PODSTAWOWE WIADOMOŚCI O PRAWIE

Funkcje państwa

Państwo zmierza do osiągnięcia określonych celów, realizuje określone zadania i spełnia określone funkcje. Cele są zmienne, stawiane są przed państwem przez różne osoby, organizacje ale najważniejsze są cele rządzących, przywódców. Mogą to być: osiągnięcie dobrobytu, wolności. Dążąc do osiągnięcia określonego celu, państwo realizuje określone zadania. Rządzący powinni stawiać przed państwem cele osiągalne, mające zdolność konsolidować społeczeństwo do ich realizacji, nie mogą kolidować z interesami innych państw. To daje szansę powodzenia w ich realizacji. Zadania służące do osiągnięcia określonych celów też nie mogą być dowolne. Celami i zadaniami zajmuje się polityka.

Funkcje państwa to całokształt jego działalności w określonych, mających zasadnicze znaczenie dla społeczeństwa obszarach jego życia. Funkcje państwa obejmują całą organizację państwową, w przeciwieństwie do funkcji organów państwowych, które mogą dotyczyć tylko ich dziedziny. W zależności ile się tych zasadniczych obszarów życia wyodrębni, tyle wyróżnimy funkcji państwa.

Kryteriami wyróżniania funkcji państwa są: 1.) zakres działalności państwa w danej dziedzinie mierzony wysokością wydatków na jej prowadzenie, liczebnością aparatu państwowego do jego funkcjonowania, rozmiarami regulacji prawnej tej dziedziny; 2) znaczenie działalności państwa w danej dziedzinie życia dla społeczeństwa, 3) specyficzność metod działania państwa w danej dziedzinie życia inne niż w innych.

Funkcje państwa na przestrzeni czasu ulegają zmianom. Podstawowymi funkcjami, które obecnie spełnia każde państwo to:

1. Funkcja wewnętrzna (najważniejsza) - to działania państwa na rzecz utrzymania i umocnienia istniejącego ustroju społecznego, gospodarczego, politycznego i jego przekształcania zgodnie z interesami klasy dominującej. Utrzymanie porządku wewnątrz kraju i zapewnienie bezpieczeństwa jego mieszkańcom. Działania realizowane są różnymi metodami: ekonomicznymi, ideologicznymi, organizatorskimi a czasem i przy użyciu przymusu, siły - w przypadku zagrożenia bezpieczeństwa państwa, porządku czy zagrożenia ustroju. W realizację tej funkcji zaangażowane są: organa administracji, policja, więziennictwo, sady, prokuratura oraz w razie potrzeby wojsko.

2. Funkcja zewnętrzna - ma na celu zapewnienie bezpieczeństwa społeczeństwu od zewnątrz. Ochrona przed zagrożeniami ze strony innych państw czy organizacji - zapewnienie bezpieczeństwa politycznego, terytorialnego, gospodarczego, ludnościowego i niezależności państwa. Obejmuje ta funkcja też działalność sprzyjająca wymianie gospodarczej, naukowej, kulturalnej itp. W przypadku silnych państw może to być też działalność o charakterze ekspansji - atakowania innych państw w celu zdobycia korzyści. Duże znaczenie ma też udział w rozwiązywaniu problemów globalnych - opanowanie przestrzeni kosmicznej, wydobywanie bogactw zgromadzonych na dnie mórz itp.

3. Funkcja gospodarczo-organizatorska. Każde państwo ma istotny udział w kształtowaniu, organizowaniu i oddziaływaniu na życie gospodarcze przez: budowanie infrastruktury (drogi, mosty) niezbędnej do życia społecznego, ustanawia pieniądz, który jest miernikiem wymiany handlowej, ustanawia miary i wagi. Zapewnia też system podziału dóbr między członków społeczeństwa, oddziaływuje przez system kredytów bankowych. Państwo prowadzi politykę gospodarczą i bardzo silnie oddziaływuje na gospodarkę, chroni ją od nadmiernej ingerencji z zewnątrz. Sytuacja gospodarcza państwa jest b. ważnym czynnikiem kształtowania pozycji państwa w świeci i ono dba o nią, stara się stwarzać korzystne warunki do jej rozwoju, jednych popiera, innym stawia hamulce. Stosuje perswazję, odpowiednie programy, popiera osiągnięcia techniczne.

4. Funkcja kulturalno-wychowawcza - realizowana przez propagowanie pewnych wartości kulturalnych i politycznych, korzystnych z punktu widzenia państwa a zwalczanie niekorzystnych. Realizuje je za pomocą szkolnictwa, środków masowego przekazu. Rozmaite organizacje społeczne, kościoły wspomagają państwo. Przymus nie ma zastosowania. Stosuje informację, perswazję, pozyskiwanie zwolenników czy pewnego rodzaju administracyjne czy finansowe restrykcje.

5. Funkcja socjalna - zapewnienie pewnych, godnych warunków życia zwłaszcza biedniejszej części społeczeństwa aby, różnice społeczne nie były przyczyną wybuchów społecznych, państwo stara się ich wspierać, budować solidarność społeczeństwa. . Stara się rozwijać talenty społeczeństwa, dba o ochronę jego zdrowia. Organizuje ubezpieczenia społeczne, pomoc socjalną, zaopatrzenie inwalidów.

Aparat państwowy

Aparat państwowy to ogół organów państwowych powiązanych ze sobą organizacyjnie wraz z obsługującymi je urzędami, formacjami zbrojnymi oraz ogół zakładów i przedsiębiorstw państwowych. Aparat jest zorganizowany hierarchicznie, Wielkość, struktura organizacyjna, zasady działania aparatu zależą od wielkości państwa i celów przed nim postawionych w danym czasie.

Organy państwowe - to osoba lub grupa osób, których działanie przewidziane prawem i zgodne z prawem określane jest jako działanie państwa.

Organy państwowe dzielimy na

1. Wg liczby osób stanowiących dany organ:

1. jednoosobowe podejmujące decyzje samodzielnie (np. policjant, prokurator, wojewoda, minister) i

2. wieloosobowe - decyzje kolegialne (sejm, senat).

Zalety organów jednoosobowych: możliwość szybkiego podjęcia decyzji, określona osoba odpowiedzialna za decyzję, łatwo zachować tajemnicę o decyzji, organy jednoosobowe tańsze niż wieloosobowe. Wady: decyzja może być nie do końca przemyślana, błędna, podjęta pod wpływem namiętności (żądza władzy, bogactwa, zemsta), szantażu.

Zalety decydowania kolegialnego: decyzje bardziej przemyślane, trafne, wszechstronne, są bardziej odporne na szantaż, namiętności.

Wady: przewlekłość podejmowania decyzji, trudno zachować tajemnicę, brak odpowiedzialności bo decyzje podejmowane są z reguły większością głosów, organy te są droższe w sensie ekonomicznym.

W każdym państwie występują organy jedno i wieloosobowe ze względu na ich plusy i minusy, aby ograniczać nieprawidłowości w działaniu tych organów, eliminować złe decyzje, pokusy, działania na swoją korzyść, korupcję, uleganie pokusom.

2. ze względu na zakres kompetencji:

1. o kompetencji ogólnej- decydują o całokształcie spraw państwowych - Sejm, Senat, Prezydent

2. o kompetencji tzw. branżowej, resortowej- tylko w zakresie swojego resortu, branży, w pewnej dziedzinie, mogą podejmować decyzje np. minister, prokuratorzy, sądy

3. wg zakresu ich kompetencji terytorialnej

Centralne - władza ich rozciąga się na całe państwo, terenowe - mają kompetencje tylko na części terytorium.

IV wg sposobu ich powoływania:

1. kiedyś były dziedziczone - obecnie raczej tylko władza monarsza jest przekazywana tą drogą.

2. powoływane w drodze wyborów -organy kolegialne powoływane przez liczniejsze od niego grono wyborcze

3. z kooptacji - organ sam powołuje do swego grona na wakujące miejsce inne osoby,

4. w drodze nominacji - wyznaczanie na dane stanowisko przez organ wyższy (wojewoda, w siłach zbrojnych, policji itp.)

5. w drodze losowania - obecnie raczej nie stosowany sposób bo często wybierani byli ludzie bez kompetencji w danej dziedzinie.

V podział wg charakteru funkcji władczej, który dany organ sprawuje:

1. organy prawotwórcze - tworzą prawo np. Sejm, Senat

2. organy zarządzająco-wykonawcze - zajmują się wykonywaniem ustaw i organizowaniem życia , organy administracyjne.

3. Organy sądowe - zajmujące się orzekaniem o winie na podstawie norm prawnych (rozstrzygają sprawy karne oraz szeroko rozumiane cywilne)

4. Organy kontroli - dokonują porównania między wzorcem a rzeczywistością i sprawdzają co źle działa np. NIK, Rzecznik Praw Obywatelskich, Trybunał Konstytucyjny.

Istnieją też organy działające poza terytorium państwa: konsulaty, ambasady, wywiad.

• Urzędy Organy działają przy pomocy utworzonych do ich obsługi urzędów. Jest to zespół ludzi i oddanych do ich dyspozycji środków technicznych i materialnych, mających za zadanie obsługiwać potrzeby organów państwowych. Każdy stał organ państwowy ma swój urząd np. Prezydent - Kancelarię Prezydenta, Wojewoda - Urząd wojewódzki, Sąd - sekretariat sądu.

• Formacje zbrojne:

Niezbędne w celu, kiedy zachodzi potrzeba wymuszania siłą posłuszeństwa dla swoich decyzji. Są to

- wojsko (podział na siły lądowe, powietrzne, morskie),przeznaczone głównie do działań na zewnątrz, do obrony kraju;

• policja - uzbrojona formacja zajmująca się pilnowaniem i wymuszaniem przestrzegania porządku wewnątrz kraju;

• straż więzienna - pilnuje osób pozbawionych wolności;

• straż graniczna - pilnuje granicy pastwa

• oraz wywiad, kontrwywiad.

• Zakłady państwowe - zespół ludzi dysponujący środkami państwowymi mających świadczyć usługi niematerialne uważane za bardzo ważne dla społeczeństwa: szpitale, szkoły, domu opieki społecznej, teatry, muzea. Nie są nastawione na zysk, nie dysponują władzą, mają zaspokoić potrzeby w dziedzinie kultury, nauki, zdrowia.

• Przedsiębiorstwa państwowe - zespół ludzi dysponujący środkami państwowymi w celu prowadzenia działalności produkcyjnej lub świadczenie usług materialnych aby osiągnąć zysk. Posiada osobowość prawną.

Przedsiębiorstwa i zakłady posiadają swój statut, organy i organizację wewnętrzną.

Wymagania wobec aparatu państwowego, przeciwdziałanie nadużyciom

Aparat państwowy spełnia różne zadana. Jest bardzo zróżnicowany w zależności jakie ma do wykonania zadania (zadania państwa - jest ich coraz więcej). Dąży się aby był on tani, kwalifikowany, nieprzekupny. Działał w interesie społeczeństwa w tym celu działają różne organy pomocnicze - ławnicy, komisje, rady. Aby działał sprawnie należy dzielić władzę pomiędzy różne organy (trzy władze prawodawcza, wykonawcza, sądownicza) i wprowadzić możliwość ich wzajemnych kontroli. System partyjny - wielopartyjność w kraju ma istotne znaczenie na podział władzy i na kontrolę podejmowanych przez nią decyzji. Różne partie w parlamencie, lub w samorządzie powodują hamulec przed nadużywaniem władzy, patrzą sobie na ręce. Media to też ważny czynnik bo jako zwolennik różnych poglądów, poszczególne rodzaje mediów są zwolennikami innych poglądów i wyłaniają na światło dzienne nieprawidłowości.

Forma państwa - kształt

Formę państwa wyraża sposób rządzenia w państwie Treść klasowa i narodowa może występować w różnych formach.

Na formę państwa składają się:

1. Forma rządu oznacza ogół centralnych, naczelnych organów państwowych, wzajemne między nimi stosunki, oraz który organ jest decydujący. Wyróżniamy:

Monarchię - państwem rządzi władca (król, książę), wyniesiony prawnie ponad społeczeństwo, władza jest dziedziczona. Monarcha może mieć władzę absolutną lub umiarkowaną. Obecnie może nie mieć praktycznie żadnej władzy np. Anglia, Szwecja.

Republikę - naczelne organy państwowe są wybierane przez ludność na określony czas (kadencję), odpowiadają przed prawem a społeczeństwo ma pewien wpływ na powoływanie i funkcjonowanie tych organów. Najwyższa władza sprawowana jest jednoosobowo lub kolegialnie albo przez kilka różnych organów, które są wybierane w drodze wyborów lub przez rozmaite kolegia. Republiki mogą być arystokratyczne (tu wąski krąg ludzi - arystokraci - wybierają władzę) i demokratyczne (szerokie rzesze obywateli wybierają władzę), autokratyczne (rządzący nie liczą się z opinią obywateli), prezydenckie (główny organ to prezydent o silnej pozycji), parlamentarne (najwyższy organ to parlament).

2. Struktura prawna państwa - podział na: Państwo proste - poszczególne jednostki podziału administracyjnego nie mają charakteru państwowego - organy centralne - szeroki zakres spraw jest pozostawionych w ich kompetencji, mogą decydować też w sprawach przypisanych organom terenowym - państwo jest centralistyczne. Państwo złożone - poszczególne jednostki terytorialne mają charakter państwowy (Stany w USA) - organy centralne decydują o sprawach ogólnopaństwowych a organy terenowe o sprawach ich terenu - występuje decentralizacja. Państwa złożone dzieli się na federacje (silna władza centralna), konfederację (silna władza poszczególnych elementów składowych a władza centralna jest ograniczona). Państwa złożone mają różne źródła: narodowe - wiele narodów w jednym państwie, historyczne - kiedyś odrębne państwa się połączyły zachowując autonomię, zewnętrzne - narzucone przez inne państwa np. Niemiecka Republika Federalna.

W jednych i drugich państwach występują jednostki o charakterze autonomii gdzie na pewnym terytorium państwa ludność ma pewien poziom samodzielności (stanowienie własnego prawa np. z powodów gospodarczych).

3. Reżim polityczny - określa stosunki między rządzącymi a rządzonymi.

1. Reżim demokratyczny - istnieje pewna zależność władz od obywateli, pewien poziom zaufania obywateli do władzy. Określone są prawa i obowiązki obywateli.

2. Reżim autokratyczny - aparat państwowy nie podlega kontroli ze strony obywateli, czuje się niezależnym od prawa. Często stosuje przemoc w stosunku do ludności.

3. Reżim wojskowy - występuje najczęściej po zamachu stanu, jako okres przejściowy. Wojsko szeroko ingeruje w życie polityczne, zajmuje dużą cześć ważnych stanowisk państwowych. Państwo jest kierowane metodami wojskowymi.

4. Reżim policyjny - życie obywateli kontroluje aparat państwowy, brak jest wzajemnego zaufania a policja ma bardzo dużą władzę.

5. Reżim totalitarny - państwo sprawuje kontrolę nad wszystkimi dziedzinami życia, narzuca ideologię, wartości często przez szeroko stosowany przymus. Odmianą tego reżimu jest dyktatura w której nieograniczoną władzę ma jednostka lub nieliczna grupa a władzę zdobyto w sposób nielegalny.

Te elementy określają formę państwa ale najważniejszy jest reżim polityczny. On określa ostatecznie jaka jest forma rządów a zmienia się często niezauważalnie.

Dla rządzących najlepsza jest forma państwa, która najlepiej zabezpiecza jej władzę, dla rządzonych ta, która jest najłatwiejsza do zniesienia. Najbardziej pożądana jest demokracja.

Demokracja - charakteryzuje się największą wolnością obywatelu i najmniejszym stosowaniem przymusu fizycznego. Ludność wybiera w wyborach swoich przedstawicieli reprezentujących ich poglądy w rządzie. Ponieważ ludzie mają różne poglądy, występują często konflikty bo wszyscy mogą upominać się o swoje prawa. Zasadnicze decyzje podejmowane są większością głosów. Sprawy mniejszości narodowych, religii, przekonań, prawdy czy fałszu praw naukowych nie mogą być rozstrzygane większością losów. Cechą charakterystyczną demokracji jest wolność i równość. W demokracji ludzie są równi wobec prawa, nie dotyczy to równości społecznej.

Demokracja to wynik rozwoju społeczeństwa. Muszą być pewne warunki dla jej rozwoju: odpowiedni poziom wykształcenia obywateli, osiągnięty pewien poziom dostatku społecznego, dana możliwość wyrażania swoich postaw politycznych, wolność zrzeszania się.

Demokracja wyborcza jest tam gdzie wola ludu jest podstawą i legitymacją władzy - władza wybierana jest przez ten lud w wolnych, powszechnych wyborach odbywających się regularnie co pewien określony czas. Każdy jest traktowany tak samo przez prawo, mieszkańcy mają możliwość korzystania z praw człowieka, każdy ma prawo do uczciwego procesu. Władze działają w ramach konstytucji, władza stara się aby sądy działają sprawnie, mniejszości są szanowane.

Prawo a inne rodzaje norm postępowania

Prawo to zespół norm postępowania pochodzących od państwa, na straży przestrzegania których stoi państwo, regulujących stosunki społeczne najważniejsze z punktu widzenia państwa (jego interesów).

Prawa nauki

Prawo tworzone przez państwo ma być skuteczne. Nie może być np. tworzone sprzeczne z prawami nauki. Prawa nauki odzwierciedlają pewne przebiegi i stany niezależne od człowieka. Odróżniamy nauki przyrodnicze i humanistyczne. Nauki przyrodnicze działają poza świadomością ludzi. Dlatego wszelkie normy prawne nie mogą stanowić reguł zachowań sprzecznych z prawami nauki i aktualnym stanem techniki. Nie rodziłyby one obowiązku prawnego.

Nauki humanistyczne, a zwłaszcza społeczne są regulowane przez zachowania ludzi, z ich świadomością. W przypadku tych nauk mogą obowiązywać normy sprzeczne z nimi.

Prawa nauki nie są uwarunkowane prawem, natomiast prawo musi się dostosować do praw nauki.

Normy techniczne

Norma techniczna to wypowiedź określająca zachowanie adresata w procesie produkcji i wykorzystywania dóbr. Regulują stosunki między ludźmi w sferze produkcji i wykorzystywania dóbr materialnych w celu najbardziej racjonalnego wykorzystania sił przyrody. Są oparte na właściwościach rzeczy i prawach przyrody, uwarunkowane poziomem wiedzy i rozwojem techniki. Istnieją w każdej dziedzinie produkcji czy życia. Stosowanie się do nich przynosi wymierne korzyści, a ich ignorowanie przynosi ujemne skutki. Normy techniczne to np. wskazania medycyny co do diagnozowania, agrotechniki, zootechniki, receptury sporządzania i przyjmowania leków, normy przechowywania produktów itp. Nie są one związane w jakiś sposób z określonym ustrojem społecznym, gospodarczym czy politycznym. Przestrzegane są dobrowolnie, wszystkim ludziom służą jednakowo. Prawo może nakazywać stosowanie tych norm np. stosowanie lepszych, doskonalszych norm gdy są gorsze, mniej skuteczne. Może przewidywać sankcje wobec tych, którzy się do nich nie stosują. Państwo jest zainteresowane w rozwijaniu i udoskonalaniu norm technicznych. Istnieją specjalne organy i instytucje państwowe zajmujące się rejestrowaniem, upowszechnianiem i kontrolą przestrzegania tych norm.

Normy obyczajowe: to reguła postępowania ludzi, która ukształtowała się w ich świadomości pod wpływem nawyku, w wyniku wielokrotnego powtarzania w określonych okolicznościach tych samych zachowań. (Regulują zachowanie w domu, pracy, w szkole itd.) Normy te nie oceniają zachowań, nie wartościują. Określają raczej co wypada lub nie wypada robić. Obyczaje kształtują się we wszystkich sferach życia. Mają najczęściej zasięg lokalny. Przestrzeganie tych norm jest z reguły dobrowolne. Na straży ich przestrzegania stoi opinia publiczna danego środowiska. Prawo stanowione najczęściej nie odnosi się do norm obyczajowych, istnieje między nimi ostra granica. Mają one odzwierciedlenie z prawie zwyczajowym. Są to normy obyczajowe uznawane przez państwo, które zmieniają jej charakter na normę prawną. Uznanie to może być dokonane przez jakikolwiek organ państwowy. Państwa szanują normy obyczajowe i z reguły nie zabraniają ich przestrzegania chyba, że są one sprzeczne z wartościami uznanymi przez państwo lub prawem obowiązującym w państwie. Czasem regulują postępowanie ludzi normami stanowionymi odmiennie niż normy zwyczajowe. Dzieje się to np. w przypadku modernizacji gospodarki, życia społecznego kiedy konieczne jest wykorzenienie norm obyczajowych np. dobrowolność zawierania małżeństw w krajach gdzie zwyczajem było kupowanie czy porywanie przyszłej żony. Normy prawa stanowionego są bardziej dokładne, bardziej precyzyjne niż obyczajowe i nimi się je zastępuje.

Moralność: to historycznie ukształtowany zespół norm postępowania, wg których ocenia zachowanie ludzi wobec siebie, społeczeństwa, państwa i innych organizacji społecznych, oraz przyrody jako dobre lub jako złe czyli aprobowane lub dezaprobowane. Moralność zmienia się na przestrzeni dziejów wraz ze zmianami w psychice człowieka. Normy moralne odnoszą się do zachowań człowieka nie tylko zewnętrznych ale i jego przeżyć emocjonalnych. W różnych klasach społecznych istnieje różny sposób oceniania dobra czy zła. Ale żyjąc w tym samym okresie czasowym występują też wspólne zespoły norm moralnych. Są one elementarnymi normami moralnymi danego społeczeństwa. Pewne normy moralne są uznawane na wszystkich szczeblach rozwoju: miłość matki do dziecka itp. Przestrzeganie norm moralnych jest wynikiem sumienia człowieka, na straży jej przestrzegania stoi opinia społeczna, która potępia tych, co nie przestrzegają norm moralnych. Są wpajane w procesie wychowania i przyjmowane jako własne.

