1.Pojęcie zdrowia psychicznego.

Zdrowie psychiczne jest pojęciem funkcjonującym zarówno w naukach medycznych, przede wszystkim w psychiatrii, jak i w psychologii, szczególnie psychologii klinicznej. I podobnie jak medycyna napotyka trudności w zdefiniowaniu zdrowia.

Tradycyjne medyczne pojęcie zdrowia psychicznego przeciwstawia je chorobie. Jest określane jako brak objawów i procesu chorobowego. Pojęcie to jest nazywane "negatywnym", zdrowie nie jest bowiem definiowane jako takie, ale przez brak choroby. Człowiek zdrowy psychicznie to ten, u którego zasadnie nie rozpoznaje się choroby, także wtedy, gdyby nie był zadowolony ze swojego życia i zdrowia i gdyby zdaniem pewnych szkół psychologicznych czy duchowych nie dostawał do właściwego wzorca. Medyczna definicja zdrowia została w ostatnich 50 latach uznana, chyba pochopnie, za przestarzałą. Stało się tak głównie z powodu pewnej "psychologizacji" psychiatrii. Bywa też kwestionowana przez niektóre szkoły duchowe. Ujęcie to jednak nadal stanowi solidną podstawę wielu działań lekarskich. Zachowuje swoje znaczenie, mimo że granica między zdrowiem i chorobą czasem nie jest ostra, że istnieje, może nawet dość szeroka, "strefa pogranicza".

Ujęcia próbujące uwzględnić potrzeby współczesnej psychoterapii i profilaktyki

Punktem wyjścia tego podejścia, z którym jednak wiąże się wiele kontrowersji, był postulat, żeby zdrowia psychicznego nie określać jako tylko braku choroby, ale stan, który cechuje się pewną swoistą, możliwą do określenia i pożądaną jakością. Szuka się więc tzw. pozytywnego pojęcia zdrowia. Wiąże się to z rewolucyjnym rozszerzeniem pojęcia zdrowia. W psychologii - a przynajmniej niektórych jej kierunkach - używa się zamiennie takich określeń jak życie optymalne, dobrostan, samoaktulizacja, zdrowa osobowość. Zdrowie psychiczne opisywane, co prawda, w kategoriach psychologicznych, jako pożądany stan czy cechy osobowości, zbliża się niejednokrotnie do tych filozoficznych koncepcji szczęścia, które rozumieją przez nie sztukę życia i uzyskiwania z niego zadowolenia. Bliska temu nurtowi jest definicja WHO, która określiła zdrowie psychiczne jako "fizyczne i uczuciowe prosperowanie jednostki" (wellbeing). Charakter takich koncepcji zdrowia psychicznego oczywiście ma ogromny wpływ na zagadnienia terapii, leczenia oraz profilaktyki.

Żaden z proponowanych opisów "pozytywnego" zdrowia psychicznego nie został powszechnie przyjęty. Oto spotykane w różnych teoriach kluczowe kryteria zdrowia psychicznego:

Właściwa postawa wobec własnego "ja". Samoakceptacja, sztuka życia z samym sobą, przyjęcie zarówno własnych ograniczeń, jak i możliwości (Jahoda).

Rozwój i samorealizacja. Posiadanie odległych celów, brak stagnacji, wykorzystywanie swoich umiejętności i ich rozwój.

Autonomia. Zdrowa, nie przesadna zresztą, niezależność emocjonalna od najbliższego otoczenia społecznego.

Właściwa percepcja rzeczywistości. Podstawowa prawdziwość spostrzeżeń i ocen, pozostawianie marginesu na niewiedzę, wieloaspektowość, mały udział zafałszowujących stereotypów.

Radzenie sobie z wymaganiami otoczenia. Tolerancja dla normalnych w danym społeczeństwie wymagań, znoszenie uwag i krytyki.

Kompetencja w działaniu. Obiektywne umiejętności, ale i docenienie ich.

Pozytywne stosunki interpersonalne.

2.Norma w ujęciu statystycznym, społecznym i klinicznym.

NORMA (podział wg Sanockiego):
a) w ujęciu statystycznym (przeciętna),
b) w ujęciu teoretycznym (model, ideał, wzorzec),
c) w ujęciu społeczno-klinicznym:
symptomy:
- obiektywne (obserwacje w zachowaniu),
- subiektywne (są odczuwane, przeżywane).

Norma - w znaczeniu statystycznym to wartość medialna średnia. Pozwala nam na określenie natężenia, rozmiarów, głębokości jakiejś cechy mierzalnej w danej populacji.

 

Norma - jej przedmiotem jest normalna osobowość jej przejawy i funkcje, procesy psychiczne. W literaturze psychologicznej normalność określa się w kategoriach optymalnego stanu funkcji psychicznych, równowagi psychicznej, szczęścia lub też rozumiemy ją jako subiektywne zadowolenie połączone z samorealizacją.

 

Norma w ujęciu statystycznym to średnia lub przeciętna. O stwierdzeni norm statystycznych decyduje uzyskanie wyniku zbliżonego do średniej.  Wynik taki jest uzyskany przez 2/3 dzieci badanej populacji. Wyniki wykraczające poza te granice wznawiane są za odchylenia od przeciętnej tj. od norm. Pojęcie normy w znaczeniu statystycznym nie może być stosowane samodzielnie mimo swojej przydatności. Statystycznej ujęcie norm wykorzystujemy dla określonego rozmiaru i głębokości stwierdzanych zaburzeń.

 

Norma w ujęciu tematycznym. Podstawą uznania jednostki za normalną jest posiadanie cech pozytywnych, które składają się na idealny wzorzec osobowości. W procesie terapeutycznym odwołujemy się do teoretycznego wzorca normy, wskazując cele terapii oraz oceniając jej efekty. To jakiś model, wzorzec coś do czego dążymy. Coś sobie wyobrażamy i do konstruktu teoretycznego dążymy.

 

Xyy = wr:wz*100

Ryz. 2

To sposób patrzenia na człowieka w różnych teoriach. Stosuje się wtedy kiedy chcemy określić stan jednostki, stan grupy w realizacji do ogólnych prawidłowości przyjmując założenia teoretyczne wybranych koncepcji człowieka.

 

Norma w znaczeniu klinicznym to brak oznak choroby, brak symptomów sygnalizujących oznaki (wskazujących na zaburzenia) sygnalizujących stan patologiczny. Symptomy te występują w dwóch rodzajach subiektywnym (są to przykre uczucia przeżyte przez dziecko lecz nie ujawniane na zewnątrz) i obiektywne (tzw. zewnętrzne)to obserwowalne w zachowaniu objawy nieprzystosowania się np. dziecko pozostawione w przedszkolu bierze udział w zabawie w ujęciu społeczno - klinicznym znaczeniu normą posługujemy się opisując symptomy zaburzeń u badanego dziecka. Objawy obiektywne występują wówczas kiedy człowiek nie jest w stanie zaspokoić swoich potrzeb z powodu dysfunkcji (obniżenie sprawności w zakresie funkcji psychicznych, sensorycznych, motorycznych, intelektualnych) np. funkcjonowanie pod wypływem silnego stresu również z powodu deficytu (braku wiedzy, umiejętności albo efekt niepełnosprawności trwałej (kalectwa)).

 

Prof. Kimaśniński mówił, że norma to brak objawów, normalny stan normalnej psychiki ciała co związane jest z barkiem odchyleń w zachowaniu.

 

Norma kliniczna - psychiczna - to harmonia zmiennych osobowościowych (popędy, temperament, charakter) dzięki, którym człowiek osiąga dobre samopoczucie oraz wypełni swoje zadanie osobiste i społeczne a więc to stan równowagi fizycznej, psychicznej ii społecznej.

 

Norma w znaczeniu społecznym - wg Prof. Sowy to przeciętny wzorzec zachowań cechy psychicznych zespołów tych cech, które składają się na pewien wzorzec kulturowy i są akceptowane społecznie. Za normy społeczne uważa się to co jest przeciętne w danej (konkretnej) dużej grupie społecznej to przystosowanie biologiczne i społeczne i konformistyczne uleganie wymaganiom grupy.

 

Ostracyzm - wykluczenie z grupy

 

Poziomy normy kulturowej (Sęk)

1)     Zachowania i styl życia przeciętny charakterystyczny dla wzoru zachowań powszechnego w danej kulturze.

2)     Zgodny z normą społeczną to taki, który jest typowy dla danej grupy. Spełniający zasady życia społecznego. Wypełnia typowe funkcje w danej grupie. Taki człowiek ma łatwość komunikowania się w grupie ten co respektuje prawa i zasady grupowe, uczestniczenie w kulturze.

Vendetta - za  zbrodnie odpowiada zbrodnią - palenie wdowy po śmierci męża

 

Mead - człowiek zgodny z naturą spełniający normy w grupie, respektuje prawa i zasady grupowe.

 

Poziom kulturowej aktywności - spełnianie wyraźnie określonych powinności społecznych w różny sposób skodyfikowanych, co stwarza wiele problemów dotyczy rzeczy, społeczeństwa i relacji między jednostkami a grupa społeczna oraz rozdźwięki (zachowania faszystowskie, patologia władzy, grupy przestępcze)

 

3.Wyznaczniki „nienormalności” wg. Rosenhana i Seligmana

Kłopot z operacjonalizacją nienormalności idealnie oddają słowa Martina Seligmana (2003):

,,Czy istnieje jakaś jedna cecha, która odróżnia wszystkie przypadki nienormalności od tych, które nazywamy normalnymi? Nie umiemy znaleźć takiej cechy. (…) Nie ma takiego elementu, który występowałby we wszystkich przypadkach. Krótko mówiąc, nie da się precyzyjnie zdefiniować słowa „nienormalny”.

WYZNACZNIKI NIENORMALNOŚCI:

-Cierpienie

Czy jednostka cierpi?

Czy dokuczają jej objawy chorobowe?

-Nieprzystosowanie

Czy zachowanie jednostek pozwala jej realizowac cele?

-Irracjonalnośc

Czy zachowanie jednostki ma racjonalne znaczenie?

-Nieprzywidywalnośc i brak kontroli

Czy zachowanie jest konsekwente i przewidywalne?

Czy zachowanie łamie przyjęte reguły?
Czy można ustalic przyczynę zachowania?

-Rzadkośc i niekonwencjonalnośc

Czy zachowania są ,,powszechne”?

Czy są inne od ogólnie przyjętych?

-Dyskomfort obserwatora

Czy zachowanie powoduje dyskomfort obserwatora?otoczenia?

-Naruszanie norm

Czy zachowania są zgodne z normami?

