Promocja zdrowia wykład 10.10.2009 dr Przybek-Mita

Definicja zdrowia

• zdrowie jako dobro społeczne i indywidualne

• jest to brak choroby - stan przeciwny chorobie

Definicja choroby

• jest to stan upośledzenia różnych funkcji organizmu, stan upośledzenia i dyskomfortu

Zdrowie / choroba - problemy

• wczesne bezobjawowe fazy choroby

• graniczne wyniki badań

• niewielkie odchylenia od stanu normalnego jak: niewielka wada wzroku, nieznaczna nerwica

Hipokrates - ojciec medycyny europejskiej

Zdrowie - dobre samopoczucie

Choroba - złe samopoczucie - zależą od równowagi między tym co nas otacza a nami. Zewnętrzna równowaga miedzy człowiekiem a środowiskiem.

Dobre samopoczucie - subiektywnie i obiektywnie oceniane.

Kartezjusz - twórca mechanistycznego widzenia świata i człowieka

Organizm człowieka to skomplikowana precyzyjna maszyna biologiczna. Stan choroby to konieczność naprawienia uszkodzonej części.

Implikacje - szybki rozwój nauk ścisłych, duży potęp techniczny w medycynie, wykorzystywanie metod analitycznych w badaniach ciała człowieka.

Postrzeganie człowieka jako zbudowanego z części prowadzi za sobą konsekwencje w postaci zbyt dużej ilości przyjmowanych leków a w konsekwencji problemy z wątrobą, co w rezultacie prowadzi do nawarstwiania się problemów zdrowotnych.

WHO (1946 r)

Zdrowie to kompletny fizyczny, psychiczny, społeczny dobrostan a nie tylko brak choroby lub kalectwa.

Istotę zdrowia wyrażają dwa ogólne pojęcia

• dynamiczna równowaga

• potencjał zdrowotny

Dynamiczna równowaga dotyczy sfer: fizycznej, psychicznej, społecznej. Zaburzenie równowagi jednej z nich będzie rzutować na pozostałe.

Warunkiem utrzymania równowagi jest potencjał zdrowotny właściwy zarówno dla samego człowieka jak i jego środowiska.

BRCA 1, BRCA2 - geny odpowiedzialne za raka sutka i jelita grubego.

Wartość definicji WHO

Z punktu wymogów metodologicznych jest ograniczone w odniesieniu do pomiarów stanu zdrowia (jakie kryteria należałoby przyjąć do tego pomiaru). Definicja ta jest swego rodzaju postulatem mówiącym jak powinien wyglądać stan zdrowia. Jest konstrukcja typu idealnego. Jest definicja pozytywną czyli definiuje zdrowie a nie chorobę. Pokazuje wieloaspektowość zjawiska zdrowia (psychiczny, społeczny, biologiczny itd.).

Inne definicje zdrowia

• zdolność do normalnego funkcjonowania organizmu, mając na względzie wszystkie jego organy i funkcje. Zdolność adaptacji człowieka do różnych warunków biopsychospołecznych

• potencjał fizyczny i psychiczny dający możliwość rozwijania aktywności

• wyraz równowagi i harmonii możliwości fizycznych, psychicznych, społecznych.

Uwagi

• Inne wymogi wobec normalnego funkcjonowania organizmu w zależności od wieku, płci itd.

• Inną treść niesie zdolność adaptacji w bogatym lub biednym środowisku.

Wnioski

Istnieje wielka złożoność pojęć zdrowia i choroby, jako zjawisk biologicznych i społecznych. Duże trudności metodologiczne w ścisłym zdefiniowaniu tych pojęć. Definicja zdrowia powinna być zbudowana tak by służyć dla wielu przedsięwzięć np. przegranie walki z określoną chorobą.

WHO to definicja, która traktuje o wielowymiarowości uwarunkowań zdrowotnych. Jest definicja funkcjonalną tym samym bardziej przydatną.