Rządzący państwem mają skłonność narzucać swoje normy moralne wg twierdzenia, że co jest dobre dla rządzących jest dobre dla innych. Normy moralne mają znacznie szerszy zakres regulacji niż normy prawne ale są one bardziej ogólne. Istnieją sfery zachowań regulowanych tylko przez normy moralne (np. stosunki w rodzinie) oraz takie które reguluje zarówno prawo jak i normy moralne. Często obie normy są zbieżne, pokrywają się w części, która dotyczy wzoru zachowania za pożądany. Konsekwencje naruszenia stosowane przez państwo i przez społeczeństwo tych norm też najczęściej się uzupełniają, wzmacniają się swego oddziaływania. Normy prawne, będące jednocześnie normami moralnymi określane są przez społeczeństwo jako normy słuszne. Prawo wpływa na kształtowanie moralności, przyjmuje się, że to co jest potępiane prawnie, jest potępiane z punktu widzenia moralności. Kodeks cywilny każę szanować zasady współżycia społecznego, w których zawarte są normy moralne, te dotyczące zachowań zewnętrznych w stosunku do innych ludzi, a które nie są normami prawnymi. Są one dodatkowym kryterium oceny postępowania ludzi.

Normy organizacji społecznych: to wszelkie normy pochodzące od tych organizacji, poza normami prawnymi, które niektóre organizacje mogą tworzyć z pełnomocnictwa państwa. Zawarte są przede wszystkim w ich statutach, uchwałach ich władz naczelnych i terenowych. Wskazują cele i zadania członków, strukturę wewnętrzna organizacji, ich stosunek do państw i innych organizacji. Czym różnią się od norm prawnych: powstają za sprawa organizacji (nie państwa), wyrażają interesy tej organizacji, ich przestrzeganie jest kontrolowane przez organizację, może ona wykorzystywać środki oddziaływania tylko jej dostępnych. Cechy wspólne: są zespołem norm postępowania, są formułowane precyzyjnie, kodyfikowane, nieraz brzmią jednakowo jako normy prawne. Nie mogą one być sprzeczne z obowiązującym prawem, państwo wyraża zgodę na powstanie danej organizacji społecznej, często wymagana jest zgoda państwa na jej statut i niektóre akty normatywne. Organizacje muszą rejestrować swoje istnienie.

Duży wpływ na prawo w państwie wywierają też normy organizacji wyznaniowych np. Kościoła katolickiego, islamu, partii politycznych rządzących w danym państwie jak i związków zawodowych. Normy organizacji społecznych wpływających na prawo, to normy skierowane na zewnątrz. Państwo dość szeroko uznaje obecnie pewne normy organizacji społecznych za normy prawa, jest to wyraz uspołecznienia prawa, zbliżania go do określonych kręgów społecznych.

PRAWO CYWLNE

KODEKS CYWILNY - SPIS TREŚCI

KSIĘGA PIERWSZA - CZĘŚĆ OGÓLNA (ART. 1 -125 )

TYTUŁ I

PRZEPISY WSTĘPNE (art. 1 - 7 )

TYTUŁ II

OSOBY (art. 8 - 43 )

DZIAŁ I

OSOBY FIZYCZNE (art. 8 - 32 )

Rozdział I - Zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych (art. 8 - 24)

Rozdział II - Miejsce zamieszkania (art. 25 - 28 )

Rozdział III - Uznanie za zmarłego (art. 29 - 32 )

OSOBY PRAWNE (art. 33 - 43)

DZIAŁ II

PRZEDSIĘBIORCY I ICH OZNACZENIA (art. 43¹ - 43¹⁰ )

TYTUŁ III

MIENIE (art. 44 - 54⁴ )

TYTUŁ IV

CZYNNOŚCI PRAWNE (art. 56 - 125 )

DZIAŁ I

PRZEPISY OGÓLNE (art. 56 - 65)

DZIAŁ II

ZAWARCIE UMOWY (art. 66 - 72¹)

DZIAŁ III

FORMA CZYNNOŚCI PRAWNYCH (art. 73 - 81)

DZIAŁ IV

WADY OŚWIADCZENIA WOLI (art. 82 - 88 )

DZIAŁ V

WARUNEK (art. 89 - 94)

DZIAŁ VI

PRZEDSTAWICIELSTWO (art. 95 - 109⁹)

Rozdział I - Przepisy ogólne (art. 95 - 97)

Rozdział II - Pełnomocnictwo (art. 98 - 109)

Rozdział III - Prokuratura (art. 109¹ - 109⁹)

TYTUŁ V

TERMINY (art. 110 - 116)

TYTUŁ VI

PRZEDAWNIENIE ROSZCZEŃ (art. 117 - 125)

KSIĘGA DRUGA - WŁASNOŚCI I INNE PRAWA RZECZOWE

(ART. 126 - 352)

TYTUŁ I

WŁASNOŚĆ (art. 126 - 231)

DZIAŁ I

PRZEPISY OGÓLNE (art. 126 - 139) - skreślone

DZIAŁ II

TREŚĆ I WYKONYWANIE WŁASNOŚCI (art. 140 - 154)

DZIAŁ III

NABYCIE I UTRATA WŁASNOŚCI (art. 155 - 194)

Rozdział I - Przeniesienie własności (art. 155 - 171)

Rozdział II - zasiedzenie (art. 172 - 178)

Rozdział III - Inne wypadki nabycia i utraty własności (art. 179 - 194)

DZIAŁ IV

WSPÓŁWŁASNOŚĆ (art. 195 - 221)

DZIAŁ V

OCHRONA WŁASNOŚCI (art. 222 - 231)

TYTUŁ II

UŻYTKOWANIE WIECZYSTE (art. 232 - 243)

TYTUŁ III

PRAWA RZECZOWE OGRANICZONE (art. 244 - 335)

DZIAŁ I

PRZEPISY OGÓLNE (art. 244 - 251)

DZIAŁ II

UŻYTKOWANIE (art. 252 - 284)

Rozdział I - Przepisy ogólne (art. 252 - 265)

Rozdział II - Użytkowanie przez osoby fizyczne (art. 266 - 270¹)

Rozdział III - Użytkowanie przez rolnicze spółdzielnie produkcyjne (art. 271 - 282)

Rozdział IV - Inne wypadki użytkowania (art. 283 - 284)

DZIAŁ III

SŁUŻEBNOŚĆ (art. 285 - 305)

Rozdział I - Służebności gruntowe (art. 285 - 295)

Rozdział II - Służebności osobiste (art. 296 - 305)

DZIAŁ IV

ZASTAW (art. 306 - 335)

Rozdział I - Zastaw na rzeczach ruchomych (art. 306 - 326)

Rozdział II - zastaw na prawach (art. 327 - 335 )

TYTUŁ IV

POSIADANIE (art. 336 - 352)

KSIĘGA TRZECIA - ZOBOWIĄZANIA (ART. 353 - 921¹⁶)

TYTUŁ I

PRZEPISY OGÓLNE (art. 353 - 365¹)

TYTUŁ II

WIELOŚĆ DŁUŻNIKÓW ALBO WIERZYCIELI (art. 366 - 383)

DZIAŁ I

ZOBOWIĄZANIA SOLIDARNE (art. 366 - 378)

DZIAŁ II

ZOBOWIĄZANIA PODZIELNE I NIEPODZIELNE (art. 379 - 383)

TYTUŁ III

OGÓLNE PRZEPISY O ZOBOWIĄZANIACH UMOWNYCH (art. 384 - 396)

TYTUŁ IV

(skreślony art. 397 - 404)

TYTUŁ V

BEZPODSTAWNE WZBOGACENIE (art. 405 - 414 )

TYTUŁ VI

CZYNY NIEDOZWOLONE (art. 415 - 449)

TYTUŁ VI ¹

ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA SZKODĘ WYRZĄDZONĄ PRZEZ PRODUKT NIEBEZPIECZNY (art. 449¹ - 449¹¹)

TYTUŁ VII

WYKONANIE ZOBOWIĄZAŃ I SKUTKI ICH NIE WYKONANIA (art. 450 - 497)

DZIAŁ I

WYKONANIE ZOBOWIĄZAŃ (art. 450 - 470)

DZIAŁ II

SKUTKI NIEWYKONANIA ZOBOWIĄZAŃ (art. 471 - 486)

DZIAŁ III

WYKONANIE I SKUTKI NIEWYKONANIA ZOBOWIĄZAŃ Z UMÓW WZAJEMNYCH (art. 487 - 497)

TYTUŁ VIII

POTRĄCENIE, ODNOWIENIE, ZWOLNIENIE Z DŁUGU (art. 498 - 508)

TYTUŁ IX

ZMIANA WIERZYCIELA LUB DŁUŻNIKA (art. 509 - 526)

DZIAŁ I

ZMIANA WIERZYCIELA (art. 509 - 518)

DZIAŁ II

ZMIANA DŁUŻNIKA (art. 519 - 526)

TYTUŁ X

OCHRONA WIERZYCIELA W RAZIE NIEWYPŁACALNOŚCI DŁUŻNIKA (art. 527 - 534 )

TYTUŁ XI

SPRZEDAŻ (art. 535 - 602)

DZIAŁ I

PRZEPISY OGÓLNE (art. 535 - 555¹)

DZIAŁ II

RĘKOJMIA ZA WADY (art. 556 - 576)

DZIAŁ III

GWARANCJA JAKOŚCI (art. 577 - 582)

DZIAŁ IV

SZCZEGÓLNE RODZAJE SPRZEDAŻY (art. 583 - 602)

Rozdział I - Sprzedaż na raty (art. 583 - 588)

Rozdział II - Zastrzeżenie własności rzeczy sprzedanej. Sprzedaż na próbę

(art. 589 - 592 )

Rozdział III - Prawo odkupu (art. 593 - 595)

Rozdział IV - Prawo pierwokupu (art. 596 - 602 )

TYTUŁ XII

ZAMIANA (art. 603 - 604)

TYTUŁ XIII

DOSTAWA (art. 605 - 612)

TYTUŁ XIV

KONTRAKTACJA (art. 613 - 626)

TYTUŁ XV

UMOWA O DZIEŁO (art. 627 - 646)

TYTUŁ XVI

UMOWA O ROBOTY BUDOWLANE (art. 647 - 658)

TYTUŁ XVII

NAJEM I DZIERŻAWA (art. 659 - 709)

DZIAŁ I

NAJEM (art. 659 - 692)

Rozdział I - Przepisy ogólne (art. 659 - 679)

Rozdział II - Najem lokalu (art. 680 - 692)

DZIAŁ II

DZIERŻAWA (art. 693 - 709)

TYTUŁ XVII¹

UMOWA LEASINGU (709¹ - 709¹⁸)

TYTUŁ XVIII

UŻYCZENIE (art. 710 - 719)

TYTUŁ XIX

POŻYCZKA (art. 720 - 724)

TYTUŁ XX

UMOWA RACHUNKU BANKOWEGO (art. 725 - 733)

TYTUŁ XXI

ZLECENIE (art. 734 - 751)

TYTUŁ XXII

PROWADZENIE CUDZYCH SPRAW BEZ ZLECENIA (art. 752 - 757)

TYTUŁ XXIII

UMOWA AGENCYJNA (art. 758 - 764⁹)

TYTUŁ XXIV

UMOWA KOMISU (art. 765 - 773)

TYTUŁ XXV

UMOWA PRZEWOZU (774 - 793)

DZIAŁ I

PRZEPISYMOGÓLNE (art. 774 - 775)

DZIAŁ II

PRZEWÓZ OSÓB (art. 776 - 778)

DZIAŁ III

PRZEWÓZ RZECZY (art. 779 - 793)

TYTUŁ XXVI

UMOWA SPEDYCJI (art. 794 - 804)

TYTUŁ XXVII

UMOWA UBEZPIECZENIA (art. 805 - 834)

DZIAŁ I

PRZEPISY OGÓLNE (art. 805 - 820)

DZIAŁ II

UBEZPIECZENIA MAJATKOWE (art. 821 - 828)

DZIAŁ III

UBEZPIECZENIA OSOBOWE (art. 829 - 834)

TYTUŁ XXVIII

PRZECHOWANIE (art. 835 - 845)

TYTUŁ XXIX

ODPOWIEDZIALNOŚĆ, PRAWO ZASTAWU I PRZEDAWNIENIE ROSZCZEŃ UTRZYMUJĄCYCH HOTELE I PODOBNE ZAKŁADY (art. 846 - 852)

TYTUŁ XXX

UMOWA SKŁADU (art. 853 - 859⁹)

TYTUŁ XXXI

SPÓŁKA (art. 860 - 875)

TYTUŁ XXXII

PORĘCZENIE (art. 876 - 887)

TYTUŁ XXXIII

DAROWIZNA (art. 888 - 902)

TYTUŁ XXXIV

RENTA I DOŻYWOCIE (art. 903 - 916)

DZIAŁ I

RENTA (art. 903 - 907)

DZIAŁ II

DOŻYWOCIE (art. 908 - 916)

TYTUŁ XXXV

UGODA (art. 917 - 918)

TYTUŁ XXXVI

PRZYRZECZENIE PUBLICZNE (art. 919 - 921)

TYTUŁ XXXVII

PRZEKAZ I PAPIERY WARTOŚCIOWE (art. 921¹ - 921¹⁶)

DZIAŁ I

PRZEKAZ (art. 921¹ - 921⁵)

DZIAŁ II

PAPIERY WARTOŚCIOWE (art. 921⁶ - 921¹⁶)

KSIĘGA CZWARTA - SPADKI (ART. 922 - 1088 )

TYTUŁ I

PRZEPISY OGÓLNE (art. 922 - 930)

TYTUŁ II

DZIEDZICZENIE USTAWOWE (art. 931 - 940)

TYTUŁ III

ROZPORZĄDZENIE NA WYPADEK ŚMIERCI (art. 941 - 990)

DZIAŁ I

TESTAMENT (art. 941 - 958)

Rozdział I - Przepisy ogólne (art. 941 - 948)

Rozdział II - Forma testamentu (art. 949 - 958)

Oddział 1 - Testamenty zwykłe (art. 949 - 951)

Oddział 2 - Testamenty szczegółowe (art. 952 - 955)

Oddział 3 - Przepisy wspólne dla testamentów zwykłych i szczegółowych

(art. 956 - 958)

DZIAŁ II

POWOŁANIE SPADKOBIERCY (art. 959 - 967)

DZIAŁ III

ZAPIS I POLECENIE (art. 968 - 985)

DZIAŁ IV

WYKONAWCA TESTAMENTU (art. 986 - 990)

Zakres tematyczny:

1. Pojęcie i przedmiot prawa cywilnego

Przedmiotem prawa cywilnego są stosunki majątkowe i niektóre osobiste, zaistniałe między podmiotami prawa. Cechą istotną i charakterystyczną prawa cywilnego jest równorzędność podmiotów tzn., że żaden z podmiotów w istniejącym stosunku prawnym nie jest podporządkowany drugiemu. Równorzędność podmiotów prawa różni prawo cywilne od prawa administracyjnego i prawa finansowego, których przedmiotem są również stosunki majątkowe. Są to jednak stosunki kształtowane nie na zasadzie równorzędności podmiotów, lecz zwierzchnictwa organów administracyjnych np. decyzja organu administracyjnego o wywłaszczeniu czy o nałożeniu podatku.

2. Części prawa cywilnego

Zakres zagadnień regulowanych przez prawo cywilne jest bardzo szeroki. Stąd potrzeba jego podziału na działy według problematyki, której dotyczy. Działami prawa cywilnego są:
1) część ogólna;

2) prawo rzeczowe;

3) prawo zobowiązaniowe;

4) prawo spadkowe;

5) Prawo autorskie i wynalazcze.

Część ogólna obejmuje przepisy mające zastosowanie we wszystkich działach prawa cywilnego. Mogą też one mieć zastosowanie w innych gałęziach prawa. Ich treścią są istotne i wspólne dla poszczególnych stosunków prawnych, kształtowanych na gruncie norm zawartych w pozostałych częściach prawa cywilnego, normy i zasady, których pominięcie stawia pod znakiem zapytania ważność czynności prawnej dokonanej na gruncie prawa rzeczowego, zobowiązaniowego czy spadkowego.

Prawo rzeczowe jest zespołem przepisów normujących instytucję własności i niektóre inne prawa do korzystania z rzeczy. Prawo zobowiązaniowe reguluje stosunki prawne powstające między podmiotami w związku z dokonywaną wymianą dóbr i świadczeniem usług. Dotyczy zatem stosunków zachodzących między wierzycielem a dłużnikiem zobowiązanym do spełnienia określonego świadczenia na rzecz wierzyciela.

Prawo spadkowe obejmuje zespół przepisów prawnych odnoszących się do przejścia ogółu cywilnych, majątkowych praw i obowiązków osoby zmarłej na spadkobierców.

Prawo autorskie i wynalazcze jest zbiorem norm chroniących dobra niematerialne takie jak: dzieł, literackie, naukowe, artystyczne, wynalazcze i związane z nimi prawa majątkowe.

3. Podstawowe źródła prawa cywilnego

Podstawowym źródłem prawa cywilnego jest Kodeks cywilny - ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - obowiązujący od 1 stycznia 1965 r.

Kodeks cywilny składa się z czterech ksiąg obejmujących:

- zagadnienia ogólne,

- własność i inne prawa rzeczowe,

- zobowiązania,

- spadki.

Każda z ksiąg dzieli się na: tytuły, działy i rozdziały.

Kodeks cywilny nie wyczerpuje całej problematyki stosunków cywilno-prawnych. Poza przepisami kodeksowymi pozostają zagadnienia uregulowane przez prawo autorskie, prawo wynalazcze, prawo o ochronie wzorów i znaków towarowych, prawo wekslowe, czekowe, morskie, budowlane, spółdzielcze itp.

4. Akty prawne-rodzaje, sposób publikowania

5. Zdolność prawna

Osobą fizyczną jest każdy człowiek. Pozostaje nią od urodzenia aż do śmierci. Każdy człowiek jako osoba fizyczna posiada zdolność prawną, tj. zdolność do posiadania określonych praw i obowiązków w zakresie prawa cywilnego. Zdolność tę nabywa z chwilą poczęcia. a traci z chwilą śmierci. Aktem stwierdzającym śmierć człowieka jest akt zgonu wydawany przez urząd stanu cywilnego, lub w przypadkach szczególnych (brak dowodu śmierci, a wszystko wskazuje na to że dana osoba, która w pewnych okolicznościach zaginęła, nie żyje) orzeczenie sadu o uznaniu osoby za zmarłą.

6. Zdolność do czynności prawnych - rodzaje

Od zdolności prawnej odróżnić należy pojęcie zdolności do czynności prawnych. Pod pojęciem zdolności do czynności prawnych osoby fizycznej rozumiemy jej możność wywoływania określonych skutków prawnych poprzez własne oświadczenia woli (czynności prawne). Rozróżnia się pełną i ograniczoną zdolność do czynności prawnych.

Pełną zdolność do czynności prawnych posiada człowiek, który ukończył 18 rok życia, czyli uzyskał pełnoletność. Pełnoletnią staje się też kobieta, która po ukończeniu 16 roku życia zawarła związek małżeński.

Ograniczona zdolność do czynności prawnych posiada osoba, która ukończyła lat 13. Taką samą zdolność posiada osoba pełnoletnia częściowo ubezwłasnowolniona orzeczeniem sądu.

7. Przedstawicielstwo - rodzaje

Nie zawsze osoba mająca zamiar wywołania zamierzonych skutków prawnych musi dokonać czynności osobiście. Z zastrzeżeniem wyjątków ustawą przewidzianych lub wynikających z charakteru czynności prawnej np. sporządzenie testamentu. można to osiągnąć za pośrednictwem osoby trzeciej. Osobę taką nazywa się przedstawicielem. Osobę zastępowaną przez przedstawiciela - osobą reprezentowaną. Upoważnienie przedstawiciela do działania na rzecz osoby reprezentowanej nazywa się umocowaniem. Rozróżniamy dwa rodzaje przedstawicielstwa:
- przedstawicielstwo ustawowe,

- pełnomocnictwo.

8. Forma czynności prawnych

Czynność prawna jest to oświadczenie woli człowieka mające na celu wywołanie określonych skutków prawnych. Zamierzonym stanem czynności prawnej może być powstanie, zmiana lub zniesienie już istniejącego stosunku prawnego. Rozróżnia się czynności prawne jednostronne, np. złożenie oferty, sporządzenie testamentu i dwustronne, np. zawarcie umowy. Istotnym elementem czynności prawnej jest oświadczenie woli, czyli wyraźne uzewnętrznienie zamiaru wywołania pożądanego skutku prawnego. Wola może być przejawiona w różnej formie (pisemnie, ustnie), a także przez każde inne zachowanie się osoby, które ujawnia dostatecznie jej zamiar (gest, mimika itp.). Są takie czynności prawne, dla ważności których ustawa wymaga zachowania wyraźnie określonej formy (np. forma pisemna, akt notarialny).

9. Wady oświadczenia woli

Wadami oświadczenia woli są, ujęte w art. 82-88 kodeksu cywilnego, nieprawidłowości zachodzące przy podjęciu decyzji lub związane z przejawem woli, które sprawiają, że oświadczenie woli jest lub może zostać uznane za pozbawione skuteczności prawnej. Wyróżniamy cztery wady oświadczenia woli:

1) brak świadomości lub swobody,

2) pozorność,

3) błąd,

4) groźba.

