Wilhelm Wundt (1832-1920) - koncepcja psychologii jako nauki o świadomych przezyciach

• Twórca nowoczesnej psychologii, ze względu na swe osiągnięcia zwłaszcza w rozwoju psychologii eksperymentalnej (pierwsze badania eksperymentalne psychiki), datę założenia przez niego laboratorium psychologiczno-badawczego /1879 Lipsk/ uznaje się za początek nowoczesnej psychologii

• Autor dwóch programów badań psychologicznych

1. eksperymentalna psychologia fizjologiczna (indywidualistycznej)

2. nieeksperymentalnej (antyindywidualistycznej) - psychologii historyczno-kulturowej (Psychologia ludu)

Eksperymentalna psychologia fizjologiczna:

• Program ten preferował fizjologiczne metody badań eksperymentalnych, uważał on je za bardziej dojrzałe.

• Wundt uważał że jest to największe zagrożenie dla przyszłej psychologii jest materializm psychofizyczny - zgodnie z nim zjawiska psychiczne są od fizycznych pochodne i dlatego należy je opisywać i wyjaśniać w języku procesów fizjologicznych; odnoszący się do doświadczenia pośredniego, zakładającego, że przedmioty doświadczenia istnieją niezależnie od podmiotu.

• Przedmiotem badań psychologicznych miały być według Wundta procesy świadomości dane bezpośrednio. Miało być to zgodne z Spirytualizmem platońskim - zakładającym, że zjawiska psychiczne mają jakościowo odmienną naturę od zjawisk fizycznych i wskutek czego całkowicie inny charakter przyczynowości. Kryterium wyjątkowości życia duchowego nie dającego się zredukować do procesów fizjologicznych stanowiła zasada przyczynowości psychicznej (pojęcia: synteza twórcza, analiza relacji, kontrast, heterogeniczność celów) zakładała, że psychiczne jest światem wartości, dziedziną celów oraz woli.

• Psychologię Wundta można zaliczyć do klasycznej psychologii elementów (psychologii atomistycznej), wychodzącej z założenia, że świadomość tworzą elementarne składniki (np. wrażenia) , tak jak ciała fizyczne składają się z atomów. Celem poszukiwania owych najprostszych składników świadomości był opis bardziej złożonych zjawisk psychicznych. Elementy psychiczne wyróżnione w introspekcyjnej analizie świadomości miały naturę całostek, które jeśli nawet składają się z najprostszych elementów, to jednak nie są ich sumą (Wundt wyraził to w zasadzie syntezy twórczej - fundamentalną właściwością zjawisk psychicznych jest, to iż wytwór psychiczny, który powstał z jakiejkolwiek liczby elementów jest czymś więcej, aniżeli po prostu tylko sumą elementów, a więc czymś nowym, czymś nieporównywalnym ze swymi składnikami pod względem właściwości istotnych; Synteza twórcza jest aktem naszej świadomości, a jej wynik jest dany w doświadczeniu bezpośrednim (treść doświadczenia jest powiązana z podmiotem i jego cechami).

• To co odróżnia psychologię od nauk przyrodniczych, ujmuje w ich wzajemnej relacji heurystyczna zasada paralelizmu psychofizycznego - autorem jest Fechner/ stosunek między duszą a ciałem ma charakter funkcjonalny; koncepcja głosi, że ilekroć występuje zjawisko x (np. zjawisko fizyczne) tylekroć towarzyszy mu zjawisko y (np. zjawisko psychiczne); wszędzie tam gdzie zachodzą prawidłowe stosunki między zjawiskami fizycznymi a psychicznymi, oba rodzaje zjawisk nie są identyczne, nie mogą się przekształcić jedne w drugie, gdyż same w sobie są nieporównywalne; pewnym zjawiskom psychicznym odpowiadają pewne zjawiska fizyczne (inaczej toczą się równolegle do siebie)

• Odrzucił kartezjański pogląd na duszę jako substancję niematerialną, bo uznał duszę jako ogół bieżących procesów psychicznych (ujęcie aktualistyczne = procesualne zapoczątkowane już przez Arystotelesa) Jednocześnie podtrzymał podstawowe założenie kartezjanizmu, czyli dualizm bezpośredniości świadomości i pośredniości (inferencyjności) świata zewnętrznego

• Nowa metoda badania doświadczenia zgodna była z metodyzmem dogmatycznym głoszącym że powodzenie w nauce jest wynikiem stosowania określonej metody

• Teoria Wundta należała do psychologii asocjacjaconistycznej, w myśl stanowiska empiryzmu, która wyrosła w XVIII wieku w filozofii angielskiej, która zakładała, że wszystkie złożone czynności takie jak spostrzeganie, przypominanie, uczenie się, myślenie, a także zachowanie powstają w wyniku łączenia się elementarnych procesów psychicznych przez asocjację (kojarzenie), zgodnie z pewnymi zasadami, zwanymi prawami kojarzenia (przez podobieństwo, kontrast, styczność w czasie i przyczynowość). Doktryna asocjacjonizmu była główną psychologiczną zasadą opisu i wyjaśniania życia psychicznego człowieka w psychologii naukowej w drugiej połowie XIX wieku

Eksperyment w psychologii jako metoda wspomagania samoobserwacji

• Wprowadzenie eksperymentu niezbędny warunek postępu nauk przyrodniczych. Jedynym dostępnym badaniu eksperymentalnemu przedmiotem w psychologii jest indywidualna świadomość i dlatego psychologia eksperymentalna z samej swojej natury jest psychologią indywidualistyczną. Podstawową metodą takiej indywidualistycznej świadomości jest samoobserwacja czyli introspekcja

• To co różni introspekcję Wundta od dawnej introspekcji filozoficznej jest założenie ze samoobserwację należy wspomóc prowadząc ją w warunkach eksperymentalnych; zarzucał filozoficznej introspekcji niezdolność do analizowania zjawisk psychicznych będących złożonymi wytworami nieświadomej duszy

• Badanie psychologiczne metodą introspekcji

1. Eksperymentator stwarza lub przygotowuje pewne warunki obiektywne, które maja badane zjawisko psychiczne wywołać np. światło o określonym natężeniu wywołuje wrażenie jasności

2. Eksperymentator lub ktoś inny obserwuje to zjawisko - po jego rozpoznaniu skupia na nim uwagę i wydaje o nim sąd

3. Uzyskuje przez to możliwość dowolnego wprowadzania zmian w badanym zjawisku oraz powtarzalność zjawiska psychicznego

Samoobserwacja umożliwia wnioskowanie o naturze nieświadomych procesów psychicznych

• Wundt utożsamiał psychikę ze świadomością, a w analizie i systematyzacji treści świadomości widział zadania psychologii. Świadomość składa się ze złożonych zjawisk tworzonych przez zjawiska proste, które stanowią początek życia psychicznego poznawalne tylko w wyniku analizy zjawisk złożonych

• Aktywność psychiczna - to logiczny proces wnioskowania polegający na łączeniu twierdzeń powstałych na podłożu spostrzeżeń w jeden końcowy sąd

• Świadomość- końcowy sąd ustanawiający związek między spostrzeganym przedmiotem, a spostrzegającym podmiotem (odróżnienie naszego Ja od świata zewnętrznego)

• Sam proces wnioskowania, który doprowadza do sądu dzieje się poza obszarem świadomości - zadaniem psychologii jest wyprowadzenie świadomych objawów z owych nieświadomych procesów

• Każdy zatem proces psychiczny, który prowadzi do owych gotowych wytworów składających się na świadomość jest nieświadomym logicznym wnioskowaniem. Eksperyment pozwala przeniknąć przez bariery nieświadomego życia psychicznego i odkryć genezę tworów psychicznych i dokładne zasady ich rozwoju

Nieeksperymentalna psychologia historyczno-kulturowa

• W okresie lipskim Wundt rozszerzył zakres eksperymentowania sięgając do bogatych źródeł pomocniczych do których zaliczał:

1. opisy charakterów, popędów i namiętności ludzkich zebranych przez historyków

2. obfity materiał z doświadczeń życia codziennego zebranych przez statystykę

3. wyniki badań nad rasami i plemionami, historię ich religii i obyczajów i rozwojem ich języka, prowadzonych z psychologicznego punktu wyjścia

do badań psychologicznych prowadzonych w tak szerokim zakresie potrzeba jednak innych niż eksperymentalne metody, przede wszystkim metody historyczne i statystyczne odrzucające indywidualizm metodologiczny, tym samym przyjmujące stanowisko antyindywidualizmu metodologicznego

uczniowie Wundta : James/McKeen/Cattell/Tichener/Kulpe/Aleksander Świętochowski (doktorant)

Psychologia: HISTORIA WSPÓŁCZESNEJ MYŚLI PSYCHOLOGICZNEJ OD WUNDTA DO CZASÓW NAJNOWSZYCH !!!
Wilhelm Maximilian Wundt

str. 1

Wilhelm Maximilian Wundt (1832-1920) - psycholog i filozof niemiecki, uważany za pierwszego

przedstawiciela psychologii eksperymentalnej.

Psychologia

Wundt był założycielem pierwszego laboratorium psychologicznego na Uniwersytecie Lipskim w 1879

roku. W ośrodku tym prowadzono badania nad procesami kojarzenia oraz apercepcją. Za najważniejszą

metodę badawczą uważał introspekcję. Uważał, że zadaniem psychologii jest wyodrębnienie elementarnych

jednostek, z jakich składa się życie psychiczne (odpowiednik atomów w chemii i znalezienie praw

dotyczących ich łączenia w inne akty psychiczne.

Filozofia

Filozofię Wundt uważał za światopogląd, który zaspokaja potrzeby umysłu oraz uczucia, a także

hipotetyczne uzupełnienie nauk szczegółowych. Jego zdaniem umysł przechodzi przez trzy fazy poznania:

- początkowo operuje konkretnymi postrzeżeniami,

- następnie zastępuje postrzeżenia przez pojęcia ogólne,

- wreszcie ujmuje całość świata w światopogląd.

W trzecim etapie wychodzi poza poza doświadczenie budując metafizykę. Ten proces jest nieuchronny i

konieczny, bo metafizyka jest potrzebą psychiczną na pewnym etapie rozwoju.

Metafizyka Wundta miała spirytualistyczny charakter: jego zdaniem świat jest zgromadzeniem istot,

obdarzonych wolną wolą. Ponieważ działania tych istot powodują nieprzewidziane skutki, zatem stawiają

sobie wciąż nowe cele i nowe idee ("heterogenia celów")

Poglądy

Zawdzięcza swa slawe glownie psychologii a dokladniej temu ze nadal jej charakter experymentalny i

fizjologiczny; Europa i Ameryka uczyly sie od niego metody laboratoryjnej.

A) Uwazal ze rzeczywistosc psychiczna ma nature przebiegu . Dusza nie jest substancja. Glosil

aktualistyczne jej pojmowanie, obwinial zarowno materialistow, jak i spirytualistow, ze tego nie

rozumieja: jedni i drudzy traktuja dusze jak substancje. Widzial w tym objaw materialistycznego

sposobu myslenia w ktorym tkwia, nie wiedzac o tym, nawet spirytualisci.

B) Zycie psychiczne nie rozwija sie mechanicznie. Z polaczenia jego elementow powstaja w nim

nowe jakosciowo tresci. Dokonuje sie w nim nieustannie “synteza tworcza”. Panuje w nim

zasada nie zachowania energii, lecz jej wzrostu.

C) Zycia psychicznego niepodobna wytlumaczyc samymi tylko prawami asocjacji, lecz trzeba

odwolac sie do - apercepcji. Wundt rehabilitowal to stare pojecie metafizycznych psychologow -

Leibniza i Herberta, wywodzac ze przemawia za nim doswiadczenie. Dawal przez to wyraz

przekonaniu ze zycie psychiczne nie jest bierne, ze przebieg jego zalezy nie tylko od bodzcow

dzialajacych na jazn, ale i od samej jazni. A wlasciwosci jazni sa wytworem jej historii. Przeto jej

przezycia sa zalezne nie tylko od chwili w jakiej powstaly, ale od calosci jej zycia. Ta zasadnicza

mysl Wundtowskiej teorii apercepcji robila wylom w empirystycznym rozumieniu zjawisk

psychicznych

D) W zwiazku z tym w psychologii Wundta naczelne miejsce zajela wola. Byla dla niego procesem

psychicznym najbardziej typowym, bo aktywnym i wyplywajacym wprost z jazni. Swym

woluntaryzmem psychologia jego przeciwstawiala sie intelektualistycznej panujacej w owych

czasach. Natomiast - rzecz godna uwagi - to woluntarysta nie zaliczal woli do elementow

psychicznych; traktowal ja jako zjawisko zlozone, elementy widzialk tylko we wrazeniach i

uczuciach.

E) Stosunek zjawisk psychicznych do fizycznych Wundt rozumial w mysl paralelizmu

psychofizycznego. Sadzil, ze przyczyna jest zawsze jednorodna ze skutkiem, wiec zjawisko

psychiczne nie moze byc przyczyna fizycznego ani tez odwrotnie. Odpada wiec teoria wzajemnego

ich oddzialywania i pozostaje wlasciwie tylko teoria parelizmu. Mimo to Wundt traktowal ja jedynie

jako hipoteze robocza. Traktowac ja inaczej byloby metafizyka, a byl w psychologii wrogiem

metafizyki.

Page 2

Wilhelm Maximilian Wundt

str. 2

Teoria poznania - Glowne zadanie - wytyczanie granicy miedzy tym co jest mysli dane a

tym co ona do poznania wnosi.

Podzial na nauke :

o poznaniu (metafizyka)

- filozofia natury

filozofia ducha (etyka, estetyka, filozofia religii)

o zasadach

Umysl nasz usilujac poznac swiat przechodzi przez trzy etapy:

operuje tylko konkretnymi postrzezeniami

zastepuje je przez pojecia ogolne

usiluje ujac calosc swiata

Introspekcja - (z łac. - introspectio - wglądanie do wnętrza) - w psychologii termin oznaczający obserwowanie,

badanie i analizowanie własnych przeżyć psychicznych, procesów świadomości; inaczej samoobserwacja.

Jako technika zbierania danych była rozwijana przez XIX-wiecznych psychologów, m.in. Wundta. Zaowocowało to w

psychologii kierunkiem nazywanym introspekcjonizmem (lub psychologią introspekcyjną), kładącym nacisk na

bezpośrednie i subiektywne badanie świadomości.

Introspekcja została jednak odrzucona przez behawiorystów, którzy na jej miejsce zaproponowali badanie

zachowania - obserwowalnego dla wszystkich i porównywalnego. Ostatecznie uznano, że introspekcja nie spełnia

wymagań stawianych naukowym metodom badania w nauce empirycznej, za jaką uznano psychologię

Spirytualizm - w filozofii (metafizyce) jeden z kierunków monizmu zakładający, że w świecie rzeczywistym istnieją

tylko substancje duchowe (dusze). Tym samym spirytualizm przeciwstawia się wszelkim kierunkom materializmu. W

historii filozofii pojawiają się dwie odmiany spirytualizmu.

Odmiany spirytualizmu:

Spirytualizm idealistyczny - reprezentowany jest przez Berkeleya. Zakłada on, że w świecie rzeczywistym istnieją

tylko substancje duchowe. Ciała są zaś układami wrażeń wytwarzanymi przez podmiot poznający a więc nie istnieją jako

substancja (pogląd ten jest charakterystyczny również dla idealizmu immanentnego w epistemologii (teorii poznania).

Spirytualizm realistyczny - zakłada, że w świecie rzeczywistym istnieją tylko substancje duchowe i nie ma innych

substancji. Ciała istnieją rzeczywiście, lecz są tylko odmianą substancji duchowych. Pewną koncepcją bazującą na tym

założeniu jest monadologia Leibniza. Leibniz zakłada, że ostatecznym budulcem świata są monady czyli dusze. Monady

dzieli on na:

a) posiadające świadome życie psychiczne, czyli dusze,

b) posiadające nieświadome życie psychiczne, czyli ciała.

4

---