PARADYGMATY PSYCHOPATOLOGII

PARADYGMAT BIOLOGICZNY

Podstawowa idea nienormalne zachowanie stanowi efekt nieprawidłowego funkcjonowania mózgu Obszary zainteresowań genetyka behawioralna,neuroprzekaźniki,strukturalne anomalie mózgu Leczenie farmakoterapia,terapia elektrowstrząsowa,psychochirurgia Uwagi zaznaczają się w nim tendencje do ignorowania czynników psychologicznych

PARADYGMAT UCZENIA SIĘ

Podstawowa idea ludzie uczą się nienorlanego zachowania(podobnie jak normalnego) Obszary zainteresowań warunkowanie sprawcze i klasyczne,wzmacnianie zachowań dysfunkocjonalnych Leczenie systematyczne odwrażliwianie,modelowanie Uwagi podejście to doprowadziło do opracowania wielu skutecznych metod leczenia zaburzeń lecz jego słabym punktemjest wyjaśnienie ich przyczyn

PARADYGMAT POZNAWCZY

Podstawowa idea nienormalne zachowanie wynika z ,,iracjonalnych”wzorców myślenia Obszary zainteresowań dysfunkcjonalne myślenie,negatywne schematy Leczenie terapia poznawcza(behawioralna),terapia racjonalno-emotywna Uwagi słaby punkt to wyjaśnienie przyczyn

PARADYGMAT PSYCHOANALITYCZNY

Podstawowa idea nienormalne zachowanie wynika z nierozwiązanych problemów z dzieciństwa Obszary zainteresowań wsparcie,nieświadomoe konflikt Leczenie psychoanaliza,wgląd i psychoterapia długoterminowa Uwagi atrakcyjna,lecz ogólnie nie potwierdzona teoria

PARADYGMAT EGZYSTENCJALNY I HUMANISTYCZNY

Podstawowa idea wyjątkowośc jednostki i jej potrzeba samorealizacji Obszary zainteresowań wolna wola,osobiste dościadczenia i rozwój Leczenie poradnictwo ,terapia wglądu,terapia grupowa Uwagi podejście trudne do oceny,ponieważ brakuje mu ścisłości i nie poddaje się anomaliom naukowym

4. Zaburzenia spostrzegania.

Spostrzeganie jest elementarnym warunkiem poznania otaczającej nas rzeczywistości. Świat otaczający, jak również nasz własny organizm, jest źródłem różnorakich podniet. Podniety te mają charakter fal elektromagnetycznych, fal akustycznych, docierają do nas podniety natury chemicznej i mechanicznej.

Część tych podniet, które do nas docierają, jesteśmy w stanie rozpoznawać, odbierać, dzięki naszym narządom zmysłów. Ale reagujemy tylko na część docierających podniet. Spora ich część nie wywiera na nas żadnego wrażenia.

U człowieka występuje szczególna wrażliwość na niektóre bodźce, na nieszczególny zakres odbieranych fal.

• człowiek odbiera dość wąski fragment zakresu fal elektromagnetycznych, światło widzialne, od fioletu do czerwieni. Bardzo duża precyzja odróżniania długości fal, odróżniamy fiolet od czerwieni. Nie odbieramy żadnych fal dłuższych lub krótszych od długości fal światła widzialnego.

• dociera do nas też tylko wąski zakres tych fal, nie odbieramy ultra- i infradźwięków, choć są zwierzęta, które dzięki nim orientują się w rzeczywistości.

Najprostszym zjawiskiem psychicznym powstałym pod wpływem podniet jest wrażenie (czucie). Warunkiem powstawania wrażeń jest sprawny narząd zmysłowy, sprawne drogi doprowadzające i sprawne okolice mózgu, do którego podniety docierają w formie pobudzenia. Razem te elementy tworzą analizator zmysłowy. Jeśli coś jest niesprawne, wrażenia nie powstają.

Wrażenia jako te najprostsze elementy zmysłowe w praktyce nie występują w normalnym życiu. Są tylko składowymi wrażeń jedno- lub różnorodnych.

Cechy wspólne wrażeń:

• siła wrażeń - mogą być silniejsze lub słabsze. Aby powstało wrażenie, siła podniety musi przekroczyć próg wrażenia. Siła wrażeń zależy od siły podniety, ale też od wrażliwości narządów zmysłów;

• jakość wrażeń - dotyczy zróżnicowania wrażeń w obrębie tego samego zmysłu. Istnieje możliwość stopniowego przechodzenia jednych wrażeń w drugie (od jednej barwy do innej, od jednego smaku do innego), podobne wrażenia powstają pod wpływem podniet swoistych (adekwatnych) dla danego narządu zmysłu (ale: gdy ktoś nas uderzy w oko lub potraktuje je prądem - reakcją jest blask, prąd w ucho - trzask, na skórze - ból - istnieje możliwość powstania wrażeń pod wpływem podniet nieswoistych);

• modalność wrażeń - zróżnicowanie wrażeń wynikające ze zróżnicowania narządów zmysłów, czym innym jest wrażenie wzrokowe i słuchowe, są to wrażenie nieporównywalne, bez możliwości przechodzenia stopniowego od wrażeń wzrokowych do słuchowych;

• czas trwania wrażeń - może być ostro ograniczony. Po włączeniu lampki widzimy jej blask, po zgaszeniu blasku nie ma. Tak też z słuchowymi. Inaczej z wrażeniami smakowymi - pozostają;

• właściwości przestrzenne - wzrok - widzenie stereoskopowe, dotykiem można umiejscowić przedmiot w przestrzeni, słuch ma pewne właściwości przestrzenne, przy węchu i smaku właściwości przestrzenne są słabo wyrażone.

Wrażliwość - zdolność odczuwania słabych podniet. Wrażliwość naszych zmysłów jest bardzo duża, choć niektóre zwierzęta nas pod tymi względami przewyższają, np. drapieżniki. Wrażliwość nie jest cechą stałą, obok różnic osobniczych i gatunkowych istnieją warunki zmieniające wrażliwość człowieka.

Czułość - zdolność do odczuwania słabych różnic między podnietami. Najsłabsze różnice, które dają wrażenie różnicy to próg różnicy. Po to, aby np. dostrzec różnice oświetlenia potrzebna jest różnica min. 1%. Czułość wzroku jest stosunkowo duża, bo aby dostrzec różnicę w brzmieniu np. orkiestry czy chóru, różnica musi wynosić ok. 10 %. W zakresie innych zmysłów ta różnica wnosi jeszcze więcej, np. przy podnoszeniu ciężarów ok. 17 %.

Wrażliwość i czułość nie są czymś stałym, zmieniają się w wyniku adaptacji. Jeśli podnieta jest dostatecznie silna i działanie jest długie, działanie podniety słabnie (dotyczy to wzroku, słuchu, smaku, węchu, czucia). Jest to adaptacja.

Wrażliwość wzrasta, gdy działają na nas słabe podniety, a najbardziej wtedy, gdy podniet brakuje. Przy przebywaniu w zaciemnionym pomieszczeniu wrażliwość może wzrastać 200 000 razy. Dotyczy to wszystkich pozostałych zmysłów.

Wrażliwość pod wpływem odczuwania innych słabych podniet wzrasta. Inna silna podnieta uniemożliwia odczuwanie innych słabych podniet (np. słońce i gwiazdy).

Prawo kontrastu - na ciemnym tle obrazy wydają się jaśniejsze i odwrotnie. Słodycze powodują wzrost kwaśności czegoś kwaśnego.

Wrażliwość zmienia się też pod wpływem działalności i konieczności życiowych, np. muzyk, malarz, kiper, człowiek niewidomy.

Wrażenia jako pojedyncze doznania praktycznie nie występują, można je wywołać eksperymentalnie. Normalnie przeżywamy zespoły wrażeń. Rzecz nie polega na sumowaniu wrażeń, jawią się nam struktury, zespoły wrażeń jedno- lub różnorodnych. Struktury wrażeń są układane w struktury spoiste, dołącza do tego obróbka intelektualna - są to WYOBRAŻENIA SPOSTRZEGAWCZE, które powstają zasadniczo wtedy, gdy zespoły wrażeń docierają do naszego strumienia świadomości.

Oprócz wyobrażeń spostrzegawczych są też WYOBRAŻENIA ODTWÓRCZE i WYTWÓRCZE, oba rodzaje są wyobrażeniami pochodnymi. Możliwe są tylko wtedy, gdy przeżyliśmy wcześniej wyobrażenia spostrzegawcze. Wyobrażenie odtwórcze jest przywołaniem do strumienia świadomości wyobrażenia spostrzegawczego.

Wyobrażenie wytwórcze jest to wyobrażenie stworzone przez nasz umysł, fantazja, która może zawierać elementy wyobrażenia spostrzegawczego i odtwórczego.

Jeżeli ktoś urodził się niewidomy, z natury rzeczy nie może mieć wyobrażeń wzrokowych odtwórczych i nie może też tworzyć fantazji zawierających obrazy wzrokowe. Tak samo z kimś, kto jest głuchy, pozbawiony czucia, bólu, węchu, smaku.

Wyobrażenia odtwórcze i wytwórcze różnią się od wyobrażeń spostrzegawczych pewnymi właściwościami. Wyobrażenia odtwórcze wykazują pewne luki, nigdy nie są wiernym odbiciem przedmiotu. Odtwórcze nie mają cech stałości, w przeciwieństwie do wyobrażenia spostrzegawczego, znika przy odwróceniu uwagi. Wyobrażenie spostrzegawcze dostarcza rzeczywistego obrazu przedmiotu, a wyobrażenie odtwórcze to tylko kopia przedmiotu, są bezcielesne, nie mają konkretności i solidności rzeczywistego przedmiotu.

SPOSTRZEŻENIE - całość złożona z wyobrażenia spostrzegawczego, sądu realizującego i sądu klasyfikacyjnego. Jest to już obraz opracowany myślowo, towarzyszy mu przekonanie, że to co spostrzegamy, istnieje w rzeczywistości - jest to sąd realizujący. Sąd klasyfikujący - spostrzeżenie to nie suma wrażeń, ale rozpoznanie, zaliczenie do określonej grupy zjawisk, to rozpoznanie może być mniej lub bardziej swoiste.

ZABURZENIA SPOSTRZEGANIA

Najbardziej spektakularne to omamy i złudzenia patologiczne.

1. Omamy - powstawanie u chorego wyobrażeń spostrzegawczych mimo, że na narządy zmysłów nie działają żadne podniety, które by mogły być źródłem tych wyobrażeń spostrzegawczych. Takim wyobrażeniom towarzyszy przekonanie, że powstały one w następstwie zadziałania podniety - przekonanie o jego rzeczywistości. Obecne jest rzutowanie na zewnątrz tego, co chory spostrzega (rzeczy, osób) w otoczenie. Jeżeli są to omamy czuciowe lub czuciowo-ustrojowe, również musi być ten warunek spełniony. Chory jest przekonany, że to co spostrzega pochodzi ze świata otaczającego.