10. Przedawnienie w prawie cywilnym

Roszczenie jest to prawo żądania od osoby zobowiązanej konkretnego zachowania się. Przedmiotem roszczeń mogą być różne świadczenia osoby zobowiązanej. Mogą one w szczególności polegać na działaniu np. zwrot pożyczki, lub na zaniechaniu działania, np. zaprzestanie głośnego słuchania muzyki w czasie ciszy nocnej.

Możliwość dochodzenia roszczeń jest ograniczona w czasie. Istnieją określone w prawie terminy, których przekroczenie powoduje przedawnienie roszczeń. Skutkiem przedawnienia jest to, że roszczenie traci rację bytu, albo jego dochodzenie przed sądem staje się niemożliwe (roszczenie nie wygasa, ale jest niezaskarżalne). Dłużnik powołując się na przedawnienie, może uchylić się od spełnienia świadczenia. Bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się lub mogło stać się wymagalnym. Natomiast ulega przerwaniu przez:
- każdą czynność przed sądem lub innym uprawnionym organem,

- uznanie roszczenia przez osobę zobowiązaną do świadczenia.

W wyjątkowych przypadkach sąd może nie uwzględnić przedawnienia i dopuścić powództwo o roszczenie, jeżeli termin przedawnienia nie przekracza 3 lat lub opóźnienie w dochodzeniu roszczenia jest usprawiedliwione wyjątkowymi okolicznościami. Przedawnieniu nie ulegają roszczenia o prawa niemajątkowe; np. roszczenia wynikające z praw rodzinnych czy o ochronę dóbr osobistych.

11. Własność jako prawo rzeczowe

Nabycie własności może mieć charakter pierwotny lub pochodny. Pierwotnymi sposobami nabycia własności są: wywłaszczenie, zasiedzenie, zawłaszczenie rzeczy niczyjej. W nabywaniu własności sposobem pierwotnym, nabywca nie wywodzi swego prawa z prawa własności innych osób.

Pochodnymi sposobami nabycia i utraty własności są przede wszystkim przeniesienie, spadkobranie oraz nabycie majątku przez łączenie się osób prawnych. Tu prawo jednych osób przechodzi na inne osoby. Nabywca sposobem pierwotnym nie jest w zasadzie ograniczony dotychczasowym prawem właściciela. Natomiast nabywca własności sposobem pochodnym nabywa ją w tych granicach i z tymi obciążeniami, w jakich miał ją poprzednik.

Ochrona prawa własności wynika z samej jego istoty jako prawa bezwzględnie obowiązującego; tj. zobowiązującego wszystkich do jego poszanowania i nienaruszania.

Uprawnieniami wynikającymi z prawa własności jest przysługujące właścicielowi rzeczy roszczenie windykacyjne w przypadku pozbawienia go jego rzeczy, a roszczenie negatoryjne w przypadku innego, aniżeli pozbawieni‚ właściciela faktycznego władztwa nad rzeczą, naruszenia własności. Obydwa roszczenia nie ulegają przedawnieniu, jeżeli dotyczą nieruchomości. Roszczenia właściciela przeciwko samoistnemu posiadaczowi jego rzeczy o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy, jak również roszczenia o naprawienie szkody z powodu pogorszenia rzeczy przedawniają się z upływem roku od dnia zwrotu rzeczy. Podobnie w tym samym terminie ulegają przedawnieniu roszczenia samoistnego posiadacza przeciwko właścicielowi (mogą one dotyczyć w szczególności zwrotu nakładów, które zwiększyły wartość rzeczy w chwili jej wydania właścicielowi).

12. Współwłasność -pojęcie, rodzaje

Współwłasność jest samodzielną instytucją prawną gdyż geneza jej pochodzenie bierze swój początek w prawie własności. Wzajemne stosunki między współwłaścicielami są stosunkami prawno-rzeczowymi. Wynikają z nich także stosunki o charakterze obligacyjnym. Przykładem może być korzystanie z rzeczy i zarządu wspólnym prawem. Jednakże są to rzeczy uboczne, nie wynikające z istoty współwłasności.

Źródłem współwłasności może być czynność prawna (np. sprzedaż udziału przez właściciela całości), a że zdarzeń prawnych (np. otwarcie spadku, zawarcie małżeństwa lub jego ustanie).
źródłem współwłasności może być także zasiedzenie udziału we własności (orz. SN z 8 lipca 1969 r. III CZP 41/69, OSNCP 7-8/70,poz. 121) lub także ustawa (np. art. 193 kc).

Współwłasność ułamkowa polega na tym, że udział każdego współwłaściciela we wspólnym prawie jest określony kwotowo ułamkiem. Ułamek określa zakres uprawnień współwłaściciela w stosunkach zewnętrznych i wewnętrznych wobec innych współwłaścicieli. Wielkość udziałów wynika z umowy, czynności prawnej jednostronnej (testament), zdarzeń prawnych (śmierć osoby - otwarcie spadku).

W ramach współwłasności ułamkowej występują:

- współwłasność przymusowa - której charakterystyczną cechą jest niedopuszczalność jej zniesienia dopóty, dopóki trwa stosunek prawny, z którym ta współwłasność jest związana.
Przykładem takiej współwłasności jest współwłasność w częściach ułamkowych gruntu oraz części budynku nie przeznaczonych do użytku właścicieli poszczególnych lokali. (Dz.U. z 2000 r. Nr.80 poz.903 z póz. zm.)

- współwłasność gruntowa - której charakterystyczną cechą jest ograniczenie współuprawnionych w zakresie zbywania udziałów i wyłączenie możliwości zniesienia współwłasności (ustawa z 29 czerwca o zagospodarowaniu wspólnot gruntowych - Dz.U. Nr 28 ,poz. 169 z póz. zm.).

Współwłasność łączna - może powstać tylko z określonych stosunków prawnych na podstawie przepisów regulujących te stosunki. Z istoty współwłasności łącznej wynika jej bezudziałowy charakter i dlatego współwłaściciel nie może rozporządzać swoim prawem dopóty, dopóki trwa współwłasność łączna.

W odróżnieniu od współwłasności w częściach ułamkowych, współwłasność łączna nie jest samoistnym stosunkiem prawnym, zawsze bowiem jest nierozerwalnie związana ze szczególnym podstawowym stosunkiem prawnym o charakterze osobistym, bez którego nie może ani powstać ani istnieć. Takim stosunkiem może być małżeństwo albo stosunek spółki cywilnej, jawnej lub komandytowej.

13. Użytkowanie wieczyste

Użytkowanie wieczyste jest prawem rzeczowym pośrednim między prawem własności a prawami rzeczowymi ograniczonymi. Od użytkowania (zwykłego), jako ograniczonego prawa rzeczowego, użytkowanie wieczyste różni się tym, że użytkownik wieczysty może korzystać i rozporządzać swoim prawem jak właściciel. Przedmiotem użytkowania wieczystego mogą być grunty państwowe lub stanowiące własność gmin i ich związków oddawane pod zabudowę osobom fizycznym, spółdzielniom budownictwa mieszkaniowego lub innym osobom prawnym. Dotyczy to w szczególności terenów państwowych w miastach i osiedlach, a także położonych poza ich granicami, lecz włączonych do planu zagospodarowania przestrzennego miasta lub osiedla. Użytkowanie wieczyste ustanawia się na okres 99 lat; wyjątkowo na okres krótszy, jednak nie krótszy niż 40 lat.

14. Ograniczone prawa rzeczowe

15. Zastaw a hipoteka

16. Zobowiązanie-pojęcie, rodzaje

Zobowiązanie jest to stosunek prawny między dwiema lub więcej osobami, w którym jedna zwana wierzycielem może żądać od drugiej zwanej dłużnikiem określonego zachowania się - świadczenia.

Uprawnienie wierzyciela to wierzytelność, a zobowiązanie dłużnika - dług. Uprawnienia wierzyciela i odpowiadające im obowiązki dłużnika stanowią treść stosunku zobowiązaniowego.

17. Powstanie zobowiązania

Źródła zobowiązań:

A) umowy

B) akt administracyjny

C) czyny dozwolone niektóre niedozwolone:

-czyny własne

-czyny osób trzecich

-czyny funkcjonariuszy państwowych

-czyny wyrządzające szkody moralne

-wyrządzenie szkody przez rzeczy i zwierzęta

-wyrządzenie szkody przez siłę wyższą

D) bezpodstawne wzbogacenie - polega na uzyskaniu korzyści majątkowej kosztem innej osoby, bez podstawy prawnej. Skutkiem bezpodstawnego wzbogacenia jest powstanie stosunku zobowiązaniowego między zubożonym a wzbogaconym.

Czyny niedozwolone - jest to zawinione działanie wyrządzające szkody innej osobie. Skutkiem czynu niedozwolonego jest powstanie zobowiązania miedzy sprawca szkody a poszkodowanym, którego treścią jest przywrócenie rzeczy do stanu poprzedniego bądź zapłacenie odszkodowania.

18. Solidarność dłużników i wierzycieli

Zobowiązania solidarne mają miejsce tylko wtedy, gdy wynikają:
- z czynności prawnej (woli stron) np. w umowie pożyczki postanowiono, że pożyczkobiorcy są solidarnie odpowiedzialni,

- z ustawy

Wyróżniamy 2 rodzaje zobowiązań solidarnych:

a) solidarność dłużników

b) solidarność wierzycieli

ad. a) Solidarność dłużników (bierna) wyraża się tym, że wierzyciel może żądać spełnienia świadczeni w całości lub części od wszystkich dłużników, od kilku z nich lub od każdego z osobna, a wykonanie zobowiązania przez jednego z nich zwalnia od tego obowiązku pozostałych. Solidarność bierna chroni interesy wierzyciela, gdyż to od jego decyzji zależy od kogo i w jakim zakresie, w jaki sposób chce zaspokoić swe roszczenie. (wypłacalność tylko 1 z dłużników). Każdy z dłużników odpowiada za całość długu, aż do całkowitego zaspokojenia wierzyciela.
ad. b)Solidarność wierzycieli czynna polega na tym, że dłużnik może spełnić całe świadczenie na ręce jednego z nich, zobowiązanie wygasa wtedy u wszystkich wierzycieli. Dłużnik może samemu wybrać, któremu z wierzycieli zwróci dług. Wytoczenie powództwa przez jednego z wierzycieli oznacza, że świadczenie winno być wykonane do jego rąk.
Przy zobowiązaniach solidarnych mają miejsce roszczenia regresowe. Są to wzajemne stosunki między współzobowiązanymi i współuprawnionymi. Jeśli w solidarności biernej np. świadczenie spełni tylko 1 z dłużników, wówczas staje się on wierzycielem w nowym zobowiązaniu w stosunku do reszty dłużników. Natomiast w solidarności czynnej gdy np. jeden z wierzycieli przyjął świadczenie w całości, wtedy staje się on dłużnikiem w nowym stosunku cywilnoprawnym w wobec pozostałych wierzycieli.

19. Wygaśnięcie zobowiązania

Wygaśniecie zobowiązania następuje wskutek jego wykonania. Spełniony zostaje wtedy społeczno-gospodarczy cel zobowiązania. Kodeks cywilny przewiduje jednak, ze zobowiązanie może wygasnąć na skutek innych przyczyn np. złożenie do depozytu sądowego.

Zdarzenia prawne powodują wygaśniecie zobowiązań:

A) śmierć dłużnika

B) dobrowolne zwolnienie z długu

C) świadczenia w miejsce wykonania polega na spełnieniu przez dłużnika za zgoda wierzyciela innego świadczenia, zamiast świadczenia, do którego był zobowiązany.

D) odnowienie polega na zobowiązaniu dłużnika spełnienie innego świadczenia w miejsce dotychczasowego lub nawet tego samego, lecz z innej podstawy prawnej.

E) złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu sadowego w wypadkach przewidzianych przepisami jest równoznaczne z wykonaniem zobowiązania wobec wierzyciela. Może ono nastąpić, gdy nie wiadomo dokładnie, kto jest wierzycielem itp.

F) potrącenie, kompensacja - może mieć miejsce, jeżeli obydwie strony (np. pozostają z sobą w stosunkach handlowych) mają względem siebie wzajemne wierzytelności. Istnieje wtedy możliwość potracenia tj. wzajemnego skompensowania. Kodeks przewiduje dokładnie, kiedy potrącenie jest dopuszczalne. Konieczne jest miedzy innymi, aby wierzytelności były jednorodne (nie mogę, bowiem potrącić świadczenia dostarczenia samochodu ze świadczeniem w postaci wybudowanego garażu). Wierzytelności muszą być również wymagalne i muszą nadawać się do dochodzenia na drodze sądowej. Najczęściej potrącenia odnosi się do wzajemnej wierzytelności

20. Wykonanie zobowiązania

Wykonanie zobowiązania polega na spełnieniu przez dłużnika świadczenia, do którego był on zobowiązany. Oczywiście zobowiązanie zostanie wykonane wtedy, gdy świadczenie zostanie spełnione w sposób należyty.

Zasady obowiązujące przy wykonaniu zobowiązań

-zasada realnego wykonania zobowiązania

-zasada należytej staranności

-zasada odpowiedniej jakości świadczenia

-zasada osobistego wykonania zobowiązania

-zasada niedopuszczalności odmowy przyjęcia świadczenia częściowego

Skutki niewykonania zobowiązania

-obowiązek naprawienia szkody

-nieprzyjęci świadczenia

-nabycie rzeczy na koszt dłużnika

-wykonanie zastępcze na koszt dłużnika

21. Potrącenie, przelew, przejęcie długu

22. Umowa - istota, treść, rola w obrocie

Umowa to nic innego jak forma zobowiązania do wykonania jakiejś konkretnej transakcji - czynności, jest to zgodne oświadczenie woli dwóch lub więcej stron. Oświadczenia woli stron muszą być zgodne (konsens). W drodze umowy dokonuje się sprzedaży, zamiany, darowizny, najmu, dzierżawy i innych czynności prawnych. Wyjątkiem od zasady dwustronności umowy jest umowa spółki cywilnej, zawarta przez trzech lub więcej wspólników. Można uznać, że każdy z nich jest stroną tej umowy. Najpopularniejszą formą zawarcia umowy jest oferta i jej przyjęcie w drodze rokowań.

23. Rodzaje umów

Rodzaje umów

Umowa przedwstępna powinna zawierać stwierdzenia co do postanowień przyszłej umowy oraz termin jej zawarcia. Przy zawieraniu takiej umowy można zastrzec sobie np. zadatek, odstąpienie od umowy w konkretnych przypadkach itp. Umowy tego typu powinny być potwierdzone m.in. pieczęcią i podpisem notariusza. Zadatek na rzecz wywiązuje się z umowy to nic innego jak określona suma pieniędzy zabezpieczająca ważność umowy jest to zaliczka na poczet przyszłego świadczenia.

Odstąpienie od umowy Art. 395. § 1. Kodeksu Cywilnego „Można zastrzec, że jednej lub obu stronom przysługiwać będzie w ciągu oznaczonego terminu prawo odstąpienia od umowy. Prawo to wykonywa się przez oświadczenie złożone drugiej stronie”.

Umowa zamiany. Art. 603 - 604 Kodeksu Cywilnego. „Przez umowę zamiany każda ze stron zobowiązuje się przenieść na drugą stronę własność rzeczy w zamian za zobowiązanie się do przeniesienia własności innej rzeczy. Do zamiany stosuje się odpowiednio przepisy sprzedaży”.

Umowa dostawy przez umowę taką dostawca zobowiązuje się do dostarczenia rzeczy oznaczonych co do gatunku, dostarczenie ich w częściach lub w całości, pojedynczo, a odbiorca zobowiązuje się do odebrania tych rzeczy i zapłacenia za nie. Umowa powstaje w formie pisemnej.

Umowa o dzieło w tym przypadku sprzedający, wytwórca zobowiązuje się do wykonania konkretnego dzieła, a zamawiający do zapłaty wynagrodzenia. W umowie takiej chodzi o wykonanie oznaczonego dzieła tzn., rezultat końcowy usługi np. zamówienie uszycia spodni u krawca, którego obowiązkiem będzie wykonanie dzieła a zamawiającego zapłata. Wszelkich materiałów do wykonania dzieła dostarcza przeważnie przyjmujący zamówienie lecz strony mogą umówić się co do tego inaczej. Przyjmujący zlecenie obowiązany jest wykonać dzieło w terminie oraz odpowiada za powstałe wady, które musi usunąć.

Umowa o roboty budowlane to również umowa o dzieło z tym, że jest umową typu inwestycyjnego. Umowa taka powinna być stworzona w formie pisemnej a stronami są inwestor i wykonawca, który odpowiada z tytułu rękojmi za wady obiektu.

Umowa najmu jest to zobowiązanie się wynajmującego do oddania najemcy rzeczy w utrzymanie na czas określony lub nieokreślony. Najemca ma obowiązek uiszczenia czynszu. Jest to odpłatne korzystanie z cudzej rzeczy tak ruchomej np. rower, jak i nieruchomej np. budynek. Wynajmujący ma obowiązek oddać rzecz najemcy w stanie przydatnym do użytkowania zaś najemca uiszcza za to czynsz. Wynajmujący ponosi odpowiedzialność z tytułu rękojmi za wady rzeczy.

Umowa dzierżawy wydzierżawiający zobowiązuje się oddać dzierżawcy rzecz do używania i pobierania pożytków przez czas oznaczony lub nieoznaczony, a dzierżawca płaci umówiony czynsz. Różnicą pomiędzy najemcą a dzierżawcą jest to, że dzierżawca ma prawo oprócz dzierżawy również do pobierania z niego pożytków.

Umowa użyczenia jest umową, w której użyczający zobowiązuje się bezpłatnie użyczyć biorącemu rzecz na czas określony lub nieokreślony.

Zlecenie przyjmujący zlecenie zobowiązuje się do dokonania określonych czynności prawnych dla dającego zlecenie. Ten typ umów to świadczenie umowy. Zlecenie jest dokonanie określonej czynności prawnej dla dającego zlecenie. Do obowiązków zleceniodawcy należy zapłata wynagrodzenia. Umowa taka wygasa przez wykonaniem zlecenia. To umowa o dokonanie czynności bez względu na jej rezultat.

Umowa agencyjna to umowa, w której strona przyjmująca zlecenia (agent) zobowiązuje się w zamian za wynagrodzenie (prowizję) do stałego pośrednictwa przy zawieraniu umów oznaczonego rodzaju na rzecz dającego zlecenie lub do zawierania takich umów w jego imieniu. Do zawierania umów agent musi mieć pełnomocnictwo, które w razie wątpliwości jest domniemywane. Umowa agencyjna jest odpłatna i wzajemna: wynagrodzenie agenta oblicza się najczęściej w formie odsetek od wartości zawartych umów i należy się mu z chwilą zawarcia przez niego umowy.

Umowa komisu przyjmujący zlecenie (komisant) zobowiązuje się za wynagrodzeniem do kupna lub sprzedaży rzeczy ruchomych, na rachunku zleceniobiorcy lecz w imieniu własnym. W umowie tej komisant występuje wobec osób trzecich w imieniu własnym jako strona (kupujący lub sprzedający). Do obowiązków komisanta należy zawarcie umowy z osobą trzecią na określonych w umowie warunkach. Obowiązkiem komisanta jest zapłata prowizji czyli wynagrodzenie.

Umowa przewozu zobowiązuje przewoźnika do przewiezienia osób lub rzeczy za wynagrodzeniem.
Umowa ubezpieczenia zakład ubezpieczeń zobowiązuje się spełnić określone świadczenia w razie zaistniałego objętego umową zdarzenia powodującego szkodę zaś ubezpieczony zobowiązuje się do uiszczenia składki.

24. Zasada swobody umów

W prawie Zobowiązań występuje tzw. zasada swobody umów. Jest to podstawowa zasada umów zobowiązaniowych wyrażonych w Kodeksie Cywilnym, Zgodnie z nią "Strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego (art. 353 )". Jeżeli chodzi o treść umowy to strony kształtujące dana umowę maja do swojego wyboru trzy możliwości według ,których mogą zawrzeć takiego rodzaju stosunek zobowiązaniowy:
1) Pierwsza z nich to przyjęcie modyfikacji zaproponowanej przez umowę zawartą przeważnie w kodeksie (np. Kodeks Cywilny - umowa składu).

2) Drugą możliwością jest zawarcie umowy nazwanej (np. wyżej wymieniona umowa składu) z jednoczesnym wprowadzeniem do niej pewnych odmienności. Mogą one polegać albo na uzupełnieniu treści już istniejącej umowy w kodeksie cywilnym poprzez różnego rodzaju postanowienia stron.

3) Trzecia polegająca na umieszczeniu w umowie uzgodnień, które bądź uregulują niektóre zagadnienia inaczej niż ustawa, bądź wyłączą jedynie zastosowanie pewnych przepisów, albo wreszcie będą wynikiem połączenia kilku umów nazwanych (tzw. umów mieszanych).

