1. Układ pokarmowy

Do układu pokarmoweka zalicza się jamę ustną, gardło, przełyk, żołądek, jelito cienkie, jelito grube oraz dwa gruczoły - wątrobę i trzustkę.

1. Jama ustna

Początkowym odcinkiem układu pokarmowego jest jama ustna. Dzieli się ona na przedsionek jamy ustnej i jamę ustną właściwą. Przedsionek jamy ustnej jest ograniczony z przodu i z boku przez wargi i policzki oraz z tyłu przez przednią powierzchnię łuków zębodołowych wraz z zębami. Przy zamkniętej jamie ustnej istnieje możliwość komunikowania się przedsionka z jamą ustną właściwą za pomocą szczeliny położonej za ostatnim zębem trzonowym.

Wargi ust

Wyróżnia się wargę górną i wargę dolną, które ograniczają szparę ust. Wargi łączą się w punkcie zwanym kątem ust, położonym na wysokości kła. Zewnętrzną granicą wargi górnej jest bruzda nosowo-wargowa, a wargi dolnej - bruzda bródkowo-wargowa. W przedłużeniu przegrody nosa leży podłużna rynienka podnosowa. Warga zbudowana jest z trzech części: zewnętrznej skórnej, wewnętrznej śluzowej i pośredniej, zwanej czerwienią wargową. Zrąb warg stanowi mięsień okrężny ust.

Policzki

Policzek jest to część twarzy położona między kątem ust, brzegiem żuchwy, otworem słuchowym zewnętrznym i łukiem jarzmowym. Policzki zbudowane są z warstwy skórnej, mięśniowej i śluzowej. Warstwa skórna zwiera włókna elastyczne oraz liczne rozgałęzienia tętnicze, których zwężanie lub rozszerzanie pod wpływem bodźców termicznych czy też psychicznych powoduje bladnięcie lub zaczerwienienie policzków. Warstwę mięśniową stanowi mięsień policzkowy okryty powięzią policzkowo-gardłową. Błona śluzowa policzka, podobnie jak błona śluzowa warg, zawiera gruczoły ślinowe policzkowe. Błona śluzowa policzków i warg przechodzi na wyrostki zębodołowe żuchwy i szczęk, gdzie zrasta się z okostną tworząc dziąsła. Dziąsła otaczają szyjki zębowe oraz pokrywają przestrzenie międzyzębowe. Dzięki liczemu ukrwieniu dziąsła mają intensywniejsze zabarwienie od innych części jamy ustnej. W razie niedoboru w organizmie witaminy C może występować krwawienie dziąseł.

Jama ustna właściwa jest to przestrzeń ograniczona tylną powierzchnią łuków zębodołowych wraz z zębami, podniebieniem twardym i miękkim, przeponą jamy ustnej oraz gardzielą.

Przepona jamy ustnej jest utworzona przez mięśnie żuchwowo-gnykowe i bródkowo-gnykowe wzmocnione przez brzuśce przednie mięśni dwubrzuścowych.

Zarówno w obrębie jamy ustnej, jak i poza nią występują liczne gruczoły ślinowe małe i duże - ślinianki.

Zęby

Zadaniem uzębienia jest chwytanie, rozdrabnianie i miażdżenie pokarmu. Zęby układają się w dwa łuki: górny - szczękowy i dolny - żuchwowy. W łukach tych nie ma między zębami większych luk. Oba łuki przylegają do siebie powierzchniami żucia tworząc tzw. zgryz. W prawidłowym zgryzie siekacze górne nieznacznie zachodzą na siekacze dolne, gdyż łuk szczękowy jest nieco szerszy niż łuk żuchwowy.

Uzębienie człowieka jest dwurzędowe, czyli difiodontyczne, co oznacza że w ciągu życia wyrastają najpierw zęby mleczne, które później zostają zastąpione zębami stałymi. Zębów mlecznych wyrasta 20, a zębów stałych 32.

Uzębienie człowieka jest również heterodontyczne - co oznacza, że występują cztery grupy zębów różniących się kształtem i częściowo funkcją: zęby sieczne, kły, przedtrzonowe i trzonowe. W uzębieniu mlecznym wyróżnia się 8 zębów mlecznych, 4 kły i 8 zębów trzonowych. W uzębieniu stałym występuje taka sama liczba zębów siecznych i kłów, natomiast zębów trzonowych jest 12, a ponadto zębów przedtrzonowych 8

1. Przełyk

Przełyk jest przewodem łączącym gardło z żołądkiem. Znajduje się między tchwicą a kręgosłupem.

W przełyku można wyróżnić trzy odcinki: szyjny, piersiowy i brzuszny.

W przełyku występują trzy zwężenia fizjologiczne. Zwężenie górne znajduje się przy wejściu do przełyku, zwężenie środkowe - na wysokości rozdwojenia tchawicy, gdzie przełyk jest wciśnięty między aortę, tchawicę i lewe oskrzele. Zwężenie dolne występuje w obrębie przejścia przełyku przez przeponę.