Zdrowie społeczeństwa (zbiorowości) - można badać i oceniać tylko pośrednio głównie przy wykorzystaniu metod epidemiologicznych.

Podstawowe znaczenie przy ocenie zbiorowości maja mierniki

• negatywne - chorobowość, zachorowalność, średnie trwanie życia itd.

• pozytywne - uwzględniając jakość życia

Mierniki zdrowia są niezbędne dla porównania pomiędzy populacjami w celach planistycznych a także szacowania trendów dotyczących zdrowotności społeczeństwa.

Współczesne pojęcie systemu ochrony zdrowia jest konsekwencją globalnej koncepcji zdrowia, która zostala podana w 1974r przez M. Lalonda (kanadyjski minister zdrowia).

Według jego raportu na zdrowie wpływają:

• styl życia - wzór konsumpcji, zatrudnienie, czynniki ryzyka zawodowego

• czynniki środowiskowe - socjalne, fizyczne, psychiczne

• czynniki biologiczne - cechy wrodzone, dojrzewanie, starzenie

• ochrona zdrowia - w jakim stopniu system organizacji opieki zdrowotnej wpływa na zdrowie ludzi

Według G.E.A DEVERA nakłady finansowe nie są adekwatne do ich potencjalnego wpływu na rzeczywisty stan zdrowia populacji.

• system opieki zdrowotnej pochłania aż 90% z całkowitych nakładów na ochronę zdrowia, a ma tylko 10% wpływ na obniżenie umieralności

• nakłady na kształtowanie stylów życia i edukacje zdrowotną pochłaniają zaledwie 1,5% nakładów a mają 40% wpływ na obniżanie umieralności

• nakłady finansowe na ochronę środowiska naturalnego człowieka 1,5% a maja 20% wpływ na redukcję umieralności

• wydatki na biologie człowieka jak; badania genetyczne, poradnie małżeńskie itd., wynoszą 7% a maja 30% wpływ na redukcję umieralności.

WHO, Rada Europy, Wspólnota Europejska podejmują działania kształtujące style życia oraz działania proekologiczne kosztem medycyny naprawczej. W coraz większym stopniu angażowane są instytucje z poza systemu opieki zdrowotnej.

PROMOCJA ZDROWIA wykład 08.11.09 dr Przybek-Mita

Definicja europejska:

Promocja zdrowia jest procesem umożliwiającym każdemu człowiekowi zwiększenie oddziaływania na własne zdrowie, w sensie jego poprawy i utrzymaniu

Definicja amerykańska:

Promocja zdrowia jest połączeniem działań edukacyjnych oraz różnego rodzaju wsparcia: środowiskowego, społecznego, politycznego, ekonomicznego i prawnego, sprzyjających zdrowiu.

• Celem promocji zdrowia jest pomnażanie rezerw i potencjału zdrowotnego ludzi

• Ałma-Ata - 1977r.

Po raz pierwszy pojawiło się oficjalnie określenie - „promocja zdrowia” w dokumencie Zgromadzenia WHO:

„Zdrowie dla wszystkich”

- zdrowie nie powinno być przywilejem lecz prawem dla wszystkich ludzi naszego globu, a rządy poszczególnych krajów powinny stworzyć do tego warunki

• Karta Ottawska - 1986r.

Na I Międzynarodowej Konferencji Promocji Zdrowia określono 5 celów strategicznych promocji zdrowia:

1. budowie polityki zdrowia publicznego

2. tworzenie środowisk wspierających

3. rozwój umiejętności indywidualnych

4. wzmacnianie działań społecznych

5. reorientacja systemu opieki zdrowotnej

• Polska - 1992r.

- Pierwsza Krajowa Konferencja Promocji Zdrowia

Edukacja zdrowotna:

- trwały stan uczenia się, który umożliwia ludziom indywidualnie oraz grupie, podejmowanie dobrowolnych decyzji w zakresie modyfikowania zachowania i zmiany warunków środowiskowych w sposób, który przyczynia się do wzmocnienia zdrowia.

Cechy:

• zmiana sposobu myślenia o zdrowiu w sensie jego promowania

• zwiększenie skuteczności oddziaływania i kontroli nad własnym zdrowiem

• Promocja zdrowia jest problemem bardziej złożonym niż edukacja zdrowotna.

• Edukacja zdrowotna jest pojęciem szerszym od pojęcia wychowanie zdrowotne, gdyż dotyczy nie tylko podmiotu wychowania (ludzi) ale również środowiska, w którym oni żyją i trwają.

Wychowanie zdrowotne = oświata sanitarna =

oświata zdrowotna = wychowanie higieniczne

Wychowanie zdrowotne to:

• całościowa, dojrzała postawa wobec zdrowia

• kultura życia codziennego, której podstawą jest szeroko pojęta higiena (osobista, żywienia, pracy, wypoczynku, psychiczna)

Szczeble wychowania zdrowotnego wg Demela:

• małego dziecka (heteroedukacja) - mycie się, mycie rąk, owoców, itp.

• okresu pokwitania (autoedukacja) - zainteresowanie własnym ciałem, wyglądem, sprawnością, wiedzą o własnym organizmie

• okresu dojrzałego (heteroedukacja odwracalna) - wychowanek zaczyna sam wychowywać innych

Wychowanie zdrowotne

= uczenie ludzi jak mogą modyfikować swoje zachowanie (w celu wzmocnienia zdrowia)

Edukacja zdrowotna

= ................................................................................................... + (oraz) zmieniać warunki środowiskowe (................................................)

Promocja zdrowia

= ...................................................................................................... + ..............................

..................................... + połączone z wsparciem: środowiskowym, społecznym, politycznym, ekonomicznym i prawnym (.......................................................)

Profilaktyka

Profilaktyka czyli prewencja - to działanie zapobiegawcze, głównie medyczne, skierowane przeciwko chorobom.

UWAGA!

- Promocja Zdrowia - to działanie w kierunku zachowania zdrowia

Różnice między prewencją a promocją zdrowia

Podejście prewencyjne:

• Punkt wyjścia - Choroba

• Cel - Uniknięcie choroby

• Grupa oddziaływania - Grupa szczególnego ryzyka

Podejście promocyjne:

• Punkt wyjścia - Zdrowie

• Cel - Pomnażanie rezerw i potencjału zdrowia

• Grupa oddziaływania - Cała populacja

Podział prewencji:

1. Prewencja Pierwotna - I stopnia - starania zmierzające do zmniejszenia prawdopodobieństwa zachorowalności poprzez przeciwdziałanie szkodliwym warunkom, zanim będą zdolne wywołać chorobę.

2. Prewencja Wtórna - II stopnia - stosowana jest, gdy wykryte zostaną wczesne symptomy choroby. Jej celem jest powstrzymanie choroby.

3. Prewencja III stopnia - ma na celu zapobieganie skutkom choroby oraz przeciwdziałanie jej nawrotom. Ma zminimalizować ewentualne powikłania choroby.

Cele promocji zdrowia

Ważnymi celami promocji zdrowia są:

• Podnoszenie świadomości jednostkowej i społecznej zdrowia

• Umożliwienie człowiekowi kontroli nad zdrowiem i udziału w realizacji celów zdrowotnych

• Rozwój i wzmacnianie zasobów zdrowotnych tkwiących w jednostce i jej środowisku

Modele promocji zdrowia

• Model przekonań zdrowotnych

• Teoria planowanego działania

• Model uwarunkowań zdrowotnych promujących zdrowie

Model przekonań zdrowotnych

nacechowany na zapobieganie chorobie i wczesne jej wykrywanie, bardziej prewencja niż promocja

Teoria planowanego działania

Bezpośrednim czynnikiem poprzedzającym zachowanie zdrowotne jest intencja, na którą się składają:

• Indywidualna postawa wobec zachowania

• Spostrzegane normy społeczne (oczekiwania innych i motywacja do postępowania zgodnie z tymi oczekiwaniami)

• Spostrzegana kontrola behawioralna: przeszłe doświadczenia i spostrzegana zdolność do pokonania przeszkód

Model uwarunkowań zdrowotnych promujących zdrowie

• Przekonania zdrowotne, tj. ocena samoskuteczności w stosowaniu praktyk prozdrowotnych i pozytywny stosunek do siebie

• Właściwości dyspozycyjne, na które składają się ogólne poczucie skuteczności, styl radzenia sobie ze stresem skoncentrowanym na unikaniu lub na zadaniu.

OSOBOWOŚĆ a ZDROWIE

• Osobowość t względnie trwała organizacja charakteru, temperamentu i intelektu oraz konstrukcji fizycznej człowieka, która determinuje sposób przystosowania się jednostki do otoczenia

• Człowiek, w określonej osobowości, będąc w konkretnej sytuacji, spostrzega i ocenia dla siebie sposób

• Istotny jest wzór reakcji

• Wydarzenia stresujące mogą być w swych skutkach nie tylko negatywne ale i pozytywne

• Style radzenia sobie wpływają na podatność układu odpornościowego na zmianę

• Poddawanie się w trudnych sytuacjach, odczuwane jako bezradność i beznadzieja

• Poczucie zdrowia wpływa na nasz obraz siebie (samoocena wysoka, siła ego)

EMOCJONALNOŚĆ a ZDROWIE

• Neurotyzm (cecha lęku) - wpływa znacząco na zdrowie

• Chwiejna emocjonalność - mniejsza odporność na stres, co sprzyja rozwojowi chorób

• Nastrój (optymiści łatwiej radzą sobie z chorobą niż pesymiści)

• Nierozwiązane konflikty z rodzicami i innymi ważnymi osobami

• Lęk oraz zachowania lękowe (napięcie i obawa)

• Wrogość (gniew i chęć ranienia innych)

• Apatia (brak pasji i emocji oraz ich stłumienie) powoduje, że życiem kieruje przypadek

• Entuzjazm - ciekawość, zainteresowanie, potrzeba poznania świata - powoduje poczucie szczęścia, chęć pomagania innym, radzenie sobie z wyzwaniami, czujność, wrażliwość, wigor, dobre samopoczucie.

PROCESY POZNAWCZE a ZDROWIE

• Poczucie samoskuteczności. Im bardziej wierzę, że mam wpływ na rozwój wydarzeń, tym bardziej wpływam na zdrowie

• Oczekiwania i nastawienie (nadzieja)

REAKCJA SPOŁECZEŃSTWA a ZDROWIE

• Kompetencje społeczne są czynnikiem buforowym

• Asertywność

• Wsparcie uwalnia od stresu w okresie kryzysu, przyspiesza przystosowanie do choroby i wyzdrowienie, sprzyja doznaniu uczuć pozytywnych

• Samotne życie a schorzenia

Osobowość sprzyja utrzymaniu zdrowia

• Twardość osobowościowa

• zaawansowanie

• kontrola

• wyzwanie

• Poczucie koherencji (sposób patrzenia na świat)

• zrozumiałość zdarzeń

• zaradność (sterowność) pod kontrolą siebie i „innych uprawnionych”

• sensowność

• Duchowość to wykroczenie poza aktualne doświadczenie „ja” w kierunku rozwoju osobistego. Istoty wyższej lub w kierunku innej osoby

ZŁOŻONE WZORY ZACHOWAŃ I OSOBOWOŚCI

WPŁYWAJĄCE NA ZACHOROWANIE

Style zachowania a choroby:

• Wzór zachowania A

• Wzór zachowania C

• Wzór zachowania D

• Zespół psychosomatyczny

Istnieje jeszcze wzór zachowania B, który jest wzorem najbardziej pozytywnym, osoby takie rzadko chorują.

