Jońska filozofia przyrody (Tales, Anaksymander, Anaksymenes).
Arché, zasada, prazasada (gr. ἀρχή etymologicznie oznacza zasadę, przyczynę, władzę) - w filozofii przedsokratejskiej termin oznaczający praprzyczynę wszystkich bytów i zarazem ich zasadę.
Pierwotna zasada kierująca światem (gr. κόσμος), wszechświatem. Istnienie tej zasady postulowała jońska filozofia przyrody. Dla Talesa arché to woda, dla Anaksymandra arché jest bezkresem (apeiron), dla Anaksymenesa arche jest powietrzem, dla Pitagorasa liczbą.
Arché w filozofii Talesa
Tales był inicjatorem filozofii przyrody - jako pierwszy mówił o istnieniu jedynej zasady - przyczyny wszystkich istniejących rzeczy, uznając, że jest nią woda. Według Talesa zasada źródłem (początkiem) rzeczy, jak zrówno ich ujściem(końcem). Zasadą było to, z czego powstały rzeczy, dzięki czemu są i na co się rozpadną. Tales uznał, że prazasadą jest woda, gdyż woda jest niezbędna do istnienia życia. Ponadto łatwo zauważyć, że woda nieustannie się zmienia, zarówno pod względem stanu skupienia jak i kształtu (przybiera kształt naczynia w którym się znajduje).
Arché w filozofii Anaksymandra
Anaksymander najprawdopodobniej wprowadził termin arché na oznaczenie pierwszej i ostatecznej zasady rzeczywistości. Anaksymander inaczej niż Tales twierdził, że zasadą nie jest woda, lecz "bezkres" (apeiron). Termin "apeiron" oznaczał nieskończoną zasadę świata. Owa nieskończoność była powodem, dla którego Anaksymader dopuszczał istnienie wielu światów, równolegle wyłaniających się z apeironu. Filozof zakładał nieskończone istnienie aperionu, gdyż był on zasadą odwieczną i ostateczną. Powstawały i ginęły w nim kolejne światy, jednak on sam istnieje wiecznie. Z apeironu wsystko powstawało na zasadzie rozłączenia przeciwieństw (twarde miękkie, suche mokre itd.), a ginęło ponownie w apeironie się łącząc.
Arché w filozofii Anaksymenesa
Anaksymenes wprowadził zmiany do teorii swojego mistrza, które mówiły o tym, że zasada wprawdzie jest nieskończona co do wielkości i ilości, lecz nie jest nieokreślona, gdyż jest (nieskończonym) powietrzem. Uważał powietrze jako element wszechobecny o różnych stopniach rozrzedzenia (para, woda, mgła itp.). Anaksymenes nie rozumiał, w jaki sposób przeciwieństwa oddzielając się od siebie miały tworzyć różne rzeczy. Dlatego uznał, że musi znaleźć inne rozwiązanie. Przyjął pogląd, że powietrze najłatwiej ze wszystkich rzeczy poddaje się przemianom, dzięki czemu najlepiej nadaje się do tworzenia rzeczy. Wnioski te wyprowadzał z obserwacji bytu ożywionego, który żył dopóty, dopóki oddychał, a gdy nie oddychał, nie żył. Tak jak dla ludzi do życia niezbędne jest powietrze, tak było niezbędne dla wszystkich rzeczy i całego kosmosu, który Anaksymander uważał za ożywiony. Uważał, że w wyniku ruchu powietrza powstają rzeczy poprzez zagęszczenie i rozszerzenie. Anaksymenesa uważa się za pierwszego w dziejach ludzkości meteorologa.
Koncepcja mimesis według Platona.
Platon był zwolennikiem teorii sztuki, która upatrywała jej istotę w tym, że sztuka naśladuje rzeczywistość. Teoria sztuki nazywana jest teorią mimetyczną /mimesis - naśladowanie/ Autorytet Platona przyczynił się do tego, iż teoria piękna polega na ładzie, proporcji, harmonii, przetrwała z górą XX wieków. Dla Platona mimesis to „wytwórczyni podobizn”
Symbolizacja przyrody (roślin, zwierząt) w filozofii wczesnego średniowiecza (Św. Augustyn
Głównym rysem filozofii Augustyna był teocentryzm. Nieskończonego Boga, któremu przypisywał charakter osobowy i strukturę trynitarną (Trójca Św.), uznawał za byt najwyższy, wieczny, niezmienny i absolutnie różny od świata. Stwierdzał, że poznać Go można wyłącznie przy pomocy tzw. iluminacji, udzielanej w akcie nadprzyrodzonej łaski przez Poznawanego.
Dla niego podstawową i jedyną istniejącą z własnej mocy ideą był właśnie Bóg. Wszystkie pozostałe idee stawały się emanacjami Boga, które ten tworzy z sobie wiadomych powodów.
Ze względu na to, że to Bóg stworzył świat materialny, nie może on być zły z natury ani nazbyt niedoskonały.
Teoria poznania Augustyna również powstała na bazie klasycznego platonizmu. Augustyn kwestionował poznanie zmysłowe, lecz nie odrzucał go zupełnie, kwestionował również możliwość bezpośredniego poznania świata idei (i oczywiście Boga). Augustyn odrzucał jednak pogląd, iż można tego dokonać na drodze czysto rozumowej.
Do prawdy, podobnie jak u Platona, można dojść wyłącznie na drodze bezpośredniego kontaktu ze światem idei, co jest jednakże niemożliwe na drodze najbardziej wnikliwych studiów rzeczywistości materialnej. Augustyn nie zgadzał się z Platonem, iż drogą samych studiów filozoficznych można osiągnąć poznanie prawdy.
św. Augustyn tworzy osobliwą koncepcję czasu. Twierdzi on, że czas, tak jak i wszystko, został nam dany od Boga. Zauważa jednak, że ten dar jest nierozłączny z "ruchem" substancji, jest dla ruchu konieczny. Stworzył on koncepcję 3xTeraz. Głosi ona, że mamy "teraz" to w przeszłości, które zaraz po wypowiedzeniu ulatuje w tę przeszłość, mamy to "teraz" zgodne z czasem jego wypowiedzi, oraz to "teraz" jeszcze nie wypowiedziane. Augustyn zauważa, że Bóg daje nam jeden pewnik: śmierć, czyli fakt, który na pewno kiedyś nastąpi w czasie "teraz" przyszłym.
Augustianizm zakładał ponadto, że człowiek, ma swe niejasne, dramatyczne miejsce między aniołami i zwierzętami, jest dualistyczny (rozdarty między dobrem i złem). Człowiek powinien poznawać Boga i swoją duszę (medytacja, refleksja), jednak może to uczynić tylko dzięki łasce Bożej (dar iluminacji) i ascezie (wiara dramatyczna).
PITAGOREJCZYCY
Pitagorejczycy uważali liczbę za zasadę świata, który miał być tworzony przez byty zarówno skończone, jak i nieskończone. Liczbą da się opisać wszystko, wszędzie zauważyć można proporcje i harmonię. Najważniejszą liczbą była czwórka (liczba żywiołów, stron świata, substancji organicznych). Pitagorejczycy wierzyli w reinkarnację; uważali, że dusza po śmierci może wcielić się nie tylko w człowieka, ale i w zwierzę. Pitagorejczycy uważali również, że człowiek składa się z duszy i ciała, przy czym pierwszy z tych elementów miał być źródłem dobrego rozumu, natomiast drugi to swoisty generator złych żądz i namiętności. Pitagorejczycy odrzucili wszystkie wcześniejsze próby definicji zasady i uznali, że jest nią liczba. Pitagorejczycy pierwsi zauważyli, że wiele zjawisk przyrodniczych można wyrazić w relacjach liczbowych, i przejęci tym odkryciem skłonni byli konstruować także takie zależności liczbowe, które nie istniały rzeczywiście. Widzieli w liczbach nieparzystych element czegoś nieokreślonego, a w parzystych - element czegoś określonego, zaś liczba jako synteza czegoś nieograniczonego w granicy może być elementem ograniczającym lub determinującym.
Renesansowe koncepcje pokrewieństwa i powinowactwa bytów.
Przyroda jako mechanizm - zasady naukowego poznania przyrody według Kartezjusza.
Filozoficzne aspekty francuskiej sztuki ogrodowej.
Charakterystyczną cechą ogrodów francuskich jest symetria dwuboczna względem alejki głównej biegnącej przez środek ogrodu. Drzewa i krzewy są równo przystrzyżone i uformowane. Często umieszczano w nim takie elementy dekoracyjne, jak rzeźby czy ozdobne ławki. Czasem usypywano także sztuczne pagórki lub kopce.
Empirystyczna koncepcja poznania według J. Locke'a.
Przesuwając przedmiot filozofii z problematyki bytu (ontologii) na teorię poznania, określając nowe zadania filozofii, określił jej metodę, która powinna być:
1) psychologiczna, badająca nie stosunek pojęć do poznanych przedmiotów, lecz same pojęcia w takiej postaci, w jakiej znajdują się w umyśle ludzkim.
2) genetyczna, określająca naturę pojęć na podstawie ich pochodzenia.
3) analityczna, zakładająca, że dla zrozumienia pojęć wystarczy odnaleźć ich proste składniki.
Przyjął, że wiedza pochodzi wyłącznie z doświadczenia. Nie ma bowiem idei wrodzonych, a umysł jest niezapisaną tablicą (tabula rasa) i zostaje zapisany dopiero przez doświadczenie.
Punktem wyjścia jego rozważań były przeżycia wewnętrzne. Jego filozofia ( empiryzm ) wiąże wiedzę z doświadczeniem, z faktami. Można ją sformułować słowami : Nie ma wiedzy bez doświadczenia. Locke twierdził, że wszelka wiedza, wyobrażenia, sądy, zarówno błędne jak i prawdziwe, wytwarzają się na drodze doświadczenia.
Stosunek człowieka do natury na przykładzie ogrodów pejzażowych.
Ogród angielski miał charakter nastrojowo-sentymentalny z elementami architektury sztucznie nawiązującej do przeszłości, np. sztuczne ruiny, obeliski, świątynie, niby gotyckie lub antyczne budowle. Ogrodnicy wykorzystywali naturalne warunki miejsca, w którym zakładali ogród. Unikali też płotów oraz parkanów. Zamiast sztucznych ogrodzeń pojawiły się skały, żywopłoty oraz strumienie. Angielskie ogrody charakteryzuje układ nieregularny oraz bardzo mocne wzorowanie się na naturze. Angielska sztuka ogrodowa miała dwa nurty: naturalistyczny oraz nastrojowo-sentymentalny. W tym pierwszym dominują łąki i zwierzęta, w drugim ruiny, świątynie i obeliski. Najistotniejsze jest zachowanie dwóch podstawowych zasad: sadzimy gatunki roślin najbardziej zbliżonych do tych rosnących w naturze oraz układ sadzenia ma udawać bezład. Zielone pokoje Ponieważ w ogrodach angielskich mamy czuć się swobodnie i komfortowo a zarazem intymnie i prywatnie, znajdować miejsca sprzyjające zadumie. Dlatego też w ogrodzie wydzielane są zielone pokoje, zaciszne zakątki, najczęściej otoczone żywopłotem lub trejażem. Miejsca takie są najczęściej wzbogacane o meble ogrodowe, rzeźby, kompozycje kwiatowe (np. w doniczkach), kamienie, ujęcia wody, etc.
Wynaturzenie i powrót człowieka do stanu natury według J. J. Rousseau. Krytyka kultury. Stan społeczny i stan natury.
Wg niego rozwój cywilizacji uczynił z człowieka istotę egoistyczną i agresywną. Jest on ze swej istoty dobry ("niewinny") i w czasach poprzedzających rozwój cywilizacji, "w stanie natury", żył szczęśliwy i wolny od zbędnych potrzeb, popychających do walki z innymi ludźmi. Powstanie społeczeństwa, nierówność w korzystaniu z dóbr i podział pracy zapoczątkowały trwający do dziś upadek moralny człowieka. Rozkwit nauki i sztuk wyzwolił najgorsze jego cechy: pychę, żądzę panowania nad innymi, nienawiść.
Romantyczne doświadczenie przyrody. Naturalizacja życia społecznego.
Ogród romantyczny stanowił swoisty wyraz kultu natury, obejmował zazwyczaj duże przestrzenie, gdzie przyroda po części pozostawała w stanie naturalnym, po części zaś była aranżowana tak, by sprawiać wrażenie dzikiej. Miał też eksponować treści historyczno-patriotyczne, czemu służyły pomniki i popiersia portretowe bohaterów narodowych zdobiące aleje, a także specjalne pawilony przeznaczone do prezentacji historycznych pamiątek.
Kultura i natura w modernie według Ch. Baudelaire'a.
Dla Baudelaire cywilizacja „to nie gaz ani para, to zacieranie śladów grzechu pierworodnego”. Myśl tę twórca zawarł w rozdziale Pochwała makijażu , tyle że ubrał ją w inne słowa:
Pochwalając nowoczesność i broniąc makijażu opowiadał się tym samym za urbanistycznym przewrotem i przeciwko monotonnemu bytowaniu mieszkańców wsi, którym rządzi powtarzający się rytm pór roku. W zacytowanym wyżej fragmencie możemy również rozpoznać niechęć Baudelaire'a do natury, którą utożsamia ze złem. Lekiem na naturę jest właśnie cywilizacja, czyli w pewnym sensie sztuczność.
Brnąc dalej w skojarzenia możemy dostrzec jeszcze jedną analogię, a mianowicie makijaż, to właściwe kobiecie „usztucznienie” spełnia podobną funkcję do sukienki, czyli ma być elementem gry damsko-męskiej, ma być narzędziem ułatwiającym kobiecie zdobycie mężczyzny.
Etyka ekologiczna A. Leopolda i B. Callicotta oraz zwolenników ekologii głębokiej.
Aldo Leopold
Leopold jako pierwszy przedstawił założenia tzw. idei ochroniarskiej, która odrzuca przypisywanie przyrodzie funkcji zaspokajania potrzeb człowieka. Leopold był twórcą nurtu filozoficznego, który w założeniu odrzuca utylitaryzm w stosunku do natury. Utylitaryzm określał wartość przyrody według kryterium jej przydatności dla człowieka. Tymczasem jest ona ważna i piękna - niezależnie od tego, czy służy człowiekowi. Leopold uważał, że interesy zwierząt powinny być brane pod uwagę, nie ze względu na korzyści, które człowiek osiąga chroniąc gatunki, ale dlatego, że stanowią one samoistną wartość.
Etyka holistyczna obejmuje najobszerniejszy zakres przedmiotowy, co do którego postuluje się wartości moralne. Cała biosfera uważana jest za dobro etyczne i przedmiot zobowiązań człowieka. Uwzględnia wszystkie istoty żywe oraz materię nieożywioną. Przyroda, nie może być traktowana jedynie w sposób wyłącznie instrumentalny, jako zasoby, którymi człowiek zasoby, którymi człowiek może stosownie do swoich chęci dowolnie rozporządzać. Przedstawiciele tej etyki nie zabraniają korzystania z przyrody i jej zasobów, ale podkreślają prawo wszystkich bytów nieosobowych do życia, i to w miarę możliwości do życia w stanie natury. Człowiek musi zaprzestać traktowania środowiska, w kategoriach wyłącznie ekonomicznych. Człowiek powinien sobie uświadomić swoją przynależność do pewnego rodzaju wspólnoty. Głównym zwolennikiem tej koncepcji jest Aldo Leopold i Baird Callicott.
Utylitarystyczna etyka środowiskowa P. Singera.
Początki i rozwój współczesnego enviromentalizmu.
Determinizm środowiskowy (inaczej: faktor geograficzny, determinizm klimatyczny) - koncepcja dotycząca determinującej roli środowiska i relacji człowiek - środowisko, w której człowiek jest uzależniony od "wszechmocnych" warunków środowiska przyrodniczego. Środowisko daje pożywienie, pracę, stałe miejsce zamieszkania. Eko-antropologia i eko-biologia rozwijają problemy postawione przez determinizm środowiskowy.
Podstawowy argument zwolenników determinizmu środowiskowego opierał się na założeniu, że warunki geograficzne takie jak klimat mogą wpływać na usposobienie jednostek, co potem kształtuje kulturę oraz społeczeństwo z nich złożone. Twierdzono na przykład, że klimat tropikalny powoduje lenistwo oraz promiskuityzm, podczas kiedy częste zmiany pogody w średnich szerokościach geograficznych wyostrzają intelekt. Zdaniem zwolenników takich poglądów, wpływy środowiskowe oddziaływały powoli na ludzką biologię i dlatego ważne było śledzenie migracji, aby przekonać się w jakich warunkach ewoluowały kultury.
Percepcja wzrokowa krajobrazu. Współczesne próby “poszerzenia” doświadczenia zmysłowego.
Filozofia i zasady zrównoważonego rozwoju.
Inaczej ekorozwój- to koncepcja, której podstawowym założeniem jest takie prowadzenie polityki i działań w gospodarce i życiu społecznym, aby zachować zasoby i walory środowiska w stanie zapewniającym trwałe, nie doznające uszczerbku, możliwości korzystania z nich zarówno przez obecne jak i przyszłe pokolenia, przy jednoczesnym zachowaniu trwałości funkcjonowania procesów przyrodniczych oraz naturalnej różnorodności biologicznej na poziomie krajobrazowym, ekosystemowym, gatunkowym i genowym. Istotą zrównoważonego rozwoju jest równorzędne traktowanie racji społecznych, ekonomicznych i ekologicznych, co oznacza konieczność integrowania zagadnień ochrony środowiska z polityką w poszczególnych dziedzinach gospodarki. Ogólnie mówiąc, idea zrównoważonego rozwoju to założenie stałego postępu gospodarczego i społecznego zharmonizowanego ze środowiskiem naturalnym. Chodzi o zbudowanie takiego modelu gospodarczego, który zapewni postęp ludzkości oraz zapewni wszystkim możliwość lepszego życia bez niszczenia wspierających go systemów. Oznacza to wykorzystywanie dóbr przyrody przy jednoczesnym ich poszanowaniu. Każda jednostka musi uświadomić sobie swój wpływ na procesy zachodzące w całej społeczności. Odpowiedzialność leży nie tylko w rękach władz, ale i naszych.
Zewnętrzny stosunek człowieka do przyrody według G.Böhme
Zmienione przez człowieka środowisko naturalne staje się dla niego problemem tylko dlatego, że destrukcyjny potencjał tych zmian zaczyna on odczuwać na własnym ciele. Uświadamia mu to, że on sam jako zmysłowa istota cielesna żyje w środowiskach, i zmusza go do ponownego włączenia swojej własnej naturalności do obszaru swojej samowiedzy.
Zewnętrzny, wyobcowany stosunek człowieka do natury posiada swój odpowiednik w postaci pokartezjańskiego rozumienia ludzkiego bytu: jego rozdwojenie na umysł i ciało. Tzn że od stosunku do własnej cielesności zależy nasz stosunek do przyrody zewnętrznej