Wstęp

Filozofia jest nauką humanistyczną, która zajmuje się bardzo szerokim zakresem badań. Jej zainteresowania obejmują całokształt myśli ludzkiej dotyczącej szczególnie poglądów na świat. W związku z tym bardzo obszerny jest również przedmiot filozofii. Obejmuje on sprawy dotyczące świata materialnego, a także rzeczywistości transcendentnej. Filozofia stara się dać odpowiedź na najbardziej trudne pytania dotyczące sensu ludzkiego życia, celu życia, a także śmierci i przemijania człowieka. Przeciętny człowiek ogranicza się najczęściej w swoim postępowaniu do wypełniania codziennych obowiązków, pracy zawodowej itp. Natomiast filozof stara się znaleźć głębsze uzasadnienie dla ludzkiej egzystencji. Próbuje odpowiedzieć na pytania: „ po co człowiek żyje?, dlaczego musi cierpieć, pracować?, oraz jaki czeka go los po śmierci?”. Są to pytania natury egzystencjalnej gdyż odpowiedzią na nie może być motywacją bardzo ważną dla godnego i szlachetnego życia. W historii myśli ludzkiej można wyróżnić zasadniczo dwie główne koncepcje dotyczące rozumienia istniejącej rzeczywistości:

Pierwsza z nich to koncepcja materialistyczna według której nie istnieje nic poza materią. Teoria ta odrzuca zdecydowanie istnienie rzeczywistości transcendentalnej czyli nadprzyrodzonej. Materialiści przyjmują, że materia potrafi w wyniku ewolucji udoskonalać, przetwarzać aby w ten sposób osiągnąć wyższy stopień rozwoju. Ich zdaniem nawet ludzki rozum i proces myślenia jest tylko wytworem samej materii, która ewoluowała do bardzo wysokiego stopnia rozwoju. W koncepcji materialistycznej nie ma miejsca na rzeczywistość nadprzyrodzoną taką jak dusza ludzka czy Bóg. Filozofowie tej opcji uważają, że potrzeby duchowe człowieka takie jak relacja do istoty najwyższych są wytworem człowieka. Według nich rzeczywistość duchowa nie istnieje.

Druga najbardziej znana koncepcja filozoficzna nazywana najczęściej idealizmem. Filozofowie prezentujący ten pogląd są przekonani, że oprócz świata materialnego istnieje rzeczywistość nadprzyrodzona, którą przenika i uzupełnia świat materialny. Dlatego też według nich należy przyjąć istnienie Boga i duszy nieśmiertelnej. Przedstawione poglądy są oczywiście skrajnie przeciwstawne co oznacza iż nie da się ich ze sobą pogodzić. Co prawda niektórzy myśliciele starali się odnaleźć płaszczyznę porozumienia i kompromisu ale zasadniczo koncepcje te pozostały niezmienne. Filozofia stała stara się pomóc człowiekowi wytłumaczyć sprawy, które są dla niego bardzo ważne. Dlatego też często filozofia obala pewne stereotypy i przyzwyczajenia a poprzez pozytywne i krytyczne myślenia wzbudza w człowieku wątpliwości twórcze. Przykładem może być biblijny Hiob. W tamtym czasie istniało przekonanie, że Bóg nie może karać człowieka który jest dobry i sprawiedliwy, gdyż on na to nie zasługuje. Natomiast przykład Hioba wzbudził wiele dyskusji. Stało się tak dlatego, że ten człowiek dobry i sprawiedliwy został dotknięty strasznym nieszczęściem. Spotkała go utrata majątku, śmierć najbliższych, a także choroba. I wówczas potoczne przekonanie zostało obalone, gdyż cierpienie i nieszczęście dotknęło człowieka sprawiedliwego. Po ludzku sądząc nie można tego było w sposób racjonalny. Potrzebna była zatem refleksja filozoficzna.

Filozofia pochodzi z j. Greckiego i oznacza umiłowanie mądrości. Dlatego też filozofami nazywano najczęściej mędrców i myślicieli. Starali się oni pomóc ludzkości zrozumieć najważniejsze problemy dotyczące ludzkiego życia i jego przemijania. Filozofię pod względem chronologicznym dzielimy na trzy najważniejsze okresy. I okres to filozofia starożytna od VI r p.n.e. do VI r n.e. II okres to filozofia średniowieczna do XIV wieku. III okres filozofia nowożytna, filozofia od XV wieku do czasów współczesnych. Ojczyzną filozofii była starożytna Grecja. Z tamtego czasu zachowało się bardzo wiele materiałów źródłowych, które pozwalają nam poznać poglądy pierwszych filozofów. Początkowo były one bardzo proste, natomiast z czasem rozbudowały się i przekształciły w złożone systemy filozoficzne.

Filozofia przyrody -

Tales z Miletu, Anaksamander, Anaksymenes, Heraklit oraz Parmenides i szkoła Elejska

Tales z Miletu

Pierwszym znanym z literatury źródłowej filozofem starożytnej Grecji był Tales z Miletu. Bardzo dużo podróżował i dlatego zdobył praktyczną wiedzę z zakresu matematyki i astronomii. Potrafił np. obliczyć wysokość piramid, a także odległość okrętu znajdującego się na morzu od brzegu. Tales potrafił także przewidzieć terminy słońca. Była to jednak wiedza fragmentaryczna oparta na praktycznych umiejętnościach. Nie potrafił Tales usystematyzować, wytłumaczyć i udowodnić tej wiedzy. Tales odciął się także od mitologii, dlatego że mitologia uważała, iż wszystko co istnieje pochodzi od bóstw. Tales starał się wytłumaczyć początek świata w sposób bardziej naukowy. Postawił pytanie: „Co było na początku świata, jaka była pierwotna materia, z której powstał świat?”.

Według jego teorii tą pierwotną materią była woda. Ona to istniała na początku świata, a świat kiedyś do niej powróci, czyli wszystko stanie się wodą. Swoje poglądy Tales opierał na obserwacji, z której wynikało, że organizmy żywe posiadają wodę. Natomiast kiedy wysychają tracą wilgotność giną. Tales uważał także, że materia posiada w sobie życie i siłę. Opierał swoje poglądy na obserwacji bursztynu i magnesu. Ciała te wykazywały pewną energię i oddziaływały na inne ciała. Pogląd, który uważał, że materia jest nierozdzielnie złączona z życiem i siłą nazywano filozoizmem. Filozofowie przyrody byli więc filozoistami, a więc ludźmi którzy przyjmowali życie w materii. Znaczenie Talesa w filozofii było bardzo duże gdyż jako pierwszy zaczął on przecierać szlaki filozoficzne, oddzielać naukę i wiedzę od umiejętności praktycznych, a także od mitologii.

Anaksamander- Kolejnym filozofem, który przyczynił się do rozwoju filozofii przyrody był Anaksamander. Pochodził on również z Miletu i był uczniem Talesa. Przyczynił się on do sprecyzowania pewnych podstawowych pojęć, które odgrywały ważną rolę w filozofii przyrody. Po raz pierwszy zaczął używać terminu oznaczającego początek świata (Arche) . Słowo to odnosiło się pierwotnej materii, z której powstał świat. Kolejnym ważnym pojęciem było słowo natura bytu. Oznaczało ono pewne istotne konstytutywne i najważniejsze cechy dzięki którym byt jest tym czym jest, np. naturą człowieka jest myślenie, naturą samolotu jest latanie itp.

Anaksamander uważał, że pierwotną materią, z której powstał świat jest nieograniczony bezkres. Ujmował go na sposób bardziej swoisty gdyż twierdził, że świat nie mógł powstać tylko z jednego żywiołu ale z wielu żywiołów, które były ze sobą zmieszane. Bezkres istniał zawsze. Ciągle się przemieniał emanując z siebie różne byty. Świat, który obserwujemy powstał z tego bezkresu w wyniku transformacji. Towarzyszyło temu wypełnianie się różnych przeciwieństw. Proces formowania świata był zależny od odwiecznego ruchu czyli ruch jest nie oddzielnie złączony z materią.

Anaksymenes- Kolejnym filozofem, który próbował odpowiedzieć na początek świata był Anaksymenes. Przyjął on zasadę, że świat jest bezkresny a ruch wieczny. Jako pierwszą zasadę i pramaterię przyjął powietrze. Z obserwacji widział, że dusza ożywia ciało człowieka. Przez analogię uważał, że podobnie jest ze światem. Powietrze jak gdyby ożywiało świat. Powietrze może przyjmować różne stany skupienia. Jeżeli jest rozrzedzone wtedy staje się przezroczyste. Jeżeli zaś zagęszcza się może być twardym kamieniem. Według Anaksymenesa decyduje o tym temperatura, od której zależny jest stan skupienia.