Swoboda stron w określaniu stosunku zobowiązaniowego (umowy), nie jest absolutna. Ograniczenie polega na tym, że treść lub cel umowy nie mogą być sprzeczne z naturą samego stosunku zobowiązaniowego, ustawa, która określa zawsze granice takiego stosunku, jak i zasadami współżycia społecznego również wyrażonymi w prawie. Pacta sunt servanda (umów należy dotrzymywać) - stanowi podstawową zasadę stosunku zobowiązaniowego. Dzięki tej zasadzie dłużnik ma wykonać zobowiązanie nie tylko zgodnie z treścią danej umowy, ale również zgodnie z interesem społeczno-gospodarczym i zasadami współżycia społecznego. Jednakże zasada ta mimo jej wielkiego znaczenia dla obrotu gospodarczego, na gruncie

25. Sposoby zawierania umów gospodarczych

26. Umowy nazwane-omów jedną

27. Umowa sprzedaży -treść, istotne cechy, szczególne rodzaje

Umowa kupna-sprzedaży to zobowiązanie przeniesienia na kupującego własność rzeczy, wydanie mu jej a kupującego zapłacenie za rzecz i odebranie jej.

Umowa taka powinna być sporządzona w formie pisemnej, musi być w niej zawarte określenie przedmiotu sprzedaży, cena, podmioty - strony oraz dodatkowe deklaracje np. potwierdzenie świadomości stanu technicznego przedmiotu. Umowa kupna-sprzedaży powinna być sporządzona w dwóch jednakowo brzmiących egzemplarzach, po egzemplarzu dla każdej ze stron. Widnieć na niej powinna data jej sporządzenia oraz podpisy każdej ze stron - „kupującego” i „sprzedającego”. Umowa ta powinna zawierać także dane każdej ze stron, tj. imię i nazwisko, adres zameldowania, seria i numer dokument tożsamości oraz przez kogo wydany jest ten dokument.

Cenę sprzedaży strony uzgadniają w sposób dowolny.

Umowa kupna-sprzedaży zawiera obowiązki obu stron tzn. sprzedawca zrzeka się własności i roszczeń co do danej rzeczy oraz przenosi ją i wydaje kupującemu oraz rękojmie za wady fizyczne rzeczy. Kupujący natomiast ma obowiązek zapłacić za rzecz i odebrać ją w określonym czasie.

28. Rękojmia-istota, zakres odpowiedzialności

29. Umowa zlecenia a umowa o dzieło

30. Umowa najmu a umowa dzierżawy

31. Odpowiedzialność cywilna-pojęcie, rodzaje

Pod pojęciem odpowiedzialności cywilnej rozumiemy obowiązek naprawienia szkody, względnie wynagrodzenia krzywdy wyrządzonej innej osobie - obowiązek odszkodowania. Obowiązek odszkodowania powstaje z powodu niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania umownego - odpowiedzialność kontraktowa i z powodu wyrządzenia szkody czynem niedozwolonym - odpowiedzialność deliktowa. W przypadku odpowiedzialności kontraktowej, wierzyciel domagający się odszkodowania winien tylko wykazać, że z powodu nienależytego, względnie zupełnego niewykonania zobowiązania poniósł szkodę. Nie jest zobowiązany udowodnić winy dłużnika. Jeżeli dłużnik chce uwolnić się od odpowiedzialności, to sam musi udowodnić brak swojej winy. Odpowiedzialność deliktowa (z tytułu czynów niedozwolonych) jest odpowiedzialnością na zasadzie winy. W pewnych przypadkach odpowiedzialność ta powstaje mimo braku winy. Nie jest ona wtedy następstwem zastosowania zasady winy, lecz zasady ryzyka lub słuszności.

32. Spadek-pojęcie

Określenie pojęcia spadku ma podstawowe znaczenie przy omawianiu spraw związanych z dziedziczeniem. Zgodnie z treścią art. 922 § 1 k.c. spadek to ogół praw i obowiązków majątkowych zmarłego, jak np. wierzytelności, własność rzeczy. Przechodzą one na spadkobierców z chwilą śmierci spadkodawcy.

33. Rodzaje dziedziczenia

Dziedziczenie - według definicji słownikowej - polega na tym, iż z chwilą śmierci spadkodawcy prawa i obowiązki zmarłego (spadek) przechodzą na jedną lub kilka osób (spadkobierców).
Spadkiem jest ogół praw i obowiązków należących do spadkodawcy w chwili jego śmierci, z wyjątkiem tych, które są ściśle związane z jego osobą oraz tych, które przechodzą na oznaczone osoby niezależnie od tego czy są one spadkobiercami. Prawo cywilne wyróżnia następujące rodzaje dziedziczenia:

1) ustawowe - następuje w sytuacji, gdy np.: spadkodawca nie zostawił testamentu, bądź okazał się on nieważny, bądź spadkobierca testamentowy spadek odrzucił lub został uznany za niegodnego, albo zmarł przed spadkodawcą. Kolejność dziedziczenia ustawowego określają art. 931-937 Kodeksu cywilnego,

2) testamentowe - spadkobiercą staje się osoba wskazana w testamencie. Formy testamentu określają art. 949-954 Kodeksu cywilnego.

I. Dziedziczenie ustawowe

Dziedziczenie ustawowe ma miejsce, gdy spadkodawca nie pozostawił ważnego testamentu albo gdy osoby powołane do dziedziczenia nie chcą lub nie mogą być spadkobiercami. W dziedziczeniu ustawowym co do części spadku ma miejsce, gdy spadkodawca nie powołał do tej części spadkobiercy albo gdy którakolwiek z kilku osób, które zostały powołane do całości spadku nie chcą lub nie mogą być spadkobiercami. Przy czym w ostatnim wypadku dziedziczenie ustawowe nie występuje jeżeli działa podstawienie lub przyrost . Reguły dziedziczenia ustawowego mogą być uważane za zastępujące wole spadkodawcy.
Krąg Spadkobierców

Kodeks cywilny wymienia następujących bliskich spadkodawcy:

· małżonek

· zstępni (dzieci, wnuki, prawnuki, itd.)

· rodzice

· rodzeństwo

· zstępni rodzeństwa

Przy czym dziedziczenie krewnych nie charakteryzuje się wzajemnością, np. wnuk dziedziczy po swoim dziadku, lecz dziadek nie dziedziczy po swoim wnuku, dziecko brata/siostry spadkodawcy dziedziczy po swoim wujku, natomiast wuj nie dziedziczy po swoim siostrzeńcu.
Małżonek
Małżonek spadkodawcy dziedziczy z ustawy, jeżeli pozostawał w chwili otwarcia spadku w formalnym związku małżeńskim ze spadkodawcą. Separacja faktyczna nie wyłącza małżonka od dziedziczenia. Związek małżeński nie istnieje, jeżeli w chwili otwarcia spadku istniało prawomocne orzeczenie unieważniające lub rozwiązujące małżeństwo Wytoczenie powództwa o unieważnieni małżeństwa za życia spadkodawcy pozwala na jego unieważnienie także po śmierci jednego z małżonków, bez żadnych ograniczeń. Unieważnienie takiego małżeństwa mogą dochodzić zstępni zmarłego, a jego skutkiem jest wyłączenie od dziedziczenia małżonka pozostałego przy życiu. Jeżeli w chwili śmierci spadkodawcy toczy się proces o rozwód - ulega ona umorzeniu. Jeżeli jednak zmarły wystąpił z żądaniem orzeczenia rozwodu z winy drugiego małżonka może to doprowadzić, na żądanie każdego z pozostałych spadkobierców ustawowych powołanych do dziedziczenia w zbiegu z małżonkiem, do wyłączenia od dziedziczenia małżonka pozostałego przy życiu. Z żądaniem wydania takiego orzeczenia można wystąpić w terminie 6 miesięcy od dnia, w którym spadkobierca, o którym mowa powyżej, dowiedział się o otwarciu spadku, jednak nie później niż w rok od otwarcia spadku. Termin ustawowy ma charakter terminu zawitego.

Zstępni, osoby przysposobione

Dziecko dziedziczy po swoich rodzicach niezależnie od tego, czy pochodzi z małżeństwa, czy ze związku pozamałżeńskiego. Podobnie rodzice dziedziczą po swoim dziecku niezależnie od tego, czy w chwili otwarcia spadku pozostają ze sobą w związku małżeńskim, a nawet czy kiedykolwiek w takim związku pozostawali.

Reguły dziedziczenia ustawowego między przysposobionym, a przysposabiającymi uzależnione są od tego, czy jest to przysposobienie pełne (art. 124 KRO), czy niepełne (art. 121 KRO). W pierwszym przypadku zarówno przysposobiony jak i przysposabiający dziedziczą tak jakby przysposobiony był dzieckiem przysposabiającego. W drugim przypadku reguły dziedziczenia zostały ustalone w art. 937 KC:

· przysposobiony dziedziczy po przysposabiającym na równi z jego dziećmi, a zstępni przysposobionego dziedziczą po przysposabiającym na tych samych zasadach co dalsi zstępni spadkodawcy;

· przysposobiony i jego zstępni nie dziedziczą po krewnych przysposabiającego, a krewni przysposabiającego nie dziedziczą po przysposobionym i jego zstępnych;

· rodzice przysposobionego nie dziedziczą po przysposobionym, a zamiast nich dziedziczy po przysposobionym przysposabiający; poza tym przysposobienie nie narusza powołania do dziedziczenia wynikającego z pokrewieństwa.

Kolejność dziedziczenia

Spadkobiercy ustawowi zostali podzieleni na grupy dochodzące kolejno do dziedziczenia ustawowego. Przy czym spadkobiercy należące do grupy dalszej dochodzą do dziedziczenia dopiero wówczas, gdy nie ma spadkobierców należących do grupy bliższej. Wielkość udziałów poszczególnych spadkobierców określa szczegółowo Kodeks cywilny. Dzieli ona spadkobierców ustawowych na 3 grupy, do których należą:

1) małżonek i dzieci spadkodawcy, a jeżeli dziecko nie dożyło otwarcia spadku w jego miejsce wchodzą jego zstępni.

2) małżonek spadkodawcy, jego rodzice, rodzeństwo oraz zstępni rodzeństwa

3) w przypadku braku spadkobierców należących do pierwszej i drugiej grupy, do dziedziczenia z ustawy dochodzi Skarb Państwa

Możliwe jest określenie udziałów w stałym ułamku lub w zależności od liczby spadkobierców dochodzących do dziedziczenia podział według głów. Jeżeli w miejsce nieżyjących krewnych spadkodawcy powołani zostają ich zstępni, określenie wielkości udziału następuje według szczepów. Polega to w pierwszej kolejności na określeniu udziału jaki przypadałby nieżyjącemu krewnemu bliższego stopnia, a następnie jego podział w częściach równych między zstępnych zmarłego - ów wtórny podział odbywa się wedle głów, np. Spadkodawca miał 3 synów. Jeden z nich nie dożył otwarcia spadku, pozostawiając dwoje dzieci. Podział spadku odbywa się w stosunku do synów według głów - każdy uzyskuje 1/3, zaś dzieci zmarłego syna spadkodawcy uzyskują udział jaki przypadał ich ojcu - czyli 1/3 całego spadku. Ten udział dzieli się pomiędzy nich według głów, czyli w częściach równych - 1/3 x 1/2 = 1/6

Dziedziczenie spadkobierców grupy pierwszej

Małżonek spadkodawcy i jego dzieci dziedziczą w częściach równych, przy czym część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż ¼ spadku. Jeżeli małżonkowie pozostają w wspólności majątkowo-małżeńskiej, z chwilą śmierci jednego z nich wspólność ustaje, zaś do majątku nią objętego stosuje się odpowiednio przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych (art. 42 KRO) - udziały małżonków są równe, przy czym istnieje możliwość ustalenia nierównych udziałów (art. 43 § 2 i 3 KRO). Gdy udziały małżonków są równe - oznacza to, że w skład spadku wchodzi połowa dotychczasowego majątku wspólnego, a więc małżonek pozostaje jedynym uprawionym co do drugiej połowy, a ponadto uzyskuje co najmniej ¼ z drugiej połowy, np. Spadkodawca pozostawia żonę i 4 dzieci. Małżonkowie pozostawali w wspólności majątkowej. Po śmierci spadkodawcy udział w spadku wygląda następująco. Żona ½ - jako część przypadającą jej z tytuły wspólności majątkowej oraz ¼ x ½ = 1/8 pozostałego majątku, czyli w sumie 5/8 spadku. Dzieci zaś otrzymują pozostałą część w częściach równych, tj. po 3/32

Dzieci i dalsi zstępni

Jeżeli spadkodawca nie pozostawał w związku małżeńskim lub jeżeli jego małżeństwo zostało unieważnione po jego śmierci, a także małżonek został wyłączony od dziedziczenia na podstawie art. 940 KC do dziedziczenia dochodzą dzieci. Dziedziczą one w częściach równych. Jeżeli dziecko nie dożyło otwarcia spadku, jego udział przypada jego dzieciom (wnukom spadkodawcy) w częściach równych. Określenie wielkości udziałów dzieci spadkodawcy następuje według głów, natomiast dalszych zstępnych według szczepów.
np. Spadkodawca miał dwoje dzieci, a każde z nich miało dwoje zstępnych. Jeden z spadkobierców umiera przed otwarciem spadku, a więc wedle tego co zostało powiedziane, do spadku dochodzą jego dzieci (wnukowie spadkodawcy). Części spadku wyglądają następująco: dziecko spadkodawcy ½ część majątku, zaś jego wnukowie po 1/6
Osoby przysposobione dziedziczą w taki sam sposób po przysposabiającym jak dzieci i dalsi zstępni.
Dziedziczenie spadkobierców grupy drugiej

Spadkobiercy należący do drugiej grupy dochodzą do dziedziczenia, jeżeli spadkodawca nie pozostawił zstępnych lub żyjący zstępni są traktowani jakby nie dożyli otwarcia spadku (zrzekli się dziedziczenia, zostali uznani za niegodnych, odrzucili spadek). Małżonek zaś dochodzi do dziedziczenia zarówno w pierwszej jak i w drugiej grupie spadkobierców. Jego udział w spadku w zbiegu z rodzicami, rodzeństwem lub zstępnymi rodzeństwa wynosi zawsze połowę spadku, np. Do dziedziczenia dochodzi małżonek spadkodawcy oraz dwoje rodzeństwa. Udziały wyglądają następująco - małżonek ½, rodzeństwo po ¼.
Wielkość udziałów rodziców i rodzeństwa dochodzących do dziedziczenia w zbiegu z małżonkiem przedstawia się następująco: każde z rodziców otrzymuje ¼ tego, co przypada łącznie dla rodziców i rodzeństwa, pozostała część dziedziczy rodzeństwo w częściach równych.
np. Spadkodawcami są: małżonek, rodzice spadkodawcy oraz dwoje rodzeństwa. Udziały wyglądają następująco - małżonek ½ całości spadku, każdy z rodziców, a także każde z rodzeństwa o 1/8 spadku.

Rodzeństwo przyrodnie dziedziczy tak jak rodzone, a rodzone dochodzą do dziedziczenia niezależnie od tego, czy pozostają w związku małżeńskim. Jeżeli jedno z rodziców nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada po połowie drugiemu z rodziców i rodzeństwu spadkodawcy.

np. Spadkodawcami są: małżonek, rodzice spadkodawcy oraz dwoje rodzeństwa. Udziały wyglądają następująco - małżonek ½ całości spadku, rodzic pozostały przy życiu 3/16, a każde z rodzeństwa po 5/32 spadku.

Jeżeli do spadku powołani są obok małżonka tylko rodzice lub tylko rodzeństwo, dziedziczą oni w częściach równych to, co przypada łącznie dla rodziców i rodzeństwa,
np. Spadkodawca są jedynie małżonek oraz brat spadkodawcy. Udziały wyglądają następująco: małżonek ½, brat ½.

Jeżeli którekolwiek z rodzeństwa-spadkobierców nie dożyło otwarcia spadku jego udziały przypadają zstępnym, przy czym dziedziczenie zstępnych rodzeństwa spadkodawcy następuje według szczepów. W pierwszej kolejności ustala się udział, który przypadałby zmarłemu spadkobiercy, a następnie udział ten dzieli się na tyle części , ile jest zstępnych uprawnionych do dziedziczenia po zmarłym spadkobiercy.

Jedyny spadkobierca - małżonek

Jeżeli spadkodawca nie pozostawił rodziców, rodzeństwa ani zstępnych rodzeństwa - jedynym spadkobiercą zostaje małżonek w stosunku do całości spadku. Przy czym, gdy do spadku dochodzi małżonek w zbiegu z innymi spadkobiercami niż zstępni spadkodawcy, którzy mieszkali z nim razem w chwili jego śmierci, może żądać ze spadku ponad swój udział spadkowy, przedmiotów urządzenia domowego, z których za życia spadkodawcy korzystał wspólnie z nim lub wyłącznie sam. Do roszczeń małżonka z tego tytułu stosuje się przepisy o zapisie (art. 939 KC)

Dziedziczenie Skarbu Państwa

Z braku spadkobierców ustawowych (osób należących do pierwszej i drugiej grupy, tj. małżonka, zstępnych, rodziców, rodzeństwa, zstępnych rodzeństwa) spadek z ustawy przypada Skarbowi Państwa. Jego sytuacja prawna jako spadkobiercy ustawowego jest inna niż pozostałych spadkobierców. Skarb Państwa nie może odrzucić spadku, który przypada mu z mocy ustawy i nie składa oświadczeń woli co do spadku, a jego przyjęcie uważane jest za przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza.

II. Dziedziczenie testamentowe

Gdy spadkodawca pozostawił ważny testament wtedy dziedziczenie odbywa się na podstawie testamentu.
Testament jest czynnością prawną na mocy której za życia określonej osoby dochodzi do ustalenia kto, w jakich częściach odziedziczy po śmierci tej osoby jej majątek, względnie jakie składniki tego majątku mają być zapisane i komu itp. Testament, oprócz typowych zapisów może także zawierać szereg postanowień szczegółowych (np. ustanowienie tzw. zapisów i poleceń, powołanie wykonawcy testamentu, powołanie fundacji itp.). Sporządzenie testamentu ma na celu zwykle zmianę porządku dziedziczenia ustawowego.
Z punktu widzenia formy, w jakiej można sporządzić testament możemy wyróżnić trzy podstawowe:
· Testament notarialny (sporządzony przed notariuszem w formie aktu notarialnego);

· Testament pisemny

· Testament ustny (osoba zamierzająca rozporządzić swoim majątkiem w ten sposób winna oświadczyć swoją wole wobec przewodniczącego zarządu gminy, sekretarza gminy lub kierownika Urzędu Stanu Cywilnego w obecności co najmniej dwóch świadków)

Obok form podstawowych istnieją jeszcze tzw. testamenty szczególne, do których zalicza się:

1) Testament ustny, sporządzony w obawie rychłej śmierci. Oświadczenie woli składa się ustanie w obecności trzech świadków. Przed upływem roku treść oświadczenia winna zostać spisana ze wskazaniem miejsca i daty złożenia oświadczenia oraz miejsca i daty sporządzenia pisma, oraz podpisana przez spadkodawcę i dwóch świadków lub przez wszystkich trzech świadków.
2) Testament sporządzony na statku morskim lub powietrznym.

3) Testament wojskowy.

Wszystkie testamenty szczególne mają przejściowy charakter i tracą swoją moc z upływem sześciu miesięcy od momentu w którym ustały przyczyny dla których nie można było dochować zwykłej formy testamentu.

34. Testament.

Zgodnie z art. 941 k.c. rozrządzić majątkiem na wypadek śmierci można jedynie przez testament. Zatem testament jest jedyną czynnością pozwalającą spadkodawcy dysponować swoim majątkiem na wypadek śmierci. Niedopuszczalne jest w prawie polskim zawieranie umów dziedziczenia. Umowa o spadek po osobie żyjącej, z mocy art. 1047 k.c., jest nieważna. Spadkodawca może w testamencie w sposób swobodny wskazać osobę spadkobiercy. Swoboda testowania dotyczy także treści testamentu, co do sposobu rozrządzenia majątkiem spadkodawcy. Jednakże treść testamentu nie może być sprzeczna z ustawą, ani też nie może mieć na celu obejścia ustawy (art. 58 § 1 k.c.). Treść testamentu nie może również pozostawać w sprzeczności z zasadami współżycia społecznego (art. 58 § 2 k.c.).

Testament może zawierać rozrządzenia tylko jednego spadkodawcy (art. 942 k.c.).

Podstawy prawa cywilnego

CZYNNOŚĆ PRAWNA

Czynność prawna polega na zaciąganiu zobowiązań lub nabywaniu uprawnień za pomocą oświadczeń woli. Podstawą każdej takiej czynności jest więc oświadczenie woli. Osoba posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych może samodzielnie kształtować swoją sytuację prawną, nabywać - za pomocą swych działań - uprawnienia i zaciągać zobowiązania. Aby oświadczenie woli było ważne, a zatem aby mogło skutkować prawnie, musi spełniać określone wymogi.

Z uwagi na duże znaczenie praktyczne należy zwrócić uwagę na formę oświadczenia woli. Generalna zasada przewidziana przez kodeks cywilny stanowi, że oświadczenie woli ma być zakomunikowane w jakikolwiek sposób, który dostatecznie wyraźnie demonstruje zamysł składającego takie oświadczenie (art. 60 kc). Jest to tzw. zwykła forma oświadczenia woli. Oświadczeniem woli jest w tym ujęciu każde zachowanie demonstrujące w przyjęty w danym środowisku sposób zamiar dokonania czynności prawnej. Staje się ono skuteczne, gdy doszło do adresata w taki sposób, aby mógł się on zapoznać z jego treścią. Od tej chwili wiąże i nie może być odwołane, chyba że za zgodą stron. Tak więc złożeniem oświadczenia woli będzie np. wejście do autobusu albo wybranie towaru w sklepie samoobsługowym. Większość oświadczeń woli kierowana jest do określonego adresata. Jednak są też takie sytuacje, kiedy oświadczenie kieruje się do nieoznaczonej bliżej liczby podmiotów prawnych (np. wystawienie rzeczy na sprzedaż w witrynie sklepowej wraz z oznaczeniem ceny).

