Nauczanie dorosłych w latach międzywojennych i okresie okupacji
CEL EDUKACJI: WZMOCNIENIE SIŁY WEWNĘTRZNEJ PAŃSTWA poprzez:
walkę z analfabetyzmem
podnoszenie poziomu moralnego społeczeństwa
edukację samorządową
usprawnianie współpracy i integracji pomiędzy różnymi grupami terytorialnymi i społeczno-zawodowymi
DEKRET z 7 lutego 1919 roku
7-letnia szkoła podstawowa
elitarne szkoły średnie (8 lat; 2 etapy: 3-letni przygotowawczy-gimnazjum niższe, 5-letni systematyczny-gimnazjum wyższe, 3 typy: humanistyczny z łaciną, matematyczno-przyrodniczy, klasyczny z łaciną i greką)
szkoły zawodowe: szkoły rzemieślnicze (po 5 klasach szkoły podstawowej), szkoły handlowe i przemysłowe wyższe (pełna szkoła podstawowa i 6 klas gimnazjum)
szkoły wyższe: akademickie (prawo nadawania tytułów i stopni naukowych) nieakademickie
KSZTAŁCENIE NAUCZYCIELI
5-letnie seminaria nauczycielskie
3 lata: program ogólnokształcący
2 lata: przedmioty pedagogiczne
OŚWIATĄ DOROSŁYCH (POZASZKOLNĄ) ZAJMOWAŁY SIĘ:
Szkoły wyższe
Organizacje społeczne
Organy samorządowe
Ze strony państwa edukacją dorosłych zajmował się Wydział Oświaty Pozaszkolnej (koordynacja działań edukacyjnych) i Instytut Oświaty Dorosłych (placówka instruktorsko-badawcza)
UDZIAŁ SZKÓŁ WYŻSZYCH W EDUKACJI POZASZKOLNEJ:
Organizowanie cykli wykładów z zakresu nauk:
humanistycznych,
matematyczno-przyrodniczych,
lekarskich,
prawnych,
wojskowych,
religijnych,
technicznych
Do szkół wyższych organizujących wykłady należały:
Uniwersytet Jana Kazimierza we Lwowie
Uniwersytet Poznański
Uniwersytet Warszawski
Uniwersytet Jagielloński
Katolicki Uniwersytet Lubelski
Politechnika Lwowska
Wolna Wszechnica Polska
TOWARZYSTWA OŚWIATOWE
Towarzystwo Szkoły Ludowej
Polska Macierz Szkolna
Towarzystwo Czytelń Ludowych
Towarzystwo Uniwersytetu Robotniczego (1923r., kursy nauki początkowej i szkoły dla robotników, odczyty, biblioteki robotnicze, kursy instruktorskie dla działaczy samorządowych)
Związek Polskiego Nauczycielstwa Szkół Powszechnych
Polska Macierz Szkolna Ziem Wschodnich
Związek Teatrów Ludowych
Związek Teatrów i Chórów Ludowych
DZIAŁALNOŚĆ: cykle wykładów, kursy, wycieczki, wystawy oświatowe, krzewienie czytelnictwa, wydawanie prasy, koła dyskusyjne, słuchowiska,
UNIWERSYTET POWSZECHNY m. st. Warszawy
powstał w 1915 roku
słuchacze: młodzież szkolna i pracująca, rzemieślnicy, budowlańcy, gospodynie domowe, pracownicy administracji i komunikacji, sezonowi robotnicy
wykładowcy: nauczyciele i profesorowie szkół wyższych, literaci, publicyści
przedmioty: przyroda martwa, polonistyka, geografia gospodarcza Polski, prawo, ekonomia, socjologia, biologia, historia ustrju i ruchów społecznych XIX i XX wieku
dodatkowo: koncerty, przedstawienia teatralne, czytelnictwo
POWSZECHNE UNIWERSYTETY REGIONALNE
podlegają nauczycielom skupionym wokół Związku Polskiego Nauczycielstwa Szkół Powszechnych
pierwszy, taki uniwersytet powstał w 1923 roku, w Sandomierzu z inicjatywy Aleksandra Patkowskiego i otrzymał nazwę POWSZECHNY UNIWERSYTET REGIONALNY im. STANISŁAWA KONARSKIEGO
kolejnymi były:
Powszechny Uniwersytet Regionalny im. Stanisława Witkiewicza w Zakopanem,
Powszechny Uniwersytet Regionalny im. Stefana Żeromskiego w Lublinie,
Powszechny Uniwersytet Regionalny im. Stanisława Staszica w Hrubieszowie,
Powszechny Uniwersytet Regionalny im. Adama Mickiewicza w Trokach,
Powszechny Uniwersytet Regionalny im. Waleriana Łukasińskiego w Zamościu
Powszechny Uniwersytet Regionalny w Rzeszowie
zajęcia miały formę: tematycznych kursów regionalnych, konferencji i zjazdów, wycieczek krajoznawczych, prac naukowo-badawczych związanych z danym regionem
zajęcia przeznaczone były dla nauczycieli i odbywały się najczęściej w wakacje
NIEDZIELNY UNIWERSYTET POWSZECHNY
utworzony przez Towarzystwo Szkoły Ludowej
przeznaczony dla ludności i młodzieży wiejskiej
wykładowcy: nauczyciele, prawnicy, lekarze, miejscowi literaci
cel edukacji: włączenie chłopów do aktywnego i twórczego udziału w życiu narodu poprzez uświadomienie im spraw społecznych, gospodarczych i kulturalnych obszarów wiejskich
zajęcia odbywały się w niedziele i dni wolne w szkołach, ośrodkach gminnych, świetlicach
forma zajęć: wykłady, referaty, dyskusje, wycieczki, konkursy, zajęcia świetlicowe
Niedzielny Uniwersytet Ludowy w Okręgu Lwowskim
Niedzielny Uniwersytet w Nowym Sączu
Uniwersytet Ludowy Rolny Okręgowego Towarzystwa Rolniczego w Ostrołęce
Niedzielny Uniwersytet Rolniczy „Placówka” w Nałęczowie
INNE UNIWERSYTETY:
Uniwersytet Żołnierski (1918r.)
Działalność: pogadanki i wykłady dotyczące zagadnień społeczno-politycznych, ochrony zdrowia, higieny społecznej
Powszechny Uniwersytet Korespondencyjny
UNIWERSYTETY LUDOWE
koncepcja instytucji powstała w połowie XIX wieku w Danii, twórcą był Mikołaj Fryderyk Seweryn Grundtvig
placówki internatowe, których fundamentem jest wychowawca (mistrz), będące połączeniem szkoły, zakładu wychowawczego, placówki opiekuńczej, uczelni artystycznej i wspólnoty rodzinnej
PIERWSZE UNIWERSYTETY LUDOWE W POLSCE
„Ferma ogrodnicza” w Pszczelinie pod Warszawą (1900r. J. Dziubińska)
Żeńska szkoła rolniczo-gospodarcza w Kruszynku (1905r. J. Dziubińska, M. Malinowski)
Ludowa szkoła rolnicza w Gołotczynie (1909r.)
Szkoła rolnicza dla chłopców, w Sokołówku (1909r.)
UNIWERSYTETY LUDOWE W NIEPODLEGŁEJ POLSCE
Uniwersytet Ludowy Towarzystwa Czytelni Ludowych (5.10.1921, Dalki pod Poznaniem, kierownik: ks. Antoni Ludwiczak)
Uniwersytet Ludowy TCL w Zagórzu (1926r.)
Uniwersytet Ludowy TCL w Odolanowie (1927r.)
Program: religia, literatura, historia Polski, historia powszechna, rachunki, geografia, chemia, fizyka, botanika, zoologia, gospodarstwo rolne i domowe, gimnastyka, śpiew, dla dziewcząt roboty ręczne i ogrodnicze
Uniwersytet Ludowy w Szycach pod Krakowem (1924-1931r. Kurator: Igancy Solarz) wznowienie działalności w roku 1932 jako Orkanowy Uniwersytet Wiejski ZNP w Szycach (kierownik: Józef Chudy)
Program: ogólnokształcący przy dominacji historii i literatury
w listopadzie 1932, w Gaci Przeworskiej, z inicjatywy Ignacego Solarza został otwarty Wiejski Uniwersytet Orkanowy
Program: ogólnokształcący + zagadnienia współczesnego życia społecznego, zagadnienia obywatelskie, wiedza o zdrowiu, kulturze ludowej i rodzinie, nauka o spółdzielczości
RUCHOMY UNIWERSYTET NA WILEŃSZCZYŹNIE
1932r.
Akademickie Koło Towarzystwa Polskiej Macierzy Szkolnej z Wilna
cel: szerzenie wiedzy w środowiskach najbardziej zaniedbanych (wsie)
działalność: wygłaszanie przez studentów Uniwersytetu Stefana Batorego wykładów głównie z ochrony zdrowia, przyrody, geografii, historii
ORGANIZOWANO RÓWNIEŻ:
Wieczory dyskusyjne w Bibliotece W Baranowiczach (Polska Macierz Szkolna Ziem Wschodnich)
Akcje wykładowe w Katowicach (na osiedlach robotniczych wygłaszano referaty o treściach społecznych, politycznych, religijnych i regionalnych
Edukację za pomocą radia i filmu
UNIWERSYTET RADIOWY
1926/1927
oświatowe audycje radiowe typu zawodowego
PRASA
„Oświata Pozaszkolna” (1921-1934)
„Przewodnik Pracy Społecznej” (1934-1939)
„Praca Oświatowa” (1935-1939)
„Teatr Ludowy” (1919-1939)
INSTYTUCJE OŚWIATY DOROSŁYCH
Wolna Wszechnica Polska (1918-1919r)
Centralne Biuro Kursów dla Dorosłych Analfabetów (1919r) przekształcone w 1929 roku w Instytut Oświaty Dorosłych
Instytut Gospodarstwa Społecznego
Pracownia Oświaty Pozaszkolnej MWRiOP
Instytut Spraw Społecznych
Instytut Teatrów Ludowych
Państwowy Instytut Kultury Wsi
REFORMA JĘDRZEJEWICZOWSKA
11 marca 1932r. z inicjatywy Janusza Jędrzejewicza sejm zatwierdził ustawę o ustroju szkolnictwa i szkół akademickich
SYSTEM KSZTAŁCENIA NAUCZYCIELI
likwidacja seminariów nauczycielskich
wprowadzono 3letnie licea pedagogiczne po 4letnim gimnazjum
wprowadzono 2letnie pedagogia po liceum ogólnokształcącym
OKRES OKUPACJI tereny kontrolowane przez ZSRR
wykluczenie duchownych i także nauczycieli zaangażowanych patriotycznie
wprowadzenie dodatkowych przedmiotów, najczęściej związanych z komunistyczną ideologią
usunięcie religii,
zmiany w programach nauczania historii, geografii
likwidacja szkół prywatnych i prowadzonych przez zgromadzenia zakonne, wprowadzenie koedukacji w szkolnictwie średnim
rusyfikacja w szkołach wyższych,
usunięto część kadr profesorskich, zastępując ich wykładowcami z ZSRR
zlikwidowano wydziały teologiczne,
wprowadzono nauczanie ideologii komunistycznej
stopniowa eliminacja języka polskiego
Tereny włączone do Rzeszy
zamknięcie polskich szkół, germanizacja uczniów
zamknięcie instytucji kulturalnych
GENERALNE GUBERNATORSTWO
oficjalnie działały tylko szkoły elementarne i zawodowe
zlikwidowano szkoły wyższe i średnie
obowiązywał zakaz nauczania języka polskiego, historii i geografii Polski
instytucje kulturalne podporządkowane propagandzie nazistowskiej
wydawanie niemieckiego czasopisma „STER”
OŚWIATA DOROSŁYCH W OKRESIE OKUPACJI
Grudzień 1939r. - powstanie Tajnej Organizacji Nauczycielskiej
1942r. - przy tajnym Departamencie Oświaty i Kultury powstał Wydział Oświaty Dorosłych
tajne stowarzyszenia oświatowe: Ludowy Instytut Oświaty i Kultury
TAJNA EDUKACJA
konspiracyjne wykłady i spotkania z działaczami podziemia
kolportowanie prasy podziemnej
drukowanie biuletynów informacyjnych
słuchanie nielegalnych zagranicznych rozgłośni radiowych
zbiorowe czytanie prasy
nielegalne minikoncerty muzyczne i czytanie poezji
3-4dniowe kursy konspiracyjne
prelekcje, pogadanki, dyskusje realizowane przez oficerów podziemia
tajne zespoły czytelnictwa i samokształcenia
tajne nauczanie uniwersyteckie prowadzono w Krakowie, Warszawie, Wilnie, Lwowie, Lublinie, Częstochowie i Kielcach