Dorota Grabowska, Izabela Kłosowska, Joanna Malinowska

Pedagogika opiekuńcza, rok I MU, grupa 2.

Referat z przedmiotu pedagogika resocjalizacyjna:

Zasady wychowania resocjalizującego

I. Pojęcie i znaczenie zasad w resocjalizacji

Zasady wychowania dzieci społecznie niedostosowanych wywodzą się z zasad ogólno pedagogicznych. Jest to stanowisko zgodne z poglądami Ottona Lipkowskiego i jest ono słuszne, gdyż istnieje zbieżność założeń resocjalizacji i wychowania.

Istnieje bardzo wiele różnych definicji zasad, które uwarunkowane są zbieżnością poglądów na temat ich źródeł. Oto kilka definicji zasad:

-uporządkowany i dające się ściśle wyznaczyć układ najogólniej sformułowanych prawidłowości w sferze postępowania wychowawczego ( Z. Mysłakowski);

- takie normy o wysokiej ogólności, których ważność i wartość celu góruje nad innymi i które w skutek tego stają się rozstrzygające w stosunku do innych norm ( K. Sośnicki);

- warunki powodzenia akcji wychowawczej i przyczyny jej niepowodzenia ( B. Suchodolski).

Zasady wychowania resocjalizującego:

- dyrektywy określające warunki, jakie muszą być spełnione, żeby reedukacja jednostek była skuteczna.

Podając źródła zasad pomija się postrzeganie jednostki jako swoisty układ bio-psychospołeczny.

Źródło zasad wychowania:

• zestaw potrzeb Thomasa (potrzeba bezpieczeństwa, przeżyć, uznania, zachowania szacunku do siebie);

• prawo restytucji;

• fenomen Sieczenowa;

• analiza procesu pedagogicznego.

Prawo restytucji stwierdza, że odnowa sił po wysiłku fizycznym następuje z pewną nadwyżką. Należy to również odnosić do energii psychicznej powodującej rozwój intelektualny człowieka. Fenomen Sieczenowa mówi o współzależności wypoczynku jednej partii mięśni podczas pracy drugiej. Zrozumienie istoty przedstawionych tu źródeł wpływa na lepsze zrozumienie wynikające z niej zasady organizowania procesu pedagogicznego.

Znaczenie zasad:

• wyznaczają kierunek i cel oddziaływań wychowania resocjalizującego;

• przywrócenie zachwianej równowagi w procesie zaspokajania potrzeb resocjalizowanej jednostki;

• wyprostowanie drogi rozwoju dziecka wykolejonego, do prawidłowego ukształtowania form postępowania społecznego i postawy etycznej, które uległy wypaczeniu.

II. Klasyfikacja zasad wychowania resocjalizującego wg O. Lipkowskiego

Dzieci i młodzież niedostosowana społecznie jest wychowywana według zasad ogólnopedagogicznych. Otton Lipkowski zmodyfikował pedagogikę i przystosował do jednostki niedostosowanej społecznie. Uważał on także praca z młodzieżą zaniedbaną społecznie ma swoją specyfikę, dlatego zaproponował taki zestaw zasad. Ten system zasad funkcjonował do 1971 roku, kiedy to wyłoniła się pedagogika resocjalizacyjna. Zasady wg Cz. Czapówa są bardziej szczegółowe.

Zasady według Ottona Lipkowskiego to:

1) Akceptacji

2) Pomocy

3) Indywidualizacji

4) Kształtowania perspektyw

5) Współpracy ze środowiskiem

6) Systematyczności.

1. Zasada akceptacji

ZASTOSOWANIE : Terapia wychowawcza

1. akceptować jednostkę niedostosowaną społecznie taką jaka jest

2. odbierać jako osobę ludzką

3. należy oddzielić pryzmat czynów od jednostki

4. jednostka ma prawo do szczególnej opieki i pomocy.

Akceptacja to uznanie dziecka nie jako „gorsze”, ale jako dziecko które zasługuje na szczególną pomoc. Ważne jest aby akceptować jednostkę resocjalizowaną, gdyż akceptacja jest podstawowym czynnikiem wytworzenia się więzi emocjonalnej. Bez więzi emocjonalnej działania resocjalizacyjne są o charakterze zewnętrznym. Realizowanie tej zasady nie jest prostym przedsięwzięciem. Dzięki tej zasadzie następuje zmniejszenie negatywnych zachowań i agresji. Jednak, żeby do tego doszło wychowawca musi mieć bardzo dobry stosunek z wychowankiem.

2. Zasada pomocy

ZASTOSOWANIE: Organizowanie życia po szkole lub zakładzie.

Pomoc rozumiana w szerokim pojęciu: jako materialna, prawna czy to opieka

i ochrona.

Każda jednostka niedostosowana społecznie zasługuje na pomoc, aby się zmieniać

i poprawiać. Jednostka niedostosowana społecznie nie potrafi zmienić swojego zachowania, dlatego trzeba udzielać jej pomocy, kontrolować i mobilizować. Ważne są tutaj dwa elementy do prawidłowej realizacji zasady:

• gotowość do udzielenia pomocy przez wychowawcę oraz chęć przyjęcia pomocy przez osobę potrzebującą jaką jest wychowanek. Istnieje tutaj związek między nimi. Wychowawca musi pamiętać, że jego pomoc wynika z troski o dziecko. Bardzo ważne jest, aby wychowawca znał potrzeby wychowanka i uwzględnił je przy działaniach wychowawczych. Wychowawca powinien wytworzyć u wychowanka zrozumienie potrzeby pomocy i chęci jej przyjęcia.

• Osoby niedostosowane społecznie posiadają złożone upośledzenia takie jak: ociężałość umysłową, zaburzenia nerwowe, niepełnosprawność motoryczna, wady wymowy. Ze względu na te usterki należy się im szczególna pomoc, większa troska i staranniejsza opieka wychowawcza.

3. Zasada indywidualizacji

ZASTOSOWANIE: rozmowy indywidualne, pomoc w nauce, udzielanie wskazówek

i porad.

Zasada indywidualizacji ma wyjątkowe znacznie w resocjalizacji. Każda osoba posiada inną osobowość, dlatego należy każdego traktować w szczególny sposób. Indywidualnie dla każdej osoby trzeba dopasować odpowiednie metody i środki. Zasada indywidualizacji jest realizowana w bezpośrednim kontakcie z jednostką niedostosowaną społecznie (indywidualna pomoc w nauce, udzielanie porad i wskazówek). Ma także istotne znaczenie w planowaniu zajęć wychowanka w zakładzie czy też zajęć pozalekcyjnych. Zasada indywidualizacji oparta jest na diagnozie.

4. Zasada kształtowania perspektyw

Zasadę kształtowania perspektyw opracował szczegółowo i stosował szeroko w praktycznej działalności A. Makarenko. Stosowanie tej zasady ma na celu uzyskanie trwałych zmian w zachowaniu jednostki niedostosowanej społecznie. Jednostka niedostosowana społecznie żyje „chwilą”, ponieważ przyszłość jest dla nich bardzo odległa. Uwagi i upomnienia wychowawcy dotyczące przyszłości wychowanka są przez niego usuwane, nie trafiają do niego. Istotne jest aby uświadomić mu perspektywę nie tylko bliską ale także dalszą. Dlatego kształtuje się tutaj plan dnia oraz plan życia.

• perspektywa bliska ( plan dnia)

• perspektywa dalsza ( plan życia)

Dzięki temu jednostka ma uporządkowane życie. Plan jest jego regulatorem. Każdy człowiek powinien posiadać cele życiowe, które planują jego życie i układają w jedną całość. Bez planu życiowego w życie człowieka wkracza chaos , który prowadzi do przekraczania norm

i wartości.

5. Zasada współpracy ze środowiskiem

ZASTOSOWANIE: Wyrobienie gotowości i umiejętności dostosowania się do zasad współżycia społecznego.

Osoby z niedostosowaniem społecznym posiadają trudności w porozumiewaniu się i w kontaktach ze społeczeństwem. Współpraca ze środowiskiem ułatwia przystosować się jednostce do funkcjonowania w społeczeństwie. Do tej zasady zalicza się także współpraca ze środowiskiem rodzinnym, które cierpi w skutek złego postępowania jednostki. Rodzina ta jest obarczona większym ciężarem zarówno moralnym jak i materialnym. Nieadekwatne zachowanie dziecka do oczekiwań i nadziei rodziców wpływa na złą atmosferę w rodzinie. Więzi rodzinne zostają rozluźnione. Zasada ta jest bardzo istotna w planowaniu pracy wychowawczej.

6)Zasada systematyczności Podstawą jest aby konsekwentnie i systematycznie realizować postawione założenia, ponieważ proces resocjalizacji jest bardzo długotrwały. Dlatego proces resocjalizacji musi przebiegać wobec określonych i zaplanowanych etapów. Etapy te najczęściej występują równolegle.