Ściana przełyku jest zbudowana z trzech warstw. Warstwę wewnętrzną śluzową pokrywa nabłonek wielowarstwowy płaski. Ponieważ pokarm jest przez przełyk jedynie przesuwany do żołądka, błona śluzowa zawiera drobne gruczoły śluzowe przełykowe zabezpieczające śliskość jego wewnętrznej ściany. Warstwa środkowa mięśniowa jest zbudowana z pęczków mięśniowych układających się na zewnątrz podłużnie, a wewnątrz okrężnie. Warstwę zewnętrzną stanowi tkanka łączna, a część brzuszna przełyku objęta jest błoną surowiczą.

1. Żołądek

Żołądek leży w podżebrzu lewym i okolicy nad pępkowej jamy brzusznej. Średnio wypełniony żołądek ma kształt haka. Na żołądku wyróżnia się ścianę przednią i ścianę tylną, które łączą się ze sobą wzdłuż swych brzegów zwanych krzywiznami. Wypukła krzywizna większa skierowana jest w stronę lewego łuku pod żebrowego, natomiast wklęsła krzywizna mniejsza bardziej ku tyłowi, w stronę kręgosłupa. Na górnym końcu krzywizny mniejszej żołądek łączy się z przełykiem prze otwór zwany wpustem. Najwyższa, zaokrąglona część żołądka, położona na lewo od wpustu, nazywa się dnem. Niżej dna znajduje się największa, środkowa część, tzw. trzon. Zstępując ku dołowi trzon zgina się w stronę prawą, lekko ku górze, przechodząc w część odźwiernikową. Odźwiernik łączy żołądek z dwunastnicą.

Ściana żołądka składa się z czterech warstw: błony surowiczej, błony mięśniowej, tkanki podśluzowej i błony śluzowej.

Błonę surowiczą żołądka stanowi otrzewna, którą pokrywa cały narząd, z wyjątkiem wąskiego pasma na obu krzywiznach. Otrzewna na krzywiźnie mniejszej przechodzi w więzadło wątrobowo-żołądkowe, a na krzywiźnie większej w więzadła: żołądkowo-przeponowe, żołądkowo-śledzionowe oraz żołądkowo-okrężnicze. Wyżej wymienione więzadła stanowią umocowanie żołądka.

Błona mięśniowa jest zbudowana z mięśniówki gładkiej ułożonej trójwarstwowo. Tkankę podśluzową stanowi gruba warstwa tkanki łącznej wiotkiej, zawierająca liczne naczynia krwionośne, chłonne i nerwy.

Błona śluzowa żołądka jest bardzo gruba. Jest pokryta nabłonkiem jednowarstwowym walcowatym. W żołądku pustym lub słabo wypełnionym błona śluzowa układa się w podłużne fałdy połączone ze sobą krótkimi fałdami o przebiegu skośnym, otaczające tzw. pola żołądkowe. Fałdy te wygładzają się w żołądku wypełnionym.

W obrębie błony śluzowej żołądka występują dwa rodzaje gruczołów - gruczoły żołądkowe właściwe i gruczoły odźwiernikowe.

Gruczoły żołądkowe właściwe są to gruczoły cewkowe zawierające komórki główne i okładzinowe. Komórki główne wytwarzają pepsynogen, który w obecności kwasu solnego zmienia się w enzym pepsynę oraz podpuszczkę. Komórki okładzinowe wydzielają kwas solny.

Gruczoły odźwiernikowe są to złożone gruczoły pęcherzykowo-cewkowe wydzielające śluz, który pokrywa błonę śluzową warstwą ok. 1 mm, zabezpieczając ją tym samym przed strawieniem jej przez enzymy. Ponadto śluz ułatwia przesuwanie papki pokarmowej do dwunastnicy.

Żołądek wydziela tzw. sok żołądkowy. W skład soku żołądkowego wchodzą przede wszystkim enzymy: pepsyna, podpuszczka i lipaza żołądkowa oraz kwas solny, a także sole mineralne i niewielkie ilości białka.

1. Jelito cienkie

Jelito cienkie jest najdłuższym odcinkiem układu pokarmowego ciągnącym się od żołądka do jelita grubego. Jelito cienkie spełnia najważniejszą rolę wchłaniając substancje odżywcze do organizmu. Dzieli się na trzy odcinki: dwunastnicę, jelito czcze i jelito kręte.

Dwunastnica

Dwunastnica jest początkowym odcinkiem jelita cienkiego, łączącym odźwiernik żołądka z jelitem czczym. Ma ksztalt litery „C”, której wypuklenie skierowane jest w stronę prawą a jej część wklęsła obejmuje głową trzustki. W dwunastnicy wyróżnia się części górną, zstępującą, poprzeczną i występującą. Część górna

---