WYKŁAD IV - ZOBOWIĄZANIA.

Temat 1: Źródła zobowiązań.

Zobowiązaniem nazywamy stosunek prawny, w którym jedna ze stron (wierzyciel) może domagać się od drugiej strony (dłużnika) określonego zachowania, czyli świadczenia, a dłużnik powinien świadczenie spełnić. Świadczenie może polegać na działaniu albo na zaniechaniu. Np. zobowiązanie może polegać na sprzedaży nieruchomości gdzie jedna strona musi nieruchomość wydać a druga zapłacić umówioną cenę. Działanie świadczenia też może polegać na tym, że zobowiązujemy się nie zabudowywać pasa naszej nieruchomości (zaniechanie).

W stosunkach zobowiązaniowych wierzycielowi przysługuje określone prawo podmiotowe. Może on domagać się od drugiej strony świadczenia. W przypadku jego nie spełnienia może doprowadzić do przymusowego wyegzekwowania tego świadczenia. Przysługujące wierzycielowi prawo podmiotowe nazywamy wierzytelnością a obowiązek dłużnika - długiem. Osoby fizyczne i prawne odpowiadają za długi swoim majątkiem.

Źródłem zobowiązań mogą być różne zdarzenia prawne:

• umowy,

• czyny niedozwolone,

• bezpodstawne wzbogacenie,

• jednostronne czynności prawne,

• niewykonanie lub nienależyte wykonanie wcześniejszego zobowiązania,

• prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia,

• akty administracyjne.

Umowy. Umowa jest czynnością prawną dwustronną, tzn. taką, w której biorą udział dwie strony. Pozycje strony mogą zajmować niejednokrotnie dwa lub więcej podmioty prawa, np. strona umowy sprzedaży może być kilku współwłaścicieli. Umowa obejmuje zgodny zamiar stron powodujący powstanie, zmianę lub ustanie skutków prawnych.

Umowy są najczęstszym źródłem zobowiązań. Występują szeroko w działalności gospodarczej, dlatego tez zostanie im poświęcony wykład V.

Czyny niedozwolone. Czynem niedozwolonym jest sytuacja, w której zobowiązanie powstaje na skutek szkody wyrządzonej innej osobie, jeżeli ustawa wiąże z danym zdarzeniem obowiązek odszkodowawczy. Czynem niedozwolonym jest zatem zarówno czyn dokonany przez człowieka (czyn świadomy), jak i zdarzenie niezależne od woli człowieka. Zobowiązanie powstaje samoistnie - w chwili zaistnienia czynu niedozwolonego. Nie każdy jednak czyn niedozwolony rodzi natychmiast odpowiedzialność cywilną - czyn taki musi jeszcze spowodować szkodę. Prawodawca definiuje pojęcie szkody jako:

1. uszczerbek materialny, czyli rzeczywista stratę w majątku,

2. krzywdę moralną, czyli szkodę, jako osoba poniosła w swoich dobrach osobistych, takich jak np. cześć czy godność,

3. utracone korzyści, czyli utratę tego, co osoba spodziewała się otrzymać, a czego nie otrzymała w wyniku czynu niedozwolonego.

Na przykład: X kierujący pojazdem mechanicznym, powoduje stłuczkę uszkadzając samochód Y. Szkoda, która powstaje w odniesieniu do Y obejmuje:

• uszczerbek materialny - koszty naprawy,

• utracone korzyści - osoba Y nie mogła przez określony czas korzystać z samochodu, który jako dostawczy stanowił jej źródło utrzymania.

Na skutek czynu niedozwolonego podmiot odpowiedzialny za szkodę wyrządzoną czynem niedozwolonym zobowiązany jest do jej naprawienia. Naprawienie szkody jest istota odpowiedzialności z tytułu czynności niedozwolonych, zwana także odpowiedzialnością deliktową. Cechami charakterystycznymi odpowiedzialności deliktowej są:

1. odpowiedzialność taka powstaje w wyniku dokonania czynu niedozwolonego,

2. odpowiedzialność deliktowa jest niezależna od istniejącego między stronami jakiegokolwiek stosunku prawnego,

3. ciężar udowodnienia osoby odpowiedzialnej za czyn spoczywa na poszkodowanym.

