Gospodarka regionalna egz


Gospodarka regionalna

1. Region - pojęcia, typologia, kryteria delimitacji.

Region- ponadlokalny układ społeczno- terytorialny, identyfikowalny dzięki specyficznym cechom przestrzeni, a także więzi społecznej wynikającej z tożsamości regionalnej

Definicja zależy od tego, kto ją formułuje.

Z punktu widzenia geografii region jest względnie jednorodną wewnętrznie częścią powierzchni geograficznej, różniącą się do terenów przyległych pewnymi cechami środowiska geograficzno- przyrodniczego, takimi jak: ukształtowanie terenu, jakość gleb, rodzaj klimatu itp.

W politologii istotnymi cechami regionu będą :odrębność opcji politycznych, autonomia w ramach państwa federalnego, akceptacja podziału administracyjno- terytorialnego, skuteczność władz regionalnych i inne.

Historyk szukałby wspólnych korzeni, jakiej granicy w historii.

Prawnik powiedziałby: „to taki fragment przestrzeni, który formalno- prawnie został wyodrębniony, ma granice administracyjne, odrębną podmiotowość”

Dla ekonomisty region to przede wszystkim obszar o określonej specjalizacji gospodarczej, będącej wynikiem sposobu wykorzystania wewnętrznych i zewnętrznych zasobów ekonomicznych oraz przepływu czynników wzrostu, takich jak: kapitał, siła robocza, technologia i informacja. W tym ujęciu podział regionalny nawiązuje do terytorialnego podziału pracy. Ekonomista szukałby cech, którymi region różni się od innych( wspólnego mianownika), na przykład GOP, Legnicko- Głogowski Okręg Miedziany.

Definicja regionu w Unii Europejskiej:

Region- to takie terytorium (obszar) wyodrębnione administracyjno- prawnie, w którym funkcjonuje odrębny (regionalny) organ władzy publicznej, który jest powołany w drodze wolnych, demokratycznych wyborów; władza wyposażona w instrumenty prawne i finansowe (budżet) oraz prowadząca politykę intra- i interregionalną.

Delimitacja jest to wyznaczanie granic regionu, bierze się tu pod uwagę różne kryteria:

- strefa ciążenia do wielkiego miasta( oddziaływania)- czynnik, które wiążą przestrzeń z wielkim miastem [ wielkie miasto + strefa ciążenia ]; strefa oddziaływania= strefa ciążenia do miasta wyznacza granicę

- kryterium historyczne - jest to historycznie ukształtowana więź między metropolią a obszarem, na przykład pod tym względem zupełnie sztuczne jest województwo lubuskie, leży ono w strefie ciążenia do Berlina, jest to woj. o dwóch stolicach : Zielona Góra i Gorzów.

Do czołówki najbardziej rozwiniętych regionów należą te z metropolią.

Kryteria delimitacji regionów:

Typologia regionów:

Inna typologia regionów:

      1. Region jako cześć obszaru

        • Narzędzie badania- dane statystyczne

        • Narzędzie działania - dział. społecz.- gosp.

        • Przedmiot poznania - właściwości

    1. Region rozróżnia się od innych na podstawie cech:

      • Fizyczno- geograficzne

      • Ekonomiczne- specyfika usług, produkcji

  1. Region= otoczenie dla ludzi, podmiotów gospodarczych.

  2. Region = rynek, czyli przedmiot zainteresowania banków, inwestorów, producentów

Wyróżnienie układów przestrzennych wykazujących pewne cechy wspólne , bez wymogu rozłączności i konieczności wymogu pokrycia całego kraju pozwala wyróżnić:

-Regiony jednolite- mają spójną strukturę wewnętrzną, jednorodne pod pewnym względem -Węzłowe- w zasięgu dużych miast, mają centrum ,które oddziałuje na otoczenie.

-Regiony reliktowe- ciążenie do wielkich miast jest słabe, czynnikiem konstruktywnym jest w nich wspólne dziedzictwo kulturowe i historyczne

- Regiony społeczne- poczucie tożsamości z danym regionem

-Reginy etniczne- wykształcone na gruncie odrębności językowej, kulturowej, etnicznej.

Klasyfikacja regionów:

Regiony problemowe w UE

  1. Reginy zacofane, w których PKB na mieszkańca nie przekracza 75% średniej wartości PKB na mieszkańca w UE

  2. Reginy depresyjne ( transformacja regionu, np. węglowy miał już ”okres świetności”); depresja gospodarcza- musi być inny przemysł- zastąpić „stary”

3 kryteria :

1.Poziom bezrobocia jest wyższy niż przeciętny w UE

2.Zatrudnienie w przemyśle większe niż średnie w UE

3.Występuje spadkowa tendencja zatrudnienia w przemyśle, np. Śląsk, Zachodniopomorskie

  1. Zacofane regiony rolnicze

Kryteria:

1.Wysoki udział zatrudnienia w rolnictwie ( większy niż średnia w UE)

2.Niższy niż średnio w UE poziom dochodów z rolnictwa

3.Znaczący trend depopulacyjny ( wyludnianie się )

  1. Regiony o malej gęstości zaludnienia

Gęstość zaludnienia mniejsza niż 8 osób na km 2, np. Północna Finlandia, Szwecja

Kryterium wg poziomu urbanizacji , społeczno- kulturowego (np. etniczne)

Kryterium wg poziomu rozwoju struktury gospodarczej

Kryterium wg specyficznych cech położenia

Kryterium wg poziomu innowacyjności:

-regiony inteligentne

-regiony innowacyjne ( nie konieczne jest w strukturze zdolność uczenia się, ale ma zdolność do wykorzystywania innowacji)

- regiony uczące się

MAKROREGIONY ( wg Eurostatu)

Poziom NUTS 1 [region analityczny(województwo opolskie i małopolskie)]-???

