PRAWO FINANSOWE - WYKŁADY.
Wykład z dnia 11.03.2012 r.
Funkcje finansów publicznych.
Funkcje finansów publicznych to inaczej zadania, które finanse publiczne, które mają realizować są zadania do spełnienia. Zadania które są niezbędne z perspektywy funkcjonowania każdego państwa i to niezależnie od stopnia jego rozwoju.
Te funkcje finansów publicznych są bardzo istotne, nie tylko w perspektywie politycznej i gospodarczej ale także w pewnym zakresie w perspektywie międzynarodowej czy prawno międzynarodowej. Tzn. w tym sensie w kontekście praw międzynarodowych że nie są one kwestionowane .
Jak te funkcje się przejawiają, w jaki postaci występują ?
Oczywiście sposób rozumienia tej funkcji jest uwarunkowany kontekstem historycznym, politycznym, ekonomicznym, gospodarczym w znacznym stopniu , czy to w stopniu rozwoju poszczególnych państw.
Generalnie wyróżnia się cztery funkcje finansów publicznych:
Funkcja fiskalna
Dotyczy ona przede wszystkim problemu związanego z pobieraniem i gromadzeniem środków pieniężnych przez państwo.
W jakim celu to się dzieje ?
Chodzi tu o realizację zadań które państwo ma do spełnienia .
Ta funkcja jest o tyle istotna, że nie podlega dyskusji to że państwo ustroju ustawnego w funkcjonowaniu wymaga środków pieniężnych , finansowych które musza być do jego dyspozycji.
Oczywiście skala i zakres tej funkcji fiskalnej jest uzależniona z różnymi okolicznościami: ustrojem politycznym (np.: gospodarka centralnie sterowana lub gospodarka kapitalistyczna) , sytuacją gospodarczą , sytuacją społeczną i sytuacją ekonomiczną .
Jeżeli chodzi o gospodarkę centralnie sterowaną czyli taką gospodarkę która rozwinęła się w warunkach ustroju socjalistycznego tzn. ustroju centralnie sterowanego gdzie nie było do czynienia z wolnym rynkiem czy produkcji w ramach takiego ustroju socjalistycznego , funkcja fiskalna była lekceważona. Przyczyną tego było to, że funkcją fiskalną w ramach ustroju socjalistycznego kojarzono z przeciwieństwem ustroju kapitalistycznym. Tym samym funkcję fiskalną w ramach ustroju socjalistycznego uznano za reguł przeszłości.
Znaczenie tej funkcji zaczęło zmieniać się w okresie tzw. przemian gospodarczych które przypadały w Polsce na lata 90 ubiegłego stulecia, chodzi tutaj nie tylko o Polskę ale także o państwa Europy Środkowo - Wschodniej i w ramach tej transformacji gospodarczo - politycznej przywrócono należyte miejsce funkcji fiskalnej . I w ramach ustroju współczesnego funkcje fiskalną uważa się za funkcję podstawową . I do tego stopnia oczywistą że nie wymaga ona uzasadnienia .
Jest ona o tyle istotna że mówi się często o funkcji fiskalnej jako funkcji pierwotnej . Funkcji pierwotnej która realizuje się w ramach prowadzonej przez państwo działalności finansowej.
Funkcja stymulacyjna
Inaczej nazywana funkcją bodźcową, polega na oddziaływaniu na pewną kategorię podmiotów czy na poszczególne grupy podmiotów , tymi podmiotami mogą być np.: przedsiębiorcy , te bodźce w stosunku do pewnej kategorii osób mogą mieć charakter pozytywny lub negatywny .
Pozytywne działanie może polegać na różnego rodzaju działaniach , jednak jednym z tego typu działań są np.: obietnice korzyści finansowych np.: ulgi podatkowe.
W przypadku oddziaływań negatywnych chodzi tutaj o możliwość wystąpienia zagrożenia dolegliwościami finansowymi np.: restrykcyjny sposób opodatkowania z tytułu nieujawnionych źródeł dochodów osób fizycznych.
I tego typu oddziaływania zarówno pozytywne jak i negatywne oczywiście są działaniami tego typu które są podejmowane w ramach pewnego rodzaju instytucji prawno - finansowych.
Tego typu funkcję możemy dostrzec w różnych państwach a stąd też w różnych systemach finansowych , Mało tego mówi się o odwrotnej proporcjonalności czy relacji między stopniem administracyjnej ingerencji państwa gospodarczej a zakresem funkcji stymulacyjnej finansów publicznych.