2. Złudzenia patologiczne - są zaburzeniami spostrzegania, w których błędny jest sąd klasyfikujący, wyobrażenie spostrzegawcze powstało w następstwie podniet płynących ze świata otaczającego, ale wyobrażenie spostrzegawcze zostało błędnie zinterpretowane, zakwalifikowane.

Wszyscy ulegamy złudzeniom, czasami niechcianym, często chcianym, bez trudu dopowiadamy sobie trzeci wymiar dwuwymiarowego obrazu. Złudzenia niechciane powstają pod wpływem np. strachu. Nasze złudzenia są szybko korygowane.

Złudzenia w psychopatologii różnią się od tych normalnych tym, że nie są korygowane, nie poddają się próbom perswazji, sprzęgają się z urojeniami. Chory miewa napady psychosensoryczne, np. napady szokowe, gdy choremu jawi się jakiś przedmiot, zwykle ten sam. Ale to nie są omamy, ponieważ chory zdaje sobie sprawę, że to co mu się napadowo pojawia, nie jest rzeczywiste.

Nie są też omamami ugłośnione myśli, chory wie, że są to jego własne myśli, ale on je słyszy w swojej głowie, to nie ktoś mówi do niego.

Omamów mamy tyle, ile narządów zmysłów. Przyjęło się nazywać omamami zjawiska nie mające związku z narządami zmysłów, omamy psychiczne. Chory czuje w sobie zdolność do przekazywania swoich myśli, zdolność odbierania myśli innych, docierają do niego w drodze myślowej nakazy, zakazy, on sam czuje zdolność przekazywania rozkazów innych.

Przyjęło się też nazywać omamami pewne zaburzenia pamięci - są to omamy pamięciowe. Omamy pamięciowe to przekonanie chorego, że to, co jest wyłącznie wytworem jego wyobraźni, rzeczywiście miało miejsce, do wyobrażenia wytwórczego dołącza się sąd realizujący.

INNE ZABURZENIA SPOSTRZEGANIA

● Obserwujemy u niektórych chorych wzmożenie natężenia spostrzeżeń. Np. jak człowiek jest chory, źle się czuje, zbyt ostro spostrzega. Tak jest w neurastenii, ale też intensywniej są przeżywane wrażenia w stanie maniakalnym.

● Obniżenie natężenia spostrzeżeń - gdy jesteśmy znużeni, aż do zaśnięcia. Takie obniżenie jest też w stanach depresyjnych. W zespole katatonicznym obojętność na wszystko osiąga niezwykłe rozmiary

● Poczucie obcości spostrzeżeń - wszystko wydaje się obce, nierealne, np. własne ciało, umysł, istnienie, stany depersonalizacji.

● Zmiany wielkości spostrzeżeń:

• mikropsja - to, co chory spostrzega, wydaje się dziwnie małe.

• makropsja - to, co chory spostrzega jest dziwnie wielkie

Dotyczy to też omamów.

● Metamorfognozja corporalis - zmienione odczuwanie własnego ciała. Głowa wydaje się dziwnie wielka, proporcje się zmieniają.

Dysmorfofobia - lęk przed zmianami własnego ciała.

Objawy fantomowe - zjawiska normalne, odczuwanie brakującej części własnego ciała.

5.Zaburzenia myślenia.

Myślenie jest to najwyższa czynność poznawcza. Nie jest odrębną czynnością psychiczną, jest powiązana z innymi czynnościami.

Myślenie nie jest jedyną czynnością poznawczą, gdyż w świecie zwierzęcym obserwujemy, tzw. gnozę gatunkową - instynkty i odruchy bezwarunkowe. Są one też obecne u człowieka i w pierwszych dniach życia zapewniają mu przetrwanie. Ta wiedza jest nazywana gnozą gatunkową. Jest ona wzbogacana gnozą wynikającą z uczenia się, z odruchów warunkowych.

Wyższą formą gnozy gatunkowej jest myślenie archaiczne, prelogiczne. Te formy gnozy są wykorzystywane przez człowieka, ale najwyższą formą gnozy jest myślenie abstrakcyjne. Umożliwia tłumaczenie pewnych zjawisk za pomocą innych zjawisk, dzięki myśleniu poznajemy związki między faktami, trwałość tych związków zapewnia nam przewidywanie faktów. Dzięki myśleniu mamy możliwość poznawania ogólnych cech rzeczy i zjawisk. Dzięki myśleniu rozwinęliśmy zdolność porozumiewania się za pomocą mowy - myślimy za pomocą symboli słownych, jest to mowa wewnętrzna. Dzielimy się naszymi myślami z otoczeniem za pomocą mowy zewnętrznej.

Myślenie abstrakcyjne jest czysto człowieczą jakością psychiczną. Leży ono u podstaw najprostszego uogólnienia. Istotą myślenia abstrakcyjnego jest poszukiwanie wspólnych cech dwu lub większej liczby przedmiotów, zjawisk, a odrzucanie cech nieistotnych - abstrahowanie.

Składowe myślenia abstrakcyjnego:

• umiejętność tworzenia pojęć - pojęcia to ogólne, lecz istotne cechy przedmiotów lub zjawisk. Te pojęcia tworzymy w procesie abstrahowania - oddalamy się od wyobrażenia spostrzegawczego danego przedmiotu, po to, by odrzucić nieistotne szczegóły, a znaleźć cechy wspólne. Istnieje też inna możliwość: nie musimy oddalać się od wyobrażenia spostrzegawczego, lecz jeden przedmiot uznajemy za typ, przykład reprezentujący wszystkie inne przedmioty.

Różnice między pojęciami zależą od stopnia abstrakcji - im ten stopień niższy, tym węższy zakres pojęcia, a bogatsza jego treść, im wyższy stopień, tym konkretna treść pojęcia uboższa. Ważna jest treść i zakres pojęcia.   

W myśleniu posługujemy się sądami. Sądy to myślowe stosunki między przedmiotami, zjawiskami, co do których mamy przekonanie, że istnieją lub nie. W skład sądu wchodzą zawsze pojęcia. Znajomość przedmiotu to umiejętność wypowiedzenia o nim trafnych sądów.

• wnioskowanie - umiejętność wysnucia sądów na temat przedmiotów, niekonieczna jest do tego znajomość przedmiotu lub zjawiska.

• rozumowanie - umiejętność snucia całego ciągu sądów aż do określonego wyniku.

• analiza i synteza

W myśleniu mówimy o inteligencji, którą rozumiemy jako sprawność umysłową, czyli umiejętność posługiwania się składowymi myślenia.

 ZABURZENIA CZYNNOŚCI MYŚLOWYCH

Dzielimy je na trzy grupy:

1. zaburzenia treści myślenia

2. zaburzenia toku myślenia

3. zaburzenia sprawności myślenia

Zaburzenia treści myślenia:

• urojenia

• idee nadwartościowe

• myśli natrętne

• konfabulacje

• mitomania - pseudologia fantastica

Urojenia - delusiones. Definiujemy je jako przekonanie chorego o prawdziwości nieprawdziwych sądów, które wypowiada. Przy tym występuje oporność na perswazję - chory nie przyjmuje żadnych argumentów na temat nieprawdziwości tego sądu. Sądy, jakie chory wypowiada, muszą kłócić się z doświadczeniem otoczenia, muszą mieć element nieprawdopodobieństwa, absurdalności, a ten element może dotyczyć albo treści urojenia, albo okoliczności, na jakie chory się powołuje, aby uprawdopodobnić te sądy.

Nazywamy urojenia w zależności od ich treści: ksobne (w których chory jest przekonany, że jest obiektem zainteresowania mniejszej lub większej grupy ludzi, obserwują go, itd., cel inwigilacji czasem jest konkretny, czasem nieznany, powołują się na złudzenia patologiczne). Nie liczy się treść urojeń, liczy się patologiczna właściwość ich tworzenia się. Treść zależy od wykształcenia, wiedzy, przekonań, otoczenia społecznego, to wszystko jest wplatane w treść urojenia. Chory czuje się zagrożony, raczej zdziwiony tak wielkim zainteresowaniem, obecny element wielkościowy. Urojenia prześladowcze różnią się od ksobnych tylko poczuciem zagrożenia. Urojenia zazdrości, hipochondryczne - nie przyjmuje żadnych argumentów i wyników badań, urojenia grzeszności i winy - wyprowadzane z drobnych grzeszków i uchybień, urojenia samooskarżające, poniżenia, upośledzenia, zubożenia, nicości - i w tych urojeniach jest obecny pewien element wielkościowy. Osobną grupę stanowią urojenia wielkościowe sensu stricte, z przechwałkami o swojej wiedzy, bogactwie, wielkości.

Urojenia mogą tworzyć zwarte systemy, chory dba o szczegóły. Czasem są krótkotrwałe i ulotne i chory nie zabiega o to, aby podbudować je jakimiś dowodami.

Idee nadwartościowe - jest to pogranicze normy i patologii. Bywają idee nadwartościowe u ludzi przejawiających szczególne uzdolnienia w różnych dziedzinach. Te idee są naładowane emocjami, są silne, długotrwałe, zrośnięte z osobowością. Człowiek nie widzi niczego i nikogo poza ideą, ona angażuje go bez reszty. Bywało to bardzo dobre w historii ludzkości, czasem jednak idee ocierają się o urojenia.

Myśli natrętne - myśli sprzeczne z przekonaniami chorego, z których absurdalności zdaje sobie sprawę, ale nie jest w stanie odpędzić ich od siebie. Np. osoba religijna - myśli bluźniercze, nieprzyzwoite. Takie myśli mogą dotyczyć wielu dziedzin, zadręczają, są związane z psychiką patologiczną, zawierają elementy magiczne, rytuały, z myśli natrętnych wynikają czynności natrętne, np. przekonanie, że wszystko jest brudne. Chorzy mają poczucie absurdalności tego, co narzuca się im w myślach. Próby powstrzymania są źródłem głębokiej udręki. Takie myśli mogą całkowicie sparaliżować funkcjonowanie społeczne. Są dość oporne na leczenie.

Konfabulacje - przez niektórych są zaliczane do zaburzeń pamięci. Objawy te występują tam, gdzie chory utracił zdolność zapamiętywania. Chorzy też starają się ukryć lukę pamięciową, starają się ukryć zaburzenia orientacji. Robią to w ten sposób, zwłaszcza w nastroju euforycznym, że przyjmują każdą sugestię rozmówcy, a nawet ją uzupełniają. Zmyślanie na bieżąco w celu ukrycia luki pamięciowej. Chory nie pamięta, co przed chwilą zmyślał.