Przesłankami zastosowania odpowiedzialności z tytułu czynu niedozwolonego są zatem:

1. powstanie szkody,

2. zdarzenie, z którym ustawa łączy obowiązek odszkodowawczy oznaczonego podmiotu (czyn niedozwolony),

3. związek przyczynowy między tym zdarzeniem a szkodą.

Obowiązek naprawienia szkody powstaje tylko w przypadku winy danego podmiotu. Wina może być umyślna i nieumyślna.

Z winą umyślną mamy do czynienia w sytuacji, w której sprawca czynu miał świadomość, a zatem wiedział, że jego czyn był naganny. Sprawca takiego czynu zatem dąży do osiągnięcia celu w postaci szkody albo przynajmniej się godzi na zaistnienie takiego skutku.

Wina nieumyślna oznacza, że sprawca - co prawda - przewiduje możliwość wystąpienia szkodliwego skutku, lecz bezpodstawnie przypuszcza, że zdoła go uniknąć albo tez nie przewiduje możliwości wystąpienia tego skutku, choć powinien i może go przewidzieć. Wina nieumyślna występuje zatem w dwu postaciach: niedbalstwa i lekkomyślności.

W naszym przypadku obowiązek odszkodowania za rozbity samochód wystąpi zarówno wtedy gdy sprawca umyślnie rozbił samochód Y jak i w przypadku gdy nieumyślnie, ale bez należytej dbałości prowadził swój samochód.

Zasada winy ma znaczenie podstawowe w systemie prawa polskiego. Zasada ta oznacza następujące rozłożenie ciężaru dowodu:

1. osoba poszkodowana musi udowodnić przesłanki swojego roszczenia, odszkodowawczego, to jest:

1. fakt wystąpienia naruszenia,

2. osobę sprawcy lub osobę odpowiedzialna za czyny sprawcy,

3. winę osoby wskazanej wyżej (to jest winę sprawcy lub winę w nadzorze nad sprawcą)

2. pozwany musi (jeżeli chce się uchylić od obowiązku odszkodowawczego) przeprowadzić dowód na brak cechy winy (np. przesłanką, której udowodnienie zwalnia z odpowiedzialności, jest działanie siły wyższej np. uderzenie pioruna).

W szczególnych przypadkach mamy do czynienia z zasadą ryzyka. Zasada ryzyka oznacza przerzucenie dowodu na drugą stronę postępowania cywilnego. A zatem to nie osoba poszkodowana, ale sprawca czynu musi przeprowadzić dowód, który zwolni go od odpowiedzialności. Od odpowiedzialności z tytułu ryzyka zwalnia dowód na fakt, że:

1. szkoda powstała wskutek siły wyższej

2. szkoda nastąpiła wyłącznie z winy poszkodowanego lub osoby trzeciej, za którą dana osoba nie ponosi odpowiedzialności.

Z tytułu ryzyka odpowiedzialność ponoszą:

1. osoba zajmująca pomieszczenie - za szkodę wyrządzona wyrzuceniem, wylaniem lub spadnięciem jakiegokolwiek przedmiotu z pomieszczenia,

2. samoistny posiadacz budowli - za szkodę wyrządzoną przez zawalenie się budowli lub oderwanie się jej części,

3. prowadzący na własny rachunek przedsiębiorstwo lub zakład wprawiany w ruch za pomocą sił przyrody - za szkodę na osobie lub mieniu, wyrządzona komukolwiek przez ruch przedsiębiorstwa lub zakładu,

4. samoistny posiadacz mechanicznego środka komunikacji poruszanego za pomocą sił przyrody - za szkodę wyrządzona tym pojazdem.

