Rozwój klasyfikacji w czasach nowożytnych i w wieku XIX do 1876 roku
1. Charakterystyka czasów nowożytnych i wieku XIX do 1876 roku:
Jest to okres przeobrażeń społeczno-politycznych, technicznych, ekonomicznych i ideologicznych.
Nowe epoki w kulturze europejskiej, czyli renesans, oświecenie i związany z tą pierwszą humanizm, reformacja, rozwój literatur w językach narodowych, rozwój nauki i uniwersytetów, odkrycia geograficzne przynoszą liczne zmiany doprowadzając do kryzysu światopoglądu średniowiecznego.
Toczy się walka między powstająca ideologia mieszczańską a ideologią średniowieczną - przy czym stare ideologie niezmiennie powracają.
p. w. na przełomie XVIII i XIX w. - rozwój i ewolucja piśmiennictwa, bibliotek i bibliografii
2. Czynniki wpływające na rozwój piśmiennictwa w danym okresie:
kierunki i prądy ideologiczne (kontrreformacja, oświecenie) i artystyczne (barok, klasycyzm) - przynosiły zmiany w społeczeństwie, całej jego kulturze
ogólny rozwój cywilizacji i techniki (początki przemysłu - manufaktury), wynalazek druku i doskonalenie sztuki drukarskiej sprzyjało zwiększeniu się produkcji piśmienniczej (s. 30) Rewolucja techniczna - wynalazek druku (2 poł. XV w.)
------------------------------------------------------------------------------------------------
Pierwsze druki przypominały średniowieczne rękopisy. Na przełomie XV i XVI wieku książki stają się poręczniejsze i wygodniejsze do czytania tzn. mają mniejszy format, lżejszą oprawę, mają bardziej czytelny krój czcionki. Książka, jako dokument przeważa w początkowym okresie jej drukowania. W XVI wieku pojawiają się, pod wpływem ruchu reformacyjnego, druki ulotne w formie kazań, listów i odezw (s. 32)
-------------------------------------------------------------------------------------------------
rozwój nauk przyrodniczych (rewolucja naukowa XVII w. -ustalenie praw naukowych, wzrost liczby dzieł z zakresu nauk przyrodniczych)
wpływ nauki poprzez tworzenie akademii i towarzystw naukowych; pojawiają się zatem pierwsze czasopisma naukowe, powstają encyklopedie i słowniki
------------------------------------------------------------------------------------------------
Do rozwoju czasopiśmiennictwa naukowego przyczynił się w 1665 r. pierwszy periodyk poświęcony nauce: „Journal des Savants”, „Philosophical Transactions”. Należy dodać, że od pocz. XVII w. rozwija się prasa. Ukazują się gazety tygodniowe, a w 1660 rozpoczęto wydawanie pierwszego dziennika „Leipziger Zeitung”. Pierwszą znaną gazetą w j. polskim był „Merkuriusz Polski Ordynaryjny” ukazujący się od 1661 r. (s. 32) W 1800 roku było 820 czasopism naukowych Początek wieku XIX to okres czasopism referujących, takich jak: „Pharmazeutisches Zentralblatt”, a póżniej „Chemisches Zentralblatt” (s. 32)
-------------------------------------------------------------------------------------------------
wpływ klasyfikacji nauk, która w dużym stopniu zaczyna oddziaływać na praktykę klasyfikacji biblioteczno-bibliograficznej
rozwijają się uniwersytety, początkowo niechętne humanizmowi i empirycznemu przyrodoznawstwu. Do drugiej poł. XVIII w. szkolnictwo było prawie wyłącznie prowadzone przez duchowieństwo. Zmiany zaczynają zachodzić zwłaszcza od lat 30. XVIII w. - uczelnie są reformowane i modernizowane. Rozwój uniwersytetów wiąże się nieodłącznie z powstawaniem i rozwojem bibliotek uniwersyteckich. Tam, gdzie są biblioteki niezbędne jest wprowadzenie systemu klasyfikacji biblioteczno-bibliograficznej, które to bardzo rozpowszechniły się w wiekach od XVII do XIX. W systemach takich porządek dyscyplin, działów był wzorowany na strukturze organizacyjnej uniwersytetów (s. 31) Obok bibliotek uniwersyteckich powstają i rozwijają się również biblioteki narodowe. W Polsce taki charakter miała Biblioteka Załuskich (1747);
Powoli przechodzimy już od czynników wpływających na rozwój piśmiennictwa do omówienia kształtowania się klasyfikacji biblioteczno-bibliograficznych.
