DWUDZIESTOLECIE MIĘDZYWOJENNE


DWUDZIESTOLECIE MIĘDZYWOJENNE

Rodowód nazwy

Nazwa dwudziestolecie międzywojenne odnosi się do czasu w literaturze, kulturze i historii między I i II wojną światową; to epoka cywilizacyjnego rozwoju i postępu technicznego oraz coraz to gwałtowniejszych kryzysów gospodarczych, ekonomicznych i politycznych, które nasiliły się z końcem epoki. Inna nazwa międzywojnie, okres międzywojenny

Najważniejsze wydarzenia na świecie:

Najważniejsze wydarzenia w Polsce:”

Dwie fazy epoki:

W literaturze odzwierciedleniem sytuacji był katastrofizm

Literatura lekka stawała się odskocznią od trudnej rzeczywistości; nowym nurtem była powieść psychologiczna

NOWE IDEOLOGIE

- nacjonalizm(z łacińskiego natio - naród), ideologia i ruch polityczny, a także postawa społeczno-polityczna, podporządkowujące interesy innych narodów interesom własnego. Według tej ideologii wszelkie działania polityczne podejmowane są w celu podniesienia siły własnego narodu, a także oceniane przez pryzmat jego dobra i interesów.

- Komunizm łc. communis `wspólny') 1. filoz., społ., polit. ideologia i doktryna społeczna (stworzona przez K. Marksa i F. Engelsa, a rozwinięta przez W.I. Lenina), zakładająca powstanie społeczeństwa bezklasowego, równego, ze wspólnym podziałem pracy i dóbr, bez istnienia własności prywatnej i z władzą całego proletariatu, co można uzyskać jedynie na drodze rewolucji robotniczej.

FILOZOFIA I PSYCHOLOGIA

EGZYSTENCJALIZM uważa, że o losie człowieka wcale nie decyduje to w jakim kraju i w jakim czasie się urodził; życie od początku pozbawione jest sensu; jest absurdalne; jedynie sam pojedynczy człowiek może nadać mu sens życia egzystencja ludzka, krucha, przypadkowa, pełna trosk i trwogi, człowiek zaś całkowicie wolny, zmuszony do ciągłych wyborów życiowych co budzi w nim strach i lęk tak naprawdę człowiek jest sam wobec zła świata

PRAGMATYZM - uważa, że nauka i wszelkie działania człowieka powinny się do kogoś przydawać, mieć praktyczny, użyteczny charakter. Najistotniejsza nie jest sama wiedza, ale możliwość jej wykorzystania

KATASTROFIZM tendencja w kulturze, sztuce i literaturze XX w., mająca swoje korzenie w XIX w., wynikająca z przeświadczenia, że kultura europejska (światowa) skazana jest na zagładę z powodu wyczerpania swoich sił bądź inwazji z zewnątrz.

BEHAWIORYZM- teoria dotycząca zachowania i postępowania człowieka. Behawioryści twierdzili, że człowieka można najlepiej poznać obserwując jak się zachowuje i postępuje; nie bierzemy wtedy pod uwagę jego myśli i uczuć.

FREUDYZM - instynkt seksualny to główny motyw postępowania człowieka. Freud ustalił, że psychika człowieka składa się z 3 warstw:

Główne prądy literackie i artystyczne:

Literatura na świecie nowe tendencje, rezygnacja z realizmu, protest przeciwko wojnie

