Spółka cywilna
1. Czym jest spółka cywilna?
Spółka cywilna to prawna forma współdziałania osób fizycznych lub prawnych w działalności gospodarczej. Może zostać zawiązana jedynie dla realizacji celów gospodarczych. Nie można takiej spółki zawiązać w celu działalności filantropijnej.
Cele gospodarcze mogą być jednorazowe lub długotrwałe. W praktyce oznacza to, że spółkę cywilną można zawiązać zarówno dla realizacji pojedynczego celu jak i dla bardziej długotrwałej współpracy. Cel gospodarczy może polegać na zysku ale nie jest to konieczne. Przepisy regulujące tę formę działalności znajdują się w kodeksie cywilnym, art. 860-875. Większość tych przepisów ma charakter dyspozytywny.
Najczęściej w formie spółki cywilnej prowadzone są przedsięwzięcia gospodarcze małego i średniego rozmiaru, ze względu na swoją prostotę oraz zapewnieni bezpośredniego wpływu na działalność spółki przez każdego ze wspólników.
jest formą trwałego, zorganizowanego współdziałania dwu lub więcej osób w celu osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego,
wspólników musi być co najmniej dwóch, obojętnie czy są to osoby fizyczne, czy prawne,
każdy wspólnik musi wnieść wkład, tj. własność rzeczy lub innych praw, a za pracę wspólnika nie przysługuje wynagrodzenie,
majątek stanowi własność łączną i nie można nim rozporządzać, ani domagać się zwrotu dopóki spółka istnieje,
wspólnicy odpowiadają solidarnie i osobiście, tzn. swoim majątkiem,
wspólnik może sam wystąpić, albo sąd może sam rozwiązać spółkę na wniosek jednego ze wspólników,
nie posiada osobowości prawnej.
W nazwie spółki obok określenia rodzaju działalności powinny być podane: imiona i nazwiska wszystkich wspólników, bądź imię i nazwisko jednego wspólnika z dodatkiem "i s-ka" lub nazwa spółki, pod jaką działa z określeniem "spółka cywilna".
2. Założenie spółki cywilnej
Podstawą działalności i powstania spółki cywilnej jest umowa. Powinna zostać zawarta w formie pisemnej. Nie zachowanie formy pisemnej nie czyni umowy nieważną, ale znacznie utrudnia postępowanie dowodowe. Do postanowień przedmiotowych (koniecznych) umowy należą:
- określenie wspólnego celu gospodarczego
- oznaczenie sposobów wspólnego działania
- określenie rodzajów i wysokości wkładów
- określenie rodzaju usług jakie na rzecz spółki powinni świadczyć poszczególni wspólnicy
Wniesienie wkładów do spółki może polegać na :
- wniesieniu do spółki własności rzeczy
- świadczeniu usług
- wniesieniu do spółki innych praw np. do użytkowania gruntów, samochodu, patentów itp.
Wartość wkładów określa umowa spółki, w przeciwnym wypadku przyjmuje się, że wkłady wspólników miały jednakową wartość. Przeniesienie własności rzeczy na spółkę oznacza, że staje się ona majątkiem wspólników. Każdy ze wspólników jest jej współwłaścicielem. Nie jest to współwłasność w częściach ułamkowych lecz współwłasność łączna. Każdy wspólnik jest aż do rozwiązania spółki jest współwłaścicielem rzeczy jako niepodzielnej całości. Konsekwencją tego jest to, że wspólnik w czasie trwania spółki nie może domagać się podziału tego majątku. Także wierzyciel wspólnika nie może domagać się zaspokojenia z jego udziału w spółce.
Prowadzenie działalności w formie spółki cywilnej nie wymaga wpisu do rejestru handlowego.
3. Prawa i obowiązki wspólników spółki cywilnej :
O prowadzeniu spraw spółki rozstrzyga umowa. Powinna zawierać szczegółowe postanowienia powierzające określonemu wspólnikowi dane zadania. Jeżeli nie ma takich postanowień to(ART. 865):
- każdy wspólnik może prowadzić sprawy spółki w zakresie nie przekraczającym zwykłych czynności spółki i podejmować w tym zakresie decyzje.
- Może wykonać czynność nagłą, której zaniechanie mogłoby narazić spółkę na straty.
- Do prowadzenia spraw przekraczających zakres zwykłych czynności spółki wymagana jest uchwała wspólników.
- Uchwała wymagana jest także dla zwykłych czynności jeżeli chociaż jeden ze wspólników wyraził swój sprzeciw.
- Z istoty spółki cywilnej wynika, że uchwały muszą zapadać jednogłośnie.
Reprezentacja spółki (867)
Jeżeli w umowie nie ma innych postanowień, to wspólnik reprezentuje spółkę w takim samym zakresie w jakim prowadzi jej sprawy.
Przez reprezentacje rozumie się dokonywanie czynności prawnych z osobami trzecimi a więc zawieranie umów, prowadzenie rokowań składanie ofert itp. Czynności prawne wykonane w granicach reprezentacji przez jednego wspólnika są skuteczne wobec pozostałych wspólników nawet jeżeli zostaną uznane za niekorzystne dla spółki.
Wspólnicy mogą także wyznaczyć osobę trzecią do reprezentowania spraw spółki udzielając jej pełnomocnictwa.
Udział w zyskach i stratach (866-868)
- każdy wspólnik jest uprawniony do równego udziału w zyskach i stratach, chyba że umowa stanowi inaczej.
- W umowie można inaczej ustalić podział zysków i strat
- W umowie można wyłączyć wspólnika z udziału w stratach nie można go jednak wykluczyć z udziału w zyskach.
Wspólnik może żądać wypłaty należnego mu zysku w momencie rozwiązania spółki lub na koniec roku obrachunkowego gdy mamy do czynienia ze spółka założona na czas nieokreślony lub czas dłuższy niż rok.
Odpowiedzialność wspólników za zobowiązania (864):
Za zobowiązania spółki wspólnicy odpowiadają solidarnie. Zobowiązaniami spółki są wszystkie zobowiązania zaciągnięte przez jednego, kilku lub wszystkich wspólników w związku z działalnością spółki. Odpowiedzialność solidarna oznacza, że każdy wspólnik odpowiadają za zobowiązania zarówno wspólnym majątkiem spółki jak i całym swoim majątkiem osobistym. Wspólnik który przystąpił do spółki w późniejszym terminie odpowiada tylko za te zobowiązania, które powstały w czasie kiedy był już wspólnikiem. Solidarnej odpowiedzialności nie da się wyłączyć w umowie spółki także stanowi ona nieodłączną cechę spółki cywilnej.
4. Wystąpienie wspólnika ze spółki:
Cechą spółki cywilnej jak i innych spółek osobowych jest stałość składu osobowego. Jednak istnieje możliwość wystąpienia wspólnika ze spółki cywilnej:
a) jeżeli spółka jest utworzona na czas nieoznaczony :
b) z wypowiedzeniem trzymiesięcznym i skutkiem na koniec roku obrachunkowego.
c) Bez zachowania terminów wypowiedzenia z "ważnych powodów"
d) jeżeli spółka jest założona na czas określony także można wystąpić z niej bez zachowania terminów wypowiedzenia z "ważnych powodów"
Występującemu przysługuje:
- zwrot w naturze rzeczy wniesionych przez niego do spółki do używania
- zwrot w pieniądzu wartości wkładu oznaczoną w umowie spółki
- taka część pozostałego majątku spółki jaka odpowiada stosunkowi w jakim uczestniczył w zysku.
Występującemu nie przysługuje:
- zwrot wkładu polegającego na świadczeniu usług lub używaniu rzeczy przez spółkę.
5. Rozwiązanie spółki cywilnej:
Spółka ulega rozwiązaniu w następujących przypadkach:
- w przypadkach przewidzianych w umowie. Jeżeli mimo zajścia przewidzianych w umowie zdarzeń powodujących rozwiązanie trwa ona nadal uznaję się spółkę za przedłużoną na czas nieokreślony.
- Każdy wspólnik może żądać rozwiązania spółki z ważnych powodów. Wymaga to wytoczenia powództwa pozostałym wspólnikom. O rozwiązaniu spółki orzeka sąd.
- Orzeczenie sądu
Po rozwiązaniu spółki i spłacie długów z pozostałego majątku zwraca się wspólnikom ich wkłady według takich samych zasad jak przy wystąpieniu wspólnika, a pozostałą nadwyżkę dzieli się w takim stosunku w jakim wspólnicy uczestniczyli w podziale zysków.
Istota spółki
Spółka cywilna jest więc umową, na mocy której wspólnicy zobowiązują się dążyć do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego przez działanie w sposób oznaczony, w szczególności przez wniesienie wkładów. Prostota tej formy organizacji wspólnej działalności o celu gospodarczym wynika między innymi stąd, iż umowa spółki cywilnej może być zawarta w sposób dowolny, przez każde zachowanie się osób tworzących spółkę. Forma pisemna umowy jest zastrzeżona tylko dla celów dowodowych co oznacza, że w razie jej niezachowania (zawarcia umowy tylko ustnie) sama umowa jest ważna, a jedynie w razie sporu nie będzie możliwe dowodzenie przed sądem faktu zawarcia umowy i jej treści za pomocą dowodu z zeznań świadków oraz z przesłuchania stron. Formę pisemną uznać trzeba jednak za co najmniej zalecaną tak ze względu na stosunki zewnętrzne i wewnętrzne spółki.
Cel (rodzaj) działalności strony umowy mogą określić dowolnie, byle był to wspólny cel gospodarczy zgodny z prawem i zasadami współżycia społecznego. Jak z powyższego wynika nie każde współdziałanie da się zakwalifikować jako spółka cywilna, np. zorganizowanie wyprawy turystycznej o celach wyłącznie poznawczych spółką taką jeszcze nie będzie, sytuacja zmieni się jednak, gdy celem organizatorów wyprawy będzie odsprzedaż miejsc uczestnictwa w tejże wycieczce. Umowa spółki powinna określać istotne postanowienia dotyczące powołania spółki, jej celu gospodarczego, charakteru, czasu trwania, sposobu prowadzenia działalności, rodzaju, wysokości i zmiany wkładów, reprezentacji spółki, zasad udziału wspólników w zyskach i stratach, terminu wypowiedzenia udziału, zasad rozliczeń po wystąpieniu ze spółki oraz jej rozwiązania. Spółka cywilna opiera się na zasadzie niezmienności składu osobowego, gdyż jedną z podstaw jej działania jest wzajemne zaufanie wspólników i ściśle ich współdziałanie. Nowy wspólnik może przystąpić do spółki tylko poprzez zmianę umowy. Ze względu na owe silne osobowe związki pomiędzy wspólnikami połączone z częstym w tego rodzaju spółkach osobistym świadczeniem usług jako przedmiotem wkładu do spółki, zalicza się spółkę cywilną do tzw. spółek osobowych, w przeciwieństwie do kapitałowych, w których na plan pierwszy wysuwa się kapitał i jego funkcja, a nie związki między wspólnikami.
Przedmiot wkładu i stosunki majątkowe.
Przedmiotem wkładu mogą być pieniądze, rzeczy ruchome, nieruchomości, prawa majątkowe oraz świadczenie określonych usług. Wśród praw majątkowych mogą być wszelkie prawa zbywalne, a więc np. wierzytelności, najem, dzierżawa. Z kolei typowymi w tym wypadku usługami (jako przedmiotu wkładu) są: świadczenie pracy, pośrednictwo, dokonywanie przewozów własnym środkiem transportowym itp.
Do przeniesienia własności wkładu w zasadzie wystarczy sama umowa spółki, trzeba jednak pamiętać o obowiązku zachowania formy aktu notarialnego w wypadku, gdyby wkładem tym miała być nieruchomość. Podobnie co do innych wkładów stosuje się przepisy kodeksu cywilnego które ich dotyczą, np. art. 509 gdy przedmiotem wkładu jest wierzytelność, art. 659 gdy chodzi o najem itp. Istotne jest, że wspólnik przenosi własność lub inne prawo majątkowe na rzecz wszystkich wspólników. Nie następuje tu całkowite wyzbycie prawa, bowiem dokonujący tej czynności wspólnik pozostaje także podmiotem tego prawa w części odpowiadającej jego udziałowi w majątku spółki. Każdy wspólnik jest uprawniony i zobowiązany do prowadzenia spraw spółki. Każdy wspólnik może bez uprzedniej uchwały wspólników prowadzić sprawy, które nie przekraczają zakresu zwykłych czynności spółki. Jeżeli jednak przed zakończeniem takiej sprawy chociażby jeden z pozostałych wspólników sprzeciwi się jej prowadzeniu, potrzebna jest uchwała wspólników.