III. Zasady wychowania resocjalizującego wg Cz. Czapówa

W skład oddziaływania resocjalizującego wchodzą wychowanie, opieka oraz

psychoterapia. Do głównych zasad wychowania w działalności resocjalizacyjnej zaliczamy zasady: wszechstronnego rozwoju osobowości oraz reedukacji. Do zasad opiekuńczej działalności resocjalizacyjnej zaliczamy zasadę wszechstronnej i perspektywicznej opieki oraz zasadę wymagań. Natomiast do zasad psychoterapii w resocjalizacji należą zasada akceptowania oraz respektowania.

Pierwsza zasada wychowania resocjalizującego wyznacza cel oddziaływania wychowawcy, którym jest wszechstronny rozwój wychowanka: intelektualny, emocjonalny, społeczno - kulturowy. Realizacja tego celu pozwala mu pełnić konstruktywne role społeczne wyznaczone przez społeczeństwo i zaakceptowane przez niego. Wychowanie resocjalizujące może ukierunkować rozwój wychowanka m. in. przez pobudzanie do twórczości oraz do przyjmowania uznawanych społecznie wartości.

Reedukacja to ponowne wyuczenie się zachowań pożądanych lub oduczenie niepożądanych (Pytka). Z zasady reedukacji wynika zatem, że czynności wyuczone mogą zostać wyeliminowane lub ulec modyfikacji w kierunku pożądanym przez wychowawcę dzięki zastosowaniu odpowiednich procedur odwołujących się do psychologicznych mechanizmów wzmacniania, wygaszania lub zapominania. Zasada ta zakłada stosowanie reguł i dyrektyw inspirujących proces uczenia się, który przyczyni się do wszechstronnego rozwoju osobowości.

Zasada wszechstronnej i perspektywicznej opieki zakłada uwzględnianie

i zaspokajanie wszystkich potrzeb wychowanka w toku działań resocjalizacyjnych.

Działania opiekuńcze są niezbędne w wychowaniu resocjalizacyjnym. Ich celem jest przywrócenie równowagi w procesie zaspokajania potrzeb jednostki poprzez stworzenie właściwych ku temu warunków m. in. zapewnienie pożywienia, mieszkania, otoczenia, w którym osoba będzie czuła się bezpiecznie oraz miejsca w grupie darzącej ją uznaniem oraz dającej możliwość odczuwania i wyrażania emocji. Wychowawca ma za zadanie nie tylko udostępnić wartości, ale przede wszystkim pomóc podopiecznym w ich dostrzeganiu i w zdobyciu umiejętności korzystania z nich. Do tego niezbędne jest przyjęcie ich przez wychowanka jako osobistych wartości. Pomoc wychowawcy polega na pokazywaniu niedostrzeganych dotąd wartości i ich walorów oraz na kształtowaniu dążeń wychowanka do wykorzystania tych wartości zgodnie z odczuwanymi potrzebami. W opiece należy liczyć się nie tylko z potrzebami aktualnymi, ale ujmować je rozwojowo - z troską o rozwój oraz przyszłość wychowanka. Opieka polega również na uczeniu wychowanka społecznie aprobowanych sposobów zdobywania tych wartości. Wzbudzając nowe potrzeby, należy jednocześnie rozwijać samodzielność człowieka. Nie chodzi o usuwanie przez opiekuna wszystkich napotykanych przez wychowanka trudności, ale przygotowanie go do rozwiązywania życiowych problemów przez wskazywanie mu aktualnych i przyszłych możliwości zaspokajania potrzeb.

Zasada wymagań każe brać pod uwagę potrzeby, interes i oczekiwania ludzi wśród których wychowanek żyje i żyć będzie w przyszłości.

Zasada akceptowania wymaga od pedagoga bezwzględnej akceptacji wychowanka, takim jakim on jest, bez względu na jego czyny. Wychowawca nie może oceniać człowieka w kategoriach dobry - zły, winny - niewinny. Ocena osoby stanowi wyłącznie element diagnozy. Nie znaczy to, że należy wykluczyć kary i krytykę w wychowaniu. Ocena zachowania i kara jako jego konsekwencja są wręcz niezbędne.