rozwój bibliotek - jeden z najistotniejszych czynników wpływający na kształtowanie się klasyfikacji b.-b. Rozwój bibliotek oznaczał, że wzrastała ich liczba oraz ilość woluminów w księgozbiorach. Zmianom ulegały również funkcje, charakter bibliotek oraz pojawiają się nowe typy użytkowników. Zmienia się sposób udostępniania książek i organizacja zbiorów. Początki bibliotekoznawstwa (Naude, Leibniz, Schrettinger) (s. 33)
------------------------------------------------------------------------------------------------
W średniowieczu dominowały biblioteki kościelne i klasztorne. W epoce nowożytnej i później zaczynają funkcjonować biblioteki świeckie i półświeckie zakładane przez władców, książąt, dostojników świeckich i kościelnych. Były one przeważnie prywatne, przekształcane później na publiczne.
Powiększanie się księgozbiorów związane było z kasacjami zakonów (np.: jezuitów) i w następstwie z procesem likwidacji bibliotek klasztornych w krajach objętych reformacją w 1 poł. XVI wieku i w krajach katolickich w 2 poł. XVIII w.
Jeżeli mówimy o nowym typie użytkowników, to mamy na myśli zaprzestanie obsługi wyłącznie księży, zakonników, profesorów i studentów. Z bibliotek korzystali również inżynierowie, żeglarze, prawnicy, kupcy, nauczyciele szkół świeckich, czyli elita umysłowa do której należeli uczeni, dworzanie, bogate mieszczaństwo. Do poł. XIX w. mówimy zatem o bibliotekach elitarnych - dla ograniczonego kręgu osób uprzywilejowanych (s. 35)
Zmiana w zakresie zawartości treściowej księgozbiorów: coraz mniej jest lit. teologicznej, religijnej, a więcej piśmiennictwa świeckiego, dzieł autorów rzymskich, greckich, dzieła humanistów, dzieła dotyczące nauk przyrodniczych, o tematyce historycznej i podróżniczej. Następuje również zmniejszenie udziału literatury w j. łacińskim, a wzrost w językach narodowych. Pomimo tych zmian do 1 poł. XIX w. zdarzały się biblioteki z przeważającym księgozbiorem teologicznym (s. 36)
Funkcje: nadal głównie zajmowały się gromadzeniem, dopiero od poł. XIX w. skupiono się na wydzieleniu magazynów i księgozbiorów podręcznych, udostępnianiu zbiorów(s. 37);
-------------------------------------------------------------------------------------------------
Jak już wspomniałam biblioteki, a także bibliografie stanowiły początek wprowadzania różnorodnych systemów klasyfikacji. Ponieważ bibliografie mogą być układane na podstawie tych samych schematów, które służą do klasyfikacji książek w bibliotekach klasyfikacje te nazywamy b.-b.
Wieki XVI, XVII charakteryzowały się dużą różnorodnością w zakresie metod katalogowania. Ustalić i skodyfikować zasady katalogowania próbują: Konrad Gesner, Florian Trefler, Andrew Maunsell, Gabriel Naude, H. Holttinger. W 1 poł. XIX wieku następuje znaczne ujednolicenie metod katalogowania.
Pierwsze w świecie ogólnokrajowe zasady katalogowania opracowano we Francji w 1791 r. aby uporządkować zbiory należące poprzednio do arystokracji i duchowieństwa. Instrukcja ta bardzo szczegółowo określała formę opisu katalogowego, metody akcesji i ułożenia zbiorów na półkach. Przewidywała ona stworzenie katalogu centralnego oraz wprowadzała po praz pierwszy w świecie katalog kartkowy.
Na potrzeby bibliotek opisy katalogowe są obszerniejsze i obejmują: nazwisko, imię autora, tytuł dzieła lub skrót tytułu, format, datę i miejsce wydania. W przypadku darów nazwisko ofiarodawcy.
Pierwsze angielskie zasady katalogowania opracowane zostały przez Anthoniego Panizziego w XIX w.