Mitomania - pierwowzory zdarzają się w przechwałkach w celu imponowania. Szczególną skłonność do mitomanii z elementami bezkrytycyzmu mają ludzie z zaburzoną osobowością w następstwie uszkodzeń organicznych - charakteropatii, również w zespołach maniakalnych.

Zaburzenia toku myślenia:

• przyspieszenie toku myślenia - tachyphrenia - obserwujemy niemal wyłącznie w zespołach maniakalnych. Wyraża się wielomównością, przyspieszeniem toku myślenia ze skłonnością do zmiany wątków myślenia, z tym, że wypowiedzi tych chorych są poprawne pod względem przyczynowo-logicznym. W miarę przyspieszania się toku myślenia, treść tych wypowiedzi staje się coraz bardziej powierzchowna. Chory traci zdolność do głębszego skupienia się na tym, co mówi. Krańcową postacią jest gonitwa myśli. Pewne elementy przyspieszenia myśli można obserwować po niektórych używkach (w małych ilościach, alkohol, niektóre narkotyki).

• bradyphrenia - zwolnienie toku myślenia - ma to pewne pierwowzory w codziennym życiu: zmęczenie, słaba kondycja, choroba. Trudniej odbieramy słowa, mamy uboższe skojarzenia. Patologiczne spowolnienie w depresjach, zwłaszcza w depresji endogennej, w chorobach afektywnych.

• brak spontanicznych wypowiedzi, zapytań, odpowiedzi jednozdaniowe, lakoniczne, nie podtrzymują rozmowy, chorym sprawia trudność przypomnienie sobie nawet prostych zdarzeń, odpowiadają z opóźnieniem, nastrój przygnębienia, trudności w zapamiętywaniu, co związane z zaburzeniami uwagi.

• bradyphrenia, też w zespołach katatonicznych hipokinetycznych. Opóźnienie odpowiedzi, czasem trzeba zapytać kilka razy, żeby uzyskać lakoniczną odpowiedź, na niektóre pytania chory w ogóle nie odpowiada. Ta szczególna bradyphrenia w zespołach katatonicznych hipokinetycznych wyraża się też otamowaniami. Chory zaczyna odpowiadać na zadane pytanie, nagle przerywa i po dłuższym czasie kończy swoja odpowiedź. W krańcowo nasilonym zespole katatonicznym hipokinetycznym chory w ogóle przestaje mówić.

• rozkojarzenie - dissocatio - zatracanie się konsekwencji przyczynowo-logicznej w myśleniu. Odstępowanie od zasady przyczynowo-logicznej w myśleniu na rzecz chorego tylko właściwego sposobu kojarzenia. Chory nie dostrzega sprzeczności logicznej wypowiadanych sądów. Pod względem formalno-logicznym wypowiedzi chorego mogą nie być chaotyczne, ciąg myślowy zachowany. Zaburzenie może nie przejawiać się we wszystkim, co chory mówi. Gdy rozkojarzenie jest znaczne, wszystkie wypowiedzi chorego wydają się przypadkowe, jakby się bawił słowami. Może mówić słowa, kierując się ich dźwiękowym podobieństwem, szeregować rzeczywistość wg barw. Nie korzysta ze swojej wiedzy. Przy krańcowym nasileniu można zaobserwować, tzw. sałatę słowną - wypowiadanie przypadkowych słów i zdań. Jest to objaw swoisty dla schizofrenii i zespołów z kręgu schizofrenicznego. Objaw świadczy o rozpadzie struktury osobowości.

• inkoherencja - porozrywanie wątków myślowych, brak śladów kojarzenia, może przypominać rozkojarzenie, ale występuje tylko w splątaniu (amencji). Wypowiadanie słów zupełnie bez ładu i składu.

Obniżenie sprawności umysłowej:

• niedorozwój umysłowy - niewykształcenie sprawności umysłowej w dostatecznym stopniu - oligofrenia

Obniżenie sprawności umysłowej typu oligofrenicznego następuje w wyniku uszkodzenia struktur mózgowych, w życiu płodowym, we wczesnym okresie życia, itd. To uszkodzenie niezależnie od działającego czynnika hamuje możliwość pełnego rozwoju inteligencji w stopniu nieznacznym, umiarkowanym lub znacznym. Brak myślenia abstrakcyjnego. Myślenie konkretne może być dobrze rozwinięte (nieznaczne zaburzenie). Głębszy niedorozwój myślenia uniemożliwia choremu przyswojenie słów o znacznym stopniu abstrakcji.

• zespoły otępienne - demencja

Sprawność inteligencji zmniejszyła się pod wpływem uszkodzenia struktur mózgowych. Dochodzi do ograniczenia sprawności, ale jej poziom nie spada do poziomu niedorozwoju. Głównie zaburzenia pamięci i czynności intelektualnych.

 6. Zaburzenia pamięci

Pamięć (wg Bilikiewicza) - to zdolność ustroju do zachowania się w sposób, który został zmodyfikowany poprzednim doświadczeniem.

Treść pamięci powstaje z przetworzenia się przeżyć świadomych. To, co zdołaliśmy zatrzymać ze strumienia świadomości, tworzy zasoby naszej pamięci. Świadomość jest energią psychiczno-dynamiczną, która poprzez pamięć staje się energią psychiczno-potencjalną, która znów może stać się energią psychiczno-dynamiczną poprzez powrót do strumienia świadomości.

Przy ocenianiu pamięci bierzemy pod uwagę:

• wierność pamięci - podobieństwo do rzeczywistego obrazu. Wierność zmniejsza się wraz z upływem czasu;

• trwałość - czas, w którym zachowana jest zdolność do odtwarzania tego, co kiedyś było obecne w strumieniu świadomości;

• szybkość zapamiętywania - jest walorem tylko wtedy, jeżeli towarzyszy jej dbałość;

• gotowość pamięci - umiejętność łatwego przypominania potrzebnych w danej chwili danych pamięciowych;

• pojemność (zakres) pamięci - zdolność zapamiętywania możliwie dużej liczby szczegółów w określonym czasie. Zakres określa się też nazwą pojemność, co jest mylące, gdyż sugeruje określoną pojemność naszej pamięci. Jest odwrotnie: im bardziej ćwiczymy pamięć, tym bardziej jej pojemność wzrasta. Dzięki wzrastającej zawartości łatwiej nam nowe dane zapamiętać.

ZABURZENIA PAMIĘCI

Nadczynność pamięci - nie jest to zaburzenie - możliwość przywołania do strumienia świadomości zasobów, których w normalnych warunkach nie bylibyśmy w stanie przywoływać, np. w zagrożeniach życia - całe życie przed oczami, łącznie ze zdarzeniami, o których nie myśleliśmy, że zostały zapamiętane; też u ludzi z otępieniem starczym - świetnie pamiętają zdarzenia z dzieciństwa)

Niedoczynność pamięci - może mieć charakter czynnościowy albo organiczny, trwały.

• niedoczynność czynnościowa - możemy mieć czynnościowe kłopoty z zapamiętywaniem, normalne stany zaangażowania emocjonalnego mogą zaburzać proces zapamiętywania z powodu trudności w skupieniu uwagi. Także w normalnych warunkach ulegają zatarciu zasoby pamięciowe - dzięki zapominaniu dystansujemy się od zdarzeń przykrych. Przypominanie też sprawia nam kłopoty w normalnym życiu.

• w stanach psychopatologicznych czynnościowe zaburzenie pamięci są podobne, różnica polega na tym, że są one spowodowane np. depresją, nerwicą, lękiem, niepokojem i innymi stanami zaburzeń emocjonalnych, które utrudniają skupienie uwagi, a przez to możliwość korzystania z pamięci, która nie jest de facto upośledzona. Przemija depresja, udaje się opanować niepokój, napięcia i sprawność pamięci wraca do normy.

• prawdziwą niedoczynnością pamięci jest niedoczynność agoniczna. Też może dotyczyć zaburzeń zapamiętywania, przechowywania i wydobywania.

Zaburzenia zapamiętywania - chorzy mają problem z zapamiętywaniem bieżących zdarzeń, jeśli sobie zdają z tego sprawę, zapisują sobie rzeczy istotne. Jeśli zdolność zapamiętywania jest zniesiona, chorzy niczego nie są w stanie zachować w pamięci. Powstaje luka w pamięci, obejmująca czas od momentu powstania zaburzenia. Dzięki pamięci mamy orientację we wszystkich kierunkach. Problemy z zapamiętywaniem powodują kłopoty w orientacji. Zaburzenia zapamiętywania są charakterystyczne dla zespołu otępiennego. Luka pamięciowa wiąże się nie tylko z utratą zdolności do zapamiętywania, ale też z tym, że zasoby pamięciowe, powstałe wcześniej, mogą ulegać zniszczeniu. Przez to luka pamięciowa może obejmować okres znacznie dłuższy niż czas, jaki upłynął od zniesienia zdolności do zapamiętywania. Im świeższe zdarzenie, tym większa podatność na zaburzenie.

Zaburzenia przypominania - te zaburzenia organiczne są fazą wstępną afazji amnestycznej. Chory nie jest w stanie przywołać w danym momencie nazwy jakiegoś przedmiotu. Wie, że go znał, ale nie jest w stanie odtworzyć.

Niepamięć (amnezja) - luka pamięciowa, ograniczona: - co do treści, - co do czasu:

• co do czasu - codziennie mamy luką pamięciową dotyczącą czasu podczas snu. Ta luka pamięciowa spowodowana jest fizjologicznym wygaszeniem światła świadomości podczas snu.

Jeśli zmiany świadomości nastąpiły z przyczyn patologicznych, też objęte są niepamięcią. Np. stany somnolencji, soporu, całkowitą niepamięcią objęte są stany śpiączki.

Śpiączka tym różni się od stanu snu fizjologicznego, tym iż świadomość jest całkowicie wygaszona. Stany zaburzenia jakościowego świadomości są objęte niepamięcią, to amnesia vera - amnezja prawdziwa. Chory nie pamięta, co się działo w stanie zaburzenia.

Niepamięć prawdziwa może być: - całkowita, - częściowa.

Niepamięć prawdziwa powstaje w wyniku zaburzeń ilościowych i jakościowych świadomości lub też tam, gdzie tych zaburzeń nie ma, ale chory np. utracił zdolność do zapamiętywania lub też po zniszczeniu zasobów pamięciowych. W stanie majaczenia niepamięć częściowa, poszczególne fragmenty mogą się zachować, jeśli pomożemy choremu je utrwalić. Po stanie splątania - całkowita niepamięć. Oprócz niepamięci prawdziwej obserwujemy też niepamięć wsteczną (amnesia retrograda) i czasem niepamięć następczą (amnesia anterograda). Najłatwiej uchwycić niepamięć wsteczną, gdy nastąpiła nagła utrata przytomności, np. w wyniku urazu głowy. Łatwo uchwycić moment utraty przytomności i po przebudzeniu okazuje się nierzadko, że chory nie pamięta nie tylko okresu braku przytomności, ale też krótszego lub dłuższego (od kilku sekund do kilku lat) okresu przed urazem. Niepamięć wsteczna może stopniowo skracać się, nie jest niepamięcią prawdziwą.

Niepamięć następcza - ktoś odzyskał świadomość po okresie nieprzytomności lub był w stanie majaczenia i po odzyskaniu normalnej świadomości chory może pamiętać wszystko, co działo się w stanie majaczenia. Po okresie braku przytomności ktoś może rozmawiać normalnie. Następnego dnia chory nie pamięta, że z kimkolwiek rozmawiał. Wspomnienia z okresu majaczenia szybko się zacierają.

Niepamięć może też być wynikiem utraty zdolności zapamiętywania.

• co do treści - często osoby chore nie pamiętają pewnych treści ze swoich psychoz. Niepamięć co do treści obserwujemy w histerii, blokowany jest dostęp do pewnych treści. Jest to niepamięć rzekoma, gdyż pod wpływem hipnozy chorzy mogą dokładnie opowiadać o tym, co się działo. Wypieranie w ostrych psychozach określane jest jako niepamięć retropsychotyczna. Rzeczywistość z czasu psychozy nie przystaje do rzeczywistości podstawowej, dlatego jest wypierana.

• złudy pamięciowe - niedokładność odtwarzania. Występuje to też w normalnym życiu. W psychopatologii ta tendencja osiąga większe rozmiary. W złudach pamięciowych mamy też złudzenia. Złudzenie to zniekształcenie wspomnień przez patologiczny afekt, np. w stanach maniakalnych. Złudzenia patologiczne ściśle zlewają się z treścią urojeń. Omamy pamięciowe - do wyobrażeń odtwórczych fizjologicznych.

Złudy pamięciowe utożsamiające - zjawiska typu déjà vu (już widziane), déjà vécu (już przeżywane), jamais vu (poczucie obcości w znanych miejscach). Te zjawiska w padaczce skroniowej. Po krótkim czasie powraca normalna świadomość i orientacja.

Pamięć warunkuje orientację, dzięki niej mamy orientację w czasie. Zaburzenia orientacji trwałe tam, gdzie chory utracił zdolność zapamiętywania, zasoby pamięciowe.

7. Zaburzenia uwagi

Uwaga - ogólne określenie wielu procesów poznawczych odpowiedzialnych za:

• utrzymanie organizmu w stanie gotowości do działania, percepcji lub innych zachowań. Podtrzymywanie stanu oczekiwania na pojawienie się pewnych bodźców;

• wyodrębnianie istotnych elementów z pola percepcyjnego (np. wzrokowego, słuchowego) i tłumienie elementów nieistotnych (koncentracja uwagi);

• odpowiednio zorganizowany przebieg danej czynności psychicznej, dbanie o to aby uboczne procesy go nie zakłócały;

• zdolność zaangażowania się w analizę danego bodźca i umiejętność oderwania się od jednego bodźca i skupienie się na innym.

ZABURZENIA UWAGI:

Trudno jest mówić o izolowanych zaburzeniach uwagi w kontekście klinicznym. Jest to zjawisko niespecyficzne,zwykle powiązane z zaburzeniami innych funkcji psychicznych (pamięci, myślenia, aktywności ruchowej)

Nieuwaga/dekoncentracja - w różnym stopniu zaburzone są różne funkcje uwagi,zazwyczaj mamy do czynienia z zakłóceniem czujności uwagi (trwałość,przerzutność, selektywność).

• Zaburzenia z towarzyszącymi urojeniami - nadmierne zogniskowanie na treściach urojeniowych - zaburzona podzielność i przerzutność.

• Zespół maniakalny - zwiększenie przerzutności i podzielności, ograniczona jest selektywność i wytrwałość

• Zespół otępienny - trudności z przenoszeniem uwagi z jednego przedmiotu na drugi

• Zaburzenia jakościowe i ilościowe świadomości - zaburzenia trwałości, przerzutności oraz zawężenie pola czy zakresu uwagi.

• Wahania uwagi mogą być również wskaźnikiem zaburzeń innych czynności psychicznych - emocji, pamięci, myślenia.

8. Zaburzenia świadomości

ŚWIADOMOŚĆ - to pojęcie jest używane w różnych znaczeniach, np. w kontekście społeczno-historycznym - świadomość dziejowa, korzeni, cywilizacyjna, conscientia.

W psychopatologii mówimy o zaburzeniach świadomości w znaczeniu:

ŚWIADOMOŚĆ - towarzyszące zjawiskom psychicznym poczucie ich przeżywania. Jest to elementarna cecha zjawisk psychicznych, bez świadomości nie ma innych zjawisk, nic nie przeżywamy. Świadomość jest światłem wszystkich naszych przeżyć psychicznych. Nasilenie świadomości jest różne, ulega wahaniom w rytmach 1,5 godzinnych. Są to zmiany natury ilościowej. Świadomość ulega też zmianom jakościowym, fizjologicznym - zasypianie. Przed zaśnięciem rzeczywistość trochę inaczej wygląda. Inne obrazy, trochę inny świat, inna orientacja w czasie i przestrzeni. Te zjawiska to sny hipnagogiczne. Nie są to jednak marzenia senne.

Sen nie jest całkowitym wygaszeniem świadomości. Jest to wprowadzenie jej w inny wymiar. O tym świadczy fakt, że możemy śledzić upływający czas lub np. sen matki.

Marzenie senne - w nim osobowość ulega głębokiej zmianie. Jaźń pozostała naszą jaźnią. Budząc się, nie wiemy, co jest prawdą. Czasem utrzymują się zaburzenia orientacji. Są to sny hipnopompiczne.

Strumień świadomości - ciąg świadomych przeżyć stanowiący miarę upływającego czasu. Przeżywając zjawiska świadomości, przeżywamy czas. Przez naszą świadomość przesuwa się stale ciąg świadomych przeżyć. Świadomość jest to psychologiczne teraz. W psychologicznym teraz obecne jest zwracanie się podmiotowego ja (jaźni) ku przedmiotom poznania. Uwaga zawsze jest jednokierunkowa. Podzielność uwagi jest tylko jej oscylowaniem pomiędzy dwoma jej przedmiotami.

Na podobieństwo pola widzenia mówimy o polu świadomości. Obserwując przepływ strumienia świadomości, gdybyśmy go zatrzymali, otrzymalibyśmy pole świadomości, i w tym polu znalazłyby się punkty ostrego postrzegania przedmiotu, na którym ześrodkowana jest uwaga. Pole świadomości zawiera wszystkie doznania, które docierają do nas ze wszystkich narządów zmysłów, również stany emocjonalne, wyobrażenia, wspomnienia. Wszystko, co przeżywamy, może stać się przedmiotem ześrodkowania uwagi. Punkt, na którym jest uwaga w polu świadomości to apercepcja. Reszta, która przepływa, ale nie przyciąga uwagi, to są percepcje. Świadoma uwaga oscyluje między zjawiskami.

Apercepcja to punkt, na który ześrodkowujemy świadomą uwagę, najbardziej uświadomiony. Im dalej od apercepcji, tym mniej światła. Pole świadomości też ma swoje granice, o których nie mówimy, że jest nimi nieświadomość, gdyż są też zjawiska podświadome. Są to zjawiska psychiczne tak słabo odczuwalne, że jak gdyby ich nie ma w polu świadomości. Odgrywają olbrzymią rolę w psychice, dzięki nim zachowujemy to, co przeżywaliśmy w strumieniu świadomości. Dzięki nim mamy pokłady pamięciowe, podświadomie układamy wypowiedź, prowadzimy samochód.

JAŹŃ - jest podmiotem naszej świadomości, przeżywanych zjawisk psychicznych. Jest niepodzielna, zawsze ta sama. Osobowość może ulegać zmianom nie tylko w chorobach psychicznych, ale normalnie w rozwoju osobniczym. Jednak bez względu na zmiany osobowości, to zawsze jestem ja. Jaźń nie podlega żadnym zmianom intensywności. Jest trwała w czasie. Podścielisko wszystkich zjawisk psychicznych. Jaźń to przedmiot, jest obecna, kiedy nie ma świadomości. Jaźń trwa, bo zachowują się warunki jej trwania. Takim warunkiem jest ciągłość pamięciowa zdarzeń.

Związki świadomości z pamięcią - gdy kończy się świadome pamiętanie, zaczyna się pamiętanie. Świadomość przeistacza się w pamięć. Przyszłość staje się teraźniejszością i odchodzi w niebyt. Jeżeli coś zostało zapamiętane, możemy ponownie to co zapamiętać, mieć w strumieniu świadomości. Staje się na nowo zjawiskiem psychicznym. Pamięć może ponownie przeistoczyć się w świadomość.

ZABURZENIA ŚWIADOMOŚCI

Mogą mieć charakter ilościowy lub jakościowy.

Ilościowe zaburzenia świadomości - mogą dotyczyć wysycenia światła świadomości lub pola świadomości. Są zrozumiałe, gdyż przypominają normalne stany świadomości. Te zaburzenia mogą mieć trzy poziomy:

1. senność patologiczna (somnolencja) - poziom najłagodniejszy, spowodowany najczęściej czynnikami chorobotwórczymi natury toksycznej, np. alkohol, substancje neurotoksyczne, też w zaburzeniach krążenia, itp.

2. sopor - półśpiączka, sen głęboki - sen tak głęboki, że tylko silniejszymi bodźcami można na krótko obudzić chorego, który zasypia znów, np. intoksykacja w schorzeniach wątroby, nerek, cukrzycy - nadmiar cukru lub przedawkowanie insuliny, urazy głowy, zaburzenia krążenia mózgowego, guzy.

3. śpiączka - poziom najgłębszy - głęboka śpiączka powoduje zniesienie wszystkich odruchów, chorzy nie reagują na żadne bodźce; urazy głowy, śpiączka cukrzycowa, wątrobowa, mocznikowa, hipoglikemiczna, głęboka narkoza.

Stany zawężonego pola świadomości - zdarzają się w stanach przeżywania silnych emocji.

• W stanach afektu patologicznego może dojść do działań, czynów gwałtownych, całkowicie niekontrolowanych, których sprawca może zupełnie nie pamiętać. Stan afektu patologicznego może być podstawą do orzeczenia, że sprawca zostanie całkowicie zwolniony od odpowiedzialności.

• Istnieją też stany krótkiego spięcia, gdzie też orzekamy o niepoczytalności. Występuje u ludzi, którzy przez długi czas znosili znęcanie się nad nimi, upokorzenia.

Jakościowe zaburzenia świadomości - wyrażają się zablokowaniem funkcji pamięci częściowo lub całkowicie i wynikającymi z tego zaburzeniami orientacji. Orientacja ulega zaburzeniom w jednym lub wielu kierunkach: czasie, miejscu, otoczeniu, sytuacji własnej i własnej osobowości.

W zaburzeniach świadomości jakościowych mniej sprawne stają się też inne funkcje (pamięć, skupienie, rozumowanie, myślenie spowolnione, chaotyczne), zmienia się też życie emocjonalne.

Zaburzenia jakościowe obserwujemy w trzech zespołach psychotycznych:

1. majaczeniu

2. zamroczeniu

3. splątaniu

Zaburzenia świadomości kształtują obraz tych trzech psychoz.

Majaczenie (stan majaczeniowy, zespół majaczeniowy) - jest psychozą ostrą, powstającą w następstwie intoksykacji, np. przewlekłe nadużywanie alkoholu - zmiany w strukturze mózgu, delirium tremens - drżenie, zmiany w świadomości. Majaczenie jest to psychoza ostra i niebezpieczna dla życia. Zaczyna się od objawów zwiastunowych, nadmiernie plastyczne sny, nasilanie drżenia, poczucie bezsenności. Te objawy nasilają się w godzinach wieczornych i nocnych - jest to wspólna cecha trzech psychoz. Plastyczne sny rozwijają się w omamy. Omamy wzrokowe są charakterystyczne dla majaczenia, nieobecne w innych psychozach. Omamy to widzenie rzeczy, ludzi, zwierząt, sytuacji, które nie istnieją. Bardzo często dochodzi do tego w okresie wymuszonej abstynencji w szpitalu. Chory może być rozbawiony, pobudzony, gorączkuje, czasem ucieka przed omamami. Wymaga dożywienia, dowitaminizowania, uspokojenia. Majaczenie zawsze wymaga leczenia w warunkach szpitala psychiatrycznego. Może być też spowodowane: kokainą lub innymi substancjami. W majaczeniu spowodowanym kokainą charakterystyczne są mniejsze insekty, też postaci ludzkie.

W majaczeniu występują zaburzenia we wszystkich kierunkach orientacji oprócz orientacji we własnej osobie. Występują omamy wzrokowe, słuchowe, czuciowe, węchowe, smakowe.

Atropina powoduje stany maj., śpiączka atropinowa. Małe dawki są niebezpieczne, zaś duże powodują sen podobny do fizjologicznego. Po przebyciu majaczenia wspomnienia tego, co się przeżywało, są bogate, z czasem się ulatniają, chyba, że zostały opowiedziane, zapisane.

Przy majaczeniu zaburzenia jakościowe świadomości wyrażają się zniesieniem orientacji w czasie, miejscu, sytuacji własnej. Do majaczenia należą omamy, urojenia związane z omamami, lęk. Są też objawy typowe dla różnych form majaczenia, np. drżenie - w majaczeniu drżeniowym.

9. Zaburzenia emocji

Emocja (łac. emovere) - silne odczucie (świadome lub nieświadome) o charakterze pobudzenia pozytywnego (pod wpływem szczęścia, zachwytu, spełnienia) lub negatywnego (pod wpływem gniewu, odrazy, strachu).

W szerszym znaczeniu emocje (procesy emocjonalne) to procesy psychiczne, które poznaniu i czynnościom podmiotu nadają jakość oraz określają znaczenie, jakie mają dla niego będące źródłem emocji przedmioty, zjawiska, inni ludzie, a także własna osoba, czyli wartościują stymulację.

Źródła emocji:

• głównym źródłem emocji są wszelkie bodźce odbierane przez nasze zmysły: ciepło słońca, zapach kwiatów, powiew wiatru, dźwięk muzyki, zapach siarkowodoru, dotknięcie czegoś,

• przedmioty lub obiekty, które nie budziły wcześniej żadnych uczuć, np. kontakt z jeziorem jest emocjonalnie obojętny jesienią, ale w czasie letnich upałów jest źródłem przyjemności. Dla kogoś, kto tonął, jezioro może kojarzyć się z lękiem itd.,

• potrzeby- dążenie do ich zaspokojenia może wywoływać emocje. Kiedy wydaje się, że potrzeba może być zaspokojona pojawia się radość, podekscytowanie, duma, natomiast gdy potrzeba napotyka blokadę- smutek, żal, lęk, złość,

• kontakt z samym sobą- można siebie lubić, nienawidzić, być z siebie dumnym, złościć się na siebie. Przekonania żywione o sobie, stopień, w jakim jesteśmy bliscy tego, jakimi chcielibyśmy być- wszystko to jest ważnym źródłem emocji,

• słowa- mogą działać podobnie jak czyny i wywoływać emocje (nie tylko w wypowiadającym je, ale też w innych): radość, żal, wstyd, lęk, poczucie winy, słowo „nie” często jest sprawcą smutku, rozgoryczenia.

Emocje: fobie i lęk

Zaburzenie polegające na wysokim poczuciu lęku (ang. overanxious disorder)

Jest to zaburzenie lękowe występujące w dzieciństwie charakteryzujące się nadmiernym i nieuzasadnionym lękiem oraz strachem, nie skoncentrowanym ani nie związanym z jakąś specyficzną sytuacją lub obiektem oraz nie spowodowanym żadnym szczególnym stresorem psychospołecznym. Dzieci z zespołem wysokiego poczucia lęku manifestują nadmierny niepokój względem swojej przyszłości oraz są zbyt wyczulone co do swoich osiągnięć szkolnych, społecznych i fizycznych. Często dodatkowo wykazują niezadowolenie z posiadanych przez siebie cech psychosomatycznych.

Zespół stresu pourazowego (ang. post - traumatic stress disorder; PTSD)

Zespół powiązany z silnymi przeżyciami psychicznymi spowodowanymi dramatycznymi wydarzeniami w życiu. Klasycznymi symptomami tego zespołu są: ponowne doświadczanie cierpienia i bólu w snach, powtarzające się wyobrażenia i myśli o tragicznym wydarzeniu, ogólne poczucie otępienia oraz utrata sensu życia, poczucie winy, że udało się przeżyć, zaburzenia snu i przesadnie wybuchowe reakcje na bodźce.

Fobia

Określenie "fobia" pochodzi z greckiego. Jest używane w znaczeniu strachu, lęku lub przerażenia. Zgodnie z etymologicznymi przesłankami, specyficzne fobie definiuje się, dodając stosowny przedrostek (także najczęściej pochodzący z greckiego) np. pyrofobia-chorobliwy lęk przed ogniem; nyktofobia- chorobliwy lęk przed nocą, ciemnością (A. Reber, 1985). Poniżej zaprezentowano specyficzne rodzaje fobii znane współczesnej psychologii. Powstaje pytanie czy fobie te są uwarunkowane, jedynie, indywidualnymi doswiadczeniami wieku niemowlęcego, poniemowlęcego oraz przedszkolnego i szkolnego jednostki, a nie np. wpływem cywilizacji i stresów życia codziennego.

10. Zaburzenia popędu

Popęd płciowy może ulegać wzmożeniu, obniżeniu lub zboczeniu.

● Wzmożenie - wyraża się wzrostem aktywności seksualnej, obserwujemy w zespołach maniakalnych w chorobie afektywnej dwubiegunowej. W zespołach maniakalnych wzrastają wszystkie popędy, nastrój i aktywność, ukierunkowana dosyć często w stronę pozyskiwania partnerów/partnerek do pożycia płciowego. Pozorne przejawy wzrostu potrzeb seksualnych obserwujemy czasem w schizofrenii, w rzeczywistości w schizofrenii popędy ulegają obniżeniu, ale ponieważ popędy nie mają hamulców ze strony wyższej uczuciowości, może się to wyrażać obnażaniem się, zachowaniem nieprzyzwoitym, zaczepianiem. Podwyższenie popędu obserwujemy przy używkach, zwłaszcza alkohol w małych dawkach. W dużych dawkach alkohol nie powoduje wzrostu popędu, tylko znikają hamulce.

● Obniżenie - obserwujemy we wszystkich depresjach, zwłaszcza endogennych. Zdarza się, że obniżenie popędu płciowego w wyniku depresji (oziębłość, impotencja) jest najbardziej dla chorego niepokojącym objawem.

Występuje w schizofrenii, często osoby cierpiące na tą chorobę nie zawierają związków małżeńskich, choć deklarują to w przyszłości.

Obserwujemy obniżenie popędu płciowego w zespołach psychoorganicznych, a więc w trwałych następstwach organicznego uszkodzenia struktur mózgowych. Paradoksalnie ten obniżony popęd, nie hamowany uczuciami wyższymi, intelektem, może objawiać się agresywnymi zachowaniami seksualnymi.

Odosobnione wzmożenie aktywności seksualnej, zarówno u kobiet i mężczyzn nazywamy erotomanią - tylko wtedy, gdy nie znajdujemy innych przyczyn rozhamowujących zachowania seksualne. W erotomanii (zwłaszcza u mężczyzn) znajdujemy dowartościowanie się przy pomocy zachowań seksualnych, przy niepełnym poczuciu własnej męskości.

U mężczyzn - odosobniony wzrost aktywności seksualnej określany jest jako satyriazis. U kobiet jest to nimfomania.

● Zboczenie popędu płciowego może dotyczyć:

• kierunku popędu

• form jego zaspokajania

▫ samogwałt - forma zastępcza zaspokajania popędu płciowego, gdy niemożliwe jest jego zaspokojenie przez pożycie seks. Może się to utrwalić tak, że pożycie seksualne nie daje satysfakcji, samogwałt staje się formą dominującą, przedkładaną nad naturalną formę zaspokajania popędu płciowego. Samogwałt stanowi formę finalizowania innych zboczeń seksualnych.

▫ narcyzm - zakochanie się w obrazie własnego ciała, zachwycanie się nim, może to być czynnikiem podniecającym seksualnie i to podniecenie jest finalizowane samogwałtem.

▫ pigmalionizm - elementem tego zboczenia mogą być elementy występujące w normalnym życiu seksualnym i są normalne, jeśli nie są dominujące. Jest to zakochanie się w rzeźbie, obrazie, figurze, dążenie do aktu płciowego z rzeźbą.

▫ ekshibicjonizm - znajdowanie szczególnej przyjemności w obnażaniu swoich narządów płciowych, składanie oferty seksualnej - mimo że dana osoba wie, że ta oferta nie zostanie przyjęta. Podniecenie jest finalizowane samogwałtem. To zboczenie występuje u mężczyzn, zaś u kobiet nie, gdyż kobiety znajdują społecznie aprobowane możliwości pokazywania własnego ciała.

▫ fetyszyzm - też element składowy życia płciowego, szczególnie hołubiony przedmiot związany z ukochaną osobą. Forma psychopatologiczna, gdy mężczyzna poszukuje części garderoby osobistej, aby uzyskać stan podniecenia, mimo że ma możliwość normalnego zaspokojenia popędu, te części garderoby zdobywa kradnąc.

▫ oglądactwo (podglądactwo) - podglądanie obnażonej kobiety, często u młodych mężczyzn, też u dorosłych. O zboczeniu mówimy, gdy jest to zasadniczy warunek uzyskania satysfakcji seksualnej.

▫ ocieractwo (frotelisus) - dana osoba osiąga szczególne podniecenie seksualne przy ocieraniu się o ciało kobiety w zatłoczonym miejscu. Mimo że mają możliwość normalnego życia seksualnego, jest to im szczególnie potrzebne. Ale jest to też element normalnego życia płciowego.

▫ nekrofilia - poszukiwanie kontaktu płciowego ze zwłokami, z martwym ciałem kobiety, może to mieć charakter zastępczy, o zboczeniu mówimy, gdy mężczyzna nie szuka kontaktu z żywą, tylko z martwą kobietą. Może wtedy pracować w zawodach takich jak grabarz, pracownik prosektoryjny.

▫ gerontofilia - przedkładanie partnerstwa seksualnego z osobą w podeszłym wieku, ze znamionami starości.

▫ zoofilia - zaspokajanie popędu płciowego ze zwierzętami, dużymi i małymi. Jest to zdrowe, jeśli jest to forma zastępcza, a nie dominująca.

▫ pedofilia - homo- lub heteroseksualna, partnerami kontaktu seksualnego są dzieci, akty gwałtu, często połączone z zabójstwem.

▫ sadyzm, masochizm - warunkiem osiągnięcia satysfakcji jest zadawanie cierpień, gwałcenie umierającej kobiety; jest szczególnie podniecające, najczęściej u mężczyzn. Masochizm obecny jest u kobiet i mężczyzn, warunkiem satysfakcji jest ból.

▫ homoseksualizm - jest to zboczenie w sensie biologicznym, pogwałcenie II prawa biologicznego - prawa zachowania gatunku.

 11. Zaburzenia osobowości

Osobowość to zespół trwałych wzorców myślenia, odczuwania i zachowania, charakteryzujący indywidualny styl życia i sposób adaptacji jednostki.
Osobowość jest efektem współdziałania czynników konstytucjonalnych, rozwojowych
i doświadczeń społecznych. Natomiast zaburzenia osobowości i zachowania to rozmaite rodzaje funkcjonowania, mające jakość choroby.
Zaburzenia osobowości są głęboko zakorzenionymi i utrwalonymi wzorcami zachowania, mającymi charakter sztywnych, nie dostosowanych do sytuacji reakcji na rozmaite okoliczności, zarówno zachodzące w życiu wewnętrznym, psychicznym jednostki, jak i w interakcjach społecznych. Reakcje te skrajnie różnią się od tego, jak przeciętna jednostka spostrzega, myśli, czuje, a w szczególności wchodzi w związki międzyludzkie. Zaburzenia osobowości uważa się za jedną z przyczyn powstawania innych chorób : nerwic, psychoz, uzależnień, itp.
Wcześniej uważano, że zaburzenia osobowości są tożsame z nerwicowymi, jedynie sztucznie od nich oddzielone. Nieraz opisy zaburzeń osobowości były prawie identyczne z opisami zaburzeń nerwicowych (np. osobowość i nerwica histeryczna). Obecnie częściej uznaje się, że jedną z przyczyn zaburzeń nerwicowych są szczególne cechy osobowości, stanowiące tzw. osobowość psychoneurotyczną. Ta zaburzona osobowość stanowi predyspozycję do powstawania zaburzeń nerwicowych.
Osobowość psychoneurotyczną cechuje przede wszystkim nieadekwatność mechanizmów obronnych („słabe ego”), brak odporności i elastyczności, wrażliwość emocjonalna i skłonność do fantazjowania (jak u osób niedojrzałych), skłonność do przeżywania poczucia winy, słaba kontrola emocjonalna (często nie panują nad emocjami), ekscentryczność, naiwność, czynnościowe obniżenie sprawności intelektualnej (tzw. „ogłupienie nerwicowe”, czyli osoby te funkcjonują poniżej swoich możliwości intelektualnych, osłabienie pamięci, koncentracji uwagi) i inne.
Osoby posiadające osobowość psychoneurotyczną cechuje duża skłonność do powstawania zaburzeń nerwicowych, z dużym prawdopodobieństwem występują u nich te zaburzenia.
Wiele form i odmian osobowości, wymienianych w różnych systemach klasyfikacyjnych jako „typy osobowości”, nie ma wymiaru chorobowego ani nie jest podłożem powstawania zaburzeń zdrowia. Nasilenie lub deficyty w zakresie poszczególnych cech mogą nieco utrudniać funkcjonowanie jednostki (np. skrajna ekstrawersja lub introwersja), ale nie powodują znaczniejszych zakłóceń, wymagających leczenia.

Zaburzenia osobowości, rozumiane jako zaburzenia funkcjonowania jednostki w jej środowisku społecznym, mogą wynikać przede wszystkim z uszkodzenia somatycznego, organicznego. W przypadku stwierdzenia uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego - używa się terminu „charakteropatia”, dla odróżnienia od zaburzeń uwarunkowanych psychospołecznie, tzw. psychopatii.
„Charakteropatia” związana jest z zachowaniami aspołecznymi i antyspołecznymi (osobowość zaburzona lub nieprawidłowa). Przyczyna tkwi w uszkodzeniach ośrodkowego układu nerwowego różnej etiologii: charakteropatia pourazowa, alkoholowa, w następstwie zapalenia mózgu, zespół po wstrząśnieniu mózgu (dawniej encefalopatia) i inne. Charakteropatia stanowi odmianę zespołu psychoorganicznego. W charakteropatii zaburzone są procesy emocjonalno - popędowe oraz zdolności ukierunkowania, integracji i kontroli działania.


SPECYFICZNE ZABURZENIA OSOBOWOŚCI

osobowość paranoiczna (paranoidalna, fanatyczna, pieniacza)

Ten typ osobowości cechuje się nadmierną podejrzliwością, brakiem tolerancji na krytykę, zawziętością, skłonnością do interpretowania neutralnych lub przyjaznych zachowań otoczenia jako wrogich, obraźliwych, pogardliwych i małą tolerancją na niepowodzenia. Opaczna interpretacja danych i odnoszenie rozmaitych wydarzeń do siebie, łączy się z zaburzeniem oceny rzeczywistości i podejrzeniami istnienia spisków. Często spostrzega się nadmierne poczucie własnej wartości, objawiające się przecenianiem własnych możliwości, postawą wyższościową i nieustępliwość w obronie własnych praw, bezwzględność w realizowaniu swoich celów, prowokowanie do walki.
Osoby takie są zazwyczaj skryte, egocentryczne- mają tendencję do oceniania wszystkiego z punktu widzenia własnej osoby, zazdrosne, nietolerancyjne, fanatyczne, skłonne do pieniactwa, sensytywne- przeczulone, przewrażliwione. Mogą przejawiać wrogie, gwałtowne reakcje.


osobowość schizoidalna

Ten typ osobowości cechuje się tendencja do izolowania się, niewytwarzania silnych związków oraz wycofywania się z kontaktów emocjonalnych i społecznych, uznawania ich za niepotrzebne. Przy dużej wewnętrznej wrażliwości wyrażanie uczuć jest ograniczone, co powoduje pozorny chłód i dystans uczuciowy. Nie obchodzą ich ani pochwały, ani nagany. Częste jest przy tym poczucie osamotnienia i niezrozumienia przez otoczenie, nieśmiałość i podejrzliwość, niemożność odczuwania przyjemności. Ludzie tacy na ogół działają samotnie, często żyją w świecie marzeń i fantazji, są ambitni, skłonni do introspekcji, ekscentryczni.


osobowość dyssocjalna

Specyficzne dla tego typu osobowości jest lekceważenie zobowiązań społecznych, nie liczenie się z innymi ludźmi i z powszechnie przyjętymi normami, zasadami etycznymi
i moralnymi. Niska tolerancja na frustrację (czyli niezaspokojenie jakiejś potrzeby, nieosiągnięcie jakiegoś celu) łączy się z łatwością uruchamiania zachowań agresywnych, często mających charakter czynów gwałtownych. W myśleniu tych osób często spostrzega się tendencję do pogardzania innymi ludźmi i uznawania ich za winnych konfliktów, które sami spowodowali. W przeżywaniu nie pojawia się poczucie winy i wstydu.
Ludzi z taką osobowością cechuje jeszcze:
niezdolność do tworzenia silnych i trwałych związków uczuciowych z innymi ludźmi,
dążenie do natychmiastowego zaspokojenia popędów i potrzeb,
zmienność i nietrwałość dążeń, są nieobliczalni, skłonni do dominacji,
nieumiejętność planowania odległych celów, koncentracja na teraźniejszości,
niezdolność przewidywania skutków własnego postępowania i wysuwania wniosków z doświadczeń,
swoisty brak wglądu („otępienie semantyczne”), brak zdolności oceny samego siebie,
nierozróżnianie granicy między rzeczywistością a fikcją, prawdą a kłamstwem,
brak lęku,
nietypowa lub niezwykła reakcja na alkohol,
częste szantażowanie otoczenia samobójstwem,
tendencja do samouszkodzeń,
konflikty z prawem.
Ludzie z zaburzeniami osobowości typu dyssocjonalnego zazwyczaj są outsiderami. Często są wrażliwi i łatwo ich urazić. Łatwo także wybuchają gniewem, nie kontrolują przy tym swoich reakcji.
Zaburzenia te były dawniej określane jako osobowość nieprawidłowa, antysocjalna, asocjalna, psychopatyczna(psychopatia), socjopatyczna(socjopatia).
Rozpoznawania osobowości dyssocjacyjnej należy dokonywać niezwykle ostrożnie, zawsze wykluczając najpierw nerwicę, upośledzenie umysłowe, organiczne zaburzenia osobowości (charakteropatię) i zespoły psychotyczne. Trzeba pamiętać, że stwierdzenie jedynie zachowań antyspołecznych nie upoważnia jeszcze do takiej diagnozy.


osobowość chwiejna(niestała) emocjonalnie

U ludzi „chwiejnych emocjonalnie” dominuje tendencja do impulsywnych działań
i nieliczenia się z ich konsekwencjami. Nastrój jest zmienny i nieprzewidywalny, niezależny od okoliczności. Nie kontrolowane wybuchy emocjonalne, kłótliwość prowadzą do konfliktów z otoczeniem.
W tej grupie zaburzeń wyróżnia się:
typ impulsywny,
typ borderline(„pograniczny”).
Typ I - impulsywny charakteryzuje się brakiem stałości emocjonalnej i kontroli popędowej. Dominuje w nim niestałość i zmienność nastroju, drażliwość, skłonność do gniewu i wytwarzania wrogości. Ograniczone przewidywanie konsekwencji zachowań prowadzi do konfliktów.
Typ II - borderline(„pograniczny”) cechuje impulsywność, upośledzenie kontroli popędów, a także zaburzenie obrazu siebie i swoich celów, preferencji, nastawienie wyższościowe i skłonności do manipulacji otoczeniem. Często stwierdza się zaburzenia myślenia, pustkę wewnętrzną, tendencje autodestrukcyjne- samouszkodzenia i próby samobójcze. Zaburzenia afektu mogą mieć charakter depresji lub wybuchów gniewu. Przystosowanie społeczne - szczególnie w zakresie pozycji zawodowej, powierzchownych kontaktów społecznych, itp. jest zazwyczaj pozornie dobre, mimo że zaburzenia te przyczyniają się do wchodzenia w konflikty z otoczeniem.
Należy zawsze wykluczyć w diagnozie nietypowy lub subkliniczny przebieg psychozy, szczególnie schizofrenii lub zaburzeń afektywnych oraz osobowość dyssocjalną.


osobowość histeryczna (histrioniczna), psychoinfantylna

Osobowość histeryczna określana jest jako „niestała emocjonalnie”, manifestuje się płytkością i chwiejnością uczuć, skłonnością do dramatyzowania i teatralności - przesadą w ekspresji emocjonalnej, „odgrywaniem ról” związanym z dążeniem do zwracania na siebie uwagi, tendencją do manipulowania otoczeniem. Osoba taka ma potrzebę uzyskiwania wyrazów uznania, aprobaty i podziwu oraz potrzebę silnych podniet. Nastrój zmienia się szybko, wybuchy gniewu czy rozpaczy przeplatają się np. z radością, nieraz co kilka minut i są na ogół wywoływane przez nieproporcjonalnie błahe okoliczności zewnętrzne. Działania są nieobliczalne i brak im konsekwencji. Widoczna jest trudność pohamowania dążenia do natychmiastowego zaspokojenia potrzeb. Nie uwzględniają potrzeb innych ludzi. Ten rys niedojrzałości, infantylności ujawnia się również w potrzebie uzależnienia się od jakiejś osoby z otoczenia.
Osoby histeryczne mają skłonność do fantazjowania, nieraz uznawanego za prawdę przez samego chorego, mieszają marzenia i realność, częste jest myślenie życzeniowe
i zmienność sądów oraz uleganie wpływom innych ludzi (sugestywność). Zaburzenia te występują równie często u kobiet, jak i u mężczyzn.
Trzeba pamiętać, że cechy osobowości histerycznej, zwłaszcza jeśli wcześniej nie występowały u pacjenta, mogą stanowić wstępny lub poronny obraz kliniczny psychozy.


osobowość anankastyczna (obsesyjno - kompulsyjna)

W tym zaburzeniu dominuje poczucie niepewności, obowiązku i odpowiedzialności, pedantyczność, skrupulatność, drobiazgowość, ostrożność, silne przywiązanie do sztywnych zasad moralnych i prawnych, wysoki stopień samokontroli. Przed każdą kolejną decyzją powstają różne, długotrwałe wątpliwości i wahania, jednak w realizacji podjętych już decyzji taka osoba okazuje się uparta i wytrwała.
Osoba taka ma trudności w zmianie raz określonego kierunku działania nawet wówczas, gdy okazuje się, że decyzja jest błędna. Inne cechy charakterystyczne tego zaburzenia to: zamiłowanie do porządku i dokładności, drobiazgowe sprawdzanie każdej czynność- podobnie jak w nerwicy natręctw. Utrudnia to działanie i sprawia, że w dążeniu do perfekcji nieraz gubi się jego właściwy cel. Na ogół pojawiają się myśli natrętne. Zajmowanie się szczegółami uniemożliwia ogarnięcie całości. Osoby takie w ograniczony sposób angażują się w relacje międzyludzkie. Można przypuszczać, że nadmierna i zbyt drobiazgowa kontrola w tym zaburzeniu stanowi manifestację lęku przed własnymi popędami i impulsami, a zatem obronę przed nimi. Kryje się za tym milczące, nie wyrażone wprost przekonanie, że dopuszczenie do działań zgodnych z tymi popędami doprowadziłoby do nagannych skutków, których jednostka nie mogłaby u siebie tolerować.
obsesje - myśli i wyobrażenia nasuwające się wbrew woli chorego , prowadzące do działań natrętnych - kompulsji


osobowość „lękliwa” (lękowa, unikająca)

W tym zaburzeniu na pierwszy plan wysuwa się ciągłe uczucie napięcia i lęku, niepewność, poczucie niższości i nieatrakcyjności, pragnienie akceptacji i uznania, wrażliwość na odrzucenie i krytykę, ograniczenie więzi społecznych, unikanie działań w związku z przesadną oceną zagrożeń i ryzyka stwarzanego przez codzienne sytuacje życiowe.
Zaburzenia osobowości przypominają więc nerwicowy zespół lękowy, także osobowość schizoidalną. Wymaga to uważnej diagnozy różnicowej.


osobowość zależna (asteniczna, bierna, nieadekwatna, samoponiżająca się, niedostosowana)

W tym zaburzeniu dominuje bierne podporządkowanie się otoczeniu, bezwolne opieranie się na innych osobach oraz nakłanianie ich do podejmowania decyzji, obawa przed porzuceniem przez te osoby. Osoby te cechuje poczucie bezradności i braku kompetencji, bierna uległość wobec autorytetów, brak napędu, aktywności i własnej inicjatywy, łatwa męczliwość. Wahania i wątpliwości przed podjęciem decyzji często paraliżują działanie. Ludzie z taką osobowością są niepewni i nieśmiali w kontaktach społecznych. Duża wrażliwość tych osób, zainteresowania intelektualne i skłonność do introspekcji prowadzą do wycofywania się z kontaktów społecznych i marzycielstwa.

Inne określone zaburzenia osobowości

osobowość niedojrzała

Ludzi z taką osobowością cechuje:
infantylizm (dziecinność), dążenie do natychmiastowego uzyskania przyjemności,
przewaga emocjonalnych aspektów przeżywania i poczucie uprawnienia do ich otwartego wyrażania,
skłonność do fantazjowania,
brak kontroli nad sobą i poczucia odpowiedzialności za siebie.
Osobowość niedojrzałą cechują zachowania, jakich już nie oczekujemy ze względu na wiek biologiczny, są to zachowania charakterystyczne dla wcześniejszego wieku. U osób niedojrzałych badanie EEG często ujawnia istnienie jakichś zaburzeń w czynności bioelektrycznej mózgu.

osobowość narcystyczna

Cechy charakterystyczne:
przesadna, zawyżona ocena własnej wartości i znaczenia,
silna potrzeba uznania i koncentrowania uwagi na sobie,
wykorzystywanie innych ludzi bez zwracania uwagi na ich prawa i odczucia,
często zazdrość i brak empatii.


osobowość bierno - agresywna

Dominująca wrogość wyraża się poprzez rozmaite formy bierności. W zachowaniu na pierwszy plan wysuwa się nieustępliwość i ponurość. Osoby takie czują wrogość do osób, które udzielają im pomocy; wrogość przejawia się w nadąsaniu, uporze, niezadowoleniu, biernym oporze, itp.

osobowość agresywna

Cechy charakterystyczne:
dążenie do dominowania,
drażliwość i wybuchowość, częste wybuchy gniewu,
narzucanie własnych decyzji,
osoby takie, nie proszone, wydają polecenia innym, krytykują istniejący porządek, sprzeciwiają się mu, łatwo podejmują rywalizację.


Trwałe zmiany osobowości nie wynikające z uszkodzenia ani choroby mózgu:

1).trwała zmiana osobowości po przeżyciu katastrofy lub innej sytuacji ekstremalnej (np. klęski żywiołowej)

Należy stwierdzić cechy, których wcześniej nie obserwowano, a mianowicie:
sztywne, niedostosowane zachowania,
upośledzenie funkcjonowania interpersonalnego, społecznego i zawodowego,
wroga lub nieufna postawa wobec otaczającego świata,
wycofanie z życia społecznego,
odczuwanie pustki lub beznadziejności,
stałe uczucie napięcia i rozdrażnienia jako wynik zagrożenia i wyobcowania,
poczucie małej wartości i niski poziom samoakceptacji.

2).trwała zmiana osobowości po chorobie psychicznej

Kryteria diagnostyczne są następujące:
nadmierna zależność od innych oraz postawa roszczeniowa,
przekonanie o zmianie lub stygmatyzacji przez chorobę, prowadzące do niemożności nawiązania czy utrzymania bliskich stosunków z ludźmi oraz do izolacji społecznej,
bierność, ograniczenie zainteresowań i umiejętności wykorzystania czasu wolnego,
stałe narzekanie na różne dolegliwości, idące zazwyczaj w parze ze skargami hipochondrycznymi i przyjęciem roli chorego,
nastrój dysforyczny (reagowanie rozdrażnieniem, złością lub agresją na stosunkowo błahe lub wręcz nieadekwatne bodźce) lub nastrój chwiejny, nie związany ani z obecnym, ani z przebytym zaburzeniem psychicznym,
długotrwałe trudności i problemy z prawidłowym funkcjonowaniem społecznym
i zawodowym.

3).inne trwałe zmiany osobowości (po takich doświadczeniach jak np. zespół przewlekłego bólu, kalectwo czy też utrata osoby bliskiej).


Leczenie zaburzeń osobowości

Podstawową metodą leczenia zaburzeń osobowości jest psychoterapia grupowa i indywidualna, której efektywność ocenia się na około 40 - 64 %. Za najbardziej odpowiednią formę oddziaływań psychoterapeutycznych, bez względu na kierunek teoretyczny, uważa się tzw. psychoterapię wglądową. Psychoterapia jest jedyną przyczynową metodą leczenia. Powinna być wspomagana terapią rodzin lub małżeńską. Pozytywne rezultaty leczenia zależą głównie od dwóch zasadniczych elementów: klinicznej postaci zaburzeń osobowości oraz stopnia trwałości zaburzonych cech osobowościowych, tzn. czy ustępują wraz z wiekiem i doświadczeniem, czy też utrzymują się aż do wieku dorosłego.
Często zdarza się, że pacjenci z zaburzeniami osobowości są leczeni farmakologicznie, podobnie jak chorzy cierpiący na nerwicę. Przy niektórych zaburzeniach osobowości podawane są leki przeciwlękowe, uspokajające i obniżające napięcie, leki psychotropowe.

---