Poziom NUTS 2 Regiony normatywne - administracyjne (formalne)

Poziom NUTS 3 Subregiony; Dolny Śląsk- subregion: legnicki, jeleniogórsko- wałbrzyski

Poziom NUTS 4 Gminy

Poziom NUTS 5 miejscowości

2. Pojęcie gospodarki regionalnej i lokalnej.

Gospodarka regionalna to taka dyscyplina wiedzy, która ukształtowała się w ostatniej dekadzie ubiegłego wieku. Przyczyną był inny sposób postrzegania gospodarki, ze względu na przestrzeń, społeczeństwo i gospodarkę- te trzy elementy mają się równoważyć, gospodarka nie może się rozwijać kosztem społeczeństwa. Taki zrównoważony rozwój jest to rozwój terytorialny. Mamy do czynienia z inną filozofią postrzegania zjawisk gospodarczych i rozwoju.

W gosp. regionalnej występują trzy elementy (podmioty):

  1. Przestrzeń- ogranicza, delimituje( wyznacza granice) region; relacje pomiędzy podmiotami gospodarczymi a przestrzenią

  2. Regionalna społeczność

  3. Gospodarka regionalna- gospodarowanie przestrzenią, musi tu być uwzględniony aspekt społeczny, przestrzenny i gospodarczy

Gospodarkę regionalną można rozpatrywać w 2 wymiarach:

- strukturalnym- czyli wszystkie struktury( gospodarcza, społeczna, przestrzenna) , które funkcjonują w regionie, w ich skład wchodzą czynniki materialne i niematerialne, ożywione i nieożywione, efekty działalności człowieka, gospodarstwa domowe, instytucje,

- czynnościowym ( gospodarowanie w skali regonu)

Gosp. Regionalną definiuje się również jako ogół podmiotów gospodarczych funkcjonujących w regionie, działających na zasadach konkurencji, współpracy oraz podmioty polityki intraregionalnej (samorządy terytorialne), które ustalają zasady funkcjonowania tej gospodarki.

Gospodarka lokalna- gospodarowanie na szczeblu gminy, powiatu (niżej od pojęcia regionu jest poziom lokalny); gospodarka lokalna to zbiór podmiotów gospodarczych, konsumentów, organów władzy, które znajdują się na terenie gminy oraz powiązania i współzależność między nimi, które wynikają nie tylko z ich współpracy ale także z konkurencyjności.

Na każdym szczeblu istnieje wspólny mianownik dla wszystkich podmiotów, np. w UE:

-wszystkie kraje obowiązują dyrektywy UE

-każdy kraj prowadzi swoją politykę makroekonomiczną

- każdy region ma odrębny podmiot władzy publicznej (sejmik wojewódzki) , regiony konkurują ze sobą m.in. o inwestycje firm

3. Polityka regionalna

Jest to całokształt działań podmiotów regionalnych na rzecz przemian /rozwoju społecznego.

Pola tej działalności:

Polityka regionalna- to celowa i świadoma działalność organów władzy publicznej zmierzająca do rozwoju regionalnego, tj. mająca na celu optymalne wykorzystywanie zasobów regionu do trwałego wzrostu gospodarczego oraz podnoszenie ich konkurencyjności

Polityka interregionalna - to usystematyzowane oddziaływanie na obszary będące wyodrębnionymi ponadlokalnymi jednostkami podziału administracyjnego kraju(regiony). Polityka interregionalna to działania podejmowane przez rząd centralny i jego agendy, jest to polityka rozwoju regionów. Polityka ta jest prowadzona ponad regionami, między regionami, jest to polityka państwa, instytucji UE wobec regionów, może polegać na wyrównaniu różnic w poziomie rozwoju regionów.

Polityka intraregionalna - to usystematyzowane oddziaływanie na procesy rozwoju społeczno- gospodarczego, zachodzące w obszarze region. To działania podejmowane przez władze regionu, to polityka rozwoju wewnętrznego regionu. Jest to wewnętrzna polityka regionalna - prowadzona do wewnątrz regionu od jego najwyższego szczebla

  1. Podmioty polityki inter- i intraregionalnej

Podmioty polityki interregionalnej:

Instytucje rządowe:

-Rządowe Centrów Studiów Strategicznych

-Kancelaria Prezesa rady Ministrów

-Ministerstwo Finansów

-Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji

-Resorty branżowe

-Ministerstwa, które powinny prowadzić aktywną resortową politykę regionalną

Instytucje pozarządowe:

-Agencja Modernizacji i Restrukturyzacji Rolnictwa

-Fundusz Programów Pomocy dla rolnictwa

-Agencja Techniki i Technologii

-Agencja Rozwoju Przemysłu

- Polska Fundacja Promocji i Rozwoju MSP

Podmioty polityki intraregionalnej:

-Samorządy wojewódzkie

-Agencje rozwoju regionalnego

-Centra rozwoju i transferu technologii

Na każdym poziomie istnieje odrębny podmiot polityki regionalnej. Na poziomie ponadkrajowym a to organizacje międzynarodowe( UE i jej Komisja). Na poziomie krajowym jest to rząd centralny. Na poziomie regionalnym są to samorządowe władze regionu. Istnieje tylko jeden krajowy szczebel polityki interregionalnej oraz szczebel wojewódzki.

