Zespół policystycznych jajników a ciąża

Zespół policystycznych jajników (PolyCystic Ovary Syndrome, PCOS), nazywany też zespołem Steina i Leventhala jest zaburzeniem endokrynnym dotyczącym 7-10 proc. kobiet. Obecnie uważany jest on za najczęstszą przyczynę bezpłodności u kobiet. Dokładny mechanizm powstania PCOS nie jest znany, ale wiadomo, że zaburzenie to bardzo często skorelowane jest z insulinoopornością (zazwyczaj wtórną w stosunku do otyłości). Według amerykańskich szacunków, u 30 proc. kobiet chorujących na PCOS stwierdza się upośledzoną tolerancję glukozy, a u kolejnych 10 proc. cukrzycę typu 2. U tych kobiet wysoki poziom insuliny wywiera na jajniki podobny wpływ jak wysokie stężenie androgenów - stymuluje je do rozrostu oraz do rozwoju torbieli.
Objawy zespołu jajników welotorbielowatych to rzadkie i nieregularne cykle miesiączkowe (od 3 do 10 w ciągu roku), bezpłodność, hirsutyzm spowodowany wysokim stężeniem androgenów, otyłość centralna, trądzik. Wiele kobiet z PCOS ma podwyższony poziom cholesterolu LDL, co kwalifikuje je do grupy zwiększonego ryzyka sercowo-naczyniowego.
Analiza przeprowadzona przez specjalistów amerykańskich z Uniwersytetu Pensylwanii oraz Narodowego Instytutu Zdrowia była jak dotąd największym badaniem porównującym skuteczność metforminy (popularnego leku przeciwcukrzycowego) i klomifenu w zakresie uzyskania ciąży u pacjentek cierpiących na zespół policystycznych jajników (NCT 00068861). Klomifen jest lekiem standardowo stosowanym u tych pacjentek w celu wywołania owulacji. Wywiera on bezpośrednie działanie na podwzgórze, gdzie zapobiega wiązaniu się estradiolu z odpowiednimi receptorami. Poprzez sprzężenie zwrotne prowadzi to do zwiększenia wydzielania hormonów gonadotropowych i w efekcie wywołuje jajeczkowanie.
W opisywanym badaniu uczestniczyło 626 kobiet ze zdiagnozowanym zespołem policystycznych jajników. Pacjentki zrandomizowano do trzech grup: klomifenu i placebo (n=209), metforminy i placebo (n=208) oraz klomifenu i metforminy (n=209). Leczenie trwało 6 miesięcy lub krócej, jeśli u pacjentki stwierdzono ciążę. U uczestniczek badania regularnie oznaczano poziom progesteronu w celu wykrycia owulacji.
Badanie wykazało, że stosowanie metforminy oraz metforminy w skojarzeniu z klomifenem daje zwiększenie częstości owulacji, ale nie przekłada się to na liczbę zapłodnień, ciąż i porodów. Do zapłodnienia doszło u 22 proc. kobiet z grupy metforminy, u których uzyskano owulację, u 39,5 proc. kobiet z grupy klomifenu i u 46 proc. kobiet z grupy terapii skojarzonej. Ciążę zakończoną urodzeniem dziecka uzyskano u 7 proc. pacjentek wśród zrandomizowanych do grupy metforminy, u 22,5 proc. w grupie klomifenu oraz u 27 proc. w grupie metforminy i klomifenu stosowanych łącznie. Różnica w liczbie pomyślnie zakończonych ciąż w grupach klomifenu oraz klomifenu z metforminą statystycznie nie była istotna.
Według autorów, uzyskane wyniki świadczą o tym, że jajeczkowanie wywołane klomifenem dwa razy bardziej sprzyja zajściu w ciążę niż jajeczkowanie wywołane metforminą. Badacze rekomendują zatem monoterapię klomifenem jako pierwszoliniowe leczenie bezpłodności u kobiet cierpiących na zespół policystycznych jajników. Metformina okazała się natomiast efektywna w obniżaniu wysokiego poziomu testosteronu we krwi u badanych pacjentek z PCOS.
Ponadto stwierdzono, że mniejsze szanse na zajście w ciążę mają kobiety otyłe.

Definicja PCOS
Według definicji zaproponowanej w 2003 r. przez European Society for Human Reproduction and Embryology (ESHRE) i American Society of Reproductive Medicine (ASRM), zespół policystycznych jajników rozpoznaje się, gdy występują co najmniej dwa z trzech poniższych kryteriów:
-rzadkie owulacje lub ich brak,
-nadmierna aktywność androgenów,
-liczne torbiele w jajnikach widoczne w badaniu ultrasonograficznym (co najmniej 8).