Ta funkcja może być także rozpatrywana w oparciu o pewne uwarunkowania szczególnie uwarunkowania społeczno - gospodarcze czy ustrojowe . I podobnie jak w przypadku funkcji fiskalnej , funkcja może być doskonale uwidoczniona w kontekście uwarunkowań gospodarki centralno - sterowanej i w krajach które odpierają swoją gospodarkę na prywatnej własności środków produkcji czy na gospodarce rynkowej. Jeżeli chodzi o państwa które są państwami opartymi na ustroju w ramach których gospodarka ma charakter centralnie - sterowany to w takim ustroju mówi się o niewielkich wyłącznie marginesie funkcjonowania tych zadań które realizuje aspekt stymulacyjny funkcji finansów publicznych. Czyli zakres stymulacyjnego oddziaływania za pomocą rozwiązań prawno - finansowych na państwo czy na gospodarkę prowadzoną przez państwo publiczną gospodarkę w ramach ustroju centralnie- sterowanego jest jedynie mało margijny.
Zupełnie inaczej sytuacja wygląda w przypadku ustroju kapitalistycznego , w gospodarce rynkowej opartej na prywatnej własności środków produkcji . Tutaj znaczenie funkcji stymulacyjnej finansów publicznych znacznie rośnie . Istota kapitalizmu jest taka, że:
jest 30% kapitalistów i 70% ludzi którzy na nią pracują i dają oni swoją pracę kapitaliście.
Dają im wyrób (produkt) który mu wytworzyli a on daje im w zamian pieniądze które zostały u innych kapitalistów.
Funkcja redystrybucyjna
Inaczej nazywana funkcją rozdzielczą, ona ma pewną specyfikę . Jednym zdaniem możemy oddać istotę tej funkcji i możemy powiedzieć że funkcja redystrybucyjna to inaczej świadome i celowe wykorzystanie instytucji prawno - finansowych czyli różnych przepisów prawa finansowego w celu powtórnego podziału wytworzonego (czy też tworzonego) w państwie Produktu Krajowego Brutto.
Przy pomocy funkcji rozdzielczej realizuje się założenia polityki finansowej państwa.
Zakres realizacji funkcji redystrybucyjnej także ma swoje uwarunkowania:
Założenia ustrojowe państwa.
Czyli przyjęcie pewnego modelu państwa tzn. bądź państwa socjalnego bądź państwa np.: liberalnego czy jeszcze inaczej państwa kapitalistycznego. Chodzi tutaj o środki produkcji a inaczej o pewne oparcie o środków produkcji, czy będzie to fundament uspołeczniony czy w rękach prywatnych.
Stopień rozwoju kondycji gospodarki.
Szeroko rozumiana sytuacja społeczna np.: stopień bezrobocia czy relacje czynno zawodowe czy relacje między rencistami a emerytami.
Funkcja stymulacyjna i redystrybucyjna to są tego typu funkcje które wzajemnie się nie wykluczają mało tego one często się uzupełniają.
Zakłada się że w kontekście uzupełniania się tych dwóch funkcji zakłada się że system finansowy czy gospodarka państwa jest gospodarką sterowaną w sensie racjonalnym tzn.: w sprawnie i efektywny sposób funkcjonowania gospodarki przemawiają za tym że te dwie funkcje ze sobą wzajemnie współpracują.
Funkcja informacyjno - kontrolna
Ta funkcja ma charakter informacyjno - kontrolny ale bądź to aspekt informacyjny bądź to kontrolny wysuwa się na czoło w zależności pewnych uwarunkowań. W warunkach gospodarki centralnie - sterowanej na pierwszy plan wysuwa się wyraźnie funkcja kontrolna czy aspekt kontrolny tej funkcji, natomiast w warunkach ustroju demokratycznego w kontekście gospodarki wolno rynkowej ma nie tyle charakter kontrolny co też przede wszystkim charakter informacyjny a nawet mówi się często charakter informacyjno - ewidencyjny tzn., że w sposób bezpośredni nie polega ona na sprawowaniu kontroli ale jedynie sygnalizuje bądź to pozytywne bądź też negatywne wyniki procesów gospodarczych . Tego typu informacje czy tego typu wiadomości które są realizowane czy to przy pomocy aspektu informacyjnego tej funkcji mogą być przydatne przy podejmowaniu różnego rodzaju decyzji chodzi tu o decyzje które miałyby zmierzać do finansów publicznych czy mówiąc szerzej do gospodarki finansowej państwa.
Samo pojęcie finanse jest pojęciem wieloznacznym tzn. że ma co najmniej trzy znaczenia.
Pojęciem finanse posługują się nauki ekonomiczne (EKONOMICZNE ZNACZENIE)
Ekonomiczne znaczenie pojęcia finanse to już trochę inaczej rozumiane znaczenie. O ile bowiem w języku potocznym finanse to zasób środków pieniężnych to o ile w języku ekonomicznym finanse to co innego. Mianowicie w języku ekonomicznym jest to pewien proces . Istota tego jest bardzo prosta polega on na gromadzeniu i wydatkowaniu przez różne podmioty środków pieniężnych.