Wzór zachowania A charakteryzuje:

• Nadmierna ruchliwość, pośpiech, coraz więcej zajęć w coraz krótszym czasie

• Niekiedy agresywność i rywalizacja

• Utrzymująca się wrogość zrodzona z nadmiernego współzawodnictwa

• Nadmierna chęć odniesienia sukcesu i kontroli każdego aspektu życia

• Ciężka praca z nie przyznawaniem się do zmęczenia wraz z wrogością

Wzór zachowania A predysponuje do:

• Choroby niedokrwiennej serca

• Innych chorób układu krążenia

• Różnych dolegliwości układu trawiennego i innych narządów

• Immunosupresji lub immunostymulacji (choroby reumatologicznej)

Wzór zachowania B jest charakterystyczny dla:

• osób łagodnych, potrafiących się odprężyć, otwartych i przyjacielskich

• Nie spieszących się

• Łatwiej poddających się wymogom życia

Wzór zachowania C cechuje osoby:

• Zależna i uległe

• Skłonne do poświęceń kosztem siebie

• Tłumiące swoje uczucia

• Samotników (zwłaszcza w stanie po stracie „obiektu miłości”), z poczuciem bezradności i beznadziejności

Wykazują one większą skłonność do występowania chorób nowotworowych.

Wzór zachowania D charakteryzuje:

• Tendencja do doświadczenia negatywnych emocji - depresji, lęku, gniewu lub wrogości

• Tendencja do wycofywania się, czyli unikają stylu kontaktowania się, unikania potencjalnego niebezpieczeństwa

Zwiększa on niebezpieczeństwo wystąpienia choroby wieńcowej serca oraz choroby nowotworowej, powiązane jest z poczuciem lęku i depresji.

Zespół psychosomatyczny

• Charakteryzuje osoby z chorobą wrzodową i nadciśnieniem tętniczym

• Tworzą go: silna postawa obronna, tendencja do autokrytycyzmu, duża samokontrola, zaufanie do siebie i silna potrzeba osiągnięć, wytrwałości, porządku i dominacji oraz rozumienia siebie i innych, opiekowania się innymi

Zachowaniu zdrowia sprzyja

• W zakresie obrazu siebie:

• Dbanie o rozwój i doskonalenie samego siebie przez całe życie

• Podchodzenie do tego, co niesie życie z poczuciem humoru

• Zaufanie do siebie, dobry obraz siebie i samoakceptacja

• Poczucie godności i sensu życia, poczucie spójności i koherencji

• Rozwój życia duchowego: modlitwa i medytacja

• W zakresie emocji:

• Równowaga emocjonalna i fizjologiczna oraz umiejętność przywracania homeostazy emocjonalnej

• Nie wybuchanie gniewem oraz nie popadanie w apatię i depresję

• Nie tłumaczenie emocji, lecz otwarte ich wyrażanie

• Optymistyczne i z nadzieją podchodzenie do trudności

• W zakresie myślenia:

• Poczucie i oczekiwanie samoskuteczności

• Poczucie kompetencji społecznej

• Zdolność do odnalezienia sensu w kryzysie

• Poczucie kontroli nad swoim życiem

• Interpretowanie tego, co niesie życie drugim człowiekiem

• W zakresie relacji społecznych:

• Utrzymywanie i podtrzymywanie głębokich więzi z innymi

• Umiejętność dawania i brania wsparcia

• Zażyłość społeczna, posiadanie rodziny, przyjaciół i bliskiego partnera

• Bycie akceptowanym

• W zakresie zachowania:

• Zdrowy styl życia: dieta, aktywność fizyczna, nie uleganie nałogom, zdrowe nawyki

• Szerokie zainteresowania oraz chęć angażowania się w działanie i na rzecz posiadanych ideałów

• Zaangażowanie w wykonywaną pracę

• Wytrwałość i estetyczność w działaniu

• Niefrasobliwość, czyli umiejętne dbanie o swoją wygodę i wyrozumiałość do siebie, humor