Zasada respektowania zakłada traktowanie wychowanka jako podmiotu oddziaływania resocjalizującego i jako osoby, która odgrywa zasadniczą rolę w procesie resocjalizacji - przemiany swojej osobowości. Wychowanek to autor swoich wewnętrznych przemian. To nie wychowawca jest głównym twórcą zmian w wychowanku. Wychowawca stara się zainspirować procesy samowychowania, licząc się ze swoistymi cechami młodego człowieka. Jest to jego podstawowy cel. Jeśli go realizuje nie uzależnia wychowanka od siebie przez narzucając mu sztywnego i w konsekwencji nietrwałego wzoru osobowego.

IV. Etapy resocjalizacji wg O. Lipkowskiego

1. Etap pierwszych kontaktów z wychowawcą i z grupą

Osoby trafiające do zakładu wychowawczego rzadko posiadają dobre samopoczucie. Nie mają także dobrego zdania o sobie. Najczęściej są to dzieci, które potrzebują szczególnej pomocy, ponieważ są nieopanowane i wrogo nastawione do wszystkich. Nieletni trafiający do zakładu są aroganccy, posiadają ironiczny uśmiech a także w lekceważący sposób odnoszą się do nowego otoczenia. Osoba taka potrzebuje i szuka oparcia wśród rówieśników

i wychowawcy. Jeśli wychowawca nie udzieli mu wsparcia to będzie szukał innych kontaktów w otoczeniu rówieśników. Najczęściej nie są to najlepsze wzorce dla tej osoby. Wychowawca dla ucznia w zakładzie jest przedstawicielem tego środowiska, w którym pozostaje w konflikcie. Jednak to nie przekreśla nawiązania dobrego kontaktu z wychowawcą, ponieważ każdy człowiek pragnie uznania. Lecz nie jest to sprawa łatwa, wpływają na to destruktywne i negatywne przeżycia osoby. Wychowawca wobec wychowanka powinien stosować nie tylko przestrogi , ale także przyjazne słowo, które dodawałoby otuchy. Wychowawca stoi przed trudnym zadaniem. Dziecko niedostosowane społecznie nie zaznało życzliwości i troski, dlatego na jej przejaw reaguje żywo. Okazywanie jej może wytworzyć przyjazny kontakt z wychowawcą. Zakład w pełni nie rekompensuje miłości i ciepła rodzinnego. W jakimś stopniu może to osiągnąć wychowawca

i wychowankowie. Trzeba pamiętać, iż miłości od dziecka niedostosowanego społecznie nie można oczekiwać, a życzliwość ciągle jest zagrożona. Gdy wychowanek zaufa wychowawcy sam zacznie zwracać się z trudnymi sytuacjami. Kiedy zatraci podejrzliwość

i niechęć- wówczas istnieją warunki przejścia do następnego etapu pracy resocjalizacyjnej.

2. Etap przystosowania i akceptacji

Ten etap jest szczególnie istotny dla rozwoju społecznego dziecka. Następuje zmiana, pewien przełam z postawy negatywnie ustosunkowanej do rzeczywistości do postawy, która akceptuje normy. Należy pamiętać, iż osoba będąca na tym etapie nie potrafi jeszcze świadomie dokonywać poprawy swojego zachowania. Wychowawca pełni tutaj rolę wspieracza i umacniacza prawidłowych postępowań wychowanka. Należy pamiętać, iż od dziecka nie można oczekiwać więcej niż na tyle ile je stać. Na szczególne uznanie zasługuje tutaj grupa. To ona jest autorytetem dla dziecka niedostosowanego społecznie. Żyjąc pod ścisłą kontrolą i oceną sprawowania w zakładzie karnym, jednostki niedostosowane społecznie uczą się przestrzegać zasady. Istotną sprawą jest także, aby jednostki te posiadały także dobry przykład od dorosłych. Dorośli są tutaj dla nich wzorem postępowań. Na tym etapie wychowanek przyzwyczaja się do panującej dyscypliny w zakładzie. Trzeba jednak pamiętać, iż nie jest to jeszcze dyscyplina wewnętrzna. Wszystko zależy od organizacji życia w zakładzie zamkniętym.

3. Etap korektury pojęć moralnych

Na tym etapie jednostka potrafi samodzielnie zweryfikować własne postępowanie. Ta umiejętność nie wpływa pozytywnie na stan emocjonalny jednostki. Przyznanie się do błędu we własnym postępowaniu wpływa na zachwianie rozwoju osobowości jednostki. Podczas tego traci wiarę w siebie i poczucie własnej wartości. Przestaje wierzyć , że pokona własne niedomagania. W trzecim etapie proces przebiega wolno. Dziecko niedostosowane społecznie aby uwierzyć w siebie musi odnosić jakieś sukcesy. Osiągnięcie sukcesu daje mu motywację do współpracy z wychowawcą. Dokonany sukces przywraca mu wiarę w swoje możliwości. Wychowawca na tym etapie musi poznać pasje i zainteresowania wychowanka. Dzięki temu łatwiej będzie jednostce niedostosowanej społecznie osiągnąć cel, a co za tym idzie sukces. Trzeba pamiętać , iż kształtowane pojęcia moralne przez wychowawcę muszą być zrealizowane w całym zespole. Dlaczego? Otóż jeśli opinia grupy jest inna niż wychowawcy to jednostka niedostosowana społecznie ulegnie wpływowi grupy.

4. Etap gotowości do realizacji przyjętych poglądów moralnych i społecznych.

Najważniejszym zadaniem w ostatnim etapie jest umocnienie treści i wyrobienie umiejętności stosowania ich w ich życiu codziennym. Jednostka niedostosowana społecznie potrafi wykazać swoją dobrą wolę dotyczącą problemów moralnych. W zakładzie jest

„ ograniczona swoboda” tzn. wszystko dzieje się według określonego schematu, planu dnia. Jeśli w zakładzie nie ma odrobiny wolności to wychowanek nie ma też szans na wykazania stopnia przygotowania do przyjętych poglądów społecznych. Ważne, aby na tym etapie wychowawca dał możliwość wychowankowi działania w organizacjach społecznych czy kółkach . Mając na myśli swobodę i wolność, nie mylmy jej ze stosowaną dyscypliną. Dowiedziono, iż w zakładach w których pozwala się jednostkom niedostosowanym społecznie brać udział w procesie wychowania zanotowano mniej ucieczek a także kar. Na taki sukces miał także wpływ stosowania rozsądnej dyscypliny. W nich mamy także bogatsze życie wychowanków mają więcej czasu dla siebie, rozrywki, zajęcia są bardziej urozmaicone.

W tym ostatnim etapie bardzo widoczny jest niepokój. Wychowawca martwi się o dalszą przyszłość wychowanka. Bardzo często zdarza się, iż jednostki niedostosowane społecznie dokonują wykroczeń, chcą w ten sposób zapewnić sobie dłuży czas pobytu w zakładzie. Wychowawca ma tutaj bardzo ważne rolę: musi zapewnić jednostkę o tym, że może nadal korzystać z jego pomocy.

Bibliografia:

Cz. Czapów, Wychowanie resocjalizujące, Warszawa 1978.

S. Górski, Podstawy procesu resocjalizacji, Warszawa 1987.

M. Kalinowski, Zasady wychowania resocjalizującego, W: Resocjalizacja: teoria i praktyka pedagogiczna, t. 1, red. B. Urban, J. M. Stanik, Warszawa 2008.

O. Lipkowski, Resocjalizacja, Warszawa 1980.

A. Makowski, Niedostosowanie społeczne młodzieży i jej resocjalizacja, Warszawa 1994.

M. Pionk, Zasady wychowania resocjalizacyjnego, W: Wybrane zagadnienia z metodyki wychowania resocjalizacyjnego, red. H. Gąsior, Katowice 1980.

M. Pionk, Zasady wychowania resocjalizacyjnego, W: Wybrane zagadnienia z metodyki wychowania resocjalizacyjnego, red. H. Gąsior, Katowice 1980, s 44.

M. Pionk, Zasady wychowania resocjalizacyjnego, W: Wybrane zagadnienia z metodyki wychowania resocjalizacyjnego, red. H. Gąsior, Katowice 1980, ss. 48-49.

S Górski, Podstawy procesu resocjalizacji, Warszawa 1987.

O. Lipkowski ., Resocjalizacja, Warszawa 1980, s.278.

Tamże,s.281

Tamże, s. 281.

Tamże, s. 286.

Tamże s. 287.

Cz. Czapów, Wychowanie resocjalizujące, Warszawa 1978, s. 11.

M. Kalinowski, Zasady wychowania resocjalizującego, W: Resocjalizacja: teoria i praktyka pedagogiczna,

t. 1, red. B. Urban, J. M. Stanik, Warszawa 2008, s. 237.

Tamże.

Cz. Czapów, Wychowanie resocjalizujące, Warszawa 1978, s.12.

Tamże, s. 13.

O. Lipkowski, Resocjalizacja, Warszawa 1980 , s.290.

Tamże, s.296.

9

---