Każdy wspólnik może bez uprzedniej uchwały wspólników wykonać czynność nagłą, której zaniechanie mogłoby narazić spółkę na niepowetowane straty.
W braku odmiennej umowy lub uchwały wspólników każdy wspólnik jest umocowany do reprezentowania spółki w takich granicach, w jakich jest uprawomocniony do prowadzenia jej spraw. Z punktu widzenia skutków majątkowych, zawarcie umowy spółki prowadzi do powstania między wspólnikami tzw. wspólności łącznej (wspólności do niepodzielnej ręki). Majątek spółki objęty umową, a także nabyty później na rzecz spółki, stanowi wspólny majątek wspólników. Jest to rodzaj współwłasności analogiczny do wspólności majątkowej między małżonkami. Innymi słowy podmiotem praw i obowiązków są sami wspólnicy a nie spółka. Z powodu braku osobowości prawnej stronami w dokonywanych czynnościach prawnych i procesowych są zawsze sami wspólnicy. Zatem, przykładowo, wierzyciel chcący się zaspokoić z majątku spółki musi uzyskać orzeczenie sądowe opiewające przeciwko wszystkim wspólnikom.
Chociaż w czasie trwania spółki każdy ze wspólników posiada w niej swój udział, nie jest on oznaczony jakimś ułamkiem w stosunku do całości majątku spółki i nie może być bez zgody innych wspólników zbyty. Dopóki istnieje spółka wspólnik nie może domagać się podziału majątku wspólnego, może jedynie w określonych wypadkach wystąpić ze spółki wypowiadając swój udział lub też z ważnych powodów żądać jej rozwiązania przez sąd. Każdy wspólnik jest uprawniony do równego udziału w zyskach spółki i w tym samym stosunku uczestniczy w jej stratach - bez względu na rodzaj i wartość wniesionego wkładu. W umowie spółki można jednak inaczej ustalić stosunek udziału wspólników w zyskach i stratach. Najważniejszą konsekwencją braku osobowości prawnej jest, iż za zobowiązania zaciągnięte przez spółkę wspólnicy odpowiadają zarówno swym majątkiem wspólnym, tj. majątkiem spółki, jak i każdy ze wspólników z osobna, swym majątkiem osobistym nie należącym do wspólności i to bez żadnych ograniczeń. Ponadto wierzycielowi spółki służy prawo wyboru, czy w celu zaspokojenia chce najpierw sięgnąć do majątku spółki, czy od razu do indywidualnego majątku wspólnika. Może on także sięgnąć jednocześnie do majątku spółki i indywidualnych majątków wspólników. Tym bardziej oczywiste jest, dlaczego w spółce cywilnej taką wagę przywiązuje się do związków osobistych i zaufania między wspólnikami.
Zalety:
Niewątpliwie największą zaletą spółki cywilnej jest łatwość jej utworzenia i późniejszego prowadzenia.
Możliwe wszystkie formy opodatkowania w zależności od działalności.
Dobra forma dla działalności małych rozmiarów - np. w przypadku, gdy dla wszystkich wspólników jest to działalność dodatkowa.
Nieskomplikowany sposób likwidacji.
Założenie spółki cywilnej jest najtańsze biorąc pod uwagę koszty rejestracyjne pozostałych spółek.
Wady:
Odpowiedzialność całym majątkiem osobistym za zobowiązania firmy.
Ponieważ jest to odpowiedzialność solidarna, wierzyciel może dowolnie wybrać wspólnika lub wspólników, od których będzie dochodzić zapłaty całości lub części należności.
Spółka cywilna nadaje się do prowadzenia działalności gospodarczej w stosunkowo niewielkim rozmiarze i w gronie zaufanych osób, np. firmy rodzinnej.
Konieczność rejestrowania się każdego wspólnika osobno i ujawniania w nazwie firmy nazwisk wszystkich wspólników.
Ponieważ forma spółki cywilnej nie jest stosowana w państwach Unii Europejskiej, prędzej czy później zastąpi konieczność przekształcenia działalności na inną formę. Już teraz ustawodawca przewidział konieczność przekształcenia spółki cywilnej w jawną, jeżeli przez dwa kolejne lata jej przychody wyniosą co najmniej 400.000 EURO.
Nowe regulacje dotyczące spółki cywilnej
Przed wejściem w życie ustawy z dnia 19 listopada 1999 r. Prawo o działalności gospodarczej (Dz. U. Nr 101, poz. 1178 ze zm.) spółka cywilna była najprostszą z form prowadzenia działalności gospodarczej, co skutkowało jej dużą popularnością. Jednak z dniem 1 stycznia 2001 r. tj. z dniem wejścia w życie ww. ustawy każdy przedsiębiorca zobowiązany jest dokonać wpisu do rejestru przedsiębiorców prowadzonego w ramach krajowego rejestru sądowego. Wniosek o wpis do rejestru powinien być złożony nie później niż w terminie 7 dni od dnia zdarzenia uzasadniającego dokonanie wpisu.
Nie jest więc wykluczone podejmowanie działalności gospodarczej w formie spółki cywilnej jednak każdy ze wspólników powinien uzyskać wpis do rejestru przedsiębiorców, gdyż zgodnie z przepisem ustawy Prawo o działalności gospodarczej przedsiębiorca może podjąć działalność gospodarczą po uzyskaniu wpisu do rejestru przedsiębiorców.
Odmiennie niż do dnia wejścia w życie przepisów ww. ustawy spółka cywilna nie może być obecnie przedsiębiorcą w jej rozumieniu. Przedsiębiorcą mogą być: osoba fizyczna, osoba prawna oraz nie mająca osobowości prawnej spółka prawa handlowego, która zawodowo, we własnym imieniu podejmuje i wykonuje działalność gospodarczą. Za przedsiębiorców uznaje się także wspólników spółki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich działalności gospodarczej.
Przedsiębiorcy nie mogą prowadzić jednak w formie spółki cywilnej działalności gospodarczej w większym rozmiarze, zgodnie z przepisem ustawy z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (Dz. U. Nr 94, poz. 1037). Prawo i obowiązek wpisu do rejestru przedsiębiorców dotyczy również wspólników spółki cywilnej, jeżeli jej przychody netto ze sprzedaży towarów lub świadczenia usług w każdym z dwóch kolejnych lat obrotowych osiągnęły równowartość w walucie polskiej co najmniej 400.000 EUR (przedsiębiorstwo większych rozmiarów). Z chwilą wpisu do rejestru spółka ta staje się spółką jawną. Prawo i obowiązek wspólnika dokonania zgłoszenia spółki do rejestru dotyczą również wspólników spółki cywilnej prowadzącej w dniu 1 stycznia 2000 r. przedsiębiorstwo w większym rozmiarze przez okres co najmniej dwóch kolejnych lat obrotowych. Spółka cywilna może być przekształcona w spółkę handlową przez jej wspólników. Do przekształcenia spółki cywilnej w spółkę handlową inną niż spółka jawna stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące przekształcenia spółki jawnej w inną spółkę handlową. Od października 2002 r. weszła w życie nowa ustawa o warunkach dopuszczalności i nadzorowaniu pomocy publicznej dla przedsiębiorców. Wynika z niej, że spółki cywilne mogą składać wnioski o dotację. Ze względu na konieczność ujednolicenia prawa wg . dyrektyw Unii Europejskiej ta forma prowadzenia działalności skazana jest na wymarcie. Należy sądzić, że od 01.01.04 wszystkie spółki cywilne będą musiały ulec przekształceniu w inne formy spółek. Jest to czynnik zdecydowanie przemawiający przeciw rozpoczynaniu działalności w formie spółki cywilnej.
Literatura :
Gerard Bieniek - „Spółka cywilna” (Zachodnie centrum organizacji 2002)
Dr Piotr Bielski - „Spółka cywilna pod rządami prawa działalności gospodarczej”
(Wydawca: Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr 2002)
Internet:
wiem.onet.pl
http:/www.e-prawnik.pl