Bezpodstawne wzbogacenie. Bezpodstawnym wzbogaceniem jest sytuacja, w której jedna osoba uzyskuje korzyść kosztem innej osoby bez należytego usprawiedliwienia prawnego. Art. 405 k. c. stwierdza, że ten, kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości.

W sytuacji, w której zaistnieje bezpodstawne wzbogacenie, powstaje obowiązek zwrotu przez osobę wzbogaconą nienależnie uzyskanych korzyści, przy czym obowiązek wydania korzyści obejmuje nie tylko korzyść bezpośrednio uzyskaną, lecz także wszystko, co w razie zbycia, utraty lub uszkodzenia zostało uzyskane w zamian tej korzyści albo jako naprawienia szkody (art.406 k. c.). w sytuacji, w której osoba wzbogacona rozporządziła bezpłatnie korzyścią na rzecz osoby trzeciej, obowiązek wydania korzyści przechodzi na te osobę trzecia (art. 407 k. c.). tak określony obowiązek wydania korzyści lub zwrotu jej wartości wygasa, jeżeli ten, kto korzyść uzyskał, zużył ja lub utracił w taki sposób, że nie jest już wzbogacony, o ile wyzbywając się tych korzyści wzbogacony winien był liczyć się z obowiązkiem ich zwrotu. Osobę wzbogaconą obciąża tutaj dowód na zużycie korzyści. Dowód na istnienie okoliczności wskazujących na bezpodstawność wzbogacenia (a zatem okoliczność, o której wzbogacony powinien wiedzieć i z którą powinien się liczyć) obciąża osobę zubożoną.

Jednostronna czynność prawna. Jednostronną czynnością prawna jest sytuacja, w której podmiot zobowiązuje się świadczyć na rzecz jakiegoś podmiotu, nie oczekując świadczenia wzajemnego z jego strony. Klasycznym przykładem jednostronnej czynności prawnej jako źródła zobowiązań, jest przyrzeczenie publiczne, czyli sytuacja, w której dana osoba, przez ogłoszenie publiczne, przyrzeka nagrodę za wykonanie oznaczonej czynności - osoba ta jest zobowiązana przyrzeczenia dotrzymać (art. 919 k. c.). do ustanowienia zobowiązania wystarczy tutaj samo oświadczenie woli składającego przyrzeczenie. Obowiązek spełnienia zobowiązania powstanie wtedy, gdy inna osoba zachowa się w sposób wskazany w przyrzeczeniu.

Niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania. Niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania jako źródło zobowiązania to sytuacja, w której dłużnik nie wykonując istniejącego zobowiązania lub wykonując je nienależycie, przyczynia się do powstania szkody, którą musi następnie naprawić.

Prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia. Prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia to sytuacja, w której podmiot prowadzi cudzą sprawę, nie mając do tego stosownego tytułu prawnego. Przykładem takiego zobowiązania może być opieka nad cudzym mieszkaniem lub zwierzęciem.

Decyzja administracyjna. Decyzja administracyjna jako źródło zobowiązań straciła w chwili obecnej swoje znaczenie. Instytucja ta istnieje w postaci szczątkowej, wyłącznie w odniesieniu do niektórych kategorii podmiotów publicznych. Indywidualny akt administracyjny musi zawsze mieć wyraźne upoważnienie ustawowe. Przykładem może być wywłaszczenie nieruchomości gdzie ustawa zastrzega, że decyzja o wywłaszczeniu powinna nie tylko ustalać przedmiot wywłaszczenia (skutek rzeczowy), ale i należne odszkodowanie (skutek obligacyjny - zobowiązaniowy).

Temat 2: Wykonanie zobowiązania.

