29. Ogólna charakterystyka obserwacji jako metody badawczej (wykład+Mayntz)

Obserwacja zawsze dotyczy konkretnych zachowań, działań, interakcji symbolicznych w sytuacjach społecznych bez względu na to, czy sytuacje te zostają umyślnie stworzone do celów eksperymentalnych, czy powstają spontanicznie w warunkach naturalnych.

Przedmiotem obserwacji jest zawsze zachowanie, które ma określony sens subiektywny a za razem obiektywne znaczenie społeczne.

Rozumienie subiektywnego sensu obserwowanego zachowania oraz jego obiektywnego znaczenia społecznego jest nieodzowną przesłanką naukowej obiektywności obserwacji.

Obserwację i wnikanie w sens tego, co się obserwuje można wyodrębnić tylko teoretycznie. W praktyce badawczej procesy te najczęściej nakładają się na siebie. Z jednej bowiem strony identyfikacja obserwowanych zjawisk społecz. Wymaga uwzględnienia ich sensu i znaczenia, z drugiej zaś dające się obserwować zachowania dostarczają wskazówek pozwalających odkrywać ów sens i znaczenie.

• Istnieją trudności w zweryfikowaniu przejścia od subiektywnych do obiektywnych znaczeń

• Rozumienie odwołuje się do wiedzy, doświadczenia i wrażliwości społecz. Badacza

• Zachowania zawsze występują w kontekście społecz.

• Bardzo ważny w procesie interpretacji jest system społeczno-kulturowy, badacz musi umieć zdystansować się od własnego systemu społecz.-kult. i zrozumieć system społeczności badanej

• Selekcja zachowań obserwowanych następuje wg kategorii obserwacyjnych, trzeba skupić się tylko na zachowaniach wyodrębnionych

• Obserwacja często traktowana jest jako wstęp do innych badań

Cele obserwacji:

• Opis, bez próby uogólniania wniosków, odpowiedź na pytanie jak jest.

• Analiza zależności empirycznych między właściwościami zachowań a sytuacją

• Wyjaśnianie, teoretyczne uzasadnianie zjawisk i ujawnianie ich następstw

Cele badawcze wpływają na wybór metody obserwacji.

30. Cechy obserwacji jako metody naukowej

• Premedytacja czyli ściśle określone zadania obserwacji

• Planowość - plan obserwacji ma odpowiadać celowi obserwacji, obserwowanie = postrzeganie planowe

• Celowość

• Aktywność - obserwator nie rejestruje wszystkich spostrzeżeń, ale dokonuje selekcji

• Systematyczność - systematyzacja czyli wyodrębnienie kategorii badawczych oraz powtarzalność obserwacji

31. Rodzaje obserwacji wyodrębnionych ze względu na stopień systematyzacji (wykład+Mayntz)

1) Obserwacja mało usystematyzowana.

2) Obserwacja o dużym stopniu usystematyzowania.

Im mniej wiemy o problemie badawczym, tym bardziej otwarta powinna być obserwacja. Systematyzacja wzrasta w miarę badania (wprowadzanie kategorii). Badania rozpoznawcze, pilotażowe, opisowe są prowadzone w sposób nieusystematyzowany. Systematyzacja to także kontrola samego siebie, emocji, stosunku do zjawiska, własnych reakcji. Badacz opisuje je tak, by czytelnik mógł ocenić jego dystans wobec obserwowanych zjawisk. Gdy wzrasta precyzja hipotez, wzrasta tez kontrola nad obserwowanym zjawiskiem i nad badaczem. Badacz podejmuje szereg decyzji, np.: czy obserwuje sam, w zespole; czy sytuacja ma być sztucznie wytworzona, czy naturalna; czy poinformować badanych o obserwacji. Obserwacja systematyczna to inaczej kontrolowana, standaryzowana (każde z tych pojęć charakteryzuje nieco inny aspekt obserwacji systematycz.). Obserwacji systematycz. Można dokonywać w laboratorium, ale także w terenie.

Obserwacja systematyczna

Stosowana jest, gdy kategorie obserwacji są strukturalnie uporządkowane i dotyczą tylko określonych sekwencji zachowań w dokładnie zdefiniowanych sytuacjach społecznych. Stopień usystematyzowania obserwacji zależy od: rodzaju pytań badawczych; zróżnicowania modelu teoretycznego; zweryfikowany już empirycznie wiedza o systemie społeczno-kulturowym, który ma być przedmiotem badania.

Usystematyzowane metody obserwacji:

• Na podstawie teorii wyodrębnia się pojęciowo zmienne zachowań oraz zmienne warunkujące zachowania. Teoria obejmuje empirycznie sprawdzone lub sprawdzalne twierdzenia na temat związków między zmiennymi

• Przebieg obserwacji podporządkowany jest precyzyjnie zdefiniowanym kategoriom określającym wszystko, co ma być przedmiotem obserwacji. Zmienne musza być przy tym zoperacjonalizowane w postaci wskaźników dostępnych bezpośredniej obserwacji. Pewną trudność sprawia niekiedy ustalenie jednostek obserwacji, trzeba też określić, co przyjmuje się za zamknięty człon działania [to z Mayntz !]

• Warunki początkowe określające sytuacje, w jakiej pojawia się zachowanie, są kontrolowane, aby umożliwić przeprowadzenie porównywalnych obserwacji

32. Rodzaje obserwacji wyodrębnionych ze względu na rolę obserwatora

(wykład+Mayntz)

• Obserwacja nieuczestnicząca

• Obserwacja uczestnicząca

Granice między tymi dwoma rodzajami jest dosyć płynna. Nieuczestniczenie, ale jednocześnie bycie z daną grupą, to klasyczny model obserwacji (Obserwacja połowiczna). Obydwie obserwacje mogą być jawne lub ukryte. W obserwacji uczestniczącej badacz przyjmuje jedną z ról w badanej grupie. Gdy obserwacja nieuczestnicząca jest jawna, nie istnieje niebezpieczeństwo, że badacz będzie nieobiektywny. Ale badani mogą zachowywać się sztucznie, stosuje się więc wybieg: poinformowanie, że badanie dotyczy innego tematu.

Kategoria zrozumienia stosowana jest w obu rodzajach obserwacji.

Obserwacja uczestnicząca

Badacz bierze bezpośredni udział w badanych procesach społecznych. Włącza się on w badany system społeczno-kulturowy, biorąc na siebie jedną lub kilka ról społecznych właściwych temu systemowi i zachowując się zgodnie z nakazami tych ról. Celem tego jest nawiązanie bezpośredniego kontaktu i dzięki niemu uzyskanie wglądu w konkretne („naturalne”) zachowanie ludzi w specyficznych sytuacjach, zrozumienie subiektywnego sensu tych zachowań, poznanie zarówno ich ram odniesienia, jak i warunkujących te zachowanie modeli (norm i wartości itp.)

Zanim badacz rozpocznie badanie powinien:

• Wybrać taką rolę społeczną by była podyktowana określonym celem zainteresowań badawczych. Trzeba mieć na względzie optymalne warunki uzyskania informacji. Im staranniej obserwator stara się odegrać wybraną rolę, tym silniej w miarę upływu czasu będzie się z nią identyfikował, a efekcie może stracić potrzebny dystans teoretyczny, a jego raporty będą miały taką samą wartość jak relacje autentycznych uczestników, i też trzeba je będzie tak samo opracowywać.

• Przed wyborem roli społecznej trzeba sprawdzić czy obserwator może ją podjąć bez zbytniego nakładu czasu i pracy. Czasem rola jest zbyt trudna wymaga wielu kwalifikacji (czasem wrodzonych).

Obserwacja nieuczestnicząca

Charakterystyczna dla sytuacji czysto laboratoryjnych. Ale może być stosowana we wszystkich sytuacjach ogólnie dostępnych oraz takich, które dopuszczają obecność osób nie biorących bezpośredniego udział w wydarzeniach. Nie wymaga w sposób bezwzględny systematycznego planu. Ułatwia natomiast standaryzację sytuacji społecznych, które mają być obserwowane, systematyzacje procesu obserwacji i rejestrację wyników, ponieważ obserwator nie bierze udziału w obserwowanych procesach. Może całkowicie skoncentrować się na systematyzacji obserwacji. W sytuacjach naturalnych obserwator nie uczestniczący jest jednak całkowicie na wewnętrzną dynamikę wydarzeń. Nie może, tak jak obserwator uczest., własnym zachowaniem prowokować określonych, interesujących go sekwencji zachowań. Musi czekać aż w naturalnej kolejności zostaną one podjęte lub nie.

33. Zalety i wady obserwacji uczestniczącej ukrytej, przykłady zastosowania.. (wykład)

Obserwacja uczestnicząca: rola pełniona w grupie przez badacza ogranicza zakres obserwacji, nie ma również możliwości bieżącego zapisywania spostrzeżeń; badacz nie kontroluje sytuacji; wyniki badań są niesprawdzalne, niepowtarzalne. Inne wady i zalety opisane są wyżej (wszystko się powtarza).

Granice moralne dotyczą szczególnie obserwacji uczestniczącej, ukrytej. Jest to chyba największa wada obserwacji, ludzie maja prawo do intymności.

Przykład:

• Referat o flircie pracowniczym (opracowywała go Wera) jest u p. Staszka na ksero - obszerny opis.

• Badania tego doktorka z Zielonej Góry (Jacek Kurzypa) na temat „jumy” czyli kradzieży towaru w sklepach niemieckich, przemycanego później do Polski. Oraz zorganizowanej przestępczości właśnie na zachodniej granicy Polski i tzw. wiosek przestępczych, szczególnie tam nie ujawniał kim jest i podawał się (choć wyszło to przez przypadek) chyba za krewnego lub znajomego jakiegoś super-przestępcy, który kontrolował ten teren.

34. Narzędzia badawcze stosowane w obserwacji. (wykład)

Jest to książka obserwacyjna, inaczej dzienniczek obserwacyjny. Rubryki odpowiadają kategoryzacji zachowań. Im większa systematyzacja, tym lepiej. Obserwacja jest często jedyną metodą pozwalającą zbadać jakąś sytuację, np. gdy w grupie istnieje jakieś tabu.

Dodatkowe narzędzia konstruowane przez badaczy, by uzupełnić dzienniczek to np.: socjogramy, filmy (kamery), kasety magnetofonowe itp.

5.11.2004

OBSERWACJA jako sposób poszukiwania danych do badań

Obserwacja- najstarsza metoda badawcza, stosowana zarówno w naukach przyrodniczych jak

i społecznych

-polega na zbieraniu danych z zachowań, działań i interakcji symbolicznych w sytuacjach społecznych

-metoda stosowana przez najróżniejsze nauki (każda z nich wyspecjalizowała się w stosowaniu procedur badawczych-różnice w systematyzacji, w warunkach)

Działania i zachowania społeczne odbywają się w określonych sytuacjach-kontekst społeczny

Kontekst jest istotny w obserwacji.

Warunkuje go sama sytuacja, subiektywna interpretacja i intencje osób działających.

Przedmiotem obserwacji jest więc zachowanie, które ma sens subiektywny dla uczestników i jednocześnie obiektywne znaczenie społeczne.

Obserwacja wymaga rozumienia bądź trafnej interpretacji subiektywnego sensu oraz społecznego znaczenia określonego działania czy zachowania.

Największym problemem naukowych metod obserwacji jest przejście od sensu subiektywnego do znaczenia obiektywnego (sens subiektywny dostępny pośrednio- interpretacja z kontekstu, interpretacja aktorów, proces rozumienia)

⇓

interpretowanie subiektywnych znaczeń- procedura wnioskowania ze wskaźników

(rzeczywiste empiryczne zachowania są wskaźnikami stanów świadomościowych)

Badacz realizując obserwację powinien zachowywać dystans, obiektywność, powinien relatywizować swoje doświadczenia kulturowe względem doświadczeń badanych. Obserwacja wymaga czasem wejścia w badane środowisko.

WARUNKI OBSERWACJI:

Obserwacja powinna być:

-obiektywna (nie skażona postawami i ocenami obserwatora, obserwator powinien się

dystansować, powinien być neutralny)

-adekwatna (uświadomione obserwowanie, nastawienie na daną kategorię, powiązanie z

hipotezami)

-wyczerpująca (musi odwoływać się do zarejestrowania wybranych, odpowiednich

elementów jakichś całości)

-wnikliwa (musi dotyczyć obserwowanych elementów, ich związku z innymi elementami,

korelacji, kolejności ich występowania itp.)

TYPY OBSERWACJI:

KRYTERIA WTRÓŹNIANIA TYPÓW OBSERWACJI:

-stopień systematyzacji

• obserwacja systematyczna (continuum)

• obserwacja niesystematyczna

-warunki w jakich obserwacja jest realizowana:

• warunki naturalne (charakterystyczne dla badań socjologicznych)

• warunki laboratoryjne, sztuczne

-rola obserwatora względem obserwowanych

• obserwacja uczestnicząca

• obserwacja nie uczestnicząca

-wiedza uczestników o tym, że są obserwowani

• obserwacja ukryta

• obserwacja jawna

18.11.2004

Uwaga: Nie jestem pewny czy przepisany tekst pochodzi w całości z wykładu tego dnia, być może obejmuje także poprzedni wykład. Sam wykład z 18.11 byłby podejrzanie krótki (pół strony A4?). Możliwe więc, że większość tego tekstu pochodzi z 3.11 i ktoś już to przepisał. Ale lepiej, żebyście mieli za dużo, niż żeby czegoś miało Wam brakować.

Karol Marks

OBSERWACJA

To jedna z najstarszych metod badawczych. Polega na zbieraniu danych z zachowań (rejestrowaniu zachowań), danych o działaniach, interakcjach społecznych.

Zachowanie ma zawsze sens obiektywny dla uczestników, a także obiektywne znaczenie społeczne. Problemem jest przejście od sensu subiektywnego do obiektywnego znaczenia.

Socjologia humanistyczna:

• metoda rozumiejąca (obiektywna interpretacja subiektywnych sensów)

• rozumienie kontekstu, kultury

• zapytanie aktorów o sens działania -> potwierdzenie bądź zaprzeczenie interpretacji własnych badacza

Rozumienie - specyficzna metoda badawcza; ważne jest doświadczenie badacza, jego wrażliwość

Wskaźniki w obserwacji:

Rzeczywiste, empiryczne zachowania są wskaźnikami pewnych stanów świadomościowych, postaw itp.

Warunki, które musi spełniać obserwacja:

• obiektywizm - brak „skażenia” postawami badacza

• adekwatność - zmiany w badanej rzeczywistości pod niezamierzonym wpływem badacza (???)

• wyczerpujący charakter - zarejestrowanie wybranych elementów całości według pytań, zadań

• wnikliwość - musi dotyczyć obserwowanych elementów, powiązań między nimi itp.

Potrzeba obserwowania: nastawienie na obserwację pozwala uniknąć zniekształceń; jakość (niedoskonałość) zmysłów wpływa na jakość badania

Typy obserwacji:

1. kryterium - stopień systematyzacji procesu obserwacji

2. kryterium - warunki, w jakich się odbywa obserwacja

3. kryterium - rola obserwatora

4. kryterium - wiedza obiektów na temat tego, czy są obserwowane

***

Obserwacja uczestnicząca

Najczęściej stosowana w socjologii. Autor badań przeistacza się w jednego z członków grupy. Z reguły są to obserwacje niejawne - grupa, przyjmując nowego członka, nie wie, iż pojawia się on tam w celu realizacji innych celów, niż te, które realizować można w ramach tej grupy. Badacz zachowuje się zgodnie z nakazami przyjętej roli - mamy tutaj do czynienia z pełnym uczestnictwem w grupie. Badacz może też przyjąć rolę nie zakłócającą przebiegu zdarzeń, która jednak umożliwi mu badanie uczestniczące (nieujawnianie roli socjologa).

Dzięki takiej obserwacji możemy:

• dotrzeć do niepoznawalnych inaczej zachowań ludzkich, odbywających się jedynie w konkretnych sytuacjach społecznych

• zrozumieć sens danego zachowania

• poznać ramy odniesienia zachowań i czynniki je warunkujące

• poznać system kulturowy danego środowiska - ale z punktu widzenia przyjętej przez badacza roli (zatem wybór roli ma duże znaczenie dla badania)

Wybór roli powinien być podyktowany:

- zainteresowaniami badacza

- tym, co potrzebne badaczowi w jego pracy (np. rola ważna czy rola marginalna itp.)

- czasem, jaki może poświęcić na przygotowanie się do roli

- posiadanymi informacjami o grupie

Istnieją także role niedostępne dla socjologa (np. rola lekarza, polityka). Wybór roli ogranicza zakres możliwych obserwacji, zaobserwowane będą zachowania bliskie roli. Działalność badacza może także zmieniać zachowania: albo intencjonalnie, albo nieintencjonalnie - przez samo realizowanie zadań związanych z rolą. Pełniąc rolę badacz angażuje się emocjonalnie w życie grupy.

Uwaga: na marginesie znajduje się przykład, niestety obcięty przez ksero. Chodzi chyba o to, że jednym z najstarszych zastosowań obserwacji były amerykańskie badania trampów, albo coś w tym stylu.

***

Obserwacja nieuczestnicząca

Charakterystyczna dla badań laboratoryjnych. Badacz ustawicznie jest badaczem, zewnętrznym obserwatorem. Badania w warunkach sztucznych nie wyczerpują zastosowania tego rodzaju obserwacji. Może być ona przeprowadzona w warunkach naturalnych, na zasadzie obserwowania zjawisk społecznych (np. zebranie partii, aukcja, wernisaż)

Obserwacja taka umożliwia standaryzację. Udaje się określić i zaplanować np. czas i miejsce obserwacji, interesujące badacza kategorie zachowań.

Obserwator, będąc kimś z zewnątrz, jest bardziej neutralny, ogranicza emocjonalne podejście do sprawy. Swą obecnością nie wpływa również na przebieg zdarzeń, nie zakłóca naturalnego toku zjawiska. Bardzo często obserwacja taka jest jednocześnie jawna, co ma znaczenie w zakresie etyczności badań (jawność i uczestnictwo w obserwacji rzadko się łączą), wykorzystać je można równocześnie w zdarzeniach publicznych, otwartych. W przypadku zamkniętych społeczeństw mało jest ról, w których badacz mógłby wystąpić.

W praktyce badawczej obserwacja nieuczestnicząca wiąże się z dwoma rolami badacza:

• obserwatora

• częściowego członka grupy (badacz nie jest w całkowitej izolacji, jakoś „odnajduje się” w grupie, którą obserwuje)

Rola obserwatora jest ograniczona do pełnionych zadań. Ograniczeniem jest tez czas przeznaczony na obserwację.

Obserwacja uczestnicząca ukryta łamie prawi do prywatności - badacz oszukuje członków grupy (kwestia etyczności)

Narzędzia badawcze stosowane w obserwacji

Badacza nie można kontrolować z zewnątrz, sam musi dążyć do tego, by uwiarygodnić swoje badania. W związku z tym przy obserwacji badacz skupia się na rejestracji obserwowanych zachowań. Wykorzystuje w tym celu:

1. Dzienniczek obserwacji:

• rejestracja na bieżąco

• rejestracja wszystkich zachowań (choć początkowo wydają się niepotrzebne, później mogą okazać się pomocne)

• codzienna wstępna kategoryzacja

2. Formularze obserwacji - informacje o zbiorowości: wiek, płeć, liczebność, hierarchia, typy rodzi i in.)

Często badacze konstruują na własny użytek wiele różnych innych narzędzi

PROTOKÓŁ z OBSERWACJI

powinien opierać się na sporządzonych notatkach, szkicach, nagraniach, zdjęć itp. wiarygodność niniejszych powinna być jednak potwierdzona/ uwzględniona . Istnieją różne możliwości pisania protokołu; powinien on jednak zawierać następujące zagadnienia:

• przedmiot obserwacji

• miejsce, czas i okoliczności przeprowadzonej obserwacji

• szczegółowy opis przebiegu obserwowanych zjawisk procesów

• charakterystykę obserwowanych osób

• uwagi i interpretacje własne obserwatora

Protokół może być sporządzony

• chronologicznie

• problemowo

Protokół musi mieć te właściwości, że jest jaśnie sporządzony i osoba „trzecia”, czytająca taki protokół może się dokładnie zapoznać z rzeczywistym przebiegiem sytuacji.

Przedstawienie badanych zjawisk zgodnie z obiektywnym stanem rzeczy jest więc zasadniczą cechą protokołu.

Warunkiem poprawnego zorganizowania są:

• wstępna znajomość przedmiotu obserwacji

• jasne sformułowanie zakresu i celów obserwacji

• bliższe poznanie przedmiotu obserwacji

• szczegółowe opracowanie koncepcji badań

Obserwacja - jako metoda badawcza powinna charakteryzować się celowością, planowością czyli metoda powinna być stosowana zgodnie z wcześniejszymi założeniami (planem), aktywnością poprzez selekcję docierających danych, premedykacją, która wyraża się w tym, że badania są przeprowadzone w celu rozwiązania ściśle i w pełni określonego zadania sformułowanego wcześniej w sposób dokładny i szczegółowy, systematycznością, która jest bardzo ważnym postulatem stawianym omawianej metodzie, obserwacja nie może być bowiem przypadkowa i jednorazowa, powinna być bowiem stosowana w różnych warunkach.

OBSERWACJA:

1. Pośrednia (badacz nie zbiera danych na temat, który go interesuje - jego badania oparte są na danych już dostępnych np. pamiętnikach, dziennikach, prasie) i bezpośrednia (samodzielne zbieranie danych przez badacza);

2. Kontrolowana (jest prowadzona przy pomocy ściśle określonych narzędzi systematyzujących np. schematów, norm, kwestionariuszy) i niekontrolowana czyli nieskategoryzowana (jest ona działaniem planowym, ale badacz przeprowadza ją swobodnie, w sposób jaki uzna za stosowny w każdym z przypadków, które są przez niego traktowane indywidualnie);

3. Jawna (respondenci wiedzą, że uczestniczą w badaniu socjologicznym) i ukryta (respondenci nie wiedzą o przeprowadzanych badaniach).

Szczególnym przykładem obserwacji jest obserwacja uczestnicząca polegająca na wejściu badacza w określone środowisko (w okresie badań) i obserwowaniu danej zbiorowości od wewnątrz tj. jako jeden z jej członków. Jest to jednocześnie obserwacja bezpośrednia (badacz sam zbiera dane), ukryta i niekontrolowana

1. Pojęcie wewnętrznej i zewnętrznej obserwacji zachowań ludzi.

W metodologii badań socjologicznych wyróżnia się dwa sposoby obserwacji rzeczywistości społecznej - obserwację zewnętrzną i wewnętrzną.

Obserwacja zewnętrzna wg S. Nowaka polega na rejestracji fizycznych lub biologicznych aspektów ludzkich zachowań np. przestrzenne przemieszczanie ludności, sposoby ubierania się, sposób lub wielkość wykonywanej pracy itp.

Obserwacja wewnętrzna (albo rozumiejąca), polega na uprzytomnieniu sobie, co myślą i czują ludzie obserwowani przez badacza, jakie motywy nimi kierują, jak pojmują sens swoich działań.

TEMAT5:OBSERWACJA

Grażyna Woroniecka- obserwacja uczestnicząca

1. Obserwacje stosuje się przede wszystkim na etapie wstępnego zwiadu badawczego. We właściwej części badania stosuje się twardsze techniki.

2. Ograniczenia obserwacji:

• Obserwator powinien być w naturalnym środowisku badanych.

• Być z badanymi w bliskich i trwałych stosunkach.

• Współuczestniczy w ich życiu w pewnym zakresie.

• Brak intersubiektywnej sprawdzalności- różnice w opisach przedmiotu badania przez różnych badaczy.

• Brak ujednoliconych kategorii opisu( interpretacja danych nie przebiega wdł.modelu teoretycznego danej klasy zjawiska).Obiekty badania tworzy się dla potrzeb progr. Badawczych.

3. Zalety obserwacji po renesansie metod jakościowych:

• Bezpośredni i trwały kontakt z badanym.

STRATEGIE PARTYCYPACJI A OBSERWACJA UCZESTNICZĄCA

4. SYMLOG

Narzędzie stworzone przy wykorzystaniu tez psych analitycznej- BALES, teorii pola Kurta Lewina, teorii dystansu L. Festingera.

• Faza 1: obserwacja bez uczestnictwa w interakcjach w grupie. Notatki na standaryzowanych formularzach.

• Faza 2: obserwator udostępnia zapis grupie w formie komunikatu, grupa pracuje nad nim.

• Wprowadza się kilku obserwatorów; agregacja spostrzeżeń. Każdy obserwator jest częścią globalnego pola działań grupy. Obiektywny rezultat osiąga się przez uśrednienie subiektywnych spostrzeżeń uczestników interakcji w grupie.

• Symlog dąży do połączenia ujęcia rozumiejącego z zapisem statystycznym- Pomocnicza lista kwalifikacyjna Symlog. Zawiera 26 cech działań, które przyporządkowuje się jednej z 5 częstotliwości. Ten zakodowany zapis służy do wypełnienia

Karty zapisy interakcji”- „czas,/ kto wobec kogo działa/ porozumienie( act/ non)/ kierunek działania/ opis działania/ akceptacja/ brak akceptacji, wyobrażenie o tym do kogo odnosi się ta interakcja( do siebie, do społeczeństwa, do grupy ,do innego..)

• Pomocnicza lista kwalifikacyjna Symlog.i Karty zapisy interakcji”- służą do zbudowania „Trójwymiarowej przestrzeni Symlog”, sześcianu w którym przecinają się 2 wymiary:

1. Pozytywny(przyjazny) - negatywny( nieprzyjazny)

2. Ofensywny( instrumentalnie kontrolowany) - defensywny( emocjonalnie ekspresyjny)

3. Zwierzchni( dominujący) - podporządkowany( podległy)

• Symlog jest obserwacją systematyczną. Warunki są zbliżone do laboratoryjnych- badani siedzą w pomieszczeniu przy stole. Czas trwania- do kilku godzin; sesje powtarzane. Jest to uciążliwe i stanowi ograniczenie tej techniki.

• Rola obserwatora: w 1 fazie jest niezależny - znajduje się w osobnym pomieszczeniu, potem kiedy badanie są informowani obserwacji, rola obserwatora staje się nadrzedna i ingeruje się w interakcje w grupie. Bales stawia obserwatorów w polu interakcji na równi z innymi członkami grupy.

5. MODEL BADAŃ PRZEZ WSPÓLNE DOŚWIADCZANIE

• Rola obserwatora: równoprawny uczestnik obserwowanych wydarzeń, brak uprzywilejowania w konstrukcji całego badania.

• Założenie pełnej jawności badania.

• Gotowość do współpracy w grupie

• Stadium 1: Komunikowanie się i planowanie- określenie pyt badawczych i celów.

• Stadium 2: działanie i doświadczanie- zbieranie danych

• Stadium 3: refleksja- badacz wycofuje się z doświadczenia i analizuje materiał tylko na podst tego materiału i własnych doświadczeń.

• Stadium 4: ocena- odniesienie do wiedzy teoretycznej, metarefleksja na temat całego cyklu, ocena postępu w badaniach i adekwatności metod.

• Stadium 5: integrowanie- połączeni treści doświadczenia i wiedzy o przedmiocie badań.

• Stadium 6; rozpoczyna cykl pracy z grupą. Ustalanie treści, zakresu, celu i porządku i wyników badania ma charakter wymiany m-dzy badaczem i badanymi w interakcjach poziomych. Badacz musi się pilnować aby oddzielając kolejne fazy badania, potrafił zawieszać zdobytą wcześniej wiedzę na rzecz osobistego doświadczenia a w następnej fazie, by potrafił zintegrować osobistą wiedzę z teoretyczną.

• Język- rozluźnienie rygorów dyskursu naukowego. Ponieważ negocjacje z badanymi odbywają się poza terminologią socjologiczną, więc należałoby przetłumaczyć ten język na język socjologii aby badanie zyskało rzetelność. Jednak czasem nie można przeprowadzić tego procesu z powodu radykalnej odmienności racjonalności uzgadnianych w opisie. Wtedy „zostawiamy” pierwotną wersję jezykową.

• Cechy charakterystyczne:

1. otwartość- dużo cykli badawczych, „gęstość” opisu(minimalne zubożenie sensu zjawisk)

2. Badacz narzuca grupie siebie w roli badacza. „wtapia się” on w badaną rzeczywistość i zawiesza posiadaną wiedzę o problemie. Znajduje się on w stos podrzędnym wobec grupy która musi wprowadzić go w krąg własnych znaczeń. Decydujący głos o wersji ostatecznej opisu należy do badanych.

3. Badacz nie udaje że jest „przeźroczysty”. Jego obecność jest wyraźna.

• Zastosowanie: badanie elementów rzeczyw społ o znacznej dynamice złożoności nawarstwiających się zdarzeń np.: bad, ruchów społ, kierunki ideologii i myślenia artystycznego.

6. INTERWENCJA SOCJOLOGICZNA

• Metoda związana z aparatura pojęciową i orientacją poznawczą A. Touraine'a.

• Procedura badawcza- jawna, wymaga zgody uczestników na udział w bad. Przewidziane gratyfikacje niepieniężne, kompensujące obciążenia np. długi czas badania.

• W jednej grupie jest 2-óch badaczy. Jeden solidaryzuje się z poglądami grupy, a drugi w opozycji, jest on po stronie socjologii. Badacz staje się liderem grupy. Perspektywa badacza stanowi płaszczyznę mediacji między grupą działaczy danego ruchu społecznego a ruchem społ do którego odnoszą się działania grupy.

• Badacze wytwarzają wiedze socjologiczną w trybie interpretacji negocjowanej.

• Metoda ta wymaga oddzielenia funkcji badacza: agitatora i sekretarza( później koryguje się nazewnictwo na interpretatora i analityka.)

• Daleko posunięta ingerencja jest możliwa gdy:

1. Przewaga kompetencji poznawczej socjologów

2. Rola badacza jako nosiciela tożsamych cech kulturowych z badanymi- są w tej samej społ-kult rzeczywistosci.

3. Celowy, zadaniowy charakter grupy stworzonej na potrzeby interwencji

• Zalety interwencji: umożliwia obserwacje treści światopoglądowych w warunkach presji różnych opinii. Zorganizowanie dyskusji wokół osi konfliktu ujawnia procedurę konstruowania argumentacji racjonalizujacej

• Wyniki interwencji mogą pomóc w odpowiedzi na pytanie: jak doszło do powstania konkretnego konstruktu ideologicznego. Są one pomocne w formułowaniu hipotez na temat struktury i dynamiki przekonań np. badania samorządu.

7.BADACZ JAKO STRONA NEGOCJACJI.

• Obserwacja szczególnie skuteczna w badaniach nad strukturą komunikacyjną( samorząd)

• Założenia i postulaty:

1. Regulacje formalne konstruujące grupę składają się na typ idealny.(badacz wykrywa odchylenia od typu idealnego)

2. Badanie ujawnia alternatywne wobec formalnych kanały komunikacyjne, budowane przez uczestników.

3. Treściowy „problem” stanowi rodzaj sondy( obserwacja sposobów jego artykulacji i rozwiązań)

4. Rola badacza jako uczestnika zainteresowanego rozwiązaniem problemu. Rola ta jest określona przez oczekiwania normatywne danego typu problemu.

5. Rola badanych- występują w swoich rolach zawodowych, sytuacja badania nie ingeruje w te role.

6. Rozluźnienie rygorów dokumentacji obserwacji( nieokreślony czas; zbiór protokołów, materiałów prasowych, pism interwencyjnych)

• Zalety:

1. Obserwacja naturalnej struktury w działaniu - -prezentuje praktyczne środki w rozwiązywaniu problemów

2. Zaciemnieniu strategii działan grupowych zapobiega wybór ogólnego problemu- sondy. Wtedy można odsłonić wachlarz działań przystosowawczych stosowanych w praktyce samorządowej.

3. Rola obserwatora- strony, uzasadnia podejmowane działania w opinii badanych i uniemożliwia przerwanie obserwacji przez badanych.

• Wady:

1. Niemożność kontrolowania czasu obserwacji

2. Problem musi pojawić się w polu zainteresowań badanych, badacz nie może narzucić problemu, musi się pojawić spontanicznie.

3. Problem musi być istotny dla działania organizacji samorządowej.

4. Technika stosowana do studiów przypadku, lecz przede wszystkim jako uzupełnienie metod o wyższej kontroli badań

• Przykład badania: obserwacja wspólnoty mieszkaniowej, gdzie badacz wystąpił w roli członka zarządu wspólnoty. Problem- sonda to problem zlecenia przez zarząd administrowania budynkiem za wynagrodzenie. Wyodrębniono w toku obserwacji 4 praktyki które odsłoniły fakt, iż dyrektor wykorzystywał osobiste wpływy w celu zmiany stanu prawnego( niewygodnej ustawy, pozbawiającej go monopolu na zarządzanie nieruchomościami i konieczność sprawozdania finansowego na zebraniach wspólnoty mieszkaniowej.)

• Wątpliwości natury etycznej- technika ta jako rodzaj wiwisekcji na działającym obiekcie. Jednak samorządy sprawujace władzę, odgradzaja się, tworza bariery, co sprawia wrażenie technicznych kompetencji. W ten sposób chronią się przed kwestionowaniem ich statusu i kompetencji. Z kolei rola badacza jako uczestnika i jako obserwatora jest konfliktowa.

Badacz świadomie wywołuje konflikt posługując się prowokacją. Taka ”prowokacja socjologiczna” nie stanowi wykroczenia przeciw dobrym obyczajom.

Mayntz- Metody obserwacji

• Obserwacja dotyczy konkretnych zachowań działań i interakcji symbolicznych w sytuacjach społecznych, bez względu czy te sytuacje zostały stworzone umyślnie dla celów eksperymentu, czy powstały spontanicznie.

• Przedmiotem obserwacji jest zachowanie, które ma określony sens subiektywny, a zarazem obiektywne znaczenie społeczne.

• Obserwacja wymaga rozumienia lub trafnej interpretacji subiektywnego sensu oraz społecznego znaczenia określonego działania.

• Badacz musi rozumieć język w danym syst społ-kult.

• Konieczne jest zdystansowanie badacza od przyswojonego sensu i przyjęcie rozumowania grupy.

• Błędem jest przypisywanie danym z obserwacji znaczenia zgodnego w własnymi doświadczeniami obserwatora.

• Obserwacja musi opierać się na ogólnym modelu zachowania społecznego, obejmujacym wymiary i determinanty tego zachowania, by stały się one kategoriami porządkującymi obserwację.

• 3 rodzaje zamierzeń badawczych metody obserwacji:

1. Cel- wyłącznie opis zachowań

2. Analiza zależności empirycznych m-dzy zachowaniami a sytuacją.

3. Nie tylko opis zachowań, ale też teoretyczne wyjaśnienie przez ukazanie przesłanek i ich obiektywnych następstw.

1. Obserwacja systematyczna a niesystematyczna




Systematyczna -dokładnie zdefiniowana sytuacja społec -gdy kategorie są uporządkowane- - określone sekwencje zachowań -na podstawie rozwiniętej teorii -podporządkowana kategoriom określającym każdy przedmiot obserwacji( inne nie są brane pod uwagę) - zoperacjonalizowane zmienne w postaci wskaźników obserwowalnych - ustalenie jednostki obserwacji -warunki początkowe są kontrolowane - przykład-analiza interakcji Balesa(patrz.SYMLOG str.1)teoria działania w grupie to następstwo akcji i reakcji związanych z rozwiązywaniem 4 problemów funkcjonalnych systemu: Konieczność dostosowania do syt zewnętrznej Potrzeba kontroli instrumentalnej lub dostosowanie się do wymogów związanych z wykonywaniem zadań Uwzględnienie potrzeb członków systemu Integracja członków systemu

Niesystematyczna - gdy mało usystematyzowane kategorie obserwacji; nieokreślone sytuacje -charakter otwarty, mało wybiórczy uwzględnia wszystkie dziejące się zachowania - mało selektywna, niebezpieczeństwo uzyskania informacji przypadkowych -przykład-badanie Whyte'a ”Street corner society”.Obalenie tezy o dezorganizacji slumsów w miastach USA. Celem było rozeznanie. -to badanie ma służyć uwiarygodnieniu określonych tez i dostarczeniu argumentów na poparcie ogólnych założeń teoretycznych -obserwacja niesystematyczna to badanie eksploracyjne na nowych obszarach socjologii. - powtórzenie badania jest raczej niemożliwe i dlatego rzetelność danych jest trudna do określenia. -wymóg minimalnej systematyzacji: Ustalić związek między zachowaniem a sytuacją, kontekstem sytuacyjnym systemu społ- kult. Okr warunków wywołujących zawsze określone działania. Określic strukturę pozycji społecznych Ocena sytuacji + intencje osoby działającej motywuje jej zachowanie. Każda sekwencja zachowań ma obiektywne następstwa dla jednostek i syst społ-kult.

2. Obserwacja nieuczestnicząca a uczestnicząca.




Nieuczestnicząca Obserwator rejestruje procesy „z zewnątrz”, nie bierze udziału w syt. Sytuacje laboratoryjne oraz wszystkie „ogólno dostępne” Nie wymaga systematycznego planu obserwacji Ułatwia standaryzacje sytuacji społecznych i rejestracje wyników bo badacz nie bierze udziału w obserwowanych procesach i ma dużo czasu na notatki Badacz koncentruje się tylko na obserwacji, robi notatki na bieżąco (zaleta) W naturalnych warunkach jest zdany na wewnętrzną dynamikę wydarzeń, nie ma na nie wpływu. Tego typu obserwacja w sytuacjach naturalnych jest możliwa gdy obecność obserwatora nie zmieni toku wydarzeń( wada- jego obecność może powodować watpliwą trafność wyników.)

Uczestnicząca Bezpośredni udział obserwatora w procesach Bierze na siebie 1 lub kilka ról z badanego syst społ-kult Wgląd w naturalne zachowanie ludzi w specyficznych sytuacjach i zrozumienie ich subiektywnego sensu Świadoma refleksja własnego doświadczenia jako nosiciela danej roli i wiedza o komplementarności swego zachowania względem zachowania innych. Poznanie systemu ról Zastosowanie: poznanie społeczności o której wiedza empiryczna jest niewielka Przybranie roli może być sposobem na poznanie interesujących sytuacji. Wtedy rola społeczna służy obserwatorowi za przebranie, kamuflaż Przybrana rola ma umożliwić uzyskanie odp na co najmniej część pytań Rola ma umożliwic optymalne zdobywanie informacji Rola nie może wymagac zbytniego nakładu czsu i pracy Zachowanie dystansu wobec roli

Malikowski, Niezgoda, rozdz.5

1. Obserwacja niesystematyczna( niekontrolowana), uczestnicząca i nieuczestnicząca

1. Niekontrolowana obserwacja uczestnicząca.

• Stosuje się gdy badacz może wejść w rolę członka grupy( np. Nels Anderson badając trampów, włóczęgów.).

• Członkostwo może być pełne( wykonywanie tych samych czynności co członkowie grupy przez cały czas obserwacji) lub też częściowe(uczestniczenie tylko w pewnych zachowaniach)

• nieświadomość grupy o celach badacza sprawia, ze zmiana zachowania jest mało prawdopodobna.

• Członkostwo pozwala na dostep do źródeł informacji, które są nieosiagalne poprzez zwykłe przyglądanie się z zewnatrz.

• Wady: ograniczenie zakresu możlliwości obserwacji zdarzeń, na tyle, na ile jest się ich uczestnikiem. Przebywanie w pewnym kręgu ogranicza orientacje co do zachowania jednostek spoza kręgu. Zajmowanie przez obserwatora okr szczebla w hierarchii władzy lub prestiżu, zamyka przed nim wiele źródeł informacji.

• Zaangażowanie emocjonalne sprawia, że obserwator traci obiektywizm.

• Problem kontroli obserwacji uczestniczącej i nieuczestniczącej- niepowtarzalność doświadczenia, niemożność uchwycenia tych samych faktów

2. Niekontrolowana obserwacja nieuczestnicząca

• Całkowicie nieuczestnicząca jest b.trudna do przeprowadzenia, ponieważ nie istnieje rola społeczna :”stała obecność przy działaniach grupy bez uczestnictwa w tej działalności.”

• Obserwacja nieuczestnicząca jest zwykle ”quasi- uczestniczącą”

• Dlatego obserwator nie musi przyjmować całej roli, ale brac udział w wiekszości działań grupy, czasami przyjmując postawę obserwatora lub przeprowadzić wywiad. Przykład: badania La Playa nad rodzina robotniczą oraz Lyndów( Middletown); żyli jako członkowie rodzin, uczestniczyli w działaniach , grach i zabawach lecz wiadomo było, że ich celem jest zbieranie informacji.

• Role przyjmowane przez badacza:

1. Ktoś obcy-członkowie grupy mogą swobodniej mówić o kłopotach i delikatnych sprawach

2. Słuchacz

3. Uczeń

4. Uczestnik- przestaje być obcy.

Konstrukcja obserwacji

• Problem badawczy, hipotezy i plan badań.

• Podstawowy dokument- Książka obserwacji terenowych, w formie dziennika, lub wpisywanie do odpowiednich rubryk obserwacji dotyczacych każdego problemu.

• Notowanie na bieżąco

• Dzienne sprawozdanie musi być wyczerpujące.

• Nie wolno zakładać, że jakieś zdarzenie jest tak szczególne że utkwi nam w pamięci i nie trzeba go zapisywać. Należy zapisywać wszystkie zaobserwowane zdarzenia.

• We wczesnej fazie pracy w terenie należy notować szczegóły, aby nie stały się oczywiste i mało zauważalne.

• Analiza notatek i podciągniecie pod odpowiednie kategorie. Ewentualne poprawienie błędów.

• Zapisywanie obserwacji i interpretacji tych obserwacji, przy zastrzeżeniu ich oddzielnego zapisu i połączeniu potem za pomocą odsyłaczy.

• Analizowanie sprawozdań przez osoby „z zewnątrz”

• Uzupełnienie przez formularze do zapisywania obserwacji (wiek, płeć, liczebność grupy, zawód, wyznanie, dochód itd.)

1. Obserwacja systematyczna (kontrola nad obserwatorem i obserwowanym)

• Należy rozważyć, czy a)sytuacja naturalna, czy sztuczna,

b) czy badani wiedza że są obserwowani czy nie wiedza

• Przeprowadzenie badania przez kilku obserwatorów, każdy notuje inny typ zachowań.

• Wykorzystanie taśm magnetofonowych i notatek.

• W sytuacji naturalnej, gdy badani wiedza, ze są obserwowani, najlepiej badać małą grupę, ponieważ skrepowanie sytuacja obserwacji znika po jakims czasie i badani zachowuja się normalnie.

• Ograniczenie zniekształceń dzięki kontroli obserwatora za pomocą technik synchronizacji(obserwacja zespołowa, filmy, taśmy, plany wywiadów,kwestionariuszy, precyzyjna kategoryzacja umożliwiajaca szybkie klasyfikowanie i symbolizowanie zachowań.)

• W sytuacji laboratoryjnej, obserwator i obserwowany są kontrolowani. Sytuacja jest sztuczna, lub się nią manipuluje, wprowadza bodźce. Standaryzacja jest jak największa.

• „Rola obserwatora” to nie tylko możliwość wpływu na zachowanie jednostek/grupy, ale też możliwość wpłynięcia na ostateczne wyniki badań

1. Obserwacja uczestnicząca

Warunki poznania naukowego:

1. Obiektywna: nieskażona postawami obserwatora, uwarunkowaniami intelektualnymi rozumienia i oceny przedmiotu obserwacji. Brak wpływu stanów emocjonalnych na wyniki obserwacji.

2. Ma ujmować fakty nie zniekształcone: Unikanie sytuacji gdy obecność badacza ingeruje w obserwowany przedmiot, który ulega przekształceniom. Obserwator jest zależny od zmian przez siebie prowokowanych, co fałszuje obserwację.

3. Wyczerpująca: dąży do ujęcia wybranych elementów określonej całości. Musi obejmować najdrobniejsze szczegóły ważne dla założenia naukowego.

4. Wnikliwa: równoczesne obserwowanie elemetów przypuszczalnie ze sobą związanych, ich kolejność i zmiany im towarzyszące.

5. Warunek maksymalnej rzetelności etycznej obserwatora: nie wolno mu dbać aby fakty potwierdzały słuszność jego poglądów.

Dwa typy obserwacji uczestniczącej

• „Obserwator- uczestnik”Badacz dąży do pozyskania zaufania członków grupy po to by nie prowokować swoją obecnościa zmian w naturalnym zachowaniu. Badacz jest najpierw obserwatorem potem jest uczestnikiem grupy. Obserwator- uczestnik.

• „Uczestnik - obserwator” Naturalny członek grupy przyjmuje na siebie dodatkową rolę badacza obserwatora. Najpierw jest uczestnikiem a potem obserwatorem w sposób utajony przed innymi członkami.

• Zalety obserwacji uczestniczącej:

1. Znika stosunek obcości do obserwatora

2. Obserwator przez aktywne uczestnictwo w grupie może przyswoić sobie elementy właściwe członkom grupy.

3. Traktowanie obserwatora jako „swojego” i jego udział w życiu osobistym badanych, ułatwia obserwację i uzupełnia dokumentację.

4. Poszerzenie obszaru rzeczowego informacji poprzez czsowe przedłużenie obserwacji.

• Wady obserwacji uczestniczącej:

1. Gdy badacz jest wysoko w hierarchii grupy istnieje mozliwość manipulowania jej członkami.

2. Zajmowane stanowisko utrudnia obserwację zachowań jednostek znajdujących się poza zasięgiem stanowiska obserwatora.

3. To co dla obserwatora z zewnątrz może być manifestacją cech swoistych grupy, dla obserwatora- uczestnika staje się nieznaczącym zachowaniem.

4. Niebezpieczeństwo przedstawiania faktów na korzyść grupy.

5. Przeciwne opisywanie obserwowanych zdarzeń.

6. Konformizm i korzystne przedstawienie grupy pod wpływem nacisków wewnętrznych.

• Propozycje przeciwdziałań:

1. Notowanie tylko faktów obserwowalnych a nie impresji, uogólnień.

2. Szeroki stosowanie technicznych środków zapisu, kontrolujących obserwatora i obserwowanych.

3. Konsultowanie materiału z ludźmi z zewnątrz.

4. Organizowanie badań zespołowych o mieszanym składzie obserwatorów, ludzi z zewnątrz.

Obserwacja

Jest to proces polegający na dokonywaniu spostrzeżeń w celu odpowiedzi na dane pytania. Osobą dokonującą spostrzeżeń jest oczywiście badacz. Nie mniej istotną rzeczą w tym procesie jest sam obiekt obserwacji.

Obserwacja to proces postrzegania, który jest celowy, planowy i krytyczny.

• Celowość obserwacji - ma nam dostarczyć informacji, które są nam potrzebne do rozwiązywania problemów.

• Planowość obserwacji - są z góry określone zjawiska, które należy postrzegać, a także czas i okoliczności w których obserwowane zjawisko zachodzi.

• Krytyczność obserwacji - jej rezultaty powinny poddane być krytyce albo ścisłej kontroli.

Te trzy cechy obserwacji pozwalają uniknąć błędów, które powstają na drodze przypadkowych postrzeżeń. Do dokonywania obserwacji potrzebna jest obserwatorowi spostrzegawczość oraz uwaga (koncentracja). Ponad to wymaga się od badacza umiejętności selekcji spostrzeżeń, czyli zestawiania wyników obserwacji z interesującymi go zagadnieniami.

Typy badaczy:

1. Analitycy - postrzegają szczegóły i mają problemy z wiązaniem ich w całość.

2. Syntetycy - dostrzegają problemy ogólne, przy jednoczesnym niedostrzeganiu szczegółów.

Przedmiot spostrzeżeń:

• Ludzie, ich zachowania i wytwory;

• O przeżyciach psychicznych można wnioskować pośrednio na podstawie introspekcyjnych zeznań jednostek;

• Obserwowane zachowania są symboliczne, dlatego od obserwatora wymaga się wiedzy o danej kulturze - po to, by móc zrozumieć sens zachowań i symboli;

• Większa początkowa wiedza o badanych zjawiskach ułatwia nam ich obserwację;

W źródłowych badaniach społecznych bardzo rzadko stosuje się aparaturę specjalistyczną do dokonywania obserwacji; niemniej jednak, jeśli jest ona stosowana, to wzmacnia lub zastępuje zmysły, ale nie jest w stanie uchwycić tego, co zmysłom niedostępne.

W czasie jednej obserwacji przyrodniczej zdobywa się niewiele informacji, a ich charakter jest z góry określony. Dlatego jednocześnie prowadzi się wiele obserwacji w określonych interwałach czasowych.

W badaniach społecznych w ciągu jednej obserwacji zdobywa się wiele informacji, które nie zawsze są z góry określone. Obserwacje tego samego zjawiska stosunkowo rzadko są powtarzane, zwłaszcza periodycznie.

W badaniach społecznych bardzo rzadko przeprowadza się obserwacje w warunkach laboratoryjnych, zwłaszcza eksperymentalnych, co z kolei jest bardzo powszechne w badaniach przyrodniczych. W badaniach społecznych nie wywołuje się zjawisk po to, by je obserwować. Nie tylko ze względów technicznych, ale i etycznych.

Podział technik obserwacji:

Standaryzowane - opracowywanie wyników w sposób ilościowy;		Niestandaryzowane - opracowywanie wyników w sposób jakościowy;
Sytuacje sztuczne, czynności wywołane		Sytuacje naturalne, czynności nie wywołane
Ukryte		Jawne: obserwacja jawna z ukrycia; obserwacja jawna nie z ukrycia;
Uczestnicząca - badacz uczestniczy w sytuacjach, które są przedmiotem badania	Quasi-uczestnicząca - badacz posiada wiedzę wstępną o badanych zjawiskach			Zewnętrzna - badacz zachowuje swą „anonimowość” dla badanych
Ciągłe - obserwacja zjawisk nie dających się łatwo wyodrębnić			Jednorazowe -obserwacja zjawisk łatwych do czasowo - przestrzennego wyodrębnienia.
Jednoosobowe - obserwacje prowadzone przez jednego obserwatora			Wieloosobowe - obserwacja prowadzona przez wielu niezależnych obserwatorów.

Technika obserwacji zwykłej:

• przedmiotem jej zainteresowania są zjawiska naturalne;

• obserwacja jednorazowa;

• może być ukryta, albo jawna;

• obserwacja nie uczestnicząca - zewnętrzna;

• przedmiotem takiej obserwacji może być np. demonstracja uliczna;

Przygotowanie do przeprowadzenia obserwacji zwykłej:

1. Ustalenie celu i przedmiotu obserwacji - uświadamiamy sobie problemy, które chcemy badać, oraz wyznaczamy zagadnienia do badania oraz środki badania tych problemów;

2. Wybór sytuacji w której będzie dokonywana obserwacja - wybór miejsca i czasu - określamy sytuacje, które będziemy badać oraz sposoby, za pomocą których do nich dotrzemy;

3. Przygotowanie szczegółowych wytycznych do przeprowadzenia obserwacji (dyspozycje obserwacji) - lista (możliwie szczegółowo sporządzona) zjawisk, na które trzeba zwracać uwagę podczas obserwacji. Jest to rozsądne uszczegółowienie problematyki dążące do sporządzenia listy. Dyspozycje mają ukierunkować obserwatora, informować go o kierunku w jakim ma on dokonywać selekcji spostrzeżeń. Dyspozycje zawierają dyrektywy dotyczące szczegółowych elementów, które trzeba włączyć do obserwacji.

4. Przemyślenie sposobu zachowania się obserwatorów w danej sytuacji - zachowania zależą od tego, czy obserwacja jest jawna, czy ukryta. Przemyślenia wymaga sytuacja wyjścia, zakończenia obserwacji, a także momentu odkrycia przez badanych faktu bycia obserwowanym. Trzeba się zastanowić nad sposobem i miejscem robienia notatek.

5. Przygotowania techniczne, problem działania w terenie - przygotowanie sobie sprzętu, np. magnetofonu, przemyślenie sposobu dokonywania opisu, robienia notatek.

Sprawozdanie z obserwacji:

Podstawą sprawozdania mogą być notatki sporządzane z pamięci, notatki prowadzone na bieżąco lub różnego rodzaju rejestracje.

Każde sprawozdanie składa się z części:

6. Część ewidencyjno-informacyjna:

• Ogólny problem badawczy;

• Cel i przedmiot obserwacji;

• Dyspozycje do obserwacji;

• Opis sytuacji, w której obserwację przeprowadzono;

• Szkic sytuacyjny z zaznaczeniem osób, przedmiotów, osób i miejsca; miejsce w którym znajdował się obserwator;

• Kto był obserwatorem i kiedy sporządzono sprawozdanie, a także kiedy obserwacja była przeprowadzona;

• Część zasadnicza:

• Opis zaobserwowanych wydarzeń. Najczęściej jest to opis chronologiczny lub opis według dyspozycji;

• Opis dokładny, w którym posługujemy się tzw. zdaniami spostrzeżeniowymi;

• Interpretacje zachowań emocjonalnych badanych osób muszą zawierać gruntowne uzasadnienie w przesłankach do tych zachowań prowadzących;

• Część oceniająca:

• Z jednej strony jest to ocena merytoryczna, a z drugiej strony metodologiczna;

• ocena merytoryczna: czy udało się nam osiągnąć cel obserwacji, czy uzyskaliśmy dostateczną ilość informacji na badane problemy; musimy ocenić, czy z jakichś powodów wystąpiły braki informacyjne.

• ocena metodologiczna: czy dyspozycje były dobrym narzędziem do prowadzenia obserwacji, czyli czy obserwator nie miał wątpliwości co badać; czy dobrze wybrano sytuacje do obserwacji; czy zaplanowany sposób zachowania obserwatora okazał się skuteczny; opinia, ocena obserwatora na temat tego w jakim stopniu opis jest adekwatny do rzeczywistości; wnioski i sugestie co do dalszych obserwacji podobnego typu.

• sprawozdania muszą być pisane jednostronnie, z dużym marginesem.

Obserwacja kontrolowana:

• Jest prowadzona z użyciem karty obserwacji, która pełni funkcję dyspozycji do obserwacji, a jednocześnie spełnia rolę sprawozdania z obserwacji.

• W pewnym momencie dyspozycje się ujednolicają. Warunkiem uznania obserwacji za kontrolowaną jest karta obserwacji.

• Obserwacja tego rodzaju jest najczęściej obserwacją zjawisk wywołanych w warunkach laboratoryjnych.

• Bodźce wywołujące zachowania obserwowane również muza być ujednolicone.

• Kartę obserwacji zastosowano początkowo do badania dzieci (Ch. Buchler - badania nad behawiorem dzieci głodnych i sytych w powiązaniu z poziomem agresywności).

Funkcje karty obserwacji:

• Instruuje obserwatora, jakie zjawiska podlegają obserwacji;

• Służy za miejsce zapisu uzyskanych rezultatów obserwacji;

Każda karta zawiera następujące elementy:

1. Określenie jednostek obserwacji;

2. Kategorie, do których te jednostki obserwacji można zaliczyć;

3. Sprecyzowane zasady doboru jednostek obserwacji i podlegających obserwacji zachowań;

4. Ujednolicony sposób zapisu; zapis jest najczęściej uproszczony - stosuje się zwykle kody.

Badania Ch. Büchlera:

• Były to badania nad zachowaniami małych dzieci. Hipoteza brzmiała następująco: dzieci głodne są bardziej agresywne niż najedzone.

• Każda kategoria teoretyczna była opisana w kategoriach konkretnych - np. zachowania typu: kopanie, gryzienie, plucie, siedzenie w siadzie skrzyżnym („po turecku”), dawanie lalki, głaskanie po głowie sąsiada itp.

Kategorie zachowań	Jednostki obserwacji
		A	B	C	D	E	F	G
altruistyczne
neutralne
agresywne

• Obserwacja prowadzona była przez niezależnych obserwatorów, co umożliwiało weryfikację wyników.

• Wyliczenie musi mieć postać klasyfikacji i musi posiadać cechy podziału logicznego - musi być rozłączny i wyczerpujący.

• Zasadą doboru była obserwacja określona w czasie.

Przygotowanie obserwacji:

• Przygotowanie karty obserwacji;

• Sprawdzenie karty w badaniu próbnym oraz zanotowanie wszelkich uwag na jej temat;

• Dobór i przeszkolenie obserwatorów;

• Przeprowadzenie obserwacji próbnej i eliminacja „słabych obserwatorów”;

Zalety obserwacji kontrolowanej:

• Dostarcza ścisłych danych;

• Pozwala usunąć nadmiar (niepotrzebnych) danych;

• W przypadku obserwatorów niezależnych mamy pewność co do rzetelności i pewności danych;

Wady obserwacji kontrolowanej:

• Rola pełniona przez obserwatora w obserwacji uczestniczącej wyznacza pole obserwacji, co może spowodować ograniczenia dostępu do innych zjawisk.

• Im dłuższa jest obserwacja, tym silniej obserwator identyfikuje się z celami grupy. Powodować to może, że obserwator będzie przeprowadzał selekcję spostrzeżeń, aby nie pokazać grupy w złym świetle.

• Im dłużej obserwator przebywa w grupie, tym silniej przyswaja sobie jej wzory zachowań, co powoduje pominięcie wielu istotnych zjawisk jako oczywistych, banalnych - a które mogą być ciekawe dla obserwatora zewnętrznego.

• Niemożliwa jest kontrola obserwacji przez osoby, które w niej nie uczestniczyły.

• Obserwacja uczestnicząca powinna być ukryta. Jeśli jest ona ukryta i prowadzona w obrębie własnej zbiorowości, to może ona dostarczać dylematów natury moralnej.

• Prowadzenie obserwacji uczestniczącej i quasi-uczestniczącej przebiega w ten sam sposób co obserwacji zewnętrznej.

• Ważne jest opracowanie strategii zbierania danych. Z reguły obserwacja uczestnicząca jest prowadzona za pomocą dzienniczka obserwacji.

23

---