I tak rozumiane ekonomicznie ujęcie tego pojęcia finanse ma także swój wymiar historyczny, który wskazuje na powiązanie w sposób ścisły z istnieniem gospodarki którą określamy jako gospodarkę towarowo - pieniężną. Tzn. pojęcie finansów jako kategoria ekonomiczna w ujęciu historycznym związana jest nie tylko z gospodarką towarowo - pieniężną ale także z instytucją pieniądza. Tzn. pieniądza w kontekście jego rozwoju historycznego . Jest rzeczą oczywistą, że w warunkach gospodarki naturalnej pieniądze nie istniały , wymieniano towar za towar , a nie towar za pieniądz i odwrotnie.
ale także to pojęcie jest także znane naukom prawnym (PRAWNE ZNACZENIE)
Trzecim sposobem używania tego pojęcia jest sposób języka potocznego, codziennego gdzie też posługujemy się pojęciem finanse. (POTOCZNE ZNACZENIE)
W języku potocznym finanse to nic innego jak posiadane zasoby pieniężne
Przykłady pojęć które stanowią synonimy pojęcia finanse.
Działalność finansowa
Jest to inaczej proces który polega z jednej strony na gromadzeniu środków pieniężnych a z drugiej strony na ich wydatkowaniu. Ten proces to jest taki proces który może być dokonywany przez dwie kategorie podmiotów, mianowicie czynności w zakresie tego procesu dokonywać mogą bądź to:
Podmioty prywatne , czyli osoby fizyczne
Podmioty prawa publicznego np.: państwo, jednostki samorządu terytorialnego czy inne jednostki organizacyjne (Fundacje , Stowarzyszenia, Spółdzielnie, Zakłady itd.)
O ile działalność finansowa podmiotów prywatnych o ile nie narusza ona przepisów obowiązującego prawa czyli o ile taka działalność podmiotów prywatnych jest objęta sferą prywatności o tyle inaczej wygląda sprawa w kontekście działalności podmiotów prawa publicznego która:
ta działalność musi być jawna
zgodna z przepisami prawa,
musi być poddana kontroli (czyli ma mieć nadzór finansowy nad sobą).
Gospodarka finansowa
To jest także proces , ale co istotne to jest tego typu proces który reguluje nie tylko gromadzenie i wydatkowanie środków pieniężnych ale także całokształt różnych czynności prawnych i organizacyjnych które temu procesowi służą.
To pojęcie jest w gruncie rzeczy które pokrywa się z pojęciem publicznej działalności finansowej.
Finanse publiczne
To pojęcie ma dwa aspekty:
aspekt ekonomiczny
Ujęcie to polega na wyeksponowaniu elementu ekonomicznego a jedynie uzupełnienie pojęcia finanse publiczne elementem prawnym.
Na pierwszy plan w ramach ekonomicznego ujęcia finansów publicznych wysuwa się jego aspekt ekonomiczny natomiast uzupełnia go aspekt drugi czyli prawny.
I w tym znaczeniu powiemy że ekonomiczne ujęcie finansów publicznych to jest takie ujęcie zgodnie z którym finanse publiczne to zasoby publicznych środków pieniężnych i to jest element ekonomiczny, ale także rożnego rodzaju operacje które tymi środkami są dokonywane w oparciu o normy prawne czyli przepisy prawa to jest aspekt drugi ekonomicznego ujęcia finansów publicznych aspekt prawny.
aspekt prawny
Prawne ujęcie finansów publicznych na pierwszy aspekt wysuwa element prawny , stąd też można rzec że ujmuje ono jako znaczenie prawne jako kategorie finansów publicznych nie tylko w perspektywie zjawiska ekonomicznego ale na pierwszy aspekt kładzie znaczenie prawne czy element prawny czyli rozumie finanse publiczne jako część nauki prawa publicznego czyli jako część prawa publicznego .
I w tym kontekście prawne rozumienie finansów publicznych to nic innego jak odrębna gałąź prawa która reguluje funkcjonowanie finansów publicznych .
Te trzy pojęcia odnoszą się do wspólnych problemów :
procesów gromadzenia środków pieniężnych przez podmioty prawa publicznego
sposobu wydatkowania tych środków
funkcjonowania różnego rodzaju rozwiązań organizacyjnych służących procesowi gromadzenia i wydatkowania środków pieniężnych
problem stanowienia i stosowania prawa w tym zakresie
System finansowy.
To całokształt funkcjonujący w państwie uporządkowanych wewnętrznie instytucji prawno finansowych, które regulują gospodarkę finansową.
Można tu powiedzieć zarówno o systemie finansowym na poziomie państwa jak i na poziomie jednostek samorządu terytorialnego.
System finansowy i system finansów publicznych różnią się zakresem który wskazuje na treść tego pojęcia.
I w zakresie relacji między tymi dwoma pojęciami można przyjąć że system finansów publicznych jest podstawą systemu finansowego . System finansów publicznych może przybierać formę systemu finansowego państwa czy jednostek samorządu terytorialnego.