• Korzystanie z technik psychologicznych (wizualizacji, relaksacji)

EDUKACJA RODZINY W ZAKRESIE ZDROWEGO STYLU ŻYCIA

Założenia działalności promocyjnej i profilaktycznej

1. Choroba jest wynikiem oddziaływania konkretnych czynników, które można zidentyfikować

2. Czynnikom tym, można przeciwdziałać, mogą one podlegać modyfikacji, ograniczeniu i likwidacji

3. Przeciwdziałanie, ograniczenie, czy likwidacja tych czynników jest w stanie skutecznie do niej nie dopuścić lub ograniczyć jej rozmiar i skutki

4. Najbardziej skuteczne są zidentyfikowane działania skierowane na człowieka, grupę społeczną, rodzinę

Identyfikacja czynników prozdrowotnych lub stanowiących zagrożenia

1. Czynniki podlegające znacznej bezpośredniej modyfikacji

2. Czynniki podlegające częściowej modyfikacji, do których należą: sytuacja bytowa rodziny, konflikty, nieprawidłowe wzajemne relacje, utrwalone postawy negatywne wobec członków rodziny

3. Czynniki nie podlegające modyfikacji przez działalność pielęgniarki, gdyż dotyczą faktów wcześniej zaistniałych, związanych ze stałymi cechami rodziny

Postawa prawidłowego żywienia

• Żywność urozmaicona, składająca się z wielu produktów

• Posiłki spożywane regularnie, bez nadmiernego pośpiechu i zbyt długich przerw między posiłkami

• Wartość energetyczna dziennych racji pokarmowych powinna warunkować utrzymanie należytej masy ciała

• Procentowy stosunek - białek : tłuszczów : węglowodanów pokrywających dzienne zapotrzebowanie energetyczne powinien wynosić - 15-20% : 30% : 50-55%

• Posiłki powinny zawierać odpowiednią ilość skrobi i włókien pokarmowych, soli mineralnych i witamin, a nie zawierać zbyt dużej ilości soli kuchennej

Zdrowe żywienie

Do najczęściej spotykanych błędów żywieniowych, które zwiększają ryzyko powstawania odległych ujemnych skutków zdrowotnych należą:

• Nieprawidłowe żywienie kobiet w okresie poprzedzającym ciążę

• Wadliwe żywienie kobiet w trakcie ciąży

• Nie zachowywanie zasady wyłącznego karmienia piersią w pierwszych sześciu miesiącach życia

• Nadmierna w stosunku do zachowania ilość energii pobierana z pożywieniem

• Zbyt wysoki odsetek energii pochodzącej z tłuszczów ogółem i nieprawidłowa jej struktura

• Nadmierna ilość w pożywieniu: cholesterolu, soli kuchennej, alkoholu

• Niedostateczna ilość w pożywieniu: wapnia, żelaza, jodu i innych składników mineralnych oraz niektórych witamin i białka

• Zbyt niskie spożycie składników pożywienia o działaniu antyoksydacyjnym (herbata zielona, pomidory, marchewka - żółte i zielone owoce i warzywa)

• Zbyt wysoki udział żywności pochodzenia zwierzęcego w codziennym pożywieniu, głównie ludności dorosłej

• Znaczne rozpowszechnienie niekorzystnych dla zdrowia technik kulinarnych

Nieprawidłowe żywienie kobiet w okresie poprzedzającym ciążę:

• Niedobór witamin i soli mineralnych oraz innych składników odżywczych

• Nadwaga ciężarnych

• Stosowanie diet, przyjmowanie leków hormonalnych oraz stosowanie używek

Wadliwe żywienie kobiet w ciąży:

• Ma wpływ na ujawnienie się u dzieci po urodzeniu lub w późniejszym okresie stałych zmian w metabolizmie cholesterolu