  1. Instrumenty polityki inter- i intraregionalnej

- bezpośrednie instrumenty finansowe skierowane do podmiotów gospodarczych

-rozbudowa infrastruktury technicznej i społecznej, podejmowana przez władze samorządowe z własnych środków

- instrumenty niematerialne(szkolenia, doradztwo, badanie i rozwój technologii

  1. Regionalizm , regionalizacja, polityka przestrzenna

Regionalizm - dążenie do ożywienia życia kulturalnego i naukowego poszczególnych dzielnic kraju przy zachowaniu odrębności kulturowej. Jest ruchem społecznym oddziałującym na świadomość wspólnoty regionalnej, wywodzącej się z tradycji kulturowej lub etnicznej. Może to nastąpić poprzez przekazanie części władzy ośrodkom niższego szczebla, pozwala to uniknąć separatyzmu, tworząc warunki dla autonomii, służy rozwiązywaniu problemów nierówności rozwoju porze3z pobudzanie inicjatyw oddolnych, np. polityka regionalna UE. Regionalizm to nurt kulturowy, filozofia regionalna. O regionalizmie możemy mówić w aspekcie: światopoglądowym, narodowościowym, językowym, tradycyjnym.

Regionalizacja- jest to zabieg badawczy, którego celem jest teoretyczne wydzielenie pewnego typu regionów, jest też działaniem administracyjno- politycznym(dokonujące takiego wydzielenia w praktyce, np. utworzenie 16 województw w Polsce).To procedura badawcza, której efektem jest delimitacja regionów wg różnych kryteriów. Procedura wyróżniania regionów, dwa sposoby:

Ważną cechą jest to, że podział ten pokrywa cały obszar( nie pozostawia się „pustych miejsc”, które nie należą do żadnego z regionów)

Polityka przestrzenna- to usystematyzowane oddziaływania władz publicznych na przestrzenne zachowania podmiotów gospodarczych, niezależnie od istniejących podziałów administracyjnych, także przez władze regionalne i lokalne. Działania w ramach polityki przestrzennej podejmowane są przez rząd centralny oraz jego agendy( w tym także terenowe), w swoim zakresie prowadzą je również samorządowe władze regionalne i lokalne.

  1. Rozwój regionalny.

Rozwój regionalny to proces pozytywnych zmian ilościowych i jakościowych( najczęściej wzrost) w polach rozwojowych(częściach składowych) regionu, jakimi są gospodarka regionu, regionalna społeczność, infrastruktura regionalna( sieciowa- sieć osadnicza -część do przestrzeni, część do infrastruktury) oraz przestrzeń ( rozwija się ona przez zapewnienie ładu przestrzennego).

Pojecie „rozwój regionalny” to swego rodzaju skrót myślowy, obejmujący szersze spektrum zjawisk gospodarczych, społecznych i przestrzennych., jest to(wg różnych autorów) :

-systematyczna poprawa konkurencyjności podmiotów gospodarczych i poziomu życia mieszkańców oraz wzrost potencjału gospodarczego regionów, przyczyniający się do rozwoju społ.-gosp. kraju

-trwały wzrost poziomu życia mieszkańców i potencjału gosp. w skali określonej jednostki terytorialnej.

-Trwały wzrost trzech elementów: potencjału gospodarczego regionów, ich siły konkurencyjnej oraz poziomu i jakości życia mieszkańców( chodzi tu o trwały wzrost przyczyniający się do rozwoju całej wspólnoty narodowej)

-Zmiany jego głównych komponentów: potencjał gospodarczy, struktura gosp., środowisko przyrodnicze, zagospodarowanie infrastrukturalne, ład przestrzenny, poziom życia mieszkańców, zagospodarowanie przestrzenne

Można przyjąć wyznaczone na podstawie powyższych definicji komponenty rozwoju regionalnego lub części składowe rozwoju regionalnego, które dają podstawę do wytyczenia pól rozwoju regionalnego:

Mieszkańcy regionu

Regionalny ekosystem

Infrastruktura

Gospodarka regionalna

Przestrzeń- terytorium regionu

Rozwój regionalny jest wynikiem jednoczesnej działalności różnych podmiotów władzy publicznej, firm, instytucji, mieszkańców regionu. Gdy działania te się wzajemnie uzupełniają i stymulują na poszczególnych polach rozwoju regionalnego, to zaistnieją przesłanki rozwoju regionalnego, rozumianego jako proces pozytywnych zmian wzrostu ilościowego i postępu jakościowego zachodzących w regionie . Tak rozumiany rozwój regionalny jest procesem złożonym, stopień tej złożoności jest pochodną:

-wielorakości celów(którym rozwój ma służyć)

-różnorodności działań(które go kształtują)

-kombinacji między zasobami a czynnikami produkcji(które określają relacje ekonomiczne regionu z otoczeniem)

-przesłanek społecznych(akceptacji celów rozwoju społecznego, gospodarczego i przestrzennego ze strony społeczności danego terytorium oraz ich kreatywnej postawy w realizacji tych celów)

Cechy składowe rozwoju regionalnego:

  1. Czynniki rozwoju regionalnego

Proces rozwoju regionalnego, rozumiany jako przebiegająca w regionalnej przestrzeni transformacja społeczna i ekonomiczna, jest konsekwencją działania trzech grup czynników, są to:

Czynniki endogeniczne są to czynnik rozwoju regionu występujące wewnątrz niego. Stanowią główną siłę sprawczą rozwoju regionalnego. W skład tej grupy wchodzą czynniki określające zdolność rozwojową zasobów w poszczególnych polach rozwoju regionalnego.