Każde zobowiązanie powinno zostać wykonane zgodnie ze swoją treścią i w sposób odpowiadający jego celowi społeczno - gospodarczemu oraz zasadom współżycia społecznego, a jeżeli istnieją w tym zakresie ustalone zwyczaje - także w sposób odpowiadający tym zwyczajom. Dłużnik zawsze powinien mieć na uwadze uzasadniony interes wierzyciela i starać się wykonać zobowiązanie w ten sposób, by interes wierzyciela został zaspokojony. W taki sam sposób powinien współdziałać przy wykonaniu zobowiązania wierzyciel (art. 345 k. c.). dłużnik obowiązany jest do staranności ogólnie wymaganej w stosunkach danego rodzaju (tzw. należyta staranność) - art. 355 k. c.

Pacta sunt servanta

Zmiana treści zobowiązania może nastąpić tylko za zgodą obu stron. Umów należy dotrzymywać Pacta sunt servanta. Zobowiązanie powinno zostać wykonane w uzgodnionym przez strony terminie. W przypadku gdyby strony terminu nie uzgodniły, dłużnik jest zobowiązany spełnić świadczenie niezwłocznie po wezwaniu go do tego przez wierzyciela (art. 455 k. C.).

Miejsce i sposób wykonania

Zobowiązanie powinno zostać wykonane w uzgodnionym przez strony miejscu. Jeżeli jednak miejsce spełnienia świadczenia nie zostało przez strony oznaczone ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione w miejscu, gdzie w chwili powstania zobowiązania dłużnik miał zamieszkanie lub siedzibę. Jednakże świadczenie pieniężne powinno być spełnione w miejscu zamieszkania lub w siedzibie wierzyciela w chwili spełnienia świadczenia; jeżeli wierzyciel zmienił miejsce zamieszkania lub siedzibę po powstaniu zobowiązania, ponosi spowodowana przez te zmianę nadwyżkę kosztów przesłania. Jeżeli zobowiązanie ma związek z przedsiębiorstwem dłużnika lub wierzyciela, o miejscu spełnienia świadczenia rozstrzyga siedziba przedsiębiorstwa (art. 454 k. c.).

Wyjątkowo Kodeks cywilny dopuszcza zmianę sposobu wykonania zobowiązania - zgodnie z art. 357 k. c. - w przypadku, gdyby z powodu nadzwyczajnej zmiany stosunków spełnienie świadczenia było połączone z nadmiernymi trudnościami albo groziło jednej ze stron rażącą stratą, czego strony nie przewidywały przy zawarciu umowy, sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, oznaczyć sposób wykonania zobowiązania, wysokość świadczenia lub nawet orzec o rozwiązaniu umowy. Rozwiązując umowę sąd może w miarę potrzeby orzec o rozliczeniach stron, kierując się wskazanymi wyżej zasadami. Spełnienie świadczenia przez dłużnika może przybrać postać złożenia tego świadczenia do depozytu sądowego. Takie wykonanie zobowiązania może mieć miejsce w sytuacji , gdy (art. 467 k. c.):

1. wskutek okoliczności, za które nie ponosi odpowiedzialności , nie wie, kto jest wierzycielem, albo nie zna miejsca zamieszkania lub siedziby wierzyciela,

2. wierzyciel nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych ani przedstawiciela uprawnionego do przyjęcia świadczenia,

3. powstał spór, kto jest wierzycielem,

4. z powodu innych okoliczności dotyczących osoby wierzyciela świadczenie nie może być spełnione.

Przepisy innych ustaw takie zachowanie przewidują.

O złożeniu przedmioty świadczenia do depozytu sądowego dłużnik powinien niezwłocznie zawiadomić wierzyciela, chyba że zawiadomienie napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody. Zawiadomienie powinno nastąpić na piśmie. W razie niewykonania tego obowiązku dłużnik jest odpowiedzialny za wynikłą stąd szkodę. Dłużnik może przedmioty złożony do depozytu odebrać w każdej chwili, dopóki wierzyciel nie zażądał wydania przedmiotu świadczenia z depozytu świadczenia (art. 469 k. c.). jeżeli dłużnik odbierze przedmioty świadczenia z depozytu sądowego, złożenie do depozytu uważa się za niebyłe. Ważne złożenie do depozytu sądowego ma takie same skutki jak spełnienie świadczenia i zobowiązuje wierzyciela do zwrotu dłużnikowi kosztów złożenia.

Niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania przez dłużnika powoduje w szczególności:

1. powstanie odpowiedzialności odszkodowawczej,

2. możliwość dokonania przez wierzyciela na koszt dłużnika zakupu takiej samej ilości takich samych rzeczy lub możliwość żądania od dłużnika zapłaty ich wartości,

3. możliwość wykonania zastępczego na rzecz dłużnika,

4. możliwość odstąpienia od umowy,

5. wygaśnięcie zobowiązania.

Obowiązek odszkodowawczy.

Zgodnie z brzmieniem art. 470 k. c. w przypadku niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania powstaje obowiązek odszkodowawczy - dłużnik obowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. Przepis ten formułuje zatem następujące przesłanki odpowiedzialności dłużnika:

1. musi zaistnieć szkoda po stronie wierzyciela (należy tutaj przypomnieć, że szkoda w rozumieniu prawa cywilnego zawiera trzy elementy: uszczerbek majątkowy, utracone korzyści oraz krzywdę moralną),

2. szkoda musi zostać spowodowana faktem niewykonania lun nienależytego wykonania zobowiązania, przy czym między tym niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem a szkoda powinien istnieć związek przyczynowo - skutkowy.

Omawiania zasada oznacza, że dłużnik ponosi odpowiedzialność tylko za skutki takiego niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, które spowodowane było jego działaniem lub zaniechaniem. Dłużnik poniesie także odpowiedzialność za niezachowanie należytej staranności, chyba że przepis ustawy stanowi inaczej albo z czynności prawnej wynika inne zastrzeżenie. Prawodawca wskazał w art. 473 k. c., że dłużnik może rozszerzyć swoją odpowiedzialność za niewykonanie lub za nienależyte wykonanie zobowiązania także na okoliczności, za które z mocy ustawy odpowiedzialności nie ponosi. Tak określona odpowiedzialność jest odpowiedzialnością odszkodowawczą, to znaczy dłużnik zobowiązany jest do zapłacenia odszkodowania, celem naprawienia szkód, które poniósł wierzyciel.

Prawodawca przewidział w Kodeksie cywilnym sytuacje, w której świadczenie stało się niemożliwe do wykonania skutkiem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi - zgodnie z art. 475 par. 1 k. c. zobowiązanie wówczas wygasa. Należy tutaj zaznaczyć, że niemożliwość wykonania zobowiązania musi powstać już w trakcie trwania zobowiązania i być spowodowana przyczynami niezależnymi od dłużnika. Warto tutaj podkreślić, że w tej sytuacji nie powstaje obowiązek odszkodowawczy, skoro brak jest podstaw do jego dochodzenia od dłużnika.

Jeżeli niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania zostało spowodowane przyczynami, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi, wówczas należy mówić o opóźnieniu dłużnika. W przypadku opóźnienia w spełnieniu świadczenia wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi (art. 481 par. 1 k. c.).

W sytuacji jednak, gdy niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania zostało spowodowane przyczynami, za które dłużnik ponosi odpowiedzialność, wówczas należy wskazać na zwłokę dłużnika. W przypadku zwłoki dłużnika wierzyciel może:

1. żądać wykonania zobowiązania (art.477 k. c.),

2. żądać naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki (art. 477 k. c.),

3. w przypadku, gdy wskutek zwłoki dłużnika świadczenie utraciło dla wierzyciela całkowite lub w przeważającym stopniu znaczenie - świadczenia dłużnika nie przyjąć i żądać naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania (art. 477 par. 2 k. c.).