AUTOR

Dzieło

Remarque

Na zachodzie bez zmian

Hemingway

Pożegnanie z bronią

Kafka

Proces

Bułhakow

Mistrz i Małgorzata

James Joyce

Ulisses

Prous

W poszukiwaniu straconego czasu

Literatura w Polsce

Autor

Dzieło

Tuwim

Lechoń

Słonimski

Przyboś

Leśmian

Gałczyński

Staff

Pawlikowska-Jasnorzewska

Żeromski

Przedwiośnie

Gąbrowicz

Ferdydurke

Schultz

Sklepy cynamonowe

Dąbrowska

Noce i dnie

Nałkowska

Granica

Kuncewiczowa

Cudzoziemka

Stanisław Ignacy Witkiewicz

Szewcy

Funkcje i cele literatury na przełomie wieków

ŚREDNIOWIECZE

RENESANS

BAROK

OŚWIECENIE

ROMANTYZM

Postawy bohaterów romantycznych stawały się dla Polaków na długie lata swoistymi drogowskazami jak żyć i walczyć. Natomiast z tekstów międzywojnia wynika, że idee romantycznego cierpienia i walki za ojczyznę stały się nieaktualne po odzyskaniu niepodległości.

Rola poety w czasach pokoju

„Czarna Wiosna” Antoni Słonimski

„Płaszcz Konrada” symbol romantycznych tradycji przedstawiania i rozumienia ojczyzny; stanowi przeszkodę w pojmowaniu ojczyzny; narzuca romantyczny sposób mówienia o Polsce

Herostrates Lechoń Jan

  1. Utwór programowy, namawia do zerwania z mitami narodowymi i poezją tyrtejską; wyraża pragnienie życia bez martylologi

  2. Wiersz pochodzi z tomiku „Karmazynowy poemat” z roku 1920 [ odzyskanie niepodległości, poeci odrzucają romantyczne mity i zastanawiają się co ma być tematem ich poezji

  3. Herostrates - szewc z Efezu podpalił dla sławy świątynię bogini Artemidy; metaforycznie człowiek porywający się na narodowe świętości

    1. 1) zwrotka nawiązanie do „Grobu Agamemnona” Juliusza Słowackiego [ „Papuga wszystkich ludów”]; idea mesjanizmu [„w cierniowej koronie”]

    2. 2)i 3) zwrotka wizja Polski okaleczonej po zaborach, biednej, żyjącej pamięcią dawnej świętości [ „Wspomnieniem dawnych bogactw żyjący ubogi”]

    3. 4) zwrotka nawiązanie do piosenki Konrada z III cz. „Dziadów” [„Co czeka trwożny chwili, gdy dało odmieni”]

    4. 5) i 6) zwrotka „O! zwalcież mi łazienki Królewskie w Warszawie”; ”Ceres”, ”kolumny”, „aż ślad ich się zatrze” apel poety, aby zatrzeć ślady przeszłości, ponieważ przeszłość, bogactwo, klasyczne wzorce odwracają naszą uwagę od przyszłości; przeszłość determinuje nasze myślenie; zamyka nas i ogranicza

    5. 7) zwrotka należy zabić Kilińskiego, symbol powstania ludu warszawskiego bo nie ma potrzeby wracania do przeszłości; Lechoń odrzuca tradycję, przeszłość, mitologię narodową, która nie pozwala budować przyszłości nowej Polski; nie neguje jednak postawy Kilińskiego

    6. 8) zwrotka motyw wiosny w literaturze jako nowego życia, nowego początku

    7. 9) zwrotka na zakończenie obawa poety o powodzenie gestu Herostratesa, czyli atakowania świętości narodowych, wyraz przywiązania do tradycji, ambiwalentność uczuć

  4. Konteksty historyczne

    1. Czyn Herostratesa

    2. Powstanie kościuszkowskie Kiliński

    3. Emigracja

    4. Powstania

    5. Odzyskanie niepodległości

  5. Kontekst filozoficzny

    1. Idea mesjanistyczna

  6. Konteksty literackie

    1. „Grób Agamemnona” Słowackiego

    2. III cz. „Dziadów” Mickiewicza

    3. Topos wiosny

  7. Analiza

    1. Regularny trzynastozgłoskowiec

    2. 7 + 6 z średniówką po 7 sylabie

    3. Rymy okalające

    4. Liryka narracyjna

    5. Środki stylistyczne

      • Porównanie „Kaleka, jak beznodzy żołnierze szpitalni”

      • Personifikacja „Dziewczyna, na matczyne niepomna przestrogi”

      • Epitety „egipskie piramidy”

      • Pytanie retoryczne „Co widok mi zamknęły daleki na ścieżaj?”