Zasoby demograficzne

-struktura ludności wg wieku i wykształcenia

-kwalifikacje zawodowe

-integracja społeczności

-infrastruktura intelektualna

-warunki życia

-instytucje i usługi społeczne

-aktywność społeczeństwa w działalności samorządów terytorialnych i organizacjach społecznych

Regionalny ekosystem

-komponenty i zasoby środowiska przyrodniczego

-stan zanieczyszczenia i dewastacji środowiska

-potencjał rozwojowy infrastruktury ekologicznej i świadomość ekologiczna

Infrastruktura

-instytucje i urządzenia infrastruktury technicznej o zasięgu lokalnym i regionalnym

-potencjał rozwojowy infrastruktury

-inwestycje infrastrukturalne

-zasobność budżetów gmin, powiatów i regionu

Gospodarka regionalna

-baza ekonomiczna miast i regionu

-przedsiębiorczość

zdolność do innowacji(ujawnienie i rozwijanie nowych technik i technologii)

-skala i struktura rynków lokalnych i regionalnych

-samorządowa oferta korzyści zewnętrznych

-konkurencyjność regionu

Przestrzeń regionu

-dostępność przestrzenna

-warunki fizjograficzne

-kompozycja i ład przestrzenny

-wartość przestrzeni

-skuteczność marketingu przestrzeni

Czynniki endogeniczne obejmują zmiany w makrootoczeniu regionu. Zmiany te, stanowiąc negatywny lub pozytywny impuls dla poszczególnych pól rozwoju regionalnego, są konsekwencjami m.in. procesów globalizacji, procesów integracji europejskiej, zmieniających się warunków makroekonomicznych, zmian ustrojowych(np., decentralizacja państwa), zmieniającej się koniunktury gospodarczej, sytuacji politycznej, polityki intraregionalnej stosowanej przez państwo, konkurencyjności otaczających regionów.

Prorozwojowy impuls czynników egzogenicznych przyczynia się do rozwoju i innowacyjności przekształceń zasobów endogenicznych, a także kreuje nowe zasoby i instytucje związane z lokalizacją w regionie nowych urządzeń, technologii oraz miejsc pracy. Lokalizacje takie( w odpowiednio dużej skali) wpływają nie tylko na dynamikę rozwoju i przekształcenia strukturalne, ale także powodują pozytywne zmiany społeczne.

Czynniki określające endogeniczną zdolność reagowania na zmiany w makrootoczeniu-endogeniczna regionalna reakcja na zachodzące pod wpływem czynnikowa egzogenicznych zmiany makrootoczenia zależy m.in. od :

-elastyczności struktury gospodarki regionu

-wewnętrznych możliwości kapitałowych

-aktywności i otwartości polityki regionalnej

-kompetencji i kwalifikacji władzy regionalnej i lokalnej

-aktywności społeczności

-infrastruktury i zasobów intelektualnych

Pierwsza i trzeci grupa wywołuje rozwój o charakterze odśrodkowym( źródła rozwoju regionalnego tkwią w wewnętrznym potencjale i kreatywności społeczności regionalnej)

Druga grupa czynników wzbudza proces rozwoju zdeterminowany zewnętrznie( przesłanką rozwoju są korzyści komparatywne wynikające z przestrzeni dyferencjacji kosztów produkcji)

Czynnik rozwoju regionalnego można podzielić ze względu na wymiary:

-wymiar gospodarczy- podstawowe zasoby gospodarki, zróżnicowane sfery gospodarcze, rozwój sektora MSP, rozwój przedsiębiorczości

-przestrzenny- zagospodarowanie przestrzenne

-infratechniczny- sieć transportowa, kolej, stan dróg, itp.; obejmuje elementy infrastruktury technicznej

-środowiskowy- degradacja środowiska naturalnego, infrastruktura ekologiczne

-społeczno-kulturowy związany z kapitałem ludzkim, np. poziom wykształcenia

Rozwój regionalny dokonuje się w wielu wymiarach.

  1. Cechy rozwoju regionalnego

Autonomiczny model rozwoju: rozwój opierający się na wewnętrznych potencjale tkwiącym w danej jednostce, istota tego rozwoju wynika z faktu, że rozwój regionalny jest rozwojem terytorialnym, a nie sektorowym; w rozwoju terytorialnym(lokalnym, regionalnym) determinantą jest stworzenie regionalnego(lokalnego) środowiska(w szerokim tego słowa znaczeniu), obejmującego elementy materialne i niematerialne, np. zagospodarowanie przedsiębiorczość, ale także kulturę i zwyczaje oraz tradycje.

Rozwój terytorialny ( regionalny, lokalny) jest procesem w znacznym stopniu zależnym od aktywności i kreatywności społeczności lokalnej (regionalnej) oraz jej samorządowej reprezentacji; źródłem takiej aktywności jest uświadomienie sobie przez społeczność regionalną( lokalną) własnych możliwości w zakresie formułowania i rozwiązywania lokalnych problemów; rozwój regionalny jest zatem wyrazem niezależności i autonomii oraz tożsamości regionalnej

Rozwój terytorialny jest przykładem nowej logiki w polityce rozwoju gospodarczego , polegającej bardziej na mobilizowaniu środowisk lo0kalnych i regionalnych niż na polityce wspierającej poszczególne rodzaje ( sektory, sekcje) działalności oraz wybrane podmioty gospodarcze.

Trwałość procesów rozwoju na szczeblu regionalnym jest pochodną zdolności regionalnych podmiotów do tworzenia swego rodzaju przestrzeni negocjacji, stymulujących powstawanie różnorodnych, lokalnych instytucji i organizacji, które sprawiają, że rozwój regionu nie jest jedynie funkcją różnorodnych działań rozproszonych podmiotów, lecz jest również procesem współpracy podmiotów gospodarki regionalnej, grupujących się wokół, zrozumiałego i akceptowanego programu.

  1. Fordowski i postfordowski paradygmat rozwoju.

Fordyzm:

-gospodarka zorientowana na przetwórstwo czynników materialnych; dominacja tradycyjnych gałęzi przemysłu( surowce energetyczne, hutnictwo i ciężka chemia)wymuszających dużą skalę produkcji

-duże jednorodne rynki

-organizacja produkcji pionowo zintegrowana w skali gospodarki narodowej

-proces pracy związany z wytwarzaniem na masową skalę standaryzowanych produktów; orientacja na osiąganie korzyści skali

-scentralizowane związki zawodowe i stowarzyszenia pracodawców oraz organizacje gospodarcze; zinstytucjonalizowana współpraca między nimi a organami państwa

-neoklasyczne ujęcie związków między podmiotami gospodarczymi a rynkiem

-prymat struktur państwowych nad regionalnymi i lokalnymi; struktura hierarchiczna

-współpraca między państwami; ograniczenia i bariery będące konsekwencją praktyk protekcjonistycznych ;”Europa państw”

Postfordyzm:

-gospodarka zorientowana na wykorzystanie czynników niematerialnych, wynikających z relacji nauka technologia; szybko zmieniająca się produkcja w krótkich seriach

-mniejsze rynki, zróżnicowane regionalnie i lokalnie

-pionowa dezintegracja, trwałe więzi kooperacyjne z małymi firmami, wspólne przedsięwzięcia i porozumienia strategiczne w skali zarówno globalnej, krajowej, jak i regionalnej, lokalnej

-„elastyczna” produkcja osiągana przy użyciu „elastycznego” parku maszynowego i `elastycznej” organizacji pracy

-tendencje do osłabienia roli scentralizowanych organizacji na rzecz- z jednej strony- organizacji działających w wymiarze segmentów rynku pracy szczebla regionalnego i lokalnego, z drugiej zaś- działających w skali globalnej

-strategia łączenia regulacji rynkowej oraz instytucjonalnej; tworzenie sieci podmiotów koordynujących na różnych szczeblach od globalnego po lokalny

-odradzanie regionalizmów etnicznych i kulturowych oraz równoległy proces odradzania się lokalizmu, co jest wyrazem zróżnicowania się świadomości kulturowo- przestrzennej i odchodzenia od zhierarchizowanego ujmowania organizacji państwa i społeczeństwa

-globalizacji gospodarki; ograniczenie polityki protekcjonizmu; współpraca na szczeblu regionów i szczeblu lokalnym(obszary przygraniczne); „Europa państw”

  1. Klasyfikacja teoretycznych koncepcji rozwoju regionalnego

Przez koncepcje rozwoju regionalnego należy rozumieć całościowy, spójny sposób wyjaśniania mechanizmu rozwoju regionalnego, który można zdefiniować jako sposób oddziaływania czynników rozwoju na zmiany w obszarze pól rozwoju regionalnego oraz kreowania obserwowalnych efektów społecznych, gospodarczych, ekologicznych i przestrzennych w regionie.

I Kryterium- rodzaj objaśnianego mechanizmu rozwoju regionalnego

(leseferyzm czy interwencjonizm w rozwoju regionalnym)

-koncepcje objaśniające mechanizm rozwoju regionalnego bazujący na rynkowych regulatorach rozwoju

-koncepcje objaśniające mechanizm rozwoju regionalnego, w którym głównym kryterium i regulatorem jest interwencyjne oddziaływanie polityki regionalnej

- koncepcje objaśniające mechanizm rozwoju regionalnego, w którym proporcje rynkowych i interwencyjnych regulatorów rozwoju są równoważne

II Kryterium- klasyfikacja teorii w zależności od stopnia ich oryginalności

-Pierwotnie sformułowane, oryginalne teorie rozwoju regionalnego:

-Koncepcje wtórne, rozwijające i udoskonalające pierwotnie sformułowane teorie(rozwijają/uaktualniają koncepcje pierwotne), np.

-Koncepcje łączące odrębne teorie cząstkowe. Nawiązują one do procesów globalizacji, integracji międzynarodowej, rosnącego znaczenia aspektów ekologicznych w rozwoju regionalnym, transformacji paradygmatu rozwoju (fordowski paradygmat rozwoju), rosnącej roli transferu innowacji w mechanizmach rozwoju regionalnego, a także wzrostu znaczenia instytucji- zintegrowanych układów podmiotowych determinujących konkurencyjność regionów

  1. Marschalowska koncepcja dystryktu przemysłowego

Według uczonego dystrykt przemysłowy stanowi przestrzennie wydzielony obszar, na którym koncentrują swoja˛ lokalizacje˛ wyspecjalizowane zakłady przemysłowe. Struktura gospodarki regionalnej jest oparta na małych i średnich przedsiębiorstwach, produkujących głownie na rynek regionalny. Są˛ to przedsiębiorstwa lokalnego kapitału wiec większość´ decyzji ekonomicznych jest podejmowana w obrębie dystryktu.

Istnieje również˙ głęboka i długofalowa współpraca zakładów produkcyjnych w obrębie regionu. Cecha˛ charakterystyczna˛ dystryktu przemysłowego jest niezwykła ruchliwość´ siły roboczej. Zdaniem Marshalla pracownicy są˛ bardziej związani z regionem, aniżeli z konkretnym zakładem produkcyjnym, i często zmieniają˛ pracodawcę˛. Zapleczem producentów są˛ wysoko wykwalifikowane instytucje usługowe, przystosowane do specjalistycznej produkcji regionalnej. W ramach tego zaplecza funkcjonują˛ także instytucje finansowe, które podejmują˛ się˛ długofalowego kredytowania produkcji, nawet stanowiącej poważne ryzyko handlowe.

Teoria Marshalla obok czynników ekonomicznych wprowadza istotne założenia socjologiczne i antropologiczne. Dystrykty opierają˛ bowiem swoje działanie na powszechnie obowiązujących wartościach społecznych oraz stabilnej wspólnocie lokalnej

Na podstawie koncepcji Marshalla w latach osiemdziesiątych rozwinęły się prace badawcze nad nowymi dystryktami przemysłowymi (new industrialdistricts). Były one na początku skoncentrowane na obszarze środkowych Włoch. Regiony włoskie bowiem charakteryzują się struktura małych, silnie ze sobą kooperujących przedsiębiorstw rodzinnych. Tworzą˛ one siec współpracy, która opiera się˛ na solidnych tradycjach historycznych i normach społecznych. Siec ta wspólnie rozwiązuje problemy całej branży. Razem są więc podejmowane działania szkoleniowe, wprowadzane nowe technologie lub przedsięwzięcia modernizujące, wspólnie realizowany marketing i działalność´ eksportowa. Inaczej niż wedle koncepcji Marshalla, regiony włoskie agresywnie zdobywają˛ rynki zewnętrzne i na tym w głównej mierze opierają˛ swój dynamiczny rozwój j. Przedsiębiorstwa włoskie współpracują także z władzami publicznymi, które w znaczącym stopniu wspierają˛ rozwój gospodarki regionalnej

Marschalowska koncepcja dystryktu przemysłowego wyjaśnia rozwój regionalny, w ten sposób, że nie wymaga on ośrodka centralnego( bieguna wzrostu), a rolę takiego ośrodka może zastąpić sieć MSP specjalizujących się w określonej dziedzinie( produkcie, usłudze), ta sieć w obszarze przestrzennym może stanowić dystrykt przemysłowy( te małe i średnie przedsiębiorstwa nie konkurują ze sobą w ramach dystryktu , ale współpracują ze sobą). Przedsiębiorstwa MSP mają cechę wspólną w ramach dystryktu : bazują na lokalnej sile roboczej, opierają się na tradycji, umiejętnościach, lokalnych więziach, są elastyczne.

  1. clustrów( kalstrów)

Teoria clusters( klastrów) dopatruje się w rozwoju regionalnym takiej siły napędowej, która pozwoli na rozwój szeroko rozumianych innowacje , jest to teoria systemów produkcyjnych uzupełniona o te( w szerokim znaczeniu ) innowacje.

Cluster(klaster) to terytorialny system produkcyjny, mający cechy regionu uczącego się

W zależności od transferu wiedzy i umiejętności wyróżnia się trzy rodzaje klastrów :

  1. Klaster MAR- o transferze wiedzy między firmami jednego tylko klastra, które nie konkurują między sobą, np. dolina Krzemowa w Kalifornii- klaster elektroniczny

  2. Klaster Portera - między jego podmiotami występuje ożywiona konkurencja, np. włoski typ przemysłu ceramicznego

Według Portera ekonomiści od wielu lat obserwują tzw. paradoks lokalizacji oznaczający, że produkcja jest umiejscowiona lokalnie, za to jest sprzedawana globalnie. Dlatego powiązane ze sobą˛ firmy, wyspecjalizowani dostawcy i usługodawcy, przedsiębiorstwa działające w pokrewnych sektorach i współpracujące z nimi instytucje (np. naukowe, normalizacyjne, stowarzyszenia handlowe itp.) koncentrują swoja lokalizacje w gronach przemysłowych (industry clusters). Dzięki zbliżeniu przestrzennemu wzmagają˛ konkurencje, która zdaniem Portera jest najważniejszym czynnikiem poprawy efektywności układów geograficznych. Jednocześnie podmioty gospodarcze współpracują ze sobą, wymieniają informacje handlowe, nowinki techniczne i organizacyjne, korzystają ze wspólnych, wyspecjalizowanych zasobów pracy itp., słowem, tworzą siec współpracy i konkurencji. Porter osadza więc system grona przemysłowego w uwarunkowaniach społecznych oraz instytucjonalnych, przynależnych do konkretnej kultury i struktury gospodarczej.

  1. Klaster Jacobsa - w którym podmioty pochodzą nie z jednej branży, ale z branż pokrewnych, przy ożywionej konkurencji, centra badawcze są dla pokrewnej branży, np. Badenia- Witenbergia lokalny przemysł zajmuje się mechaniką precyzyjną różnego rodzaju od instrumentów medycznych po instrumenty muzyczne itp.

Opierając się na analizie funkcjonowania klastrów, można wyróżnić:

        1. Model włoski- brak sformalizowanej struktury,, brak powiązań kapitałowych, brak wyodrębnionej struktury zarządzania, bazuje na związkach pomiędzy właścicielami

        2. Model duński- funkcjonuje rządowy program klastrowy, koordynuje on działania na szczeblu krajowym

        3. Model holenderski- wywierany jest „nacisk” ze strony rządu, istnieje program rządowy ukierunkowany na działalność badawczą

Podstawowe typy klastrów:

          1. Klastry sieciowe - duża liczba małych, ściśle powiązanych ze sobą, firmy te funkcjonują w ramach wąskiej specjalności

          2. Klastry gwiazdowe- specyficzny rodzaj klastra, jest w nim miejsce na badanie i rozwój; jest duża firma dominująca, a z nie „rozrasta się” wiele małych firm.

          3. Quasi- klastry- (pseudo-klastry) są to takie układy terytorialno- produkcyjne również występuje tu element nauki, nie spełniają jednak jednego z warunków by być klastrem- nie ma tu bowiem porozumienia, funkcjonują poprzez powiązania w łańcuchu dostaw( kooperację)

  1. Teoria produktu podstawowego

Drogą do rozwoju regionalnego jest specjalizacja produktu

Teoria produktu podstawowego (aut. H. Innes) jest rozwinięciem teorii bazy ekonomicznej. Upatruje ona źródła rozwoju regionalnego w działalności eksportowej. Drogą do rozwoju regionalnego jest stopniowa specjalizacja produkcyjna, zmierzająca do „wypracowania” produktu podstawowego dal gospodarki regionu, tj. produktu, który może być najbardziej konkurencyjny na rynkach zewnętrznych. Korzyścią ze specjalizacji produkcji jest:

-obniżenie kosztów transakcyjnych,

-doskonalenie procesów produkcji oraz jakości wytwarzanych produktów podstawowych

co czyni produkty bardzo konkurencyjnymi w swoim segmencie rynku( np. sukces Nokii w Finlandii- region Nokia jest obecnie jednym z najbogatszych regionów świata).Koncepcja ta zakłada zaangażowanie władzy publicznej, mające na celu wspieranie procesu specjalizacji i zmniejszania kosztów transakcyjnych produkcji.

  1. Koncepcja cyklu produkcyjnego

Łączy ona rozwój gospodarczy regionu z trójetapowym cyklem: Powstanie nowego produktu- jego doskonalenie-standaryzacja.

Powstanie nowego produktu- odbywa się w regionach wysoko rozwiniętych, które dysponują odpowiednim potencjałem kreowania innowacyjności, tj. bazą naukową, najlepszą informacją rynkową, instrumentami marketingowymi, posiadają wymagający i zasobny rynek konsumentów, zdolny do absorpcji, nowych, innowacyjnych produktów.

Produkt jest następnie doskonalony- tańszy( produkowany w większej serii) i eksportowany na rynki zewnętrzne.

Powstaje produkt standardowy- którego produkcją można przenieść do regionów peryferyjnych, słabo rozwiniętych, o mniej zasobnym rynku konsumentów, ale dysponujących tańszą siłą roboczą- oddziałując w ten sposób na rozwój regionów niżej rozwiniętych

W myśl tej koncepcji władze publiczne powinny wspierać zarówno działania innowacyjne działania w regionach bogatych, jak i zdolności przejęcia standardowej produkcji przez regiony bogatsze.

I Etap- Powstanie( myśl, idea)

II Etap - Doskonalenie

III Etap- Standaryzacja

  1. Koncepcja uczącego się regionu

Koncepcja uznająca dominującą rolę innowacyjności technologicznej, organizacyjnej, marketingowej za kluczowy czynnik rozwoju regionalnego. Region uczący się to taki region, którego głównym inspiratorem i stymulatorem jest permanentna innowacja i umiejętność akceptacji do zmieniających się uwarunkowań rynkowych. W takich warunkach zadaniem podmiotów polityki regionalnej jest stymulowanie wszystkich czynników odpowiedzialnych za rozwój nauki, badań, doskonalenie kadr i aplikowanie wysokiej techniki w przedsiębiorstwach uczącego się regionu. Dostrzegalny jest tu element benchmarkingu( regiony mogą uczyć się np. od siebie)

  1. Teoria wielkiego pchnięcia

Zgodnie z ta koncepcją dla regionów słabo rozwiniętych szczególnym problemem jest przekroczenie progu rozwojowego, umożliwiającego osiągnięcie sytuacji endogenicznego pobudzenia lub podtrzymanie procesów rozwoju regionalnego. Impulsem rozwojowym w takim jest realizacja kompleksu inwestycji autonomicznych, głównie infrastrukturalnych, które mogą być realizowane w zasadzie niezależnie od bieżących rozmiarów popytu poziomu aktywności gospodarczej. Takie „wielkie pchnięcie” na ścieżce rozwoju regionalnego z pomocą kompleksowych inwestycji infrastrukturalnych powinno się opierać na publicznych źródłach finansowania.

  1. Teoria zrównoważonego rozwoju

Idea zrównoważonego rozwoju jawi się obecnie jako jedyny racjonalny model rozwoju cywilizacji. Tylko pogodzenie ładów ekologicznego, ekonomicznego oraz społecznego może zapewnić trwałe i harmonijne istnienie ludzkości. Dotychczasowy jednostronny, definiowany jedynie przez pryncypia ekonomiczne wzrost doprowadził do szeregu kryzysów i nawarstwienia problemów społecznych i środowiskowych. Kontynuowanie tego wzorca jest niemożliwe i jedynie zrównoważony rozwój uwzględniający interesy wszystkich krajów, wszystkich regionów, wszystkich grup społecznych, czy wreszcie wszystkich bytów zamieszkujących naszą planetę jest racjonalną, wartą propagowania i praktycznej realizacji drogą rozwoju.

Zrównoważony rozwój jest podstawowa zasadą stosunków międzynarodowych. Autorzy tej nowej zasady wychodzą z założenia o malejących - z powodu szkód wyrządzanych w globalnym ekosystemie - możliwościach gospodarki w zaspokajaniu potrzeb coraz liczniejszej populacji ludzi. Dlatego uznają za konieczne ukształtowanie modelu gospodarczego nieszkodliwego dla wspierających go systemów przyrodniczych. Innymi słowy, zrównoważony rozwój to rozwój zdolny do wyeliminowania zagrożeń związanych z kryzysami gospodarczymi i społecznymi oraz do zapewnienia ciągłego i bezpiecznego rozkwitu współczesnej gospodarki. Tak rozumiany zrównoważony rozwój ma wiele aspektów teoretycznych i praktycznych. Rewolucjonizuje kanon życia gospodarczego. Kreuje kolejną płaszczyznę polityki międzynarodowej, regionalnej i lokalnej. Dla swojego urzeczywistnienia domaga się nowatorskich regulacji prawnych

  1. Programowanie rozwoju regionalnego

Zgodnie z zasadą programowania rozwoju rozróżnia się następujące dokumenty planistyczne:

-strategie rozwoju

- programy rozwoju

-plany rozwoju

Obowiązują od 2004 r. ( w UE ustalony jest już budżet na lata 2007-2013. Największy -ok. 60%-udział w budżecie maja wydatki na politykę regionalną)

Dokumenty te są obligatoryjne, zgodne z zasadami planowania:

Strategia rozwoju województwa -dokument opracowany zgodnie z zasadą programowania, sporządzony przez samorząd wojewódzki. Jest to podstawowy dokument na szczeblu województwa. Ma on zawierać:

-misję( jaką ma pełnić region)

-wizję ( sugerowany obraz w perspektywie długookresowej)

-cele strategiczne rozwoju( odnoszą się do gospodarki, przestrzeni i społeczeństwa-3 sfery)

-cele operacyjne

-zadania strategiczne

-monitoring realizacji strategii( kontrolowanie)

Strategia rozwoju województwa stanowi podstawę, by być podmiotem polityki regionalnej, np. UE. Na podstawie strategii rozwoju regionalnego opracowuje się drugi dokument- Zintegrowany Program Wojewódzki (aktualnie w każdym województwie wyznaczany jest taki program na lata 2007-20013) Strategia wyznacza cele. Program- w jaki sposób?; kto? Ma realizować strategię. ZPW integruje to co jest związane z gospodarką regionalną i to co ma być realizowane w ramach polityk sektorowych. W ZPW ma być koordynacja zgodności celów sektorowych z polityką regionalną.

Trzeci dokument operatywny- Regionalny Program Operacyjny na lata 2007-13. Ujęta w ZPW część, która będzie uczestniczyć w regionalnej polityce UE. Finansowany jest głównie przez Europejski Fundusz Regionalny, może być również finansowany z Europejskiego Funduszu Spójności. Opisuje on sposób realizacji, z jakich źródeł ma być finansowany rozwój regionalny.

Strategia- wynika z ustawy, jest nakazem prawnym

ZPW - dokument opracowany z mocy rozporządzenia Rady Ministrów; obowiązkowy jeśli się chce uczestniczyć w polityce regionalnej kraju

RPO- musi być opracowany jeśli się chce coś finansować z UE

Na szczeblu kraju sporządza się, w związku z ustawą o Narodowym Planie Rozwoju, NPL.

  1. Mierniki rozwoju regionalnego

Mierniki rozwoju regionalnego można podzielić na pięć podstawowych grup:

  1. Mierzalne w jednostkach fizycznych(np. zaludnienie, liczba pracujących, bezrobotnych)

  2. Dające się wyrazić w ujęciu finansowym( wynagrodzenia, wartość środków trwałych)

  3. Dające się wymierzyć w miarach technicznych, lecz niewycenialne(np. odległość od granicy państwa, natężenie hałasu poziom zanieczyszczeń wód)

  4. Niemierzalne, lecz identyfikowalne na tyle, że można w sposób jednoznaczny i obiektywny wyróżnić sytuacje lepsze i gorsze(np. z punktu widzenia zdrowotności mieszkańców)

  5. Niemierzalne i identyfikowalne na podstawie odczuć subiektywnych( np. walory estetyczne, krajobrazowe)

Mierniki: