Naturalną granicą Italii na płn. są Alpy. Inne naturalne granice Italii to rzeki Arno i Rubikon. Wybrzeże płw. Apenińskiego od strony wsch. było urodzajne, od strony zach. trudno dostępne. Sycylia, Korsyka i Sardynia nie wchodziły w skład Italii. Klimat Italii był podobny do klimatu greckiego. Gleby na płd. zach. nadawały się pod uprawę zbóż, oliwki i winnej latorośli. Rozwinięta była hodowla bydła. Z tego powodu Italia była początkowo krainą rolniczą. W okolicach Rzymu były też niziny, ale były to niziny bagienne nie nadające się pod uprawy. W Italii był znaczny przyrost naturalny, dlatego ziemi uprawnej zaczynało brakować (o znacznym przyroście naturalnym świadczy imię dziecka Decinus - dziesiąty z kolei syn. Córki otrzymywały imię po ojcu, imiona synów określane były liczebnikami). PLEMIONA ITALSKIE Na tle braku ziemi doszło na terenie Rzymu do ciężkich walk. Ludność Italii nie tworzyła struktury miasta, zatem ani handel ani rzemiosło nie rozwijało się. Italia była zamieszkana przez ludność pochodzenia przedindoeuropejskiego. Prawdopodobnie pierwotną ludnością Italii byli Ligurowie. Ok. 1700 r. na teren Italii napłynęli indoeuropejczycy, Italikowie, którzy nie stworzyli jednolitego państwa, były to plemiona skłócone ze sobą i prowadzące ze sobą walki. Ok. XV w. przybywają Ilirowie (wyparci przez Macedonię). Plemiona Italików, Ilirów wymieszały się z Ligurami i stworzyli kulturę nazywaną Villanowa. Teren Niziny Padańskiej zasiedlony został przez Wenetów. W ten sposób Italia stała się własnością przybyszów. Tubylcy zajmowali miejsce marginalne. Ok. 1000 r. pojawili się Etruskowie. Italikowie, choć liczniejsi stanęli w obliczu zagrożenia. Ok. VIII w. pojawiło się nowe zagrożenie - Grecy. KULTURA ETRUSKÓW Etruskowie sami siebie nazywali Rasenna. Nie wiadomo skąd pochodzą Etruskowie. Stali oni na wyższym stopniu rozwoju. Herodot uznawał, że przybyli oni z Azji Mniejszej albo jest to jakiś odłam ludów morskich. Osiedlili się najpierw na wybrzeżu między dolnym Tybrem a rzeką Arno. Etruskowie dokonali podboju tamtejszej ludności, stworzyli z niej niewolników, zbudowali miasta, które tworzyły odrębne państwa. Takim państwem rządził król. Ponadto stworzyli związek miast o charakterze religijnym, arystokracja odgrywała tam dużą rolę, posiadali wielkie majątki ziemskie. Arystokracja zajmowała się też kupiectwem, z którym związane były wyprawy korsarskie. Na podmokłych bagiennych terenach zbudowali kanały melioracyjne, dzięki temu mogli rozwinąć rolnictwo na terenach, na których wcześniej go nie było. Eksploatowali na szeroką skalę rudy metali - powodowało to rozwój metalurgii. Rozwinął się handel. W tym celu podjęto budowę całej sieci dróg. Jako pierwsi przeszli Alpy i nawiązali kontakt handlowe z plemionami środkowo-europejskimi, sprowadzali bursztyn, szlachetne metale, które wykorzystywano w rzemiośle. Ok. 600 r. Etruskowie zakończyli podbój właściwej Etrurii - teren położony między Arno a Tybrem. Wówczas rozpoczęli dalszy podbój na północ i południe. Do wielkiego znaczenie doszły takie miasta jak Bolonia, Mediolan. Etruskowie wtedy docierają do Rzymu. Etruskowie dokonują kolonizacji Lacium (tereny wokół Rzymu), Etruskowie nadali nazwę Roma i ludności Romanie. Etruskowie dysponowali silną flotą, ale ok. VI w. natrafili na konkurencję grecką, na terenie Lacium była kolonia grecka - Kyme. Doszło do wojny Etrusków z Grekami. Etruskowie pokonali ją sprzymierzając się z Kartaginą. Dzięki temu udało się zatrzymać Greków na Korsyce w 540 r. w bitwie pod Alalią. Zamierzali wyprzeć Greków z lądu, ale w 525 r. ponieśli klęskę pod Kyme. Walki z Grekami osłabiają Etrusków. Tracili siły i ludzi, na obszarach, które podbili Etruskowie stanowili mniejszość. W tym czasie Italikowie przezwyciężają rozbicie plemienne, zaczyna w nich rodzić się świadomość narodowa. Grecy zaczęli szukać pomocy u Italików. Ponadto konkurencja handlowa między miastami etruskimi doprowadziła do zerwania związku miast etruskich. W czasie tych walk z Etruskami do największego znaczenia doszło plemię Latynów zamieszkujące teren Lacium z Rzymem. LEGENDARNE POCZĄTKI RZYMU Największe znaczenie zdobywa Rzym. Najstarsze dzieje Rzymu to legenda zapożyczona z tradycji greckiej. To, że zdobył znaczenie, Rzym zawdzięcza swemu położeniu. Położony był na terenie górzystym przy ujściu Tybru. Klimat był zdrowy. Osadnictwo zaczynało się w X w. ograniczone do wzgórza Palatyn. Była to osada pasterska, została obwarowana, stała się zaczątkiem miasta, noszącego imię Roma Quadrata. Ok. 600 r. Rzym zostaje podbity przez Etrusków i według tradycji Rzym staje się monarchią i jest rządzony przez królów. Powstanie monarchii jest związane z najazdem Etrusków, dlatego później, gdy będzie się rodziło cesarstwo będzie niemile widziane - czas monarchii był czasem niewoli. Tradycja przekazała imię 7 królów którzy mieli rządzić 244 lata. Tylko 3 ostatnich pochodzenia etruskiego uważamy za historycznych : - Tarkwiniusz Stary - Serwiusz Tuliusz - Tarkwiniusz Pyszny Pozostali 4 królowie to władcy legendarni. W swoim herbie mieli rózgi i topory, co wskazuje na to, że władza ich była władzą absolutną. Społeczeństwo rzymskie dzieliło się wówczas na dwie grupy: - pełnoprawni obywatele - najbogatsze rody - określani jako patrycjusze - patres - ojciec - niepełnoprawni plebs - zdecydowana większość Najstarsi patrycjusze tworzyli senat. Był to organ doradczy króla. Cechą charakterystyczną społeczeństwa rzymskiego w tym okresie była bezwzględna władza ojca. Ojciec decydował o życiu i śmierci członków swojej rodziny. Pod koniec VI w. Etruskowie przeżywają osłabienie. Miasta etruskie są izolowane. Poza Etrurią przechodzą we władanie ludności miejscowej. W tym czasie dochodzi w Rzymie do wypędzenia ostatniego króla etruskiego Tarkwiniusza Pysznego. POWSTANIE REPUBLIKI RZYMSKIEJ Ponieważ monarchia wiąże się z panowaniem etruskim, Rzymianie nie powołują spośród siebie króla. Powstaje republika. W tym okresie narodzin republiki powstają w Rzymie wspaniałe budowle o charakterze świątynnym, jak chociażby Świątynia Kastora, Jowisza, Saturna. W tym czasie ulega zmianie armia rzymska. W miejsce króla wprowadzony zostaje urząd interrexa - czyli urzędnik funkcjonujący wtedy, gdy inne urzędy w państwie były zawieszone. Początkowo najwyższą władzę miał jeden urzędnik z tytułem konsula. Później zawsze było 2 konsulów. Konsul był wybierany na 1 rok. Wyjątkowym urzędem w republice była dyktatura. Dyktator mógł być powołany na pół roku przez konsula np.: w wypadku zagrożenia zewnętrznego. Miał wówczas nieograniczoną władzę. Obalenie monarchii i wprowadzenie republiki było dziełem patrycjuszy, bowiem w tym czasie wzrasta znacznie rola senatu czyli organu, który tworzą patrycjusze. Senat z organu doradczego staje się organem ustawodawczym. Każdy inny urząd był kadencyjny, do senatu wybierano dożywotnio, wskazuje to, że senat pełnił najważniejszą rolę w państwie. Ponadto rody patrycjuszy cieszące się pełnią praw, posiadające przywileje odróżniały się od całej masy plebejskiej. Do praw patrycjuszy należał: 1. Czynne i bierne prawo wyborcze , plebs mógł tylko wybierać 2. Posiadali prawo nabywania ziemi i tylko oni mogli ziemię posiadać, plebejusze mogli ziemię dzierżawić, ale ziemia nie była ich własnością 3. Małżeństwo zawarte przez patrycjuszy było uznawane przez państwo Władza w Rzymie należała do najbogatszych. Całe społeczeństwo rzymskie podzielone było na 5 klas, w zależności od posiadanego majątku. Każda klasa była zobowiązana wystawić odpowiednią ilość wojska - tzw. centurie - oddziały liczące 100 żołnierzy I klasa - 80 centurii piechoty + 18 centurii jazdy = 98 II klasa - 30 centurii III - V klasy - 3 x 20 centurii = 60 (każda klasa po 20) 5 centurii wystawiało rzemiosło Pierwsza klasa wystawiała 98 centurii, zaś wszystkie pozostało łącznie 95. Miało to znaczenie przy głosowaniu. Żołnierze tworzyli zgromadzenie centurialne i głosowali tak jak chciał wystawiający centurię, przewagę więc tutaj mieli patrycjusze (98 głosów). Senat składał się z 300 członków. Magistratura - to kolegium urzędników, tworzyli ją wszyscy urzędnicy państwowi. Wszystkie te organy dawały przewagę patrycjuszom, bowiem urzędnikiem mógł być też tylko bogaty człowiek. W okresie republiki rzymskiej plebejusze zaczęli domagać się praw dla siebie. Nad Lacium mieli siedzibę górale samniccy. Przyrost naturalny był u nich znaczny, tak więc atakowali Lacium by zdobyć środki do przeżycia. Plebejusze stwierdzili, że będą bronić republiki, jeśli otrzymają pewne prawa. Pod tym naciskiem oraz zagrożeniem ze strony Etrusków patrycjusze musieli ustąpić. Pierwsze ustępstwo na rzec plebejuszy to powołanie w 494 r. urzędu trybuna ludowego - powołano dwóch trybunów, byli to urzędnicy pochodzący z plebejuszy, ich zadaniem była reprezentacja plebsu wobec patrycjatu. W niedługim czasie liczba trybunów wzrosła do 10. Mieli duże uprawnienia: 1. Mieli nieść pomoc plebejuszom w wypadku zagrożenia ze strony urzędników 2. Mieli prawo sprzeciwu wobec niekorzystnych dla plebejuszy postanowień senatu, magistratu, wtedy wypowiadali słowo veto 3. Przewodniczyli zgromadzeniu plebejuszy, które były oparte na podziale terytorialnym. Lacium zostało podzielone na 17 tribus wiejskich i 4 miejskie. Decyzja podjęta na zgromadzeniu tribus obowiązywała tylko to tribus. Uprawnienia trybuna traciły moc wtedy, gdy było zagrożenie zewnętrzne np.: w przypadku wojny. W czasie pokoju trybun ludowy cieszył się immunitetem - nietykalnością osobistą. Następny sukces plebsu w walce z patrycjuszami to spisanie prawa - prawa zwyczajowego. Ponieważ zostało spisane na 12 spiżowych tablicach zostało nazwane prawem 12 tablic - obejmowało wiele dziedzin prawa, pewne zasady tego prawa obowiązują do dzisiaj np. lex retro non agit - prawo nie działa wstecz. Kolejne wydarzenie to 447 r. stworzono urząd dwóch kwestorów, którzy czuwali nad skarbem państwa. Następnie w 443 r. wprowadzono urząd dwóch cenzorów, którzy byli powoływani co 5 lat, działali przez pół roku, ich zadaniem było spisanie stanu majątkowego obywateli, służyło to podatkom i zakwalifikowaniu każdego do odpowiedniej klasy. Urzędy cenzorów i kwestorów stały się z czasem dostępne dla plebejuszy. Co więcej małżeństwa zawarte między patrycjuszami i plebejuszami zyskały moc prawną. Plebejusz, który wszedł do patrycjusza przez małżeństwo mógł dziedziczyć ziemię. Wreszcie w 445 r. powstał urząd trybuna wojskowego - było ich z reguły 6, posiadali uprawnienia konsulów, a później powstały kolejne urzędy np. pretura - urząd 2 pretorów, którzy zajmowali się sprawami sądowymi, następnie był edylat i 2 edylów, którzy czuwali nad bezpieczeństwem wewnętrznym państwa. W taki sposób w republice rzymskiej narodziła się nowa arystokracja - arystokracja urzędnicza. Szczytem kariery urzędniczej był urząd konsula. W 287 r. plebejusze zdobyli kolejne prawo mówiące o tym, że postanowienie jednego tribus obowiązuje w całym państwie. Z czasem zgromadzenia plebejskie uzyskały prawo wybierania niższych urzędników państwowych, do zgromadzeń tych należało czuwanie nad bezpieczeństwem państwa, wybierali pretorów, edylów. Natomiast zgromadzenie centurialne zajmowały się wybieraniem wyższych urzędników państwowych, wybierali konsulów, cenzorów. Zgromadzenie to decydowało o wojnie i pokoju. Tak narodziła się rzymska republika. GŁÓWNE ZASADY PRAWA 12 TABLIC: Unus testis non testis - jeden świadek nie jest świadkiem Lex retro non agit - prawo nie działa wstecz Dura lex sed lex - twarde prawo, ale prawo