      • Wykrzyknienia „Ja tobie rozkazuje!”

„Jądro ciemności” Joseph Conrad

Problematyka utworu

Symbole w „Jądrze ciemności”

Kompozycja powieści

Czas

Etyka Conradowska

Cechy charakterystyczne twórczości Conrada

Elementy impresjonistyczne w „Jądrze ciemności”

Jan Lechoń Mochnacki

Obraz koncertu w utworze Lechonia jest wizją dla której nieważne są realia - jest to poetycki głos o współczesności, o czasie odzyskiwania niepodległości.

Koncert zbudowany jest z dwóch części: na początku artysta gra o wiośnie wyczarowuje pejzaż ze strumieniami, rosą, polnymi różami, a druga część to wywołanie obrazów historii Polski: walki o niepodległość [ chorągiew, mury Saragossy, sztandary, srebrzyste kontusze, tysiące głów podgolonych, Matka Boska].

Artysta boi się widowni: poruszenie się kirasjera na widowni wyzwala w nim wiele gwałtownych uczuć. Gra przeciwko widowni tworzy nastrój rewolucji.

Widownia obca: Francuzi i Niemcy, bogate mieszczaństwo; Przychylny odbiór I części koncertu, a wrogi pełen strachu II części. Utwór Lechonia przypomina nam koncert Jankiela z „Pana Tadeusza” z jedną różnicą: Jankiel panuje nad słuchaczami; Przywołana historia budzi w nich uczucia patriotyczne; U Lechonia artysta romantyk gra przeciw widowni, która go nie rozumie, boi się i w końcu ucieka.

„Przedwiośnie” Stefan Żeromski

Geneza utworu:

Różne koncepcje na państwo:

Miejsce akcji

Żeromski wobec rewolucji

Bilans rewolucji

Zyski

Straty

  • Daje nadzieję

  • Szybkość rewolucji

  • Niszczy i zabija, pozbawia majątków

  • Ubezwłasnowolnia

  • Wyzwala w ludziach złe instynkty

  • Demoralizuje

  • Budzi okrucieństwo

  • Przysparza cierpień

Obrazy rewolucji pokazują, że dla Polski rewolucja nie jest dobrą drogą.

Broszura polityczna

Dzieło literackie

Program polityczny Gajowca, Lulka, „szklane domy”

Świat przedstawiony

Język agitacyjny

Język literacki

Propaganda

Fabuła

Narrator

Bohaterowie

Środki artystyczne

Zakończenie [otwarte]

Nawłoć - Arkadia [sielskie życie polskiego ziemiaństwa]

Zycie w Nawłoci jest sielskie, beztroskie.

Żeromski poprzez ukazanie kontrastów w Nawłoci krytykuje pasożytniczy charakter ziemiaństwa, a zarazem ostrzega przed niebezpieczeństwem rewolucji bo uciskany i biedny lud może zbuntować się „Jedni z jedzenia tworzą kult, drudzy żyją tylko po to żeby zdychać z głodu”.

„Przedwiośnie” pochwałą czy krytyką „Pana Tadeusza”?

Adam Mickiewicz w „Panu Tadeuszu” przedstawił ziemiańskie życie szlachty polskiej. Zwyczaje i zachowania typowe dla wyższych warstw tj. polowania ,wystawne uczty, przyjęcia czy romans. Żeromski natomiast przeniósł życie Soplicowa do Nawłoci. Obok niego ukazuje biedę reszty społeczeństwa co stanowi kontrast. Celem autora była krytyka sposobu postępowania wyżej urodzonych i o ile w Soplicowie bohaterowie na pierwszym miejscu stawiali pracę nie odrzucając rozrywek, Nawłocianie oddają się bez reszty przyjemności. Żeromski chce pokazać czytelnikowi, że rozwój państwa i jego odbudowa nie może być oparta na satrych szlacheckich fundamentach. Jeśli chcemy stworzyć nową, niepodległą Polskę całe społeczeństwo musi ewoluować.

„Pan Tadeusz” jest dla Żeromskiego inspiracją w tworzeniu obrazu polskiej szlachty, ale stworzył obraz przeciwny do mickiewiczowskiego. Chciał pokazać, że ta postawa nic dobrego krajowi nie przyniesie.

Charakterystyka Cezarego Baryki

Ideowa ewolucja Cezarego Baryki

Koncepcja Szymona Gajowca

Koncepcja Lulka

„Przedwiośnie” jako dyskusje nad kształtem odrodzonej Polski:

Symbole w utworze

„Przedwiośnie”

„Transatlantyk” Witold Gombrowicz

Gombrowicz z jednej strony wyśmiewa Polaków i ich wrodzone cechy, ale z drugiej utożsamia się ze swoim narodem i rezerwuje prawo do osądu wyłącznie Polakom

Przedmowa Gombrowicza do „Transatlantyku”

Gombrowicz napisał przedmowę, żeby czytelnicy nie odczytali utworu zbyt jednostronnie; chciał abyśmy wyznali się kompleksu polskiego, aby tradycja i ojczyzna znalazły nową definicję, szerszą niż dotychczas; „Transatlantyk” jest tylko pewną opowiedzianą historią łączącą wiele znaczeń: jest satyrą, intrygą, traktatem, absurdem wreszcie dramatem

Język utworu:

Punktem wyjścia powieści jest przełomowy moment w historii Polski; przeciwstawia się autor tradycyjnej formie patriotyzmu, dlatego miesza style; znajdujemy w utworze gawędę szlachecką, romantyczną poezję i trylogię Sienkiewicza. Bardzo silne są aluzje do znanych scen z „Pana Tadeusza” - w ten sposób „Transatlantyk” jest swoistą syntezą wielowiekowego rozwoju polskiej prozy.

Mitologia „Transatlantyku”

W opisach „Transatlantyku” pojawiają się dantejskie motywy i obrazy; wskazują one na moralną, ewangeliczną mitologizację, honoru, patriotyzmu, męstwa, wierności. Autor przeciwstawia im w nowym porządku ideowym postęp i nieskrępowanie , zerwanie z tradycją i przeszłością ale w porządku etycznym wstyd i hańbę

Rola śmiechu

w momentach kiedy czytelnik spodziewa się zbrodni pojawia się śmiech syn nie zabija ojca, jeźdźcy nie napadają na bawiącą się polonię; wszyscy zaczynają się śmiać; [katharsis- oczyszczenie]

Bilans ojczyzny

Uwięzieni w piwnicy: Gombrowicz i większość polonii tworzą nową ojczyznę; piwnica jest ojczyzną ale i więzieniem [ z którego Gombrowicz chce nas wyrwać za pomocą swojego utworu]. Polacy nie kochają się i mają dosyć wspólnego przebywania; zadają sobie ból, ale muszą współcierpieć bo tego wymaga historia; każdy, niczym Chrystus rozpięty na krzyżu cierpi w imieniu ojczyzny

Bohater - narrator [Gombrowicz] na narodowy masochizm odpowiada cynizmem

Bohaterowie

Witold Gombrowicz - główny bohater, a zarazem narrator powieści. Jest Polakiem, który po dwudziestu dniach pływania po morzu dociera na statku „Chrobry” do Buenos Aires. Tam dowiaduje się o wybuchu wojny i postanawia zostać w Argentynie. Jest to jego świadoma decyzja, której ze względu na „bluźniercze” powody nie może być zdradzona żadnemu z rodaków. Na zorganizowanym przez Artystów spotkaniu poznaje homoseksualistę Gonzala, który wciąga go w intrygę uwiedzenia Ignacego - syna prawdziwego patrioty Tomasza Kobrzyckiego.

Gonzalo - Metys, Portugalczyk, z perskiej tureckiej matki w Libii urodzony. Niezwykle bogaty mężczyzna, którego całe dnie wypełnia polowanie na chłopców, którzy za małe pieniądze zaspokoją jego seksualne potrzeby. Udaje on biedaka nawet wtedy, gdy odwiedza go w pałacu Witold, jest wówczas przebrany za służącego a gościa przyjmuje w ubogim pokoiku. Jest zakochany w mężczyźnie o blond włosach Ignacym Kobrzyckim. Wszystkie jego działania zmierzają do uwiedzenia obiektu jego westchnień.

• Tomasz Kobrzycki - patriota, dawny Major. Ma syna Ignacego. W obronie jego czci wyzwał na pojedynek Gonzala. Gdy ten własnym ciałem obronił jego syna ofiarował mu swoją przyjaźń. Szybko jednak zerwał z sentymentalnym stosunkiem do homoseksualisty, który chce posiąść jego syna. W obronie honoru postanowił zabić Ignacego, co mu się nie udało.

• Wspólnicy: Baron - wspaniały, rosły, dumny mężczyzna. Ciumkała - niższy od Barona, krępawy. Pyckal - kościsty blondyn. Wszyscy trzej prowadzą własną firmę „Baron, Ciumkała, Pyckal, Koński Psi Interes”. Są nierozłączni, choć ciągle się kłócą. Zarzewiem konfliktu był Młyn, który w równym udziale przypadł im z eksdywizji. Podział funduszów był niemożliwy, ciągłe procesowanie nie przynosiło efektów, „ta zaś swarliwość nie tyle może z finansowych rozrachunków ile z natur sprzeczności. A bo Baron jak bąk huczy, buczy i tańcuje, jak paw ogon puszy, jak sokół w górę polatuje; a Pyckal, jak byk, wrzaskiem krzykiem swojem chamskiem chamskiem się nawala; a Ciumkała gmyrze”. Zatrudnili oni Witolda, z którym właściwie utrzymywali bliższe kontakty. Pojedynek między Gonzalem a Tomaszem, w którym wzięli udział, stał się powodem wcielenia ich do Związku Kawalerów Ostrogi. W finalnej scenie wraz z Rachmistrzem przeistoczyli się w potworne stwory, które siłą swej okropności chciały zapanować nad bawiącą się w pałacu Gonzala Polonią.

Sztuka

Prąd

Opis

Przedstawiciel

FOWIZM

operuje ostrymi kolorami, śmiałymi pociągnięciami pędzla; głównie tym szokowali w 1905 r. w Paryżu; okrzyknięto ich buntownikami, dzikimi bestiami [fowizm- Les fauves]. Ich idolem był van Gogh.

Matisse

EKSPRESJONIZM

Forma wyrazu to dramatyczne pozy, ciemne lub jaskrawe kolory, grube pociągnięcia pędzla; tematy to duchowe problemy , niepokoje, rozterki współczesnego człowieka; twarze ludzkie ukazują wręcz karykaturalnymi, przerysowanymi. Cel: wywołać nastrój, przedstawić świat w krzywym zwierciadle

Edward Much

KUBIZM

Prawdziwa rewolucja malarska; artyści przestali naśladować naturę: eksperymentują z kształtem przestrzeni: świat przedstawiony jako bryła; przedmioty i postacie przypominają sześciany, bryły geometryczne, elementy nałożone na siebie bez perspektywy jakby niedokończone, zniekształcone.

Pablo Picasso

SURREALIZM [nadrealizm]

Bunt przeciwko logice, porządkowi i zdrowemu rozsądkowi; głosił zniechęcenie do cywilizacji przemysłowej i kapitalizmu, powoływał się na psychoanalizę Freuda.

Salvador Dali

ABSTRAKCJONIZM

Dzieło sztuki stało się tworem autonomicznym; nie zastępowało i nie sugerowało rzeczywistości stanowiło rzeczywistość

Program poetycki Skamandra

„Czarna wiosna” Słonimskiego

„Szampan” Wierzyńskiego

„Do prostego człowieka” Tuwima

„Bal w operze” Tuwima