4. jeżeli przedmiotem świadczenia jest określona ilość rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku - nabyć na koszt dłużnika taka samą ilość rzeczy albo żądać od dłużnika zapłaty ich wartości (art. 479 k. c.). w tym przypadku wierzyciel dodatkowo ma możliwość wystąpienia z roszczeniem o naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki. Jeżeli przedmiotem świadczenia jest rzecz oznaczona co do tożsamości, dłużnik będący w zwłoce odpowiedzialny jest za utratę lub uszkodzenie przedmiotu świadczenia, chyba że utrata lub uszkodzenie nastąpiłoby także wtedy, gdyby świadczenie zostało spełnione w czasie właściwym. Oznacza to znaczne rozszerzenie jego odpowiedzialności (także na sytuacje, w których - gdyby świadczenie zostało prawidłowo spełnione - nie poniósłby żadnej odpowiedzialności) poprzez znaczne ograniczenie przesłanek zwalniających dłużnika od odpowiedzialności - w art.478 k. c. prawodawca przewidział, że utrata lub uszkodzenie nastąpiłoby także wtedy, gdyby świadczenie zostało spełnione w czasie właściwym,

5. jeżeli zobowiązanie polega na czynieniu - żądać upoważnienia przez sąd do wykonania czynności na koszt dłużnika. W takiej sytuacji wierzyciel zachowuje prawo do wystąpienia z roszczeniem o naprawienie szkody (art. 480 par. 1 k. c.),

6. jeżeli zobowiązanie polega na zaniechaniu - żądać upoważnienia przez sąd do usunięcia na koszt dłużnika wszystkiego, co dłużnik wbrew zobowiązaniu uczynił. Także i w tym przypadku wierzyciel może dodatkowo wystąpić z roszczeniem o naprawienie szkody (art. 480 par. 2 k. c.),

7. tylko w przypadkach nagłych - wykonać bez upoważnienia sądu czynność na koszt dłużnika lub usunąć na jego koszt to, co dłużnik wbrew zobowiązaniu uczynił (art. 480 par. 3 k. c.). Wierzyciel zachowuje troszczenie o naprawienie szkody.

W sytuacji, w której wierzyciel, bez uzasadnionego powodu bądź uchyla się od przyjęcia zaofiarowanego świadczenia, bądź odmawia dokonania czynności, bez której świadczenie nie może być spełnione, bądź oświadcza dłużnikowi, że świadczenia nie przyjmie mamy do czynienia ze zwłoką wierzyciela. W przypadku zwłoki wierzyciela dłużnik może żądać naprawienia wynikłej stąd szkody; może również złożyć przedmiot świadczenia do depozytu sądowego (art. 486 k. c.).

Kary umowne.

Szczególną sytuacją w zakresie skutków niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania jest zagadnienie kary umownej. Karą umowną jest suma pieniężna, jaką strona zobowiązania musi zapłacić drugiej stronie w przypadku wystąpienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego (art. 483 par. 1 k. c.). Celem tak określonej kary umownej jest naprawienie szkody. Obowiązek zapłaty kary umownej musi wynikać z zastrzeżenia umownego, a zatem ustanowienie kary umownej wynika z woli stron umowy, nie z przepisów prawa. Oznacza to, że dłużnik nie może bez zgody wierzyciela zwolnić się z zobowiązania przez zapłatę kary umownej. W przypadku zastrzeżenia w umowie możliwości zastosowania kary umownej strona poszkodowana może żądać jej wypłacenia w wysokości zastrzeżonej na ten wypadek, bez względu na wysokość poniesionej szkody. Żądanie odszkodowania przenoszącego wysokość zastrzeżonej kary nie jest dopuszczalne, chyba że strony inaczej w umowie postanowiły. Jeżeli jednak zobowiązanie zostało w znacznej części wykonane, dłużnik może żądać zmniejszenia kary umownej; to samo dotyczy wypadku, gdy kara umowna jest rażąco wygórowana (art. 484 par. 2 k. c.). Zobowiązania mogą również wygasać w ustawowo przewidzianych przypadkach. Najczęściej spotykane to: złożenie do depozytu sądowego, zwolnienie z długu, rozwiązanie umowy, niemożność świadczenia, spełnienie celu umowy, śmierć wierzyciela i upływ terminu.

Potrącenie (art. 498 k. c.) jest to sytuacja, w której dwie strony zobowiązania są wobec siebie zarówno dłużnikiem, jak i wierzycielem, a jedna z nich zamiast spełnić swoje świadczenie umarza je, zaliczając świadczenie drugiej strony na poczet swoje należności. Potracenie może nastąpić, jeżeli przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku, a obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone przed sadem lub przed innym organem państwowym. Wskutek potracenia obie wierzytelności umarzają się nawzajem do wierzytelności niższej. Potrącenia dokonywa się przez oświadczenie złożone drugiej stronie. Oświadczenie ma moc wsteczną od chwili, kiedy potrącenie stało się możliwe (art. 499 k. c.). Potrącenie nie dotyczy (art. 505 k. c.):

1. wierzytelności nie ulegają zajęciu,

2. wierzytelności o dostarczenie środków utrzymania,

3. wierzytelności wynikających z czynów niedozwolonych,

4. wierzytelności, co do których potracenie jest wyłączone przez przepisy szczególne.

Ze złożeniem rzeczy do depozytu sądowego mamy do czynienia w sytuacji, w której dłużnik nie mogąc prawidłowo spełnić świadczenia, uwalnia się od długu oddając rzecz do depozytu sądowego. Zobowiązanie dłużnika wówczas wygasa.

Zwolnienie z długu (art. 508 k. c.) jest prawem wierzyciela, który może umorzyć zobowiązanie bez uzyskania świadczenia dłużnika. Przesłankami zaistnienia zwolnienia są: wyraźne oświadczenie woli wierzyciela o zwolnieniu dłużnika i tak samo wyraźne oświadczenie woli dłużnika o tym, że to zwolnienie przyjmuje. Mając do czynienia z podobną sytuacją należy pamiętać o pisemnej formie zwolnienia.

Strony umowy mogą w każdej chwili uzgodnić rozwiązanie umowy, bez negatywnych skutków dla siebie. Musi to być jednak zgodna wola stron.

Jeżeli świadczenie w trakcie trwania stosunku zobowiązaniowego stało się niemożliwe do wykonania (ale tylko wskutek okoliczności, za które dłużnik nie odpowiada), zobowiązanie wówczas wygasa.

Jeżeli cel stosunku zobowiązaniowego został osiągnięty, stosunek między stronami wygasa. Przykładem będzie tutaj sytuacja, w której dłużnik zobowiązany jest nauczyć swojego kontrahenta gry na gitarze. Z chwilą osiągnięcia celu stosunek zobowiązaniowy wygasa.

Śmierć strony zobowiązania powoduje jego wygaśnięcie, jeżeli świadczenia nie może odebrać lub wykonać inna osoba, jeżeli wykonanie przez inną osobę byłoby sprzeczne z treścią zobowiązania, z jego celem lub z przepisem ustawy. Na przykład: X zobowiązał się namalować portret Y, ale umarł przed namalowaniem.

Zobowiązanie wygasa także na skutek upływu terminu, na jaki zostało zawarte. Ten sposób wygaśnięcia zobowiązania dotyczy tylko zobowiązań ciągłych. Na przykład umowa najmu zawarta na 10 miesięcy, umowa zlecenia zawarta na 2 tygodnie, itd.

WYKLAD IV - PYTANIA KONTROLNE

1. Co to jest zobowiązanie?

2. Wymień źródła zobowiązań?

3. Na czym może polegać zobowiązanie?

4. Co to jest wina umyślna i nieumyślna?

5. Co to są czyny niedozwolone?

6. Na czym polega zasada pacta sunt servanta?.

7. Jak wykonane powinno być zobowiązanie?

8. W jakich okolicznościach wygasa zobowiązanie?

9. Kto jest wierzycielem a kto dłużnikiem w stosunku zobowiązaniowym?

10. Jakie są skutki niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania?
    

---