WYKŁAD IV 4. 11. 2008 r.
FINANSE PUBLICZNE I PRAWO FINANSOWE
PODMIOT OPODATKOWANIA (PODATNIK):
w sensie materialnym - podatnik ponosi ciężar ekonomiczny podatku, wymieniony jest w ustawie.
W sensie formalnym - podatnik wymieniony w ustawie nie ponosi ciężaru ekonomicznego podatku, ciężar podatku zostaje przeniesiony na inny podmiot. Przykład: w podatkach konsumpcyjnych w ustawie jako podatnik wymieniony jest przedsiębiorca, ale ciężar ekonomiczny podatku zostaje de facto przeniesiony na kupującego. Przykładem takich podatków konsumpcyjnych są VAT i akcyza.
Płatnik i inkasent to podatnicy w sensie formalnym.
PRZEDMIOT OPODATKOWANIA
Przedmiot opodatkowania bywa urzeczowiany. Oznacza to, że należy go określać precyzyjnie. Podmiot opodatkowania to sytuacja, a nie rzecz. Przykład: przedmiotem opodatkowania w podatku dochodowym nie jest dochód, lecz uzyskanie dochodu. Nie można utożsamiać przedmiotu opodatkowania z podstawą opodatkowania, ponieważ jest to nieprecyzyjne - język legislacyjny nie powinien odzwierciedlać myślenia potocznego. Najczęściej jest tak, że poprzez wskazanie podstawy opodatkowania określa się przedmiot opodatkowania. W jednym przepisie są zatem unormowane dwie rzeczy. Materię tę należy oddzielić przy interpretacji przepisu, aby przepis był komunikatywny.
ZAGADNIENIA ZWIĄZANE Z SYSTEMEM PODATKOWYM
SYSTEM PODATKOWY - ogół podatków obowiązujących w danym państwie.
Definicja ta odzwierciedla podejście ekonomiczne, ponieważ odwołuje się tylko do materialnego prawa podatkowego. System podatkowy to nie tylko podatki, ale także m.in. przepisy dot. pojęć podatkowych (pewne zagadnienia ogólne), egzekucji podatkowej i całej procedury podatkowej.
SYSTEM PODATKOWY można rozumieć:
w sensie ekonomicznym - ekonomistę interesuje źródło i zasobność tego źródła, skąd będzie pobierał podatki oraz elastyczność podatków i miejsce ich poboru.
w sensie prawnym - prawnik dba o zgodność przepisów podatkowych z konstytucją, sprawność procedur podatkowych, koszty poboru podatków, jasność i precyzja przepisów podatkowych.
TEORETYCZNE I HISTORYCZNE SYSTEMY PODATKOWE:
Teoretyczne systemy podatkowe to systemy naukowe, racjonalne.
Historyczne systemy podatkowe to systemy praktyczne, ewolucyjne, de facto istniejące.
Podatek liniowy (książka Hall i Rabuszka) to przeciwieństwo podatku progresywnego. Podatek progresywny ma charakter egalitarny.
Istniejący system podatkowy jest wypadkową koncepcji teoretycznych i pewnych niedogodności praktycznych. Jeżeli istniejącego systemu podatkowego się nie teoretyzuje, to rozrasta się on i podatki się nakładają (to samo jest opodatkowane dwa razy). Interpretacje przepisów podatkowych dlatego się często zmieniają. Brak racjonalności ustawodawcy przejawiał się w przepisie: jeśli podatnik zastosował się do interpretacji przepisów podatkowych, to przepis ten nie powinien mu szkodzić. Przy czym pojęcie szkody okazało się niejednoznaczne i dyskusyjne ze względu na brak podstaw teoretycznych. Historyczny system podatkowy dominuje.
PODSTAWY SYSTEMU PODATKOWEGO:
podatki przychodowe
podatki dochodowe
podatki majątkowe, np. podatek od nieruchomości
podatki konsumpcyjne
podatki lokalne
Przy czym podział ten nie jest podziałem jednorodnym ze względu na brak wspólnego kryterium.
KRYTERIA PODZIAŁU PODATKÓW:
kryterium przedmiotu opodatkowania
kryterium stosunku przedmiotu opodatkowania do źródła podatku
kryterium podziału dochodów podatkowych między państwo a samorząd
PODZIAŁ PODATKÓW WG KRYTERIUM PRZEDMIOTU OPODATKOWANIA:
PODATKI PRZYCHODOWE
Opodatkowanie nawiązuje w tych konstrukcjach do zewnętrznych znamion świadczących o rozmiarach osiąganych przez podatnika dochodów. Nie uwzględniają sytuacji osobistej osoby uzyskującej przychód. Przychód to inaczej obrót, to kwota, którą uzyskujemy w zamian za świadczenie (np. cała suma, która trafia do nas w wyniku sprzedaży). Zewnętrzne znamiona opodatkowania to znamiona określające, jaki ten przychód powinien być, np. podatek rolniczy. Rolnik nie prowadzi ewidencji, ale bierze się pod uwagę klasę gruntów, okręg ekonomiczny, w którym znajduje się dana posiadłość, wielkość gruntu, rodzaj gruntu i na tej podstawie określa się wysokość uzyskania przychodu. Istotą opodatkowania przychodu jest to, że ustawodawcę nie interesuje to, czy dany podatnik uzyskał przychód czy też nie. Jest to opodatkowanie wstępne i bezwzględne. Dochodu w ogóle może nie być, ale podatek i tak trzeba zapłacić.
PODATKI DOCHODOWE
Podatki te biorą pod uwagę nadwyżki przychodu nad kosztami uzyskania dochodów. Podatki dochodowe mają charakter osobisty. O wymiarze decyduje całokształt okoliczności zw. z osobą podatnika. Podstawą opodatkowania jest dochód jako nadwyżka przychodów nad kosztami ich uzyskania, podczas gdy w podatkach przychodowych przyjmuje się jedynie domniemanie uzyskiwania dochodów.
PODATKI MAJĄTKOWE
Nie występują w jednej, homogenicznej formie. Można wśród nich wyróżnić:
podatki obciążające posiadanie majątku
- od całości majątku podatnika
- obciążające poszczególne dobra majątkowe
~ podatki obciążające przyrost majątku
~ podatki obciążające obrót majątkiem
Podatki majątkowe pełnią we współczesnych systemach podatkowych uzupełniającą rolę w stosunku do podatku dochodowego.
PODATKI OD WYDATKÓW