Heraklit- Bardzo ważną rolę w filozofii odegrał Heraklit. Pochodził on z Efezu. Jako pierwszą przyczynę istnienia świata przyjął boski ogień. Zstępuje on na Ziemię, przekształca się w deszcz, wsiąka w Ziemię, a następnie znowu wyparowuje aby wrócić do ojczyzny.

Heraklit uważał, że wszystko co istnieje zmienia się. Nie ma niczego stałego w świecie oprócz zmienności. Powoływał się na obraz rzeki. Jego zdaniem nie można nigdy wejść dwa razy do tej samej rzeki gdyż napłynęły do niej inne wody. „Wszystko płynie” była to główna maksyma Heraklita. Pogląd ten nazywa się wariabalizmem. Wszystko jest zmienne względne nawet życie człowieka. Jego śmierć jest jednocześnie powodem rodzenia się innych bytów, gdyż ciało zakopane w ziemię ulega rozkładowi.

Heraklit dał początek relatywizmowi. Według Heraklita w kosmosie istnieje rozum, który nim kieruje. Stąd też widzimy w przyrodzie porządek i harmonię. Pogląd ten wymyślił Heraklit przez analogię z duszą a raczej przez analogię z rozumem, który kieruje ciałem człowieka.

Parmenides i szkoła Elejska

Zupełnie przeciwstawne poglądy do Heraklita prezentowali Parmenides i szkoła Elejska. Założył on, że byt istnieje, a nie bytu nie ma. Stąd też wszelkie zmiany w świecie są nierealne i niemożliwe. Byt nie ma początku bo musiał by powstać z niebytu. Nie może się zmieniać bo wtedy był by nie bytem. W związku z tym świat, który istnieje w swej istocie jest niezmienny, wieczny. Takie rozumowanie było wynikiem myślenia zwanego dedukcją. Według tego toku rozumowania przyjmuje się założenia: Na dworze jest piękna pogoda. A potem nie wyglądając wyciąga się wnioski szczegółowe. Natomiast indukcja jest procesem przeciwnym. Polega ona na wnioskowaniu od szczegółu do ogółu czyli np. Na dworze jest zimno, pada deszcz, jest silny wiatr, a więc pogoda jest brzydka. Na podstawie drobnych szczegółów wyciągamy wnioski ogólne.

Filozofowie przyrody tacy jak: Tales, Anaksamander, Anaksymenes, Heraklit czy Parmenides przyczynili się do rozwoju tzw. Filozofii przyrody czyli próby wytłumaczenia początku świata i sił rządzących przyrodą.

Filozofia przyrody - Empedokles, Anaksagoras, Demokryt i atomiści oraz Pitagoras i pitagorejczycy

Empedokles - Ważne miejsce w filozofii przyrody zajmował Empedokles, który żył w latach 490 - 430 p.n.e. W swoich poglądach próbował on pogodzić założenia filozoficzne swoich poprzedników. Doszedł do oczywistego wniosku, że świat nie mógł powstać z jednego tylko żywiołu, ale składa się z kilku pierwiastków. Do takiego wniosku doszedł w wyniku obserwacji istniejącego świata. Stwierdził, że najczęściej występującymi żywiołami w przyrodzie są: woda, powietrze, ogień i ziemia.

Pierwiastki te nazwał biernymi elementami w budowie wszechświata. Aby mogły one się łączyć i rozłączyć musiały jeszcze istnieć jakieś elementy czynne, które pozwoliłyby na zmiany w istniejącym świecie. Zaliczył do nich Empedokles: miłość i nienawiść (niezgodę). Początkowo w świecie istniał stan kiedy te żywioły nie były ze sobą zmieszane i nie działała na nie żadna siła, następnie pojawił się okres działania niezgody, który doprowadził do stanu pomieszania żywiołów. Po nim zaczęła działać miłość, która wprowadziła porządek, harmonię i poukładała to wszystko co było podzielone. Według tego filozofa poznanie dokonywane przez człowieka dokonuje się na zasadzie oddziaływania podobieństw. To co w człowieku jest ziemią oddziaływuje na ziemię i ją poznaje, podobnie jest z wodą, powietrzem i ogniem, czyli poznajemy na zasadzie podobieństw.

