiczego.
Płuca z wyglądu przypominają zaokrągloną u góry piramidę, której podstawa oparta jest na przeponie , a zaokrąglony szczyt sięga do pierwszego żebra i obojczyka.
Płuca wypełniają całą klatkę piersiową, oprócz jej centralnej części - śródpiersia, w którym znajduje się serce, duże naczynia krwionośne, tchawica, przełyk, tarczyca.
Otoczone są opłucną, podwójną (dwublaszkową) błoną surowiczą z przestrzenią opłucnową wewnątrz, oddzielającą płuca od klatki piersiowej. W jamie opłucnowej znajduje się niewielka ilość płynu surowiczego.
Płuca z wyglądu przypominają zaokrągloną u góry piramidę, której podstawa oparta jest na przeponie, a zaokrąglony szczyt sięga do pierwszego żebra obojczyka.
Od strony śródpiersia oba płuca mają wgłębienie na ok. 2 cm. Jest to tzw. wnęka płuca, tj. miejsce wypełnione przez tzw. korzenia płuca, na który składają się: oskrzela, naczynia krwionośne, limfatyczne i nerwy.
W płucach oskrzela tworzą drzewiasto rozgałęziający się system. Na ogół dzielą się one jak tchawica - dychotomicznie. Dopiero w najmniejszych oskrzelach ich kolejny podział może być trójdzielny. Oskrzela główne dzielą się na płatowe, te zaś na segmentalne, subsegmentalne i dalsze. Każde kolejne oskrzele ma coraz mniejszą średnicę. Budowa ich ściany jest dość podobna do budowy tchawicy i dużych płatowych oskrzeli; chrząstki tworzą podkowiasty pierścień, lecz są zwykłymi nieregulowanymi płytkami.
Bardzo ważną rolę odgrywa warstwa mięśniowa. Napięcie mięsni, regulowane przez autonomiczny układ nerwowy, w zasadniczym stopniu decyduje o średnicy światła oskrzela. Najmniejsze oskrzela posiadające jeszcze chrząstkę mają średnicę 1 - 1,5 mm. Od nich odchodzą oskrzeliki - już bez chrząstek, a po kolejnych5 podziałach pojawiają się oskrzeliki oddechowe, w których ścianie znajdują się pęcherzyki płucne. Po kilkukrotnym podziale tych oskrzelików pojawiają się przewody pęcherzykowe prowadzące wprost do pęcherzyków płuc.
Pęcherzyki małą kształt kulisty czasem - w wyniku ucisku sąsiadów - półkulisty lub wielościenny. Ich średnica wynosi 150 - 250 mikrometrów. Utworzone są z komórek nabłonkowych (pneumocytów) otoczonych cienkim zrębem łączno kontaktowym, w którym znajduje się sieć naczyń włosowatych.
Ściana pęcherzyka płucnego wraz ze ścianą naczynia włosowatego tworzą się tzw. barierę włośniczkowo - pęcherzykową, przez która tlen dyfunduje do krwi, podczas gdy z krwi do światła pęcherzyków przedostaje się dwutlenek węgla.
Liczba pęcherzyków płucnych jest ogromna, bo wynosi ok. 300 milionów. Tworzą one aż 100 m2 powierzchni.