Język artystyczny

Skomplikowany stan języka artystycznego (inaczej poetyckiego): mnogość odmian gatunkowych i stylistycznych. Od zarania dziejów piśmiennictwa polskiego literatura była dziełem sztuki pisarskiej. Miała swój styl i wzorce estetyczne. Autor pisząc o języku artystycznym ma na myśli język literatury pięknej, która to realizuje w większym lub mniejszym stopniu funkcje estetyczne języka.

Ciężko wyróżnić konkretne cechy tej odmiany - wielość definicji. A. Furdal pisze że stajemy dzisiaj wobec oczywistego faktu, że w języku literatury pięknej możliwe jest dosłownie wszystko. W JA obecnie można używać słów z każdej kategorii, różnych środków składniowych np. w języku poezji można odnaleźć język ogłoszenia matrymonialnego czy formuły z ankiety, elementy żargonowe, wulgarne i in. Mamy więc do czynienia z pewnym rozmyciem się kiedyś tradycyjnych postaci JA, którego podstawowy trzon stanowiło słownictwo „neutralne” i poetyczne.

W literaturze XIX, a nawet I połowy XX wieku, istniało poczucie wagi języka literatury w kształtowaniu wzorców języka ogólnonarodowego. Niektórzy nawet mówili że między JA a językiem ogólnym nie ma różnic. Założenie, że język artystyczny jest formą równoległą wobec ogólnego nie odpowiada prawdziwemu stanowi rzeczy. JA było zawsze obrazem różnych odmian językowych, co wiązało się bezpośrednio z funkcjami mimetycznymi literatury. Mimetyzm językowy (chodzi o to, że obrazy cudzej mowy pojawiają się w strukturach mowy przytoczonej, w dialogach i monologach postaci) stanowił i stanowi cechę istotną języka artystycznego w relacji z nieartystycznymi odmianami językowymi. JA stanowi ten rodzaj języka, w którego obrębie mogą pojawić się wszystkie odmiany danego języka etnicznego, różnego rodzaju domieszki regionalne, dialektalne, archaiczne. Współczesny język artystyczny wykazuje bardzo daleko idącą otwartość wobec innych odmian - u źródeł takiej postawy tkwi przekonanie, iż tradycyjny język literacki stał się tworem wyeksploatowanymi i konwencjonalnym.

Konflikty pisarzy z JA idą dalej i dotyczą samych wewnętrznych postaw gramatycznych i leksykalnych języka ogólnego. Chodzi o tworzenie zdań poprawnych lub niepoprawnych. W dzisiejszym JA występują trzy tendencje:

1. zachowawcza, polegająca na respektowaniu norm ogólnego języka pisanego (polszczyzna kulturalna, nieżargonowa). Dominuje w: publicystyce literackiej, literaturze o funkcjach dydaktycznych, literaturze dla dzieci, powieściach masowych.

2. nowatorska, zmierzająca do stworzenia nowego języka, nastawiona na burzenie norm i wzorców; znamienna przede wszystkim dla poezji.

3. zachowawczo-nowatorska, mieszana, po części tylko negująca dane normy, nie zrywająca z tradycjami klasycznymi JA. W tej tendencji mieści się centrum współczesnego JA.

Różnice między JA a innymi pisanymi odmianami języka ogólnego można też ujmować z innego punktu widzenia: stosunku do typowych realizacji mówionego języka potocznego. Zarówno język naukowy, jak też język oficjalny pozostają w wyraźnej opozycji do codziennej mowy potocznej, natomiast JA czerpie wiele elementów z tej mowy (zbliża się od niej lub oddala).

Od wymienionych odmian pisanych języka ogólnego wyróżnia też JA stosunek do przeszłości językowej. Tylko język religijny ma sporo składników archaicznych i pod tym względem można go zestawić z JA, który tymi składnikami jest nasycony. Tylko przez JA możliwa jest ewokacja dawnych stylów i wybranych form językowych z przeszłości. JA może czerpać z przeszłości różnorodne elementy, tę zdolność mają jedynie „języki” sztuki.

Równocześnie jednak JA jest przypisana zdolność do tworzenia wartości rzeczywiście nowych. Żadna inna odmiana funkcjonalna polszczyzny nie zawiera tylu składników innowacyjnych. Innowacyjny charakter ma też język nauki, ale głównie dzięki rozwojowi terminologii - innowacje JA dotyczą różnych poziomów: morfologicznego i syntaktycznego.

Można więc powiedzieć że w języku artystycznym działają w stopniu szczególnym dwie przeciwstawne tendencje: archaiczność i innowacyjność.

Problem z funkcją JA.

Część językoznawców akcentuje: ekspresyjność i impresyjność. JA, sprowadzającą się do nacechowania ekspresywnego tej odmiany w przeciwieństwie np. do języka naukowego. Inni badacze, stosują pojęcie funkcji poetyckiej języka określanej też innymi terminami: estetyczna, autoteliczna. JA więc byłby tą odmianą językową, która jest nastawiona przede wszystkim na siebie, głownie poprzez uwydatnianie i estetyczną organizację elementów językowych.

No, ale tu jest problem, bo nastawienie na siebie zakłada wieloznaczność, a jest mnóstwo tekstów pisanych językiem artystycznym, które są jednoznaczne. Tak samo JA może być zarówno prosty, jak i bardzo enigmatyczny (ale to też dotyczy innych form języka np. różne interpretacje tekstów kanonicznych). Może być zorganizowany lub charakteryzujący się nieładem (ale znowu np. traktaty filozoficzne również są bardzo zorganizowane). Widać więc, że funkcja autoteliczna nie może być dystynktywną, bo ani nie określa do końca JA, ani nie odróżnia go od innych stylów.

Ważna wydaje się jednak funkