PATOLOGIA SPOŁECZNA I JEJ PRZEJAWY
Patologię społeczną w literaturze przedmiotu określa się jako rodzaj dyscypliny naukowej, zajmującej się rozmaitymi formami dewiacji społecznej. Dewiacje są to zachowania, które odbiegają od akceptowanych przez dane społeczeństwo, uznawanymi za patologiczne. W tym znaczeniu patologia społeczna zajmuje się wyjaśnianiem powodów powstania zjawisk społecznego „zła”, określa mniej lub bardziej ukryte przyczyny i symptomy oraz objawy i skuteczność zabiegów zaradczych.
Patologia społeczna to stan chorobowy. Inne nazwy patologii społecznej to:
Dezorganizacja społeczna - rozumie się przez to zakłócanie wzorców i mechanizmów stosunków międzyludzkich.
Dewiacja społeczna - zachowanie niezgodne z przyjętą w danym społeczeństwie normą określona jako wskazówka postępowania.
Wykolejenie społeczne - to swoisty układ zdarzeń, który obejmuje:
Czynności antagonistyczno-destrukcyjne
Systemy osobowości, których manifestacja są stany antagonistyczno-destrukcyjne
Przyczyny, determinanty stanów osobowości, których manifestacja są stany antagonistyczno-destrukcyjne
Czynności antagonistyczno-destrukcyjne są to wszelkiego rodzaju działania, zachowania, które odznaczają się negatywnym ustosunkowaniem się zarówno do norm prawnych jak również moralnych i obyczajowych.
Czesław Czapów wyróżnia trzy zasadnicze typy wykolejenia społecznego:
Zwichniętą socjalizację - czynnikiem etiologicznym zachowań dewiacyjnych są tu niedostatki w procesie socjalizacji dziecka, błędy wychowawcze rodziców.
Demoralizację - przyczyną dewiacji jest dostanie się jednostki prawidłowo zsocjalizowanej w rodzinie pod wpływ innej obyczajowości, kultury o wartościach różnych, od tych które były jej przekazywane w toku socjalizacji; jednostka przyjmuje różne wartości jednak nie może się w pełni do nich dostosować.
Socjalizację podkulturową - mechanizm socjalizacji przebiega prawidłowo, jednak normy i wartości wpajane jednostce są sprzeczne z ogólnie przyjętymi przez dane społeczeństwo.
Dewiacja to pojęcie odnoszące się do zachowań, które spowodowane są naruszeniem wzorów społecznych obowiązujących w danych społecznościach lub społeczeństwach
Do zakresu zachowań dewiacyjnych zaliczyć można:
Przestępczość
Zachowanie patologiczne
Samozniszczenie
Typy zachowań aspołecznych - działania zmierzające do zaostrzenia konfliktów społecznych, narodowościowych, religijnych itp.
Dewiacyjne zachowania seksualne
Inne rodzaje zachowań na podłożu psychospołecznym - zaburzenia psychiczne i nerwice
Rodzaje patologii:
Patologia środowiska - zanieczyszczenia środowiska naturalnego, gleby, wody, powietrza, hałas, promieniowanie, zatłoczenie i inne.
Patologia warunków życia ludności - zasięg niedostatku i ubóstwa, zachwiana struktura wydatków indywidualnych na ochrona zdrowia, kulturę, oświatę, naukę i rekreację, warunki mieszkaniowe, warunki życia emerytów i osób niepełnosprawnych, bilans czasu pracy i czasu wolnego - niedostateczna opieka nad dziećmi i młodzieżą.
Dysfunkcja przestrzeni - patologia procesów urbanizacji, przestrzeni mieszkalnej.
Zagrożenia stanu zdrowia - przeciętne trwanie życia, umieralność, zachorowalność, urodzenia z wadami wrodzonymi, samobójstwa i usiłowania samobójcze.
Dewiacje seksualne - zjawisko pornografii, zjawisko prostytucji, wzrost liczby agencji towarzyskich i salonów masażu jako zakamuflowanych form usług prostytucyjnych, nasilenie różnorodnych dewiacji seksualnych oraz propagowanie ich w środkach masowego przekazu jako zachowań normalnych, wzrost liczby osób zarażonych wirusem HIV i chorych na AIDS.
Przyczyny zjawisk patologicznych:
Uwarunkowania środowiskowe i kulturowe:
Wadliwie funkcjonująca rodzina
Środki masowego przekazu, które uczą i pobudzają agresję dzieci i młodzieży, uodparniają na przemoc.
Duże aglomeracje miejskie i występujące w nich subkultury młodzieżowe.
Małe środowiska wiejskie, charakteryzujące się niskim poziomem edukacji, niewielką ilością możliwości spędzenia wolnego czasu w sposób kreatywny i rozwojowy.
Czynnik sytuacyjny - czyli napotkanie zdarzenia, np. traumatyczne, których konsekwencje prowadzą do niewłaściwych zachowań, np. śmierć matki, ojca, wypadek. Sytuacje te mogą wciągnąć człowieka w wir połączonych i następujących po sobie zdarzeń, wbrew jego woli lub za jego aprobatą.
Środek uzależniający - łatwy dostęp do alkoholu i narkotyków,
Główne przyczyny problemów społecznych powodujących zjawiska patologiczne:
Osłabienie więzi społecznych i związane z nimi mechanizmy kontroli społecznej, szczególnie w dużych miastach.
Wzrost rozpiętości między aspiracjami a możliwościami realizacji celów życiowych.
Ukształtowanie się w pewnych grupach i środowiskach norm obyczajowych sprzecznych ze społecznie akceptowanym systemem wartości.
Marginalizacja społeczna. (bezrobocie)
Cechy osobowości np. niedojrzałość uczuciowa rodziców, brak zahamowań
Zmiany w środowisku naturalnym człowieka
Niewydolność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych
Przejawy patologii indywidualnej:
Uzależnienia (alkoholizm, narkomania, lekomania, uzależnienia od elektronicznych środków przekazu)
Przestępczość
Samobójstwa
Prostytucja
Dewiacje seksualne
Przejawy patologii rodziny:
Rozpad rodziny
Przemoc w rodzinie
Pozbawienie praw rodzicielskich
Osłabienie funkcji wychowawczej rodziny
Sieroctwo społeczne
Przejawy patologii struktur organizacyjnych:
Biurokracja
Korupcja
Bezrobocie
Ubóstwo
Bezdomność
Zwalczanie patologii:
Profilaktyka pierwszego stopnia (pierwszorzędowa) obejmująca środki, które umożliwiają zwalczanie zasadniczych przyczyn patologii, promocję zdrowia psychicznego i fizycznego oraz przedłużanie życia człowieka.
- Profilaktyka drugiego stopnia (drugorzędowa) określająca postępowanie, które zmierza do ujawnienia i eliminowania możliwie najszybciej, wszelkiego rodzaju niedostosowań i zaburzeń osobowości, zanim nastąpi stan charakterystyczny dla danego zjawiska patologii.
- Profilaktyka trzeciego stopnia (trzeciorzędowa), oznacza interwencję, która ma na celu zapobiec komplikacjom i następstwom społecznym z powodu wystąpienia stanu dewiacji.