Filozof ten starał się również zająć ludzkimi temperamentami. Porównywał je do żywiołów, które są w obecnym świecie jedne bardziej impulsywne inne mniej. Podobnie dzieje się z temperamentami w życiu każdego człowieka.

Widzimy więc, że Empedokles starał się wytłumaczyć istnienie świata poprzez łączenie poszczególnych najważniejszych pierwiastków istniejących w przyrodzie, siły, które dokonywały łączenia lub rozdzielania tych pierwiastków pochodziły z zewnątrz, czyli nie były istotnym elementem materii. Jest to stwierdzenie tym bardziej ważne, że późniejsi filozofowie będą przypisywać materii posiadanie ruchu. Empedokles pogodził też przekonania wcześniejszych filozofów, którzy początek świata dostrzegali tylko w jednym żywiole.

Anaksagoras

Kolejnym filozofem zasługującym na uwagę był Anaksagoras - żył w latach 500 - 427 p.n.e. w Atenach. Doszedł on do bardziej ciekawego wniosku, który był pewnego rodzaju kompromisem pomiędzy tym co głosili jego poprzednicy. Uważał, że w świecie istnieje nieskończona ilość składników nazywanych zarodnikami. One to łączą się lub rozłączają tworząc nowe byty. Uważał on, że np. człowiek jedząc chleb odżywia swoje mięśnie, krew i kości. Uważał, że zarodki tych elementów czyli mięśni, kości i krwi muszą znajdować się w chlebie. Konsekwentnie wnioskował, że te same zarodki muszą być również w zbożu, a ponieważ zboże wyrasta z ziemi to również ziemia musi je zawierać. Wnioskował stąd iż każda rzecz zawiera wszystkie rodzaje zarodków.

Zapytał ktoś Anaksagorasa - „Skoro wszystkie byty zawierają w sobie te same zarodki, jak to możliwe, że np. zraniony człowiek krwawi a kamień nie.” Anaksagoras odpowiedział, że dzieje się tak dlatego, iż zarodki w obydwu przypadkach są w zupełnie różnych proporcjach.

Anaksagoras uważał, że świat uczyniony przez ducha. Pojmował tego ducha na sposób materialny co znaczyło, iż jest on pewnego rodzaju materią ale delikatniejszą i subtelniejszą. Ducha tego nie rozumiał jako osobę. Zresztą w tym czasie nie było sprecyzowanego pojęcia dotyczącego rzeczywistości niematerialnej czyli duchowej. Według niego poznanie przez człowieka dokonuje się przez to co jest przeciwne, a więc np. zimno - ciepło.

Demokryt z Atwery i atomiści

Kolejną grupą filozofów, która zasługuje na szczególną uwagę byli Atomiści, z których najbardziej znany był Demokryt z Atwery.

Poglądy wypracowane przez Atomistów okazały się najbardziej trwałe i żywotne gdyż przetrwały do czasów współczesnych i były propagowane przez Marksa i Engelsa. Atomiści uważali, że cały świat zbudowany z materii, która stanowi jedynie istniejącą rzeczywistość. Oznacza to, że poza materią nic nie istnieje. Demokryt wyróżnił następujące zasady dotyczące istnienia świata materialnego:

1. Istnieje niezliczona ilość niepodzielnych atomów, z których zbudowany jest cały świat.

2. Atomy te posiadają właściwości ilościowe, tj. przestrzeń kształt, a nie posiadają własności jakościowych.

3. Atomy te są w ciągłym ruchu, co oznacza, że ruch jest złączony z materią i stanowi jej istotny element.

4. Atomy poruszają się i pozostają w próżni.

Wg Atomistów materia jest ciągła. Wg Demokryta ludzkie zmysły poznają świat materialny niedokładnie gdyż wiele osób patrząc na tą samą rzeczywistość różnie ją postrzega. W ten sposób powstał w filozofii subiektywizm poznawczy, który przejawiał się w relaktywiźmie dotyczących poznania materialnego przez człowieka.

Wg Demokryta człowiek posiada dwa rodzaje wiedzy: prawdziwą i ciemną. Prawdziwa wiedza pochodzi od rozumu natomiast ciemna pochodzi od zmysłów.

Demokryt był przekonany, ze decydującą rolę w świecie odgrywa zasada przyczynowości przejawiającą się w determizmie. Oznacza to, że wszystko co dokonuje się świecie dzieje się z konieczności a nie z przypadku. Demokryt pojmował duszę ludzką podobnie jak ciało, gdyż uważał, że jest ona zbudowana z materii ale bardziej delikatnej i subtelnej. W etyce Demokryt twierdził, że najwyższym dobrem człowieka jest zadowolenie, a środkiem pozyskanie go jest ludzki rozum.

Przedstawione poglądy były bardzo spójne i przejrzyste dlatego też w późniejszych czasach znalazły wielu zwolenników.

Pitagoras i pitagorejczycy

Warto jeszcze przypomnieć pitagorejczyków, z których najważniejszy był Pitagoras. Grupa ta zajmowała się badaniami matematyki i akustyki. Doszła do wniosku, że zasadę wszelkiego typu stanowi liczba, a cały świat można zrozumieć i zapisać działań matematycznych. Wszystkie zjawiska w świecie mają swoje uzasadnienie w działaniach matematycznych.

Pitagorejczycy uznawali tzw. dualizm, który polegał na przyjmowaniu nieograniczoności i bezkresu świata, a jednocześnie na określeniu jego granic.

Pitagorejczycy wnieśli pewne zasługi w dziedzinie astrologii gdyż uważali, że Ziemia jest kulista.

Poznanie człowieka - Sofiści i Sokrates, Cynicy i Cyryneicy oraz Platon

Poznanie człowieka - Sofiści i Sokrates, Cynicy i Cyryneicy oraz Platon

W pewnym etapie w historii greckiej nastąpiła poważna zmiana w jej orientacji. Pierwsi filozofowie zajmowali się głównie problemami świata materialnego i przyrody. Jednak z czasem te zainteresowania i filozofia zajęła się człowiekiem i jego życiem społecznym. Stąd też zajmowała się takimi problemami jak: polityka, etyka, teoria poznania itp. Akcent został więc przesunięty z filozofii przyrody na poznanie człowieka.

Sofiści

Ważną rolę w zmianie tej orientacji odegrali tzw. Sofiści. Nie byli to zawodowi filozofowie ale uważali siebie za nauczycieli i wychowawców. Oni też przesunęli akcent filozofii i przedmiotem swoich badań uczynili człowieka. Interesowało ich przede wszystkim praktyczne wykorzystanie wiedzy.

W poznaniu uważali, że należy korzystać z doświadczenia empirycznego. Wg tych ludzi istnieją cztery priorytety, które można wyróżnić w ich poglądach:

1. Sensualizm - polegał on na przepisywaniu decydującego znaczenia w procesie poznawczym zmysłom. One to stanowiły główne źródło poznania decydującą rolę zaczęły pokrywać, które stanowiły dla sofistów wiarygodne źródło poznania.

2. Relatywizm - polegał on na odrzuceniu stałych i niezmiennych praw, które decydowałyby o życiu człowieka. W związku z tym to właśnie człowiek stał miarą 3 rzeczy co oznacza, iż decydował on o tym co dobre i co złe. Relatywizm moralny miał negatywny wpływ gdyż czynił człowieka jedyne źródło obowiązującego prawa.

3. Praktycyzm - najważniejszą rolę odgrywały te prawdy, które miały największe znaczenie praktyczne. Pozostałe zajmowały o wiele mniejszą funkcję w hierarchii.

4. Konwencjonalizm - wynikał on z relatywizmu, który nie przyjmował niezmiennych prawd i dlatego trzeba się umówić. Które zasady są obowiązujące i niezmienne w danym społeczeństwie. Sofiści uważali, że życiem świata kieruje prawo natury, jednak ich zdaniem było to prawo silniejszego.

Z przedstawionych poglądów wynika, że sofiści odegrali ważną funkcję w procesie kształtowania orientacji humanistycznych w filozofii greckiej. Zajmowali się oni sprawami dotyczącymi człowieka i jego życia społecznego.

Sokrates

Uczniem sofistów był Sokrates. Człowiek ten miał olbrzymi wpływ na ówczesną filozofię. Był przekonany co do prawdziwości swych poglądów. Kiedy został oskarżony o ateizm gdyż nie uznawał mitologicznych bogów, wtedy do końca pozostał wierny swym poglądom, za które skazano go na karę śmierci.

Wg Sokratesa cnota jest najwyższym i bezwzględnym dobrem. Ona to decyduje o życiu moralnym człowieka gdyż zajmuje bardzo ważne miejsce w jego moralności. Wg Sokratesa cnota wiąże się nierozłącznie z pożytkiem i szczęściem. Jeżeli człowiek żyje cnotliwie i dobrze to wtedy jest szczęśliwy i wewnętrznie spokojny. Natomiast jeżeli jego życie w znacznym stopniu od życia zgodnego z cnotą to wówczas nie jest on szczęśliwy, a jego życie nie jest pożyteczne.

Wg Sokratesa cnota jest także wiedzą dlatego, że jeżeli człowiek pozna odpowiedni zakres prawd to wtedy w swoim życiu będzie wiedział jak ma postępować. Oznacza to iż wg Sokratesa znajomość dobra warunkuje bezwzględne postępowanie zgodne z tym dobrem. Natomiast jeżeli człowiek nie posiada wiedzy dotyczącej dobra to wówczas nie będzie żył cnotliwie. Zatem Sokrates jednoznacznie i zdecydowanie uzależnił postępowanie dobre od posiadanej wiedzy.

Pogląd ten nazywano w filozofii intelektualizmatycznym. Analizując jego założenia nietrudno zauważyć, że poglądy te są mało realistyczne gdyż wielu ludzi doskonale wie co jest dobre a co złe choć postępujący źle wg Sokratesa powinni postępować dobrze.

Sokrates twierdził, że cnoty podobnie jak wiedzy nie można się nauczyć.

Od swoich poprzedników sofistów Sokrates przyjął metodę prowadzenia dyskusji. W jego wykonaniu składała się ona z dwóch części: pozytywnej i negatywnej. W negatywnej części Sokrates starał się rozprawić z poglądami przeciwnika aby je ośmieszyć, wykazać ich bezsensowność, a w końcu absurdalność. Chodziło o to aby skompromitować przeciwnika, wykazać jego ignorancję i głupotę, gdyż tracił on pewność siebie, a słuchacze nabierali wątpliwości co do prawdziwości tych założeń. Kiedy Sokrates osiągnął swój cel wtedy przystępował do części pozytywnej, w której posługując się bardzo licznymi pytaniami i odpowiedziami starał się wykazać prawdziwość własnych poglądów. Najczęściej sugerował słuchaczom odpowiedzi jakie sam chciał usłyszeć na zadawane pytania.

Przedstawiony sposób zdobycia wiedzy wskazuje na to, że stosował on przede wszystkim metodę dowodzenia - indukcyjną, gdyż ze szczegółowych wniosków wyciągał bardzo ogólne zasady i spostrzeżenia.

Podsumowując poglądy Sokratesa trzeba stwierdzić, że człowiek ten miał bardzo duży wpływ na ówczesne poglądy filozoficzne. Przyczynił się także do rozwoju orientacji filozoficznej zajmującej się człowiekiem.

Cynicy i Cyryneicy

Sofiści i Sokrates mieli swoich wielbicieli i uczniów. W pewien sposób ich kontynuatorami byli cynicy i Cyreneicy.

Cynicy uważali, że cnota jest największym dobrem i dlatego należy dążyć do jej uzyskania. Natomiast wszystko inne co nie jest cnotą powinno być człowiekowi zupełnie obojętne. W ten sposób cynicy pokazali pewną postawę etyczną, z której wynikało, że cnota stanowi cel życia a wszystko poza cnotą nie ma znaczenia.

Natomiast Cyreneicy uważali, że cnotą człowieka są przyjemności. Uważali, że są one chwilowe cielesne, zmysłowe i stanowią dla człowieka jedyny cel jego pragnień. Dlatego też wg nich jedynym celem ludzkiego życia było dążenie do przyjemności.

Platon

Jednym z najbardziej znanych filozofów starożytnej Grecji był Platon. Żył w latach 427 - 327 a więc 80 lat. Wg niego bardzo bogatego w myśleniu istniejący świat składa się ze zmiennych rzeczy, które przemijają. Dlatego też doszedł do wniosku iż oprócz tego świata muszą istnieć jakieś byty niezmienne.

Stwierdził, że istnieje drugi świat idealny. Zatem wg Platona istnieją dwa światy: realny i idealny. Świat, w którym żyjemy jest niedoskonałym, jak by lustrzanym odbiciem świata idealnego. Idee są niezmienne i stanowią wzorce dla świata materialnego.

Bardzo ważną rolę zdaniem Platona odgrywa dusza ludzka. Jest ona nieśmiertelna i kieruje ciałem. Wg tej koncepcji dusze ludzkie przebywały kiedyś w świecie idei, jednak grzech, za który zostały ukarane połączeniem z ciałem. Dlatego też ciało stanowi jak gdyby więzienie dla duszy, gdyż ona jest od ciała doskonalsza. Po śmierci ciała opuszcza je i przechodzi do innego ciała aż się oczyści.

Wg Platona od zawsze istnieją 3 byty:

1. Idee,

2. Materia,

3. Boski Demiurg.

Boski Demiurg kiedyś z odwiecznej materii istniejący świat na wzór świata idei. Jednak Demiurg nie jest stwórcą świata ale jego budowniczym, gdyż nie stworzył go.

Wg Platona istnieją różne sposoby poznania świata:

1. Zmysłowy

2. Rozumowy

3. Poprzez tzw. wiedzę wlaną. Wiedzę tę posiada dusza ludzka z czasów kiedy przebywała w świecie idei.

Wg Platona najważniejszą ideą jest idea dobra i miłości.

Poznanie człowieka - Arystoteles

Bardzo wielkie zasługi dla filozofii starożytnej miał Arystoteles. Urodził się w 384 roku Stagirze dlatego też często nazywano go Stagirytą. Jego ojciec był lekarzem nadwornym macedońskiego króla.

Platon był wzorem i nauczycielem dla Arystotelesa, jednak Arystoteles stworzył własną filozofię, gdyż odszedł od idealizmu platońskiego. Arystoteles zmarł w 322 roku p.n.e.

Arystoteles pisał głównie dialogi, które inspirowane pismami Platona. W swoich poglądach Arystoteles uchodził za ojca logiki. Jako pierwszy starał się uporządkować wiedzę naukową i teorię wiedzy. W przeciwieństwie do Platona twierdził, że nie istnieją idee poza jednostkowymi rzeczami. Uważał, że wiedza jest zawarta w pojęciach ogólnych. Jego zdaniem byt jest jednostkowy i ogólny.

Arystoteles podzielił naukę na 2 działy: logikę zajmującą się wiedzą ogólną i metafizykę.

Logika miała uczyć jak posługiwać się pojęciami, sądami. W sądach tworzona jest hierarchia ze względu na ich ogólnikowość. Natomiast pojęcie jest jednostką logiczną. Pojęcia również tworzą hierarchię coraz ogólniejszych pojęć.

W przeciwieństwie do Platona Arystoteles twierdził, że nie ma wrodzonych pojęć w umyśle człowieka, natomiast rozum jest nie zapisaną tablicą, która z czasem jest zapisywana przez różne spostrzeżenia. Na podstawie informacji przekazanych przez zmysły poznaje się to co jest ogólne i istotne. Zatem wiedza zmysłowa jest jedyną podstawą i początkiem wiedzy rozumowej. Bardzo duże postępy miał Arystoteles w dziedzinie metafizyki.

Podzielił ona filozofię na:

a) fizykę,

b) metafizykę,

c) filozofię pierwszą.

Najważniejszy stopień abstrakcji miała nauka o bycie, dlatego też bardzo szczegółowo starał się rozpracować wiedzę o bycie. Wg niego substancja jest bytem samoistnym, natomiast przypadłości są zmienne. Wg niego substancja to zespół właściwości, dzięki którym byt jest tym czym jest. Substancja decyduje zatem o istocie i naturze bytu, a także konstytuuje jego najważniejsze cechy. Natomiast przypadłość jest to zespół cech i przymiotów małoistotnych, które mogą się zmieniać, ale przez te zmiany byt nie traci niczego ze swej substancji.

Np.: substancją dla człowieka jest psychofizyczna jego natura. Stanowi ona konstytutywną cechę osoby ludzkiej i dzięki niej człowiek jest osobą, a więc bytem wolnym i myślącym.

Natomiast w przypadku człowieka przypadłościami będą cechy małoważne dla istnienia człowieka, takie jak: kolor włosów, kolor oczu, wzrost itp. O istocie człowieka i jego naturze nie decyduje bowiem ani kolor włosów ani wzrost ale przede wszystkim rozum i wolna wola. Podnosząc tę analogię do innych bytów trzeba stwierdzić, że np. przeznaczeniem TV jest przekazywanie obrazów i dźwięków. Gdyby ktoś usunął kineskop to wtedy przedmiot ten straciłby cechy istotne i stałby się bezużyteczny dla widza. Widzimy więc, że substancja decyduje o charakterze, przeznaczeniu i istocie danego bytu. Natomiast przypadłości mogą się zmieniać bez wpływu na naturę i istotę bytu.

Kolejnym problemem jakim zajmował się Arystoteles była sprawa wyjaśnienia złożenia bytu z materii i formy. Wg niego materia obejmuje to wszystko co jest z natury nieokreślone. Materię rozumiał on jako budulec, tworzywo i nieokreślone podłoże zjawisk oraz wszelkich nieokreślonych ich przemian. Natomiast forma bytu wg niego była dla niego czymś konstytutywnym, istotnym i niezbędnym. Dlatego też byt ulegając zniszczeniu tracił swoją formę zachowując jednak materię. Np. wazon wykonany z porcelany jeżeli został stłuczony na kawałki to wtedy zniszczeniu uległa jego forma, natomiast materia pozostawała bez zmian.

Jeżeli rzeźbiarz otrzymywał materiał do pracy w postaci pnia drewna to wówczas miał on materię natomiast formę nadawał zależnie od inwencji twórczej. Podobnie wyglądała sprawa z innymi bytami czy rzeczami, które w wyniku działania sił zewnętrznych traciły formę a zachowywały materię np. budynek zburzony w wyniku wybuchu bomby zachowuje swoją materię a traci formę. Dla Arystotelesa najważniejsza była forma, która decydowała o rodzaju bytu.

Ważną funkcję w teorii poznania wg Arystotelesa odgrywają pojęcia. Prawdziwe poznanie świata jest natury pojęciowej. Oznacza to, że o bytach na podstawie uzyskanych spostrzeżeń wytwarzamy określone pojęcia. Wg niego bardzo ważną rolę spełniała forma, materia, przyczyna i cel. Materia i forma są składnikami rzeczy, natomiast należy zastanowić się nad przyczyną powstania bytów.

Np. jeżeli rzeźbiarz chce przygotować rzeźbę to wówczas oprócz materii np. pnia drewna musi mieć jeszcze w swoim umyśle pewną ideę. Ona to jest prawzorem tego dzieła, które zostanie później wykonane. Dlatego też rzeźbiarz tworząc rzeźbę czyni to na podstawie formy, którą posiada we własnym umyśle. Zatem w pewien sposób forma ta staje się też przyczyną sprawczą, która działa w sposób celowy i zaplanowany. Forma ta jest też siłą, która wytwarza określony skutek. Forma stanowi czynny pierwiastek substancji. Forma staje się też pewnego rodzaju energią, którą nazywamy aktem. Byt znajduje się w stanie aktu wtedy gdy jest już ukończony, ma pewną formę doskonałości i osiągnął już zamierzony cel. Natomiast stan potencji dla bytu jest to stan, w którym byt jeszcze nie zaistniał. Jest jak gdyby zawieszeniu i zmierza do zaistnienia.

Np. dojrzały kłos zboża jest w stanie aktu, natomiast ziarno jest jeszcze w stanie potencji czyli ma w sobie ukryte pewne siły życiowe, z których następnie będzie mogło się rozwijać, aż osiągnie stan aktu.

Wg Arystotelesa świat jest wieczny ponieważ materia, z której jest zbudowany jest wieczna. Arystoteles zastanawiał się nad zespołem przyczyn, które doprowadziły do powstania świata i doszedł do wniosku, że musiała istnieć w całym łańcuchu przyczynowo - skutkowym pierwsza przyczyna, która dała początek innym. Wg niego byt ten jest nieruchomy i niezmienny, nie możny, duchowy i rozumowy i porusza całym światem. Arystoteles nazwał go absolutem. Wg niego dusza nie jest substancją oderwaną od ciała, ale nie jest też ciałem materialnym. Jest jego formą czyli energią, która porusza ciałem. Arystoteles wyróżnił trzy rodzaje duszy: roślinną, zwierzęcą i rozumową. Pierwsze dwie giną wraz ze śmiercią rośliny czy zwierzęcia natomiast dusza rozumna jest nieśmiertelna.

---