Bywa, że prawo wymaga - dla ważności czynności prawnej - zachowania szczególnej formy złożenia oświadczenia woli, która może mieć postać.

> formy pisemnej zwykłej,

> formy pisemnej z urzędowym poświadczeniem daty,

> formy pisemnej z poświadczeniem podpisu,

> formy aktu notarialnego.

Dla zachowania formy pisemnej zwykłej wymagany jest własnoręczny podpis osoby składającej oświadczenie woli. Nie ma znaczenia, czy dana osoba własnoręcznie sporządzi treść dokumentu. Istotny jest jedynie jej podpis. Istnieją również pewne formy zastępcze (np. osoba nie umiejąca pisać może zamiast podpisu złożyć odcisk palca, a obok tego inna osoba wpisuje jej imię i nazwisko, umieszczając swój podpis). Forma pisemna z urzędowym poświadczeniem daty jest potrzebna dla stwierdzenia, w jakim momencie została dokonana określona czynność (data pewna). Urzędowego poświadczenia daty dokonuje notariusz lub organ państwowy, umieszczając jakąkolwiek wzmiankę na dokumencie opatrzoną datą. Formę tę można zachować także w inny sposób. Po pierwsze, poprzez stwierdzenie jakiegoś zdarzenia w innym dokumencie urzędowym. Po drugie, poprzez śmierć uczestnika czynności prawnej podpisanego na dokumencie (data jest wówczas pewna od daty śmierci tej osoby). Poświadczenie podpisu polega na stwierdzeniu przez notariusza lub powołany do tego organ państwowy faktu własnoręcznego podpisu danej osoby na dokumencie. Akt notarialny jest dokumentem sporządzonym przez notariusza. Notariusz sam spisuje treść oświadczeń woli stron, redaguje z nimi treść dokumentu, a następnie odczytuje i wraz ze stronami podpisuje. Podpisy stron znajdują się jedynie na oryginale dokumentu przechowywanym u notariusza, natomiast strony otrzymują wypisy aktów notarialnych opatrzonych pieczęcią notariusza. Zawarcie umowy w formie aktu notarialnego jest wymagane m.in. przy przeniesieniu własności nieruchomości. Niezachowanie przypisanej dla dokonania danej czynności formy szczególnej może skutkować różnymi konsekwencjami. Jeśli ustawodawca wyraźnie wskazał, że dla dokonania danej czynności wymaga się, pod rygorem nieważności, przypisanej formy szczególnej (tzw. forma ad solemnitatem niedochowanie tej formy powoduje bezwzględną nieważność takiej czynności. Czynność taka nie wywołuje żadnych skutków prawnych. Tak jest np. w przypadku niedochowania formy oświadczenia woli przy przeniesieniu własności nieruchomości. Ustawodawca zastrzegł tu - pod rygorem nieważności - formę notarialną (art. 158 kc). Sporządzenie umowy w innej formie spowoduje, że czynność prawna będzie nieważna. Niezachowanie zwykłej formy pisemnej tam, gdzie jest to wymagane bez rygoru nieważności, nie powoduje wadliwości samej czynności. Przyczynia się jednak do trudności dowodowych (tzw. forma ad probationem). Strona, która zaniedba dochowania takiej formy, musi się liczyć z tym, że nie mając dokumentu na piśmie, nie udowodni swych racji przed sądem i przegra spór. Spotka się bowiem z ograniczeniami dowodowymi. Tylko wyjątkowo będzie się mogła posłużyć dowodem ze świadków lub przesłuchania stron. Formy pisemnej dla celów dowodowych wymaga m.in. każda czynność prawna o wartości wyższej niż 2 tyś. złotych (art. 75 kc). Dla niektórych czynności czasem przewidziana jest określona forma, wymagana w tzw. celach specjalnych (tzw. forma ad eventum) Ustawodawca zastrzega, że dana forma ma znaczenie tylko dla osiągnięcia szczególnego skutku prawnego, który bez jej dochowania nie nastąpi, jakkolwiek sama czynność będzie ważna. Forma pisemna z urzędowym poświadczeniem daty jest wskazana np. przy umowie najmu. Poświadcza się datę umowy najmu po to, aby wykluczyć możliwość jej wypowiedzenia (art. 678 §2 kc).

Tak więc, jeżeli prawo przewiduje dla złożenia oświadczenia woli jakąś formę szczególną, winna być ona zachowana. Prawo przewiduje różne rodzaje wad (niezachowanie wymaganej prawem formy jest tylko jedną z nich) i różne konsekwencje wadliwości czynności prawnych. Skutki, jakie pociąga za sobą wystąpienie określonych wad przy dokonywaniu czynności prawnych, to:

a) Nieważność bezwzględna powoduje, iż czynność prawna nie wywołuje żadnych skutków prawnych. Jest tak, jakby do niej nie doszło. Umowa jest nieważna z mocy prawa. Do takiej nieważności dochodzi w następujących sytuacjach;

> kiedy czynność prawna zostaje dokonana przez osobę pozbawioną zdolności do czynności prawnych (art. 14 kc),

> gdy dokonano czynności prawnej sprzecznej z prawem, zasadami współżycia społecznego lub w celu obejścia prawa (art. 58 kc),

> w przypadku zawarcia umowy o świadczenie niemożliwe do spełnienia (reguła: impossibilium mdlą obligatio oznacza, że umowa o świadczenie niemożliwe nie rodzi zobowiązania - art. 387 § l kc),

> gdy przy składaniu oświadczenia woli nastąpił brak świadomości lub swobody, np. wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego oraz innego rodzaju, chociażby przemijających zaburzeń czynności psychicznych (art. 82 kc),

> jeśli czynność prawna została dokonana dla pozoru, czyli strony potajemnie umówiły się, iż ujawnione wobec osób trzecich oświadczenie woli nie wywoła skutków prawnych (art. 83 kc),

> jeśli dokonano danej czynności bez zachowania formy szczególnej przewidzianej przez prawo pod rygorem nieważności (ad solem-nitatem - art. 73 § 2 kc).

b) Nieważność względna polega na tym, że wadliwość czynności prawnej sama przez się nie powoduje jej nieważności. Jednak istnienie określonej wady uprawnia konkretną osobę do podważenia ważności tej

czynności. Jeśli upoważniona osoba skorzysta ze swego uprawnienia, czynność staje się nieważna od początku swego istnienia. Na nieważność względną można się powołać w przypadku istnienia następujących wad oświadczenia woli:

> błędu,

> podstępu,

> groźby,

> wyzysku.

Błąd jest mylnym wyobrażeniem co do rzeczywistego stanu rzeczy przy dokonywaniu czynności prawnej. Musi dotyczyć treści czynności prawnej, tj. tego co było w umowie, a nie naszych motywów czy oczekiwań. Ponadto, aby można się było powołać na błąd, musi on być istotny, czyli uzasadniający przypuszczenie, że gdyby dana osoba nie działała pod wpływem błędu, to nie złożyłaby określonego oświadczenia woli. Uprawniony może w ciągu roku od poznania prawdziwego stanu rzeczy uchylić swoje oświadczenie woli. Jeśli tego nie uczyni, wadliwość czynności prawnej ustaje i czynność wywiera normalne skutki prawne (art. 84 kc). Podstęp traktuje się jako tzw. błąd kwalifikowany. Jest to celowe wprowadzenie w błąd osoby składającej oświadczenie woli przez inną osobę. Uprawniony ma w tym przypadku czas na uchylenie swego oświadczenia woli, gdy zaś tego nie uczyni, czynność zaczyna skutkować prawnie (art. 85 kc). Groźba jest definiowana jako wywarcie przymusu na określoną osobę po to, by złożyła ona określone oświadczenie woli. Z tą wadą mamy do czynienia wtedy, gdy z okoliczności wynika, że konkretne oświadczenie woli zostało złożone dlatego, bo składający je podmiot był przekonany, iż gdyby tego nie zrobił, groziłoby mu lub jego najbliższym poważne niebezpieczeństwo. Aby można się było powołać na groźbę, musi być ona bezprawna i poważna. W lej sytuacji uprawniony ma rok - od ustania stanu zagrożenia - do uchylenia się od tegoż oświadczenia woli. Jeśli tego nie uczyni, wówczas wadliwość ustaje i czynność wywiera normalne konsekwencje (art. 87 kc). Wyzysk polega na zastrzeżeniu w umowie rażąco niewspółmiernych wzajemnych świadczeń przez strony tej umowy Z tą wadą oświadczenia woli mamy do czynienia, gdy jedna ze stron wykorzystuje przymusowe położenie partnera, jego niedołęstwo lub niedoświadczenie. Uprawniony może żądać zmniejszenia swego świadczenia lub zwiększenia należnego mu świadczenia, a nawet unieważnienia umowy na drodze sądowej. Uprawnienia te wygasają z upływem dwóch lat od dnia zawarcia umowy {art. 388 kc).

c) Bezskuteczność zawieszona polega na tym, że czynność prawna jest niezupełna Do jej ważności wymagana jest zgoda osoby trzeciej. Tego typu działania noszą nazwę czynności kulejących. Przykładem może być sytuacja przewidziana w treści art. 17 kc, który stanowi, że: „do ważności czynności prawnej, przez którą osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych zaciąga zobowiązanie lub rozporządza swoim prawem, potrzebna jest zgoda jej przedstawiciela." Dopiero czynność potwierdzona przez uprawnioną osobę staje się ważna. Brak zgody powoduje jej nieważność od samego początku.

d) Względna bezskuteczność jest wtedy, gdy czynność prawna nie wywiera skutków prawnych tylko względem konkretnych osób chronionych przez prawo. Art. 527 kc przewiduje ochronę wierzyciela, w razie niewypłacalności dłużnika, stanowiąc, że. „jeśli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego ".

Temat: Norma prawna

Norma prawna-to wynikająca z przepisów reguła postępowania, wydana lub usankcjonowana przez państwo, zagwarantowana przymusem państwowym.

Norma dzieli się na trzy części:

1.Hipoteza-określa rodzaj sytuacji w przypadku której zaistnienia norma znajdzie zastosowanie

2.Dyspozycja-wskazuje obowiązujący w danej sytuacji sposób zachowania, tzn., że precyzuje co jest zabronione, a co należy zrobić

3.Sankcja-inforuje nas jakie skutki wywoła niezastosowanie się do dyspozycji normy. Należy zwrócić uwagę na to że nie każda sankcja jest karą. Sankcja może też powodować nieważność danej czynności.

Np.

Art.278 k.k. "Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą, podlega karze pozbawienia wolności od3 miesięcy do lat 5"

Hipotezę stanowi w tym przypadku fakt dokonania kradzieży.

Sankcja również jest wyraźnie oznaczona.

Problem pojawia się z określeniem dyspozycji. Isnieje ona ukryta. Skoro bowiem istnieje przepis przewidujący ukaranie kogoś kto kradnie, to zarazem nakazuje on obywatelom powstrzymać się od kradzieży.

Temat: Norma prawna a przepis prawny

Norma prawna jest popartą przymusem państwowym ogólną regułą postępowania skierowaną do abstrakcyjnego adresata, określającą jego postępowanie w przewidzianej tą normą sytuacji. Każda norma prawda określa, jak mają się zachować ci, do których jest skierowana, jeżeli znajdą się w sytuacji określonej w danej normie. Norma prawna może być regułą baz nakazującą, bądź zakazującą, bądź tez upoważniającą do określonego postępowania. Jest ona regułą o charakterze ogólnym i skierowana jest nie do konkretnej osoby, lecz zawsze do pewnego kręgu adresatów. Od pojęcia normy prawnej odróżnić należy pojecie przepisu prawnego. Przepisy prawne są wyodrębnionymi zdaniami zamieszczonymi w aktach prawnych (np. w ustawach, rozporządzeniach). Są one elementarnymi cząstkami tych aktów. Ze względów porządkowych przepisy ujmuje się w formie artykułów lub paragrafów. Artykuły i paragrafy dzielą się z kolei na ustępy (oznaczone cyfrą arabską z kropką), na punkty (oznaczone cyfrą arabska z nawiasem) oraz litery. Zwykle w pojedynczym przepisie wyrażoną jest jedna norma prawna. Niekiedy jednak norma prawna wyrażoną może być w kilku przepisach bądź tez jeden przepis wyrażać może dwie normy prawne lub więcej.

Normy prawne mają określoną strukturę wewnętrzną. W normach tych wyróżnić można trzy części: hipnozę, dyspozycję i sankcję.

Hipnoza jest to cześć normy określającą kręg adresatów, do których norma się odnosi, i okoliczności, w jakich ma zastosowanie. Inaczej mówiąc, hipnoza określa warunki, których zaistnienie powoduje obowiązek zachowania się w sposób wskazany w normie.

Dyspozycja jest częścią normy wyznaczającą sposób postępowania w sytuacji, w której spełnione zostały warunki przewidziane w hipnozie.

Sankcja jest częścią normy określającą następstwa zachowania się w sposób niezgodny ze wskazanymi określonymi w dyspozycji.

Ta klasyfikacja, trójczłonowa budowa normy prawnej ulega pewnym modyfikacjom. W normach prawa karnego hipnoza połączona jest z dyspozycją w jedno określenie czynu przestępczego, na przykład w normie: "Kto przywłaszcza sobie cudzą rzecz ruchomą lub prawo majątkowe, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3", cześć pierwsza "kto przywłaszcza sobie cudza rzecz ruchomą lub prawo majątkowe" jest utworzonym z połączenia hipnozy i dyspozycji określeniem czynu przestępczego. Z kolei w normach prawa cywilnego wyodrębnić można łatwo hipotezę i dyspozycje, sankcja natomiast przewidziana jest zwykle w innych przepisach. Na przykład w normie" kto z winy swej wyrządził drugiemu krzywdę, obowiązany jest do jej naprawienia" - cześć pierwsza "kto z winy swojej wyrządził drugiemu krzywdę" stanowi hipotezę tej normy, określa bowiem okoliczności, których zaistnienie powoduje obowiązek określonego zachowania. dalsza część tej normy - dyspozycja - wskazuje jak należy postąpić. Sankcja wreszcie polega na ujemnych konsekwencjach przewidzianych przez prawo, gdyby adresat normy nie postąpił w sposób zgodny z dyspozycją.

Sankcje w normach prawnych są zróżnicowane. W normach prawa karnego sankcja ma charakter zagrożenia represją karną, np. w postaci kary pozbawienia wolności lub grzywny. W prawie cywilnym sankcja może przybierać formę zagrożenia egzekucją majątkową, może tez polegać na zagrożeniu nieważnością określonych działań. W normach prawa administracyjnego sankcja może polegać na zagrożeniu karami administracyjnymi (np. grzywną, mandatem itp.).

Rodzaje norm prawnych

Normy prawdę formułować mogą w sposób bezwzględny obowiązek postępowania w sposób przewidziany w danej normie. Normy takie nazywamy imperatywnymi (bezwzględnie obowiązującymi). Do takich nalezą na przykład normy prawa karnego. W niektórych jednak gałęziach prawa, przede wszystkim w prawie cywilnym i handlowym, obok norm o charakterze imperatywnym występują także normy, które - mimo ustalonych pewnych reguł postępowania - pozostawiają jednak stronom swobodę ukształtowania swoich stosunków w sposób odmienny od wskazanego w normie. Normy takie nazywamy dyspozytywnymi (względnie obowiązującymi). Normą imperatywną jest na przykład norma zawarta w art. 99 & 1 k.c. stanowiącą ze: "Pełnomocnictwo ogólne powinno być pod rygorem nieważności udzielona na piśmie". Norma zawarta w art. 642 & 1 k.c. stanowiącą iż: "W braku odmiennej umowy przyjmującemu zamówienie należy się wynagrodzenie w chwili oddania dzieła", jest natomiast przykładem normy dyspozytywnej.

III. PRZEPIS PRAWA - POJĘCIE I RODZAJE

Przepis prawa to pojedyncza, elementarna jednostka tekstu prawnego (wyodrębniona jednostka redakcyjna aktu normatywnego); występuje w formie artykułu, paragrafu, ustępu.

Akt normatywny to akt wydany przez uprawniony organ państwa, złożony z przepisów prawnych wyrażających normy prawne, np. ustawa, rozporządzenie, zarządzenie.

Relacja pomiędzy przepisem prawnym a normą:

-norma prawna stanowi treść prawa, natomiast przepis prawny stanowi formę prawa

-jeden przepis prawny może zawierać część normy prawnej lub ich kilka

-są normy prawne nie wyrażone żadnym przepisem prawa (normy zwyczajowe) i przepisy nie zawierające norm prawnych (przepisy nienormatywne).

Podział przepisów prawnych ze względu na treść:

a) nakazujące - nakazuje adresatowi sposób postępowania;

b) zakazujące - zakazuje adresatowi określonego postępowania;

c) upoważniające (zezwalające) - upoważnia adresata do określonego postępowania;

d) nakazująco-upoważniające (kompetencyjne) - upoważnia adresata do działania i jednocześnie go do niego zobowiązuje;

e) wyjaśniające - przepisy nienormatywne, które wyjaśniają pojęcia prawne (definiujące), bądź wyjaśniają wątpliwości interpretacyjne.

Podział przepisów prawnych ze względu na stopień kompletności (dokładność):

a) konkretne - bezpośrednio i w sposób pełny określają sposób postępowania adresata;

b) blankietowe - nie formułują postępowania, ale upoważniają organ państwa do wydania w przyszłości konkretnego przepisu na ten temat;

c) odsyłające - odsyłają w danym zakresie do innych, już istniejących przepisów prawnych.

V. STOSUNEK PRAWNY I JEGO ELEMENTY

Stosunek prawny to stosunek powinnościowy pomiędzy dwoma podmiotami, ukształtowany przez normę prawną, polegający na obowiązku pewnego zachowania się jednego podmiotu względem drugiego i na odpowiednim uprawnieniu tego drugiego

Elementy stosunku prawnego:

a) obowiązek prawny;

b) prawo podmiotowe;

c) podmiot obowiązku prawnego;

d) podmiot prawa;

e) przedmiot stosunku prawnego - rzecz lub postępowanie jej dotyczące.

Treść stosunku prawnego stanowi obowiązek prawny i odpowiadające mu prawo podmiotowe.

W prostych stosunkach prawnych jedna strona jest podmiotem obowiązku prawnego, a druga podmiotem prawa. W stosunkach prawnych złożonych każda ze stron jest jednocześnie podmiotem obowiązku i prawa.

VI. PRAWO PODMIOTOWE

Prawo podmiotowe

1) zagwarantowana przez przymus państwowy możność domagania się od innej osoby określonego zachowania się, uwarunkowana ciążącym na niej obowiązkiem prawnym;

2) zagwarantowana przez przymus państwowy możność zachowania się, uwarunkowana ciążącym na innej osobie obowiązkiem prawnym.

Prawo podmiotowe jest elementem stosunku prawnego i nie istnieje poza nim. Powstaje z chwilą powstania stosunku i gaśnie z chwilą jego ustania.

Uprawnienie - wypływa z prawa podmiotowego i jest zarówno jego elementem, jak i przejawem (postacią).

Roszczenie to uprawnienie skonkretyzowane (skierowane do określonej osoby).

Roszczenie wymagalne to roszczenie, którego realizacji może domagać się podmiot prawa od podmiotu obowiązku; powstaje najczęściej po upływie jakiegoś czasu; można go dochodzić na drodze sądowej przez wytoczenie powództwa (żądania zrealizowania roszczenia na drodze przymusu).

Roszczenie niewymagalne to roszczenie, którego realizacji podmiot prawa nie może się jeszcze lub już domagać od podmiotu obowiązku.

Rodzaje praw podmiotowych:

a) względne - skuteczne wobec określonej osoby lub określonych osób;

b) bezwzględne - skuteczne wobec wszystkich, stanowiących najczęściej otoczenie podmiotu prawa.

VII. ZDARZENIA PRAWNE

Zdarzenie prawne to zdarzenie, z którym prawo przedmiotowe łączy powstanie określonych skutków prawnych, którymi mogą być: powstanie, zmiana lub ustanie stosunku prawnego.

Rodzaje zdarzeń prawnych (na gruncie prawa cywilnego):

zdarzenia prawne w ścisłym tego słowa znaczeniu (niezależne od ludzkiej woli);

działania (będące przejawem ludzkiej woli):

czyny (dokonane bez zamiaru wywołania skutków prawnych, które powstają z mocy norm prawnych):

- dozwolone (nie zabronione przez prawo przedmiotowe, ale połączone z określonymi skutkami prawnymi);

- niedozwolone (zabronione przez prawo i wywołujące odpowiedzialność cywilnoprawną);

akty prawne nienormatywne (wywołują zamierzone skutki prawne):

- czynności prawne (czynności zmierzające do wywołania skutków prawnych): jednostronne i dwustronne (umowy);

- akty administracyjne konstytutywne (oświadczenia woli organów administracji państwowej wywołujące skutki prawne);

- orzeczenia sądowe konstytutywne (wyroki sądowe, które powodują ustanowienie, zmianę lub ustanie stosunku prawnego).

Nie są zdarzeniami prawnymi orzeczenia sądowe deklaratoryjne (deklaratywne) potwierdzające jedynie istnienie jakiegoś stosunku prawnego lub prawa podmiotowego.

Temat: Hierarchia aktów normatywnych

1. Pojęcie aktu normatywnego

Akt normatywny - jest to każdy tekst zawierający normy postępowania (J. Jabłońska-Bonca 2000). Akt normatywny, akt organu państwa lub innego upoważnionego podmiotu (np. organu organizacji społecznej), wydany na podstawie konstytucyjnie lub ustawowo przyznanych uprawnień, skierowany do określonych adresatów (Smolski i inni 1999).