• Używki oraz leki w czasie ciąży

• Nieracjonalne żywienie w czasie ciąży zwiększa ryzyka przedwczesnego porodu, niskiej masy urodzeniowej dziecka oraz niedokrwistości i nadciśnienie u ciężarnej

• Nadużywanie alkoholu zwiększa ryzyko poronień, odklejenia się łożyska i niskiej masy urodzeniowej dziecka

• Kawa, herbata, napoje typu „Cola” spożywane w dużych ilościach „wypłukują” z organizmu witaminy z grupy B, witaminy z grupy C oraz składniki mineralne, tj. wapń, potas, magnez, cynk

Nadmierna w stosunku do zapotrzebowania ilość energii pobierana z pożywienia:

• Prowadzi do nadwagi i otyłości oraz zaburzeń gospodarki tłuszczowej w organizmie

• Jest czynnikiem wstawania wielu chorób

BMI - ocena masy ciała

• 18,5 - 24,9 - prawidłowa masa ciała

• 25 - 29,9 - nadwaga

• 30 - 39,9 - otyłość

• powyżej 40 - otyłość olbrzymia

- nadwaga i otyłość są spowodowane nadmiarem ilości pożywienia oraz nieprawidłową wartością energetyczną poszczególnych posiłków.

Zbyt wysoki odsetek energii pochodzącej z tłuszczów ogółem i nieprawidłowa struktura jej pochodzenia

• Energia pochodząca z tłuszczu w polskiej populacji przekracza 35%

• Zbyt wysoki odsetek energii z nasyconych kwasów tłuszczowych (masło, śmietana, tłuste gatunki mięs, wędliny, tłusty drób, tłuste produkty nabiałowe), spożywane w nadmiarze podnoszą poziom cholesterolu całkowitego i LDL, a także trójglicerydów; sprzyjają również zwiększonej krzepliwości krwi oraz zwiększają ryzyko rozwoju nowotworów jelita grubego, piersi u kobiet i gruczołu krokowego u mężczyzn

Niedobór nienasyconych kwasów tłuszczowych

• Wielonienasycone kwasy tłuszczowe - kwasy omega-6 (olej kukurydziany, słonecznikowy, sojowy, olej z wiesiołka) mają właściwości obniżające cholesterol całkowity i LDL, ale również obniżają frakcję korzystną HDL

• Kwasy omega-3 (tłuszcz ryb morskich) zmniejszają poziom trójglicerydów we krwi oraz obniżają krzepliwość krwi

• Zwiększone zapotrzebowanie na NNKT, które są konieczne dla prawidłowej syntezy lipidów komórkowych, głównie w OUN występują w trzecim trymestrze ciąży

• Jednonienasycone kwasy tłuszczowe zawiera oliwa z oliwek i olej rzepakowy

• Olej słonecznikowy i sojowy nie powinny być stosowane do smażenia potraw

• Czynnikiem ryzyka jest również zbyt wysoka ilość izomerów transz kwasów tłuszczowych, które powstają podczas utwardzania olejów roślinnych (margaryny twarde i tłuszcze cukiernicze)

Nadmierna ilość w pożywieniu

• Cholesterolu - podroby (wątróbka, mózg, nerki, płuca, serce), żółtka jaj, tłuszcze, mleko zwierzęce oraz tłuszcz mięsa, wędliny i tłuste sery

• Soli kuchennej - niebezpieczna granica 6g/dzień/na osobę w przypadku nadciśnienia tętniczego 3g.