------------------------------------------------------------------------------------------------
W 1841 wybuchł konflikt między zwolennikami katalogowania rzeczowego a zwolennikami katalogu autorskiego. Wynikał on z faktu, że katalogi te traktowano jako wykluczające się, a nie uzupełniające. (s. 37) Sprzeciw wobec katalogów rzeczowych wynikał z ich niedoskonałości. Nie różniły się one od katalogów średniowiecznych. Przeważnie był to katalog działowy lub mało rozbudowany katalog systematyczny. Dalsze podziały katalogu dokonywano ze względy na format książki lub chronologicznie.
Katalogi powstawały przede wszystkim na potrzeby konkretnych księgozbiorów i brak w nich było logicznego szeregowania działów i tworzenia poddziałów. Na początku każdego, na wzór średniowieczny, umieszczano teologię[ przykładowy katalog z 1791] (s. 40)
-------------------------------------------------------------------------------------------------
Podobnie jak w średniowieczu klasyfikacja i katalogowanie były ściśle związane z ustawieniem książek i ilością miejsca na półkach. Katalog rzeczowy był jednocześnie wykazem zawartości półek. Sygnatury nie mówiły o tematach, ale poszczególnych regałach i ich zawartości; [przykład - system numeracji szaf i półek] (s. 40)
Czynniki wpływające na rozwój piśmiennictwa są jednocześnie czynnikami wpływającymi na kształtowanie się klasyfikacji biblioteczno-bibliograficznych. Jako dodatkowe należy wymienić:
ideologie chrześcijańskie przejawia się na początku XIX w. m. in. w schematach J. Ch. Bruneta, A. Barbiera, Ch. F. Acharda
Konrad Gesner opracował własny schemat klasyfikacji nauk i zastosował go bezpośrednio w ułożonej przez siebie bibliografii „Bibliotheca universalis” (1545)
3. Najważniejsze elementy charakteryzujące historię klasyfikacji piśmiennictwa od XVI do poł, XIX w.:
Tzw. „system fakultetowy”, tzn. kierunek zmierzający do wzorowania schematów klasyfikacyjnych na strukturze organizacyjnej uniwersytetów
Tzw. „system francuski” zwany inaczej „systemem księgarzy paryskich” powstanie i rozpowszechnienie tego zawdzięczamy w XVII w. księgarzom Gabriel Martini, Ismael Bouillaud
Wpływ klasyfikacji nauk Bacona na klasyfikację b.-b.
Rozgraniczenie to jest umowne - system fran. Posiadał cechy wspólne z systemem fak., z drugiej strony oddziaływała nań klasyfikacja nauk Bacona
AD 1.
System fakultetowy nawiązywał do systemu siedmiu sztuk wyzwolonych.
Stosowany był w bibliotekach i bibliografiach. Polegał na podziale piśmiennictwa na działy odpowiadające wydziałom na uniwersytecie [przykład s. f. na podstawie schematu Gesnera]
-------------------------------------------------------------------------------------------------
Dalszy rozwój s. f. związany był z projektem klasyfikacji bibliotecznej filozofa i matematyka (s. 43) Gotfryda Wilhelma Leibniza. W swoim dziele „Nowe rozważania dotyczące rozumu ludzkiego” wyodrębnił różnice między teoretyczną klasyfikacją nauk a praktyczną klasyfikacją biblioteczną. Był zwolennikiem katalogu systematycznego [przykład Leibniza] (s. 44) W swojej klasyfikacji podał więcej szczegółów niż Gesner, co wiązało się z rozwojem nauk i bibliotek w XVII w.
Sys. f. utrzymał się p. w. w bibliotekach uniwersyteckich w Niemczech do 1 poł. XIX w. Znane schematy niemieckie modyfikujące system f. z tego okresu to system J. S. Erscha, A. A. E. Schleiermachera - jego schemat był najbardziej szczegółową klasyfikacją i obejmował ok. 13 000 haseł [przedstawienie schematu Sch.] (s. 45) Dodał nauki techniczne. Zalety: duża szczegółowość tablic, dodanie wielu nowych pojęć, analogiczne rozmieszczenie materiału w pokrewnych działach
------------------------------------------------------------------------------------------------
Do dzisiaj jest aktualna zasada dostosowania schematu klasyfikacji do systemu organizacji nauki i szkolnictwa wyższego.
AD 2.
Powstanie spowodowane rozwojem księgarstwa, bibliografii i bibliotek.
księgarstwo - na targach księgarskich we Frankfurcie nad Menem i w Lipsku pojawiły się drukowane katalogi książek oferowanych na tych targach a także tzw. „systemu księgarzy francuskich” = (s. 33)
Ujednolicenie klasyfikacji b.-b. umożliwiłoby księgarzom wyszukanie potrzebnego piśmiennictwa niezależnie od miejsca, w którym się dzieło znajdowało (s. 47). Ponieważ księgarze liczyli się z odbiorcami ich produktów, czyli gł. uniwersytety, system ten był zbliżony do s. fakultetowego.
Przedstawiciele: Gabriel Naude - bibliograf, historyk, bibliotekarz zorganizował Bibliotheque Mazarine. Opracował dwa schematy: opublikowany w książce „Advis pour dresser une bibliotheque” z 1627 i drugi zastosowany w katalogu „bibliothecae Cordesianae Catalogus” w 1643. Pierwszy przypominał s. f. [przykład] (s. 47)
Za najwybitniejszego przedstawiciela s. fran. uważa się Jacques Charles Brunet - księgarz, bibliograf, bibliofil, autor bibliofilskiego katalogu „Manuel du Libraire et de l'Amateur de Livres” ukazał się w 1810 i był bibliografią selekcyjną książek rzadkich i cennych. Wielokrotnie wznawiana do 1865 [przykład] ten schemat popularny też za granicą (s. 48)
AD. 3
Największy wpływ wywarła klasyfikacja nauk Francisa Bacona, oparta na podziale nauk według trzech „zdolności umysłu” - pamięci, wyobraźni i rozumu. Swój system ogłosił w 1605 w książce „Advancement of learning divine et humane”.
Wg niego wszystkie nauki i sztuki są wytworem jednej z trzech zdolności: wytworem pamięci jest historia, wyobraźni - poezja, rozumu - filozofia, czyli nauka [przykład] (s. 49) Historia = wszelki opis jednostkowych faktów dot. przyrody, człowieka / Filozofia = wszelkie poznanie ogólne - Bóg, człowiek, przyroda. Teologia zajmowała mało miejsca w jego klasyfikacji. (s. 51)
Cechy tego systemy świadczące za nim:
Oparcie klasyfikacji nauk na dokładnie sprecyzowanych, logicznych zasadach
Podporządkowanie systematyzacji nauk celom praktycznym
Duża szczegółowość klasyfikacji
------------------------------------------------------------------------------------------------
Pod wpływem Bacona opracowano w 1751 r. klasyfikację, wg której usystematyzowano materiał zawarty w Wielkiej Encyklopedii Francuskiej; twórcami klasyfikacji byli Denis Diderot i Jean d' Alembert [przykład] (s. 52) przestawili rozum na drugie, a wyobraźnię na trzecie miejsce. W obrębie trzech głównych działów podobny do Bacona. Postępowe były dalsze szczeble podziału, czyli szereg nowych dyscyplin: statyka, dynamika, hydrografia i umiejętności technicznych
Pod wpływem Bacona byli też: s. francuskie Louis'a Coste'a (1800) Francois'a Xavier'a Laire' a; także pierwsza klasyfikacja Biblioteki Kongresu opierała się na baconowskim schemacie. Podział nauk wg trzech zdolności umysłu stała się później podstawą klasyfikacji Harrisa i Deweya, opracowanych w 2 poł. XIX w. (s. 53)
-------------------------------------------------------------------------------------------------
PODSUMOWANIE
Czynnikami wpływającymi na rozwój piśmiennictwa i klasyfikacji w tym okresie są przenikające się ideologie średniowieczne i nowożytne. Rozwój nauki, techniki, nowe kierunki i prądy ideologiczne wpłynęły bezpośrednio na rozwój bibliotek i powstawanie bibliografii, co spowodowało potrzebę tworzenia klasyfikacji biblioteczno-bibliograficznych.
Tak jak średniowiecze wpływało na czasy nowożytne, tak one i wiek XIX do 1876 r. oddziaływały na wiek następny kształtując nowe kierunki w zakresie klasyfikacji dokumentów.