Warunki ważności aktu normatywnego: wydanie przez właściwy organ w przepisanym trybie, zgodność z aktami wyższej rangi oraz tzw. promulgacja, czyli ogłoszenie w specjalnym wydawnictwie (np. Dzienniku Ustaw RP lub Monitorze Polskim).

Akty normatywne powszechnie obowiązujące nie mogą wejść w życie bez ich ogłoszenia (z wyjątkiem prawa miejscowego - są ogłaszane w Dzienniku Ustaw).

2. Akty normatywne powszechnie obowiązujące

Akty powszechnie obowiązujące mogą być skierowane do wszystkich kategorii podmiotów na terytorium państwa.

2.1. Akty obowiązujące na terenie całego kraju:

a) Konstytucja Rzeczpospolitej Polski

b) Ustawy

- Rozporządzenie z mocą ustawy Prezydenta zatwierdzone przez Sejm (stan wojenny)

- Ratyfikowane umowy międzynarodowe za zgodą ustawy

- Ratyfikowane umowy międzynarodowe bez upoważnienia ustawy

c) Rozporządzenia stanowione przez:

- Prezydenta RP

- Radę Ministrów

- Prezesa Rady Ministrów

- Ministra kierującego działem administracji rządowej

- Przewodniczącego komitetu w składzie Rady Ministrów

- KRRiT

d) Układy zbiorowe pracy, Umowy Rady Ministrów z Kościołami nierzymskokatolickimi, Regulaminy Sejmu i Senatu

2.2. Akty o ograniczonym terytorialnie zasięgu:

a) Akty prawa miejscowego

- Uchwały rad samorządu terytorialnego

- Akty normatywne terenów organów administracji rządowej

3. Akty normatywne wewnętrznie obowiązujące

Akty wewnętrzne obowiązują tylko jednostki organizacyjnie podlegle organowi państwa wydającemu te akty. Nie mogą one stanowić podstawy decyzji wobec obywateli, osób prawnych oraz innych podmiotów, których prawa i obowiązki mogą być regulowane wyłącznie w aktach normatywnych powszechnie obowiązujących.

a) Regulamin Zgromadzenia Narodowego

b) Uchwały Sejmu (niektóre)

c) Uchwały Senatu (niektóre)

d) Zarządzenia Prezydenta RP

e) Uchwały Rady Ministrów (niektóre)

f) Zarządzenia Prezesa Rady Ministrów (niektóre)

g) Zarządzenia Ministrów (niektóre)

h) Niektóre akty innych centralnych organów państwowych

4. Hierarchia aktów normatywnych

Akty normatywne w państwie tworzą strukturę hierarchiczna i różnią się miedzy sobą przypisywana im mocą prawna. Mocy prawnej aktu normatywnego nie należy utożsamiać z jego mocą obowiązująca (wiążąca).

Najwyższe miejsce w hierarchii aktu normatywnego zajmuje konstytucja, po niej ustawa, niżej akty wykonawcze, do których zalicza się rozporządzenia i zarządzenia oraz akty normatywne wydawane przez organy samorządu terytorialnego, a także wojewodę (Smolski i inni 1999).

4.1. Konstytucja - zajmuje najwyższe miejsce w hierarchii aktów normatywnych, jest to ustawa zasadnicza. To akt normatywny parlamentu lub specjalnego organu przedstawicielskiego pochodzącego z wyboru (konstytuanty). Jest zbiorem norma - zasad stanowiących fundament politycznego, społecznego i gospodarczego ładu w państwie. Konstytucja RP z 2 kwietnia 1991 r. (Dz.U. nr 78, poz. 483), uchwalona przez Zgromadzenie Narodowe i zatwierdzona przez naród w referendum 25 maja 1997 r., weszła w życie 17 października 1997 r. Jest ona najwyższym prawem Rzeczpospolitej Polskiej. Obowiązuje we wszystkich rodzajach stosunków prawnych, jest bezpośrednio stosowana przez wszystkie organy władzy publicznej (J. Jabłońska-Bonca 2000).

4.2. Ustawy - to akty prawodawcze uchwalone w Polsce przez Sejm za zgodą Senatu. Ustawy zajmują w hierarchii źródeł prawa miejsce o jeden stopień niższe niż Konstytucja. Wszystkie akty podustawowe powinny być z nimi zgodne. Na ogół przyjmuje się, że istnieje pewien zakres spraw, które mogą być regulowane wyłącznie przez ustawy. Tzw. materia ustawowa obejmuje zazwyczaj: nakładanie obowiązków na jednostki i zbiorowości, przyznawanie im praw (uprawnień), ograniczenie ich wolności i praw, ustrój, właściwości i zasady działania aparatu państwowego oraz samorządu terytorialnego, główne zasady systemu gospodarczego i finansowego państwa, status funkcjonariuszy państwowych(J. Jabłońska-Bonca 2000). Ustawy są uchwalone w trybie określonym konstytucyjnie (legislacja). Przyjęta przez Sejm ustawa i podpisana przez prezydenta RP jest publikowana w Dzienniku Ustaw RP.

4.3. Umowa międzynarodowa, oświadczenie woli dwu lub więcej podmiotów prawa międzynarodowego, wywołujące dla nich skutki prawne. Umowa międzynarodowa jest głównym źródłem prawa międzynarodowego. Normy dotyczące umowy międzynarodowej zostały zawarte w konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów (1969). Stronami umowy międzynarodowej są państwa, a także np. organizacje międzynarodowe. Umowy międzynarodowe dzielą się na dwustronne i wielostronne, wielostronne mogą być zamknięte lub otwarte (dostępne dla innych państw). Umowy międzynarodowe mają różne nazwy, np.: traktat, konwencja, układ. Umowy międzynarodowe ratyfikuje Prezydent. Ratyfikacja niektórych umów międzynarodowych wymaga uprzedniej zgody Sejmu. W razie gdy następuje kolizja umowy międzynarodowej a jakąś ustawą, wówczas pierwszeństwo ma umowa międzynarodowa. W przypadku innych umów międzynarodowych, Prezes Rady Ministrów powiadamia Sejm o zamiarze przedłożenia umowy Prezydentowi do ratyfikacji. W umowie międzynarodowej państwo polskie może przekazać organizacji międzynarodowej (np. Unii Europejskiej), kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sporach. Sejm może w sprawie podpisania umowy międzynarodowej zarządzić referendum.

4.4. Rozporządzenia - , akt normatywny niższego rzędu niż ustawa, wydawany przez naczelny organ władzy wykonawczej na podstawie konkretnego upoważnienia zawartego w ustawie, w celu jej wykonania. W Polsce rozporządzenia wydają: prezydent, Rada Ministrów, premier, ministrowie.

Rozporządzenie z mocą ustawy jest aktem normatywnym o randze ustawy (od 1992 prawo wydawania rozporządzeń z mocą ustawy ma Rada Ministrów na podstawie uchwalonej przez parlament tzw. ustawy upoważniającej, określającej czas jego obowiązywania i zakres przedmiotowy).

4.5. Akty prawa miejscowego - są źródłem powszechnie obowiązującego prawa o ograniczonym terytorialnie zasięgu. Obowiązują na obszarze działania organów, które je ustanowiły. Legalność prawa miejscowego kontroluje Naczelny Sąd Administracyjny oraz Prezes Rady Ministrów (akty wojewody).

Akty prawa miejscowego można podzielić na: akty pochodzące od organów państwa i pochodzące od organów samorządu, a także na:

- akty zawierające statuty

- akty zawierające przepisu wykonawcze, tj. akty wydawane na podstawie upoważnień szczegółowych

- akty zawierające przepisy porządkowe, wydawane na podstawie upoważnień generalnych.

Akty prawa miejscowego wydaje się w formie:

- rozporządzeń wykonawczych - wydawanych na podstawie i w granicach upoważnień ustawowych,

- rozporządzeń porządkowych - w zakresie nie uregulowanym w ustawach i innych przepisach powszechnie obowiązujących, jeżeli jest to niezbędne do ochrony życia, zdrowia lub mienia oraz zapewnienia porządku, spokoju i bezpieczeństwa publicznego. Rozporządzenia porządkowe mogą przewidywać za naruszenie ich przepisów kary grzywny wymierzane na zasadach i w trybie określonym w prawie o wykroczeniach

5. Publikowanie aktów normatywnych

Ogłoszenie aktu prawnego, zawierającego przepisy powszechnie obowiązujące, stanowi warunek jego wejścia w życie. Akty normatywne zawierające prawo powszechnie obowiązujące ogłaszane są w Dzienniku Ustaw (Dz. U.). Kolejne numery Dziennika Ustaw ukazują się nieregularnie, w zależności od liczby aktów oczekujących na publikację. Akty wewnętrzne administracji - uchwały i zarządzenia, a także niektóre inne ogłaszane są w Monitorze Polskim (M.P.). Oprócz Dziennika Ustaw i Monitora Polskiego ukazują się dzienniki urzędowe niektórych ministerstw ( Siuda 1999).

X. PRZEDSTAWICIELSTWO W PRAWIE CYWILNYM I HANDLOWY

Przedstawicielstwo - możność (upoważnienie, umocowanie) dokonywania czynności prawnych w imieniu drugiej osoby (reprezentowanego) ze skutkiem prawnym dla tej osoby.

Rodzaje umocowań:

a) bierne - upoważnienie do odbierania oświadczeń woli osób trzecich w imieniu innej osoby;

b) czynne - upoważnienie do składania oświadczeń woli w imieniu innej osoby.

Źródłem umocowania może być:

a) ustawa lub orzeczenie sądowe (przedstawicielstwo ustawowe);

b) wola osoby reprezentowanej (pełnomocnictwo).

Pełnomocnictwo domniemane to umocowanie, o którym ustawa każe domniemywać, że wolą mocodawcy było dzielenie pełnomocnictwa, np. ekspedient.

Granice pełnomocnictwa to zakres czynności, których pełnomocnik może dokonywać na podstawie umocowania.

Rodzaje pełnomocnictwa ze względu na jego granice:

a) pełnomocnictwo ogólne - upoważnia pełnomocnika do dokonywania czynności zwykłego zarządu (mających na celu zachowanie majątku i osiągnięcie z niego normalnych korzyści;

b) pełnomocnictwo szczególne:

- rodzajowe - upoważnienie do dokonywania czynności prawnych określonego rodzaju;

- szczegółowe - upoważnienie do dokonania jednorazowo konkretnej czynności.

Udzielenie pełnomocnictwa wymaga specjalnej formy (pisemnej, notarialnej), jeśli forma taka wymagana jest dla ważności czynności prawnej, której ma dokonać pełnomocnik.

Pełnomocnictwo ogólne musi być - pod rygorem nieważności - udzielone na piśmie.

Pełnomocnictwo wygasa, gdy:

a) upłynął termin, na który zostało udzielone;

b) czynność, do której pełnomocnik był upoważniony, została dokonana;

c) umarł pełnomocnik;

d) umarł mocodawca (jeśli w pełnomocnictwie nie zastrzeżono inaczej).

Prokura to szczególny rodzaj pełnomocnictwa, którego udzielić może jedynie spółka prawa handlowego. Prokura upoważnia do dokonywania wszelkich czynności (sądowych i pozasądowych) związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa zarobkowego. Z czynności tych wyłączone jest zbywanie i obciążanie przedsiębiorstwa i nieruchomości, do których konieczne jest wyraźne upoważnienie.

Jeśli prokura jest łączna, dla ważności czynności prawnej konieczne jest współdziałanie wszystkich prokurentów.

Prokurent nie może przenieść prokury na inną osobę, ale może udzielić innej osobie pełnomocnictwa szczególnego.

CZYNNOŚĆ PRAWNA

Czynność prawna polega na zaciąganiu zobowiązań lub nabywaniu uprawnień za pomocą oświadczeń woli. Podstawą każdej takiej czynności jest więc oświadczenie woli. Osoba posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych może samodzielnie kształtować swoją sytuację prawną, nabywać - za pomocą swych działań - uprawnienia i zaciągać zobowiązania. Aby oświadczenie woli było ważne, a zatem aby mogło skutkować prawnie, musi spełniać określone wymogi.

Z uwagi na duże znaczenie praktyczne należy zwrócić uwagę na formę oświadczenia woli. Generalna zasada przewidziana przez kodeks cywilny stanowi, że oświadczenie woli ma być zakomunikowane w jakikolwiek sposób, który dostatecznie wyraźnie demonstruje zamysł składającego takie oświadczenie (art. 60 kc). Jest to tzw. zwykła forma oświadczenia woli. Oświadczeniem woli jest w tym ujęciu każde zachowanie demonstrujące w przyjęty w danym środowisku sposób zamiar dokonania czynności prawnej. Staje się ono skuteczne, gdy doszło do adresata w taki sposób, aby mógł się on zapoznać z jego treścią. Od tej chwili wiąże i nie może być odwołane, chyba że za zgodą stron. Tak więc złożeniem oświadczenia woli będzie np. wejście do autobusu albo wybranie towaru w sklepie samoobsługowym. Większość oświadczeń woli kierowana jest do określonego adresata. Jednak są też takie sytuacje, kiedy oświadczenie kieruje się do nieoznaczonej bliżej liczby podmiotów prawnych (np. wystawienie rzeczy na sprzedaż w witrynie sklepowej wraz z oznaczeniem ceny).

Bywa, że prawo wymaga - dla ważności czynności prawnej - zachowania szczególnej formy złożenia oświadczenia woli, która może mieć postać.

> formy pisemnej zwykłej,

> formy pisemnej z urzędowym poświadczeniem daty,

> formy pisemnej z poświadczeniem podpisu,

> formy aktu notarialnego.

Dla zachowania formy pisemnej zwykłej wymagany jest własnoręczny podpis osoby składającej oświadczenie woli. Nie ma znaczenia, czy dana osoba własnoręcznie sporządzi treść dokumentu. Istotny jest jedynie jej podpis. Istnieją również pewne formy zastępcze (np. osoba nie umiejąca pisać może zamiast podpisu złożyć odcisk palca, a obok tego inna osoba wpisuje jej imię i nazwisko, umieszczając swój podpis). Forma pisemna z urzędowym poświadczeniem daty jest potrzebna dla stwierdzenia, w jakim momencie została dokonana określona czynność (data pewna). Urzędowego poświadczenia daty dokonuje notariusz lub organ państwowy, umieszczając jakąkolwiek wzmiankę na dokumencie opatrzoną datą. Formę tę można zachować także w inny sposób. Po pierwsze, poprzez stwierdzenie jakiegoś zdarzenia w innym dokumencie urzędowym. Po drugie, poprzez śmierć uczestnika czynności prawnej podpisanego na dokumencie (data jest wówczas pewna od daty śmierci tej osoby). Poświadczenie podpisu polega na stwierdzeniu przez notariusza lub powołany do tego organ państwowy faktu własnoręcznego podpisu danej osoby na dokumencie. Akt notarialny jest dokumentem sporządzonym przez notariusza. Notariusz sam spisuje treść oświadczeń woli stron, redaguje z nimi treść dokumentu, a następnie odczytuje i wraz ze stronami podpisuje. Podpisy stron znajdują się jedynie na oryginale dokumentu przechowywanym u notariusza, natomiast strony otrzymują wypisy aktów notarialnych opatrzonych pieczęcią notariusza. Zawarcie umowy w formie aktu notarialnego jest wymagane m.in. przy przeniesieniu własności nieruchomości. Niezachowanie przypisanej dla dokonania danej czynności formy szczególnej może skutkować różnymi konsekwencjami. Jeśli ustawodawca wyraźnie wskazał, że dla dokonania danej czynności wymaga się, pod rygorem nieważności, przypisanej formy szczególnej (tzw. forma ad solemnitatem niedochowanie tej formy powoduje bezwzględną nieważność takiej czynności. Czynność taka nie wywołuje żadnych skutków prawnych. Tak jest np. w przypadku niedochowania formy oświadczenia woli przy przeniesieniu własności nieruchomości. Ustawodawca zastrzegł tu - pod rygorem nieważności - formę notarialną (art. 158 kc). Sporządzenie umowy w innej formie spowoduje, że czynność prawna będzie nieważna. Niezachowanie zwykłej formy pisemnej tam, gdzie jest to wymagane bez rygoru nieważności, nie powoduje wadliwości samej czynności. Przyczynia się jednak do trudności dowodowych (tzw. forma ad probationem). Strona, która zaniedba dochowania takiej formy, musi się liczyć z tym, że nie mając dokumentu na piśmie, nie udowodni swych racji przed sądem i przegra spór. Spotka się bowiem z ograniczeniami dowodowymi. Tylko wyjątkowo będzie się mogła posłużyć dowodem ze świadków lub przesłuchania stron. Formy pisemnej dla celów dowodowych wymaga m.in. każda czynność prawna o wartości wyższej niż 2 tyś. złotych (art. 75 kc). Dla niektórych czynności czasem przewidziana jest określona forma, wymagana w tzw. celach specjalnych (tzw. forma ad eventum) Ustawodawca zastrzega, że dana forma ma znaczenie tylko dla osiągnięcia szczególnego skutku prawnego, który bez jej dochowania nie nastąpi, jakkolwiek sama czynność będzie ważna. Forma pisemna z urzędowym poświadczeniem daty jest wskazana np. przy umowie najmu. Poświadcza się datę umowy najmu po to, aby wykluczyć możliwość jej wypowiedzenia (art. 678 §2 kc).

Tak więc, jeżeli prawo przewiduje dla złożenia oświadczenia woli jakąś formę szczególną, winna być ona zachowana. Prawo przewiduje różne rodzaje wad (niezachowanie wymaganej prawem formy jest tylko jedną z nich) i różne konsekwencje wadliwości czynności prawnych. Skutki, jakie pociąga za sobą wystąpienie określonych wad przy dokonywaniu czynności prawnych, to:

a) Nieważność bezwzględna powoduje, iż czynność prawna nie wywołuje żadnych skutków prawnych. Jest tak, jakby do niej nie doszło. Umowa jest nieważna z mocy prawa. Do takiej nieważności dochodzi w następujących sytuacjach;

> kiedy czynność prawna zostaje dokonana przez osobę pozbawioną zdolności do czynności prawnych (art. 14 kc),

> gdy dokonano czynności prawnej sprzecznej z prawem, zasadami współżycia społecznego lub w celu obejścia prawa (art. 58 kc),

> w przypadku zawarcia umowy o świadczenie niemożliwe do spełnienia (reguła: impossibilium mdlą obligatio oznacza, że umowa o świadczenie niemożliwe nie rodzi zobowiązania - art. 387 § l kc),

> gdy przy składaniu oświadczenia woli nastąpił brak świadomości lub swobody, np. wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego oraz innego rodzaju, chociażby przemijających zaburzeń czynności psychicznych (art. 82 kc),

> jeśli czynność prawna została dokonana dla pozoru, czyli strony potajemnie umówiły się, iż ujawnione wobec osób trzecich oświadczenie woli nie wywoła skutków prawnych (art. 83 kc),

> jeśli dokonano danej czynności bez zachowania formy szczególnej przewidzianej przez prawo pod rygorem nieważności (ad solem-nitatem - art. 73 § 2 kc).

b) Nieważność względna polega na tym, że wadliwość czynności prawnej sama przez się nie powoduje jej nieważności. Jednak istnienie określonej wady uprawnia konkretną osobę do podważenia ważności tej

czynności. Jeśli upoważniona osoba skorzysta ze swego uprawnienia, czynność staje się nieważna od początku swego istnienia. Na nieważność względną można się powołać w przypadku istnienia następujących wad oświadczenia woli:

> błędu,

> podstępu,

> groźby,

> wyzysku.

Błąd jest mylnym wyobrażeniem co do rzeczywistego stanu rzeczy przy dokonywaniu czynności prawnej. Musi dotyczyć treści czynności prawnej, tj. tego co było w umowie, a nie naszych motywów czy oczekiwań. Ponadto, aby można się było powołać na błąd, musi on być istotny, czyli uzasadniający przypuszczenie, że gdyby dana osoba nie działała pod wpływem błędu, to nie złożyłaby określonego oświadczenia woli. Uprawniony może w ciągu roku od poznania prawdziwego stanu rzeczy uchylić swoje oświadczenie woli. Jeśli tego nie uczyni, wadliwość czynności prawnej ustaje i czynność wywiera normalne skutki prawne (art. 84 kc). Podstęp traktuje się jako tzw. błąd kwalifikowany. Jest to celowe wprowadzenie w błąd osoby składającej oświadczenie woli przez inną osobę. Uprawniony ma w tym przypadku czas na uchylenie swego oświadczenia woli, gdy zaś tego nie uczyni, czynność zaczyna skutkować prawnie (art. 85 kc). Groźba jest definiowana jako wywarcie przymusu na określoną osobę po to, by złożyła ona określone oświadczenie woli. Z tą wadą mamy do czynienia wtedy, gdy z okoliczności wynika, że konkretne oświadczenie woli zostało złożone dlatego, bo składający je podmiot był przekonany, iż gdyby tego nie zrobił, groziłoby mu lub jego najbliższym poważne niebezpieczeństwo. Aby można się było powołać na groźbę, musi być ona bezprawna i poważna. W lej sytuacji uprawniony ma rok - od ustania stanu zagrożenia - do uchylenia się od tegoż oświadczenia woli. Jeśli tego nie uczyni, wówczas wadliwość ustaje i czynność wywiera normalne konsekwencje (art. 87 kc). Wyzysk polega na zastrzeżeniu w umowie rażąco niewspółmiernych wzajemnych świadczeń przez strony tej umowy Z tą wadą oświadczenia woli mamy do czynienia, gdy jedna ze stron wykorzystuje przymusowe położenie partnera, jego niedołęstwo lub niedoświadczenie. Uprawniony może żądać zmniejszenia swego świadczenia lub zwiększenia należnego mu świadczenia, a nawet unieważnienia umowy na drodze sądowej. Uprawnienia te wygasają z upływem dwóch lat od dnia zawarcia umowy {art. 388 kc).

c) Bezskuteczność zawieszona polega na tym, że czynność prawna jest niezupełna Do jej ważności wymagana jest zgoda osoby trzeciej. Tego typu działania noszą nazwę czynności kulejących. Przykładem może być sytuacja przewidziana w treści art. 17 kc, który stanowi, że: „do ważności czynności prawnej, przez którą osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych zaciąga zobowiązanie lub rozporządza swoim prawem, potrzebna jest zgoda jej przedstawiciela." Dopiero czynność potwierdzona przez uprawnioną osobę staje się ważna. Brak zgody powoduje jej nieważność od samego początku.

d) Względna bezskuteczność jest wtedy, gdy czynność prawna nie wywiera skutków prawnych tylko względem konkretnych osób chronionych przez prawo. Art. 527 kc przewiduje ochronę wierzyciela, w razie niewypłacalności dłużnika, stanowiąc, że. „jeśli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego ".