• Alkoholu - 1g alkoholu - 7 kilokalorii, energia magazynowana pod postacią tkanki tłuszczowej

Niedostateczna ilość w pożywieniu

• Wapnia - zwiększone ryzyko krzywicy u dzieci oraz osteoporozy u dorosłych, zwiększa ryzyko występowania nadciśnienia tętniczego i nowotworów jelita grubego. Najczęstszym źródłem wapnia są mleko i jego przetwory

• Żelaza - prowadzi do niedokrwistości, zwiększonego ryzyka zaburzeń odporności ogólnoustrojowej oraz obniżonej sprawności umysłowej. Na niedobór żelaza narażone są szczególnie kobiety w wieku rozrodczym, ciężarne oraz dzieci

• Jodu - zaburzenia zdrowia obejmują wole endemiczne, niedoczynność tarczycy, kretynizm, opóźniony rozwój psychiczny, zwiększenie śmiertelności u dzieci, obniżenie rozrodczości oraz opóźniony rozwój socjoekonomiczny

• Cynku - odpowiada on za wzmacnianie odporności ogólnoustrojowej, udział w reakcjach enzymatycznych i działanie antyoksydacyjne. Niedobór obniża apetyt

• Witamina A - niedobór wpływa na zahamowanie wzrostu, podatność na zakażenia, szczególnie infekcje wirusowe i zmiany w narządzie wzroku

• Witamina D - brak w pożywieniu i niedostateczna ekspozycja na światło słoneczne zwiększa ryzyko metabolicznych chorób kości

• Witamina E - niedobór zwiększa ryzyko hemolizy krwinek czerwonych oraz szereg zmian w układzie nerwowo-mięśniowym

• Witamina C - powoduje: zwiększone osłabienie, zmniejszenie odporności na stres, drażliwość, utratę masy ciała oraz bóle mięśniowe i stawów. Może rozwinąć się gnilec

Większe zapotrzebowanie na witaminę C maja

• Osoby narażone na długotrwały stres

• Chorzy na nadciśnienie tętnicze

• Palacze tytoniu (?)

• Osoby uzależnione od alkoholu

• Chorzy na cukrzycę

• Mieszkańcy dużych miast

Niedobór błonnika

• Spożywany w dostatecznej ilości zmniejsza ryzyko przewlekłych zaparć, zespołu jelita drażliwego, uchyłkowatość jelit, raka okrężnicy i odbytnicy oraz miażdżycy i cukrzycy

• Błonnik rozpuszczalny w wodzie ułatwia obniżenie poziomu cholesterolu całkowitego i LDL-u

• Zalecane spożycie 30g/ dzień

Kształtowanie prawidłowych nawyków żywieniowych

• Zalecanie podawać w formie rady

• Zalecenia indywidualizować - powinny być one realistyczne i konkretne

• Nie stosować zakazów, ale zaproponować zmiany, modyfikacje, pewne ograniczenia w jedzeniu, dodając przy tym różne warianty i możliwości

• Zmiany wprowadzać stopniowo i raczej drogą „małych kroków”

• Prowadzić równocześnie edukację na temat roli diety w profilaktyce zawałów, nadciśnieniu, otyłości, miażdżycy naczyń

• U dzieci i kobiet w ciąży nie tyle ograniczać wartość energetyczną diety, ile zalecać

• Nie stosować diet niefizjologicznych, tzw. „diety cud”

Wspomaganie pacjenta w zmianie stylu żywienia

Żywienie zbiorowe

• Prawidłowe żywienie w wieku szkolnym ma duże znaczenie w rozwoju umysłowym i fizycznym

• Zaleca się spożywanie 5 posiłków dziennie z przerwami nie dłuższymi niż 4 godziny

• Posiłki spożywane w szkole (urozmaicone, smaczne z dużą wartością odżywczą)

• Żywienie zbiorowe może odegrać korzystną rolę w kreowaniu właściwych nawyków żywieniowych

Żywienie - zmiany pozytywne

• Spadek spożycia tłuszczów

• Wzrost o około 100% spożycia owoców i niewielkiej ilości warzyw

• Wzrost spożycia chudych mięs

Żywienie - negatywne

• Niskie spożycie mleka i serów

• Wysokie spożycie soli kuchennej

• Zbyt niskie, pomimo poprawy spożycie warzyw

• Niski odsetek dzieci karmionych piersią

NNKT - niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe

---