VII. ZDARZENIA PRAWNE

Zdarzenie prawne to zdarzenie, z którym prawo przedmiotowe łączy powstanie określonych skutków prawnych, którymi mogą być: powstanie, zmiana lub ustanie stosunku prawnego.

Rodzaje zdarzeń prawnych (na gruncie prawa cywilnego):

zdarzenia prawne w ścisłym tego słowa znaczeniu (niezależne od ludzkiej woli);

działania (będące przejawem ludzkiej woli):

czyny (dokonane bez zamiaru wywołania skutków prawnych, które powstają z mocy norm prawnych):

- dozwolone (nie zabronione przez prawo przedmiotowe, ale połączone z określonymi skutkami prawnymi);

- niedozwolone (zabronione przez prawo i wywołujące odpowiedzialność cywilnoprawną);

akty prawne nienormatywne (wywołują zamierzone skutki prawne):

- czynności prawne (czynności zmierzające do wywołania skutków prawnych): jednostronne i dwustronne (umowy);

- akty administracyjne konstytutywne (oświadczenia woli organów administracji państwowej wywołujące skutki prawne);

- orzeczenia sądowe konstytutywne (wyroki sądowe, które powodują ustanowienie, zmianę lub ustanie stosunku prawnego).

Nie są zdarzeniami prawnymi orzeczenia sądowe deklaratoryjne (deklaratywne) potwierdzające jedynie istnienie jakiegoś stosunku prawnego lub prawa podmiotowego.

PRAWO KARNE

Źródła prawa karnego:

1) Kodeks karny z 6 kwietnia 1997 r. Składa się z 3 części: ogólnej, szczegółowej, wojskowej.
Ogólna: podstawowe zagadnienia prawa karnego np.: zasady odpowiedzialności karnej, formy popełnienia przestępstwa, przedawnienie, zatarcie skazania

Szczegółowa to zbiór przepisów, z których każdy odnosi się do jakiegoś konkretnego przestępstwa (art.278-Kradzież, art.286-oszustwo, art. 280-rozbój)

Wojskowa zawiera ogólne i szczegółowe przepisy karne odnoszące się do żołnierzy.
2) Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich (dla osób przed 17 rokiem życia)

3) Kodeks Karny Wykonawczy (mówi o zasadach wykonywania kary)

Przestępstwem jest czyn człowieka bezprawny, karalny, karygodny, zawiniony.

Rodzaje przestępstw:

1) ze względu na wysokość grożącej kary

a) zbrodnie - czyn zagrożony karą pozbawienia wolności nie krótszy niż 3 lata albo karą surowszą np.: fałszowanie dokumentów, morderstwo, kradzież

b) występki - czyn zagrożony karą pozbawienia wolności powyżej 3 miesięcy ale nie więcej niż 3 lata, lub grzywna powyżej 30 stawek dziennych

Wykroczenie - czyn zagrożony karą pozbawienia wolności poniżej 3 miesięcy lub grzywną

2) ze względu na skutek

a) formalne - popełnione przez działanie sprawcy np.: nie udzieleniu pomocy człowiekowi, któremu grozi utrata życia lub uszczerbek na zdrowiu,

b) materialne - składa się z działania sprawcy i skutków tego działania np.: kradzież, zabójstwo, rozbój, uszkodzenie ciała, popełnione przez zaniechanie np.: nie powiadomienie o wiedzianym przestępstwie, nieopuszczenie szlabanu przez dróżnik,

3) ze względu na sposób ścigania

a) ścigane z oskarżenia publicznego (z urzędu) - należą tu poważniejsze przestępstwa, prokurator jest tu oskarżycielem publicznym

b) ścigane z oskarżenia prywatnego (tzw. Prywatno-skargowych) - należą przestępstwa popełnione na szkodę jednostki, o niewielkiej szkodliwości społecznej np.: obraza, naruszenie nietykalności cielesnej, zniesławienie

4) ze względu na winę

a) umyślne - jest umyślna wina sprawcy (w postaci zamiaru bezpośredniego lub ewentualnego)

b) nieumyślne - z winy nieumyślnej w postaci lekkomyślności lub niedbalstwa

Winę stanowi naganny stosunek psychiczny sprawcy do popełnionego czynu

Wina jest więc, w przeciwieństwie do pozostałych cech przestępstwa, cechą subiektywną, związaną z psychiką sprawcy.
a) umyślna - występuje w dwóch postaciach

• zamiar bezpośredni- sprawca planuje i popełnia przestępstwo,

• zamiar pośredni (ewentualny) polega na tym, że sprawca popełniając jedno przestępstwo dokonuje następnego, sprawca przewiduje możliwość popełnienia przestępstwa i godzi się na to, np.: podczas rozboju, sprawcy pozostawiają pozbawioną ofiarę ubrania na mrozie. Nie zamierzali oni jej pozbawić życia, lecz z takim skutkiem liczyli się i akceptowali je.

b) nieumyślna - występuje jako lekkomyślność i niedbalstwo

• sprawca przewiduje możliwość popełnienia przestępstwa, ale bezpodstawnie sądzi, że zdoła go uniknąć i jest to tzw. Świadoma nieumyślność

• Nieświadoma nieumyślność polega na tym, że sprawca nie przewiduje możliwości popełnienia chociaż powinien przewidzieć

KARA - jest to środek przymusu państwowego, stosowany przez sądy wobec sprawców przestępstwa i polegający na sprowadzeniu pewnej dolegliwości.

Rodzaje kar:

1) kary zasadnicze

• kara pozbawienia wolności - wykonuje się w zakładach karnych: otwartych, pół zamkniętych, zamkniętych. Różnią się od siebie stopniem zabezpieczenia, stopniem izolacji skazanych, zakresem praw i obowiązków.
• Kara ograniczenia wolności - dozór policji lub kuratora, zakaz zmiany miejsca sta lego zamieszkania, nieodpłatnej dozorowanej pracy publicznej, potrącenia części wynagrodzenia na rzecz Skarbu Państwa (nie więcej niż 25% przez 2 lata), sąd może zobowiązać skazanego do przeproszenia pokrzywdzonego, powstrzymania się od nadużywania alkoholu lub środków odurzających

• Kara grzywny - jest karą pieniężną, wymierza się ja w stawkach dziennych, określając liczbę stawek i wysokość stawki dziennej

2) środki karne - wymierzane łącznie z karą zasadniczą

• pozbawienie praw publicznych utrata czynnego i biernego prawa wyborczego

• utrata orderów i odznaczeń honorowych oraz degradacja (dot. Żołnierzy)

• pobawienie praw rodzicielskich

• zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych

• zakaz wykonywania określonego zawodu

• zakaz sprawowania określonych funkcji

• obowiązek naprawienia szkody

• podanie wyroku do publicznej wiadomości

• świadczenie pieniężne

Wymiar kary zależy od uznania sądu w granicach wyznaczonych przez ustawę.

WARUNKOWE ZAWIESZENIE WYKONANIA KARY polega na tym, że oskarżony zostaje skazany za popełnione przestępstwo, ale wykonanie kary zawiesza się na okres próby. W przypadku, gdy okres próby przejdzie pomyślnie okres uważa się za niebyłe. Sprawce traktuje się tak jakby tego czynu nigdy nie popełnił. W związku z tym z rejestru skazanych usuwa się dane o wymierzonej karze. Warunkowego zawieszenia kary w zasadzie nie stosuje się wobec recydywistów popełniających najpoważniejsze przestępstwa (zabójstwo, gwałt, rozbój)

WARUNKOWE PRZED TERMINOWE ZWOLNIENIA może nastąpić po odbyciu przez sprawcę połowy kary, jednak nie wcześniej niż po 6 miesiącach, . Jeżeli jest to on karany po raz pierwszy. A po odbyciu 2/3 kary jeśli jest skazany po raz kolejny. Skazanego na 25 lat po upływie 15 lat , natomiast skazanego na dożywotnie więzienie po odbyciu 25 lat kary, Przed terminowe zwolnienie następuje przez tzw.: dobre sprawowanie

ZATARCIE SKAZANIA polega na urzędowym puszczeniu skazania w niepamięć. Po 10 latach wymazuje się dane sprawcy z Krajowego Rejestru Skazanych.

PRAWO KARNO-SKARBOWE - na podstawie ustawy karno-skarbowej (urzędy skarbowe, urzędy celne, urzędy kontroli skarbowej) przedawnienie następuje po 5 latach, obejmuje przestępstwa przeciwko Skarbowi Państwa: podatkowe, celne, dewizowe, w zakresie opłat skarbowych, najczęstsza forma kary to kara grzywny

1. Pojęcie prawa karnego i jego funkcje:

Prawo karne jest zespołem norm prawnych regulującym czyny społecznie szkodliwe zwane przestępstwami, zasady odpowiedzialności za te czyny, a także kary i środki karne stosowane wobec sprawców tych czynów.

Prawo karne zajmuje się czynami niezgodnymi z prawem i wymierzaniem kary za dokonane czyny.

Funkcje prawa karnego:

• gwarancyjna;

Normy prawa karnego, które gwarantują nam przestrzeganie prawa. Już w XVIII w. obywatele mieli obowiązek przestrzegania praw, które państwa im gwarantowały. Zasady związane z funkcją gwarancyjną:

- „nullum crimen sine lege” - nie ma przestępstwa bez przepisu ustawowego

- „nulla poema sine lege” - należy stosować tylko kary, które przewidziane są w kodeksie

- „lex retro non agit” - prawo nie działa wstecz

- „nullum crimen sine culpa” - nie ma przestępstwa bez winy

• ochronna;

Ochrona pewnych sfer naszego życia przy pomocy norm prawnych.

• prewencyjna;

Funkcja zapobiegawcza prawa karnego - wiemy, co za dany czyn nam grozi. Prewencja szczególna skierowana jest do konkretnych osób, pojedynczych jednostek, które czyn taki już popełniły.

• restytucyjna;

Funkcja naprawcza - sąd może zasądzić środek karny, który naprawiłby szkodę. Jeżeli można to należy karę naprawić.

2. Źródła prawa karnego (co jest źródłem? budowa KK):

Źródłem prawa karnego jest ustawa.

Źródła prawa karnego:

• 1932 r. - pierwszy KK (znaczący dla RP)

• 1969 r. - kodeks PRL

• 1997 r. - obecnie obowiązujący KK

Pierwszy KK z 1932 r. został wydany z mocą rozporządzenia Prezydenta RP. Do dnia dzisiejszego ówczesny KK uważany jest za dobry w sensie utworzonych przepisów.

KK z 1969 r. przewidywał pewne zmiany kodeksu z 1932 r. ze względu na socjaldemokratyczny ustrój, który reprezentowała PRL. Zgodnie z kodeksem z 1969 r. wprowadzono kary ograniczenia wolności, stosowano karę śmierci - przestępczość na szeroką skalę, liczne kradzieże.

Obowiązujący KK uchwalono 6 VI 1997 r. - wszedł w życie 1 X 1998 r. Stare prawo nie dopowiadało ustrojowi obecnej RP, należało również zmienić słownictwo. Poszerzyła się gama przestępstw, wzrosła ich ilość. Wymogło to na ustawodawcy zmianę przepisów KK.

Obecny KK zbudowany jest z 3 części:

I. Część ogólna;

W części ogólnej zawarte są zagadnienia określające: zasady odpowiedzialności karnej i zasady określające wyłączenia tej odpowiedzialności, formy popełnienia przestępstw, zasady wymiaru kary i środków karnych, zagadnienia powrotu do przestępstwa (recydywy), środki probacyjne i środki zabezpieczające, przedawnienie karalności, zatarcie skazania.

1. Zasady odpowiedzialności karnej - co jest przestępstwem, jaki to czyn, jakiej odpowiedzialności podlega? W pewnych sytuacjach dopuszczalne jest zwolnienie z odpowiedzialności karnej (działanie w stanie wyższej konieczności, w obronie własnej).

2. Formy popełnienia przestępstwa - w jaki sposób zostało ono popełnione, jak można je popełnić? Mamy tu do czynienia ze sprawstwem.

3. Kary i środki karne - grzywna, kara pozbawienia wolności do lat..., dożywotnie pozbawienie wolności, zakaz prowadzenia pojazdu, itd.

4. Zasady wymiaru kary i środków karnych - sąd może wymierzyć karę tylko w takich granicach, jakie przewidują przepisy prawa.

5. Środki probacyjne - warunkowe umorzenie postępowania karnego, warunkowe przedterminowe zwolnienie, warunkowe zawieszenie wykonania kary.

6. Przedawnienie karalności - każdy typ przestępstwa ma pewien okres czasu, w którym można postawić zarzut przestępcy - czas, w którym przestępca musi być osądzony i skazany.

7. Zatarcie skazania - po upływie pewnego okresu czasu sprawca może powiedzieć, że nie był karany, skazany.

II. Część szczególna;

Zbudowana jest z rozdziałów stanowiących określone grupy przestępstw. W części szczególnej, poza wyjaśnieniem cech charakterystycznych danego przestępstwa, określa się karę grożącą za jego popełnienie. Przepisy części szczególnej zbudowane są wiec z dyspozycji i sankcji.

III. Część wojskowa;

Niektóre typy przestępstw nie odnoszą się do ludności cywilnej - przestępstwa specyficzne, np. kradzież broni. Żołnierze odpowiadają przed sądem wojskowym.

KK wchodzi w życie w momencie jego opublikowania, który to moment określony jest w przepisach wprowadzających bądź przez podanie daty dziennej. W tym momencie tracą moc obowiązująca przepisy poprzedniej ustawy. Okres „vacatio legis” jest w danym przypadku istotny ze względu na ważność tej ustawy - z nowym prawem muszą zapoznać się zarówno sędziowie jak i obywatele. KK wiąże obywateli polskich. Wynika to z tzw. zasady narodowości podmiotowej, w której polską ustawę karne stosujemy wobec obywatela RP, jak również wobec cudzoziemców, gdy popełnili czyny, które są przestępstwem również w rozumieniu prawa kraju z którego pochodzą. Dotyczy to również cudzoziemców, których czyny skierowane były przeciwko interesom RP, obywatela polskiego czy też były to czyny poważne zagrożone karą pozbawienia wolności powyżej 2 lat. KK obowiązuje na terytorium RP.

Źródłem prawa karnego może być także rozporządzenie z mocą ustawy. Źródłami prawa karnego nie są uchwały, akty o charakterze wew., regulaminy, wszelkiego rodzaju publikacje mające charakter naukowy.

3. Definicja przestępstwa:

Przestępstwo to zawiniony czyn człowieka, społecznie niebezpieczny, zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia. KK dzieli przestępstwa m.in. na zbrodnie i występki (ze względu na wysokość zagrożenia karą) oraz na przestępstwa umyślne i nieumyślne (ze względu na rodzaj winy sprawcy), a także na przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego, na wniosek pokrzywdzonego lub z oskarżenia prywatnego. Odrębnym podziałem przestępstw jest ich systematyka ze względu na przedmiot ochrony, np. przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu, przeciwko wolności, obyczajności, czci i nietykalności cielesnej, wolności sumienia i wyznania, przeciwko mieniu. Wg prawa polskiego przestępstwa nie stanowi czyn, którego społeczne niebezpieczeństwo jest znikome. W przestępstwie ważny jest zamiar jego popełnienia oraz skutek (czyli samo przestępstwo). Można je popełnić samodzielnie bądź przy pomocy dwu lub więcej sprawców (wtedy mamy do czynienia ze współsprawstwem). Generalnie formy popełnienia przestępstwa dzielimy na 2 grupy: formy stadialne i formy zjawiskowe.

4. Pojęcie zbrodni, występku i wykroczenia:

Zbrodnia - w polskim prawie karnym jest to czyn zabroniony, zagrożony karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy od 3 lat, karą 25 lat pozbawienia wolności lub dożywotnią karą pozbawienia wolności. Zbrodnię można popełnić tylko umyślnie.

Występek - w polskim prawie karnym od 1997 r. jest to przestępstwo zagrożone karą 30 stawek dziennych, karą ograniczenia wolności albo karą pozbawienia wolności przekraczającą 1 miesiąc. Występek można popełnić zarówno umyślnie, jak i nieumyślnie.

Wykroczenie - czyn społecznie niebezpieczny, jednak o znacznie mniejszym stopniu społecznej szkodliwości niż przestępstwo, zagrożony przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia karą zasadniczą aresztu do 3 miesięcy, grzywną lub naganą. Odpowiedzialność za wykroczenie reguluje kodeks wykroczeń i liczne ustawy szczegółowe, natomiast sprawca odpowiada przed sądem grodzkim.

5. Podmiot przestępstwa:

Według obowiązującego KK podmiotem prze­stępstwa, czyli jego sprawcą, może być tylko człowiek (osoba fi­zyczna). Pojęciem sprawstwa posługujemy się tutaj w szerokim znaczeniu, obejmującym różne formy popełnienia przestępstwa, gdyż bez względu na te formy (formy stadialne, for­my zjawiskowe) ogólne cechy podmiotu są w za­sadzie identyczne. Cechy te dotyczą osiągnięcia określonego etapu rozwoju umysłowego i moralnego (wiek odpowiedzialności kar­nej), a także znajdowania się w takim stanie psychicznym, w któ­rym człowiek jest zdolny do rozumienia znaczenia przedsiębrane­go czynu i kierowania swym postępowaniem (niepoczytalność sprawcy pozbawia czyn cechy przestępstwa).

Jeśli chodzi o granicę wieku odpowiedzialności karnej, to zasadniczo jest nią ukończenie lat 17 przed popełnieniem czynu zabronionego. Jednak za niektóre szczególnie niebez­pieczne przestępstwa (gwałt, rozbój, zamach terrorystyczny, umyślne spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu) ustawa przewiduje odpowiedzialność nie­letniego, który ukończył lat 15 w chwili popełnienia czynu, jeżeli przemawiają za tym właściwości i warunki osobiste sprawcy, a zwłaszcza gdy poprzednio stosowane środki wychowawcze lub poprawcze okazały się bezskuteczne. Wymaga to wszechstronnej oceny osobowości sprawcy (stopnia rozwoju umy­słowego i moralnego, stopnia demoralizacji) dla stwierdzenia, czy może on ponosić odpowiedzialność karną. Ograniczona jednak zo­staje surowość kar. Podkreśla się przy tym że orzekając karę nieletniemu należy się kierować celem wy­chowawczym.

Na zasadach określonych w kodeksie odpowiadają również młodociani. Młodocianym jest sprawca, który w chwili czynu nie ukończył 21 lat, a w czasie orzekania w pierwszej instancji 24 lat. Kodeks przewiduje w stosunku do młodocianych modyfikacje w zakresie odpowiedzialności, kładąc akcent na wychowawcze oddziaływanie kary. Dotyczy to zarówno preferencji celu wychowawczego przy orzekaniu kary, jak i wykonywaniu orzeczonych kar.

Należy podkreślić, że wspomniane złagodzenia i modyfika­cje nie naruszają ogólnej zasady odpowiedzialności karnej młodo­cianych jako podmiotu przestępstwa. Inaczej rzecz się przedstawia w stosunku do nieletnich. odpowiedzialność karna nieletnich, któ­rzy ukończyli lat 15 w chwili popełnienia czynu zabronionego, jest regulacją wyjątkową. Wobec nieletnich stosuje się przede wszyst­kim środki wychowawcze lub poprawcze, orzekane przez sądy rodzinne. Treść i zasady stosowania tych środków normują przepisy ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich.

6. Obrona konieczna:

Polski kodeks karny gwarantuje prawnie każdemu człowiekowi prawo do obrony siebie samego, swoich bliskich, osób trzecich oraz własnego mienia. Takie działanie jest nie tylko w pełni legalne, lecz także społecznie korzystne i pożądane. KK określa granice obrony koniecznej oraz okoliczności umożliwiające skorzystania z tego prawa.

KK wyraźnie mówi:

Nie popełnia przestępstwa, kto w obronie koniecznej odpiera bezpośredni, bezprawny zamach na jakiekolwiek dobro chronione prawem. Nie możemy jednak użyć większej siły ani silniejszego środka ze środków przez nas dysponowanych niż wystarczający do odparcia zamachu, wyrządzając napastnikowi możliwie jak najmniejszą szkodę. Nie możemy również zastosować obrony koniecznej przed lub po fakcie dokonanego na nas zamachu. W razie przekroczenia granic obrony koniecznej, w szczególności gdy sprawca zastosował sposób obrony niewspółmierny do niebezpieczeństwa zamachu, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia. Sąd odstępuje od wymierzenia kary, jeżeli przekroczenie granic obrony koniecznej było wynikiem strachu lub wzburzenia usprawiedliwionych okoliczności zamachu.

7. Stan wyższej konieczności:

Stan wyższej konieczności to taka sytuacja, gdy człowiek, stając w obliczu zagrożenia jakiegoś dobra, aby je ratować, musi poświęcić inne dobro.

Oczywiście nie istnieje pełna dowolność w wyborze dóbr, które mogą być poświęcone kosztem innego dobra. Sytuacje te reguluje prawo. Warto pamiętać, że inaczej rzecz ujmuje prawo karne, a inaczej prawo cywilne.

Zgodnie z KK działanie musi być podjęte w celu uchylenia niebezpieczeństwa, które grozi dobru chronionemu prawem. Dobrami takimi są np. zdrowie, życie, mienie (a więc ratowanie życia czy dobytku osób zagrożonych powodzią, zawaleniem się budynku, pożarem itp.). Niebezpieczeństwo może mieć swoje źródło zarówno w bezprawnym zachowaniu człowieka, jak i w działaniu sił przyrody czy ataku zwierzęcia.

Niebezpieczeństwo musi mieć charakter bezpośredni; nie wystarczy sama niesprecyzowana obawa zagrożenia. Bezpośredniość oznacza, że niebezpieczeństwo jest aktualne i zwłoka w ratowaniu dobra spowoduje, że działania te nie będą miały sensu. Niezwykle istotne jest także to, aby działanie ratujące dobro było ostatecznością. Jeżeli dobro można uratować przez działanie, które nie narusza innego dobra lub spowoduje minimum szkód, to jesteśmy zobowiązani do podjęcia go - jest to tzw. zasada subsydiarności.

aby działać w granicach stanu wyższej konieczności, musi zaistnieć jedna z poniższych sytuacji:
- dobro, które poświęcamy, musi przedstawiać wartość niższą od dobra ratowanego, np. ratujemy życie niszcząc jakąś rzecz;

- przy względnej równowadze dóbr ratowanego i poświęcanego (co czasem trudno ocenić) dobro poświęcone nie może przedstawiać wartości oczywiście  wyższej od dobra ratowanego.

Ocena proporcji dóbr i ich wartości należy całkowicie do organu prowadzącego postępowanie.

Działanie w ramach stanu wyższej konieczności powoduje, iż osoba taka nie popełnia przestępstwa, czyli działa legalnie. W konsekwencji postępowanie wobec sprawcy czynu działającego w stanie wyższej konieczności powinno zostać umorzone, a w etapie postępowania przed sądem powinien zostać wydany wyrok uniewinniający.

Istnieją jednak sytuacje, gdy w zasadzie istniał stan wyższej konieczności, ale czyn, który został dokonany, przekroczył granice zakreślone w Kodeksie karnym dla tego typu sytuacji. Stanie się tak wtedy, gdy:
- niebezpieczeństwo, które chcieliśmy uchylić, nie było bezpośrednie,

- nie było konieczności poświęcania dobra chronionego prawem,

- w celu uchylenia niebezpieczeństwa została naruszona proporcja dóbr (poświęcono dobro przedstawiające wyższą wartość od dobra ratowanego, ale nie ma między nimi rażącej dysproporcji).

Przekroczenie granic stanu wyższej konieczności daje sądowi możliwość zastosowania nadzwyczajnego złagodzenia kary, a nawet odstąpienie od jej wymierzenia.

8. Okoliczności wyłączające winę:

Są nimi:

- niepoczytalność i poczytalność ograniczona

- działanie pod wpływem błędu

- działanie na rozkaz (wykonywanie rozkazu)

Okoliczności wyłączające winę są to takie okoliczności, które wiążą się z osobą sprawcy. Osoba nie podlega odpowiedzialności karnej jeżeli jest niepełnosprawna umysłowo, ma zaburzenia psychiczne. Czy dana osoba cierpi na taką przypadłość stwierdza biegły sądowy. Osoba chora psychicznie zostaje umieszczona w zakładzie psychiatrycznym, ponieważ nie da się jej ukarać pozbawiając wolności i osadzając w zakładzie karnym.

Niepoczytalność jest okolicznością wyłączającą odpowiedzialność karną. Wynika to z faktu, że osobie niepoczytalnej nie można przypisać winy, a stan jakim jest niepoczytalność tj. taki stan sprawcy, w którym nie może on w czasie popełnienia przestępstwa rozpoznać znaczenia tego czynu i pokierować swoim postępowaniem. Przyczyną niepoczytalności może być upośledzenie umysłowe, choroba psychiczna lub inne zakłócenie czynności psychicznych, zaś skutki tego stanu dotykać mogą bądź to sfery intelektu (brak świadomości) bądź sfery woli (niemożność pokierowania swoim postępowaniem).

Poczytalność ograniczona to działanie pod wpływem alkoholu, środków odurzających, narkotyków.

Działanie pod wpływem błędu - dopuszczenie się przestępstwa od wpływem błędu co do okoliczności stanowiących znamię czynu zabronionego (błąd faktyczny) lub nieświadomość, że popełniany o czyn jest zabroniony (błąd prawny).

Działanie na rozkaz - ma charakter szczególnej sytuacji motywacyjnej przypadek, kiedy inny podmiot nakłania nas do zrealizowania określonego działania, ale nie można wyciągać wniosku, że samo poddanie pod oddziaływanie innych osób ogranicza naszą wolność. Albo jest tak, że pozostajemy w faktycznym uzależnieniu od tych innych osób emocjonalnym, społecznym, finansowym i wówczas wydane polecenie lub zaadresowany do nas postulat staje się dla nas czymś bardzo istotnym. Z drugiej strony to system prawny tworzy pewne sytuacje, w których określony postulat staje się obowiązkiem prawnym np. na podstawie umów o pracę pracodawca ma kompetencje do wydawania w stosunku do nas poleceń służbowych.

9. Formy stadialne popełnienia przestępstwa:

Do form stadialnych zaliczamy:

1) Przygotowanie;

Zachodzi ono wtedy, gdy sprawca w celu popełnienia czynu zabronionego podejmuje czynności mające stworzyć warunki do podjęcia działań zmierzających bezpośrednio do dokonania tego czynu. Przygotowując się do popełnienia przestępstwa sprawca wchodzi w porozumienie z inną osobą, uzyskuje lub przysposabia środki, zbiera informacje lub sporządza plan działania. Przygotowanie jest działaniem celowym - ma bowiem stworzyć warunki do podjęcia działań prowadzących bezpośrednio do dokonania zamierzonego celu. Jest to stadium przestępstwa odległe od usiłowania, które jedynie pośrednio prowadzi do dokonania. Przygotowanie może wystąpić w formie rzeczowej lub w formie personalnej. W formie rzeczowej przygotowanie polega na nabywaniu i dostarczaniu środków do popełnienia przestępstwa (należy przez to rozumieć wejście w posiadanie takich środków albo dostosowywanie tych środków do określonego celu). Drugą formą rzeczową przygotowania jest zbieranie informacji - tzw. wywiad przestępczy. Trzecią formą jest sporządzenie planu działania. Przygotowanie w formie personalnej (osobowej) polega na wejściu w porozumienie z jedną osoba lub osobami po to, aby współdziałać w popełnieniu przestępstwa. Przygotowanie w formie personalnej to podejmowanie wspólnych decyzji, podział ról w przestępstwie, a więc konkretne planowanie, a nie ogólne uzgodnienia zamiaru popełnienia przestępstwa w przyszłości. Z zasady przygotowanie nie podlega karalności. Przepisy KK jednak wyraźnie wskazują na karalność przygotowania w określonych przypadkach - są to ciężkie przestępstwa, których dokonanie wymaga czynności przygotowawczych.

2) Usiłowanie;

Za usiłowanie odpowiada ta osoba, która w zamiarze popełnienia przestępstwa swoim zachowaniem zmierza bezpośrednio do dokonania przestępstwa, ale dokonanie to nie następuje. Podstawowym elementem usiłowania jest zamiar popełnienia przestępstwa. Zamiar ten może mieć charakter bezpośredni bądź też ewentualny. Zamiar bezpośredni jest to takie działanie sprawcy, które polega na podjęciu wszelkich działań zmierzających do dokonania przestępstwa i godzeniu się przez sprawcę z popełnieniem tego czynu. Zamiar ewentualny zachodzi wtedy, gdy sprawca usiłuje popełnić czyn zabroniony choć bezpośrednio tego czynu nie chce popełnić, ale z taką ewentualnością się godzi. Usiłowanie podlega karalności tylko w przypadkach określonych w przepisach karnych, ale generalną zasadą zgodnie z KK jest karalność za usiłowanie chociaż kara, gdy do przestępstwa nie doszło jest niższa. Można uchylić karalność wobec sprawcy, gdy odstąpił on od usiłowania i wykazał tzw. czynny żal.

3) Dokonanie;

10. Formy zjawiskowe popełnienia przestępstwa:

Grupę form zjawiskowych charakteryzuje współdziałanie osób i w jej ramach wyróżniamy:

1) Pomocnictwo;

Polega ono na ułatwianiu innej osobie dokonania czynu zabronionego. Pomocnictwo polega zatem na dostarczaniu narzędzi, środków przewozu, udzielaniu rad lub informacji. Pomocnictwa dopuścić się można tylko w formie działania i zaniechania. Pomocnictwo może wystąpić tylko przed lub w czasie popełnienia przestępstw. Pomoc udzielona po dokonaniu przestępstwa nazywana jest poplecznictwem. Pomoc ta przejawiać się może np. w ukrywaniu sprawcy przestępstwa, zacieraniu środków przestępstwa, a nawet odbywaniu kary za skazanego.

2) Podżeganie;

Nakłanianie, podjudzanie, zachęcanie innej osoby do dokonania czynu zabronionego. Nakłanianie może nastąpić w dowolnej formie, np. polecenia, prośby, obietnicy korzyści. Nakłanianie musi zmierzać do wywołania w osobie nakłanianej zamiaru popełnienia czynu zabronionego. Zgodnie z KK podżegać można jedynie w zamiarze bezpośrednim. Nakłanianie nie jest możliwe w formie zaniechania - musi polegać na konkretnym działaniu. Zgodnie z KK karalność podżegania lub pomocnictwa następuje w granicach zagrożenia przewidzianego za sprawstwo. Ponieważ rola pomocnika jest mniejsza niż bezpośredniego sprawcy przestępstwa KK dopuszcza możliwość zastosowania nadzwyczajnego złagodzenia kary wobec pomocnika. Nie podlega karze podżegacz lub pomocnik, który dobrowolnie zapobiegł popełnieniu przestępstwa. W tej sytuacji sąd uchyla jego karalność.

3) Sprawstwo;

Za sprawstwo odpowiada tylko ten, kto wykonuje czyn zabroniony sam lub w porozumieniu albo wspólnie z innymi osobami (współsprawstwo). Wyróżniamy 4 formy sprawstwa:

- indywidualne wykonawcze czyli samodzielne dokonanie przestępstwa

- współsprawstwo

- sprawstwo kierownicze

- sprawstwo przez polecenie

Współsprawstwo polega na współdziałaniu dwóch lub więcej osób na podstawie porozumienia, zaś treścią tego porozumienia jest wspólne popełnienie czynu zabronionego. Porozumienie musi nastąpić przed lub w trakcie realizacji czynu zabronionego.

Sprawstwo kierownicze - osoba kieruje grupą przestępczą lub przestępstwem, niejednokrotnie nie uczestniczy w jego dokonaniu.

Sprawstwo przez polecenie polega na relacjach służbowych bądź podporządkowaniu drugiej osobie i wydaniu polecenia dokonania czynu, który może być przestępstwem.

11. Kara grzywny:

Jest najczęściej stosowana karą zarówno w prawie karnym, a przede wszystkim w prawie wykroczeń. W prawie karnym stosuje się karę grzywny do sprawców występków o niewielkiej społecznej szkodliwości. Karę grzywny dlatego tak często stosujemy, bowiem zastrzeżenia co do skutków budzi kara pozbawienia wolności. Od 1997 r. kara grzywny wymierzana jest w stawkach dziennych (system taksy dziennej). System ten polega na tym, że grzywnę orzeka się w 2 etapach:

- wymierzanie liczby stawek dziennych biorąc pod uwagę społeczną szkodliwość czynu i winę sprawcy

- określenie wysokości jednej stawki dziennej, w której bierze się pod uwagę możliwości uiszczenia grzywny przez skazanego.

Dolna granica wynosi 10 zaś górna 360 stawek dziennych, a przy nadzwyczajnym zaostrzeniu kary lub przy nadzwyczajnym obostrzeniu przy orzeczeniu kary łącznej liczba stawek dziennych może wynieść nawet 540 stawek. Wysokość jednej stawki dziennej nie może być niższa niż 10 zł, zaś górna jej granica to 2000 zł. Przy określeniu wysokości jednej stawki dziennej bierze się pod uwagę dochody sprawcy, jego warunki osobiste, warunki rodzinne, stosunki majątkowe i możliwości zarobkowe.

Kara grzywny jest kumulatywna lub samoistna. Kara grzywny nie zawsze może być wymierzona i nie za wszystkie przestępstwa. Jednakże jest to kara skuteczna i możliwa do szerokiego stosowania.

12. Kara ograniczenia wolności:

Została po raz pierwszy wprowadzona do polskiego kodeksu w 1969 r.

Kara ograniczenia wolności trwa najkrócej 1 miesiąc, najdłużej -12 miesięcy. Wymierza się ja w miesiącach.

Kara ograniczenia wolności nie jest kara izolacyjną. Skazany nie trafia do więzienia, ale:
1) nie może bez zgody sądu zmieniać miejsca stałego pobytu,

2) jest obowiązany do wykonywania pracy wskazanej przez sąd,

3) ma obowiązek udzielania wyjaśnień dotyczących przebiegu odbywania kary.

Ponadto sąd może zasądzić:

- dozór kuratora

- przeprosiny poszkodowanego

- naprawienie szkody

- zaprzestanie nadużywania alkoholu

- łożenie na dzieci (obowiązek alimentacyjny)

13. Kara pozbawienia wolności:

Kara pozbawienia wolności polega na umieszczeniu skazanego w zakładzie karnym. Oprócz konieczności przebywania w zakładzie karnym, dalsze dolegliwości dla osoby skazanej polegają na poddaniu jej rygorom regulaminu więziennego, ograniczeniom w dostępie do niej osób spoza zakładu karnego oraz w kontaktach z takimi osobami, ograniczeniom lub braku możliwości wyjścia na wolność w ramach przepustek oraz stosowaniu kar regulaminowych za przewinienia przeciw dyscyplinie. Powszechnie stosowana jest kara terminowa pozbawienia wolności - od 1 miesiąca do 15 lat. Rzadziej stosuje się karę pozbawienia wolności do 25 lat. Karą, która zastąpiła karę śmierci jest kara dożywocia.

Prośbę o warunkowe zwolnienie składa się do sądu penitencjarnego, który znajduje się na terenie zakładu karnego.

Pozbawienie praw publicznych stosujemy wobec sprawców, którzy popełnili przestępstwo zagrożone sankcją karną powyżej 3 lat pozbawienia wolności. Pozbawia się praw publicznych na okres 10 lat - a nie dożywotnio.

14. Zakaz powadzenia pojazdów:

Sąd może orzec zakaz prowadzenia pojazdów w przypadkach, gdy sprawca skazany został za przestępstwo przeciwko bezpieczeństwu powszechnemu w komunikacji, np. spowodowanie katastrofy lub bezpośrednie zagrożenie katastrofą w ruchu lądowym wodnym lub powietrznym. Zakaz ten orzeka się obligatoryjnie w razie skazania sprawcy, gdy kierował on pojazdem będąc w stanie nietrzeźwości (ponad 0,5 promila alkoholu we krwi), pod wpływem środka odurzającego lub gdy zbiegł z miejsca zdarzenia. Zakaz prowadzenia pojazdu orzeka się w latach (od 1 do 10 lat) lub na zawsze w razie spowodowania katastrofy komunikacyjnej lub ciężkiego wypadku. Następstwem tego wypadku może być śmierć innej osoby lub ciężki uszczerbek na zdrowiu.

Pojazdy mechaniczne - pojazdy poruszające się w ruchu drogowym, pojazdy kołowe i szynowe (samochód, motocykl, tramwaj) oraz inne pojazdy kolejowe, wodne lub powietrzne.

15. Środki probacyjne:

Probacja jest to poddanie sprawcy próbie. Charakteryzuje się tym, że wobec sprawcy możemy zastosować dozór kuratorski przez co nie będzie on osadzony w zakładzie karnym, ale odbędzie karę przy użyciu innych instrumentów prawnych. W polskim prawie karnym wyróżniamy następujące środki probacyjne:

1) Warunkowe umorzenie postępowania karnego;

Instytucja ta polega na tym, że sąd lub wcześniej organy dochodzeniowe rezygnują ze skazania sprawcy i rezygnują z zastosowania kary wobec niego w zamian za zastosowanie środków probacyjnych. Cechą charakterystyczną tej instytucji jest to, że umorzenie to nie jest uwolnieniem od odpowiedzialności, ale jest to swoisty środek kary, który polega na nałożeniu przez sprawcę kreślonych obowiązków próby, które ma on wykonać. Przesłankami, które decydują o stosowaniu instytucji warunkowego umorzenia postępowania zgodnie z KK są:

- czyn sprawcy zagrożony jest karą nie przekraczającą 3 lat pozbawienia wolności;

- wina sprawcy i społeczna szkodliwość jego czynu nie są znaczne;

- brak jest wątpliwości co do popełnienia przestępstwa i jego okoliczności;

- sprawca nie był dotąd karany za przestępstwo umyślne;

- istnieje pozytywna prognoza, która wyraża się w przekonaniu sadu, że mimo warunkowego umorzenia postępowania sprawca ponownie nie popełni przestępstwa i będzie przestrzegał porządku prawnego.

Warunkowe umorzenie postępowania wykonuje się na okres próby od 1 roku do 2 lat.

KK wskazuje, ze na sprawcę wobec którego umorzono postępowanie karne można nałożyć obowiązek naprawienia w całości lub w części wyrządzonej szkody, nałożyć można obowiązek informowania sądu lub prokuratora o przebiegu okresu próby, można zażądać przeproszenia pokrzywdzonego, można orzec obowiązek uiszczenia świadczenia pieniężnego na cele społ., a także zastosować zakaz prowadzenia pojazdów na okres od 1 roku do 2 lat.

Aby we właściwy sposób kontrolować wykonanie obowiązku próby, sąd może nałożyć na sprawcę dozór kuratora bądź osoby godnej zaufania, stowarzyszenia, instytucji lub organizacji społ.

2) Warunkowe zawieszenie wykonania kary;

Dotyczy ono kary pozbawienia wolności, ale również kary ograniczenia wolności. Instytucja ta możliwa jest, gdy kara ta nie przekracza 2 lat. Zgodnie z KK stosujemy wobec sprawcy podobne środki probacyjne:

- orzekamy okres próby

- zobowiązujemy skazanego do informowania sądu lub kuratora o przebiegu okresu próby

- przeproszenie pokrzywdzonego

- wykonywanie pracy zarobkowej, nauki lub przygotowania do zawodu

3) Warunkowe przedterminowe zwolnienie;

Warunkiem jest pozytywna prognoza kryminologiczna, która stanowi, że mimo popełnionego przestępstwa i po odbyciu co najmniej połowy kary sprawca może skorzystać z możliwości warunkowego przedterminowego zwolnienia. Decyduje o tym sąd penitencjarny biorąc pod uwagę dotychczasowy przebieg odbywania kary, warunki osobiste i rodzinne sprawy, a takie uzasadnienie wniosku o warunkowym przedterminowym zwolnieniu.

16. Przedawnienie karalności:

Jest tradycyjną instytucją prawa karnego, która polega na tym, że uchyla się karalność sprawcy po upływie pewnego okresu czasu. Wg KK karalność przestępstwa ustaje, jeżeli od czasu jego popełnienia upłynęło:

1. 30 lat, gdy czyn stanowi zbrodnię zabójstwa

2. 20 lat, gdy czyn stanowi inną zbrodnię

3. 15 lat, gdy czyn stanowi występek zagrożony karą pozbawienia wolności przekraczającą 5 lat

4. 10 lat, gdy czyn jest występkiem zagrożonym karą pozbawienia wolności przekraczająca 3 lata i 5 lat, gdy chodzi o pozostałe występki

Zbrodnie wojenne, ludobójstwo nie przedawniają się nigdy!

17. Zatarcie skazania:

Jest to postępowanie polegające na likwidacji karalności sprawcy, a więc skazanie uważa się za niebyłe i dokonuje się usunięcia wpisu o skazaniu z rejestru karnego. Zatarcie skazania następuje z mocy prawa na skutek decyzji sądu albo decyzji Prezydenta korzystającego z prawa łaski. Z mocy prawa zatarcie skazania następuje wskutek zmiany ustawodawstwa, na skutek pozytywnego upływu okresu próby i w przypadku upływu wykonania kary:

1. 10 lat, gdy sprawca skazany został na karę pozbawienia wolności

2. 5 lat w razie skazania na karę ograniczenia wolności lub na karę grzywny

3. 1 roku, gdy odstąpiono od wymierzenia kary i orzeczono środek karny

Osoba skazana ubiegać się może o wcześniejsze zatarcie skazania po upływie 5 lat, gdy sprawca skazany był na karę pozbawienia wolności nie przekraczającą 3 lat i po upływie 3 lat, gdy skazanie dotyczyło kary grzywny lub kary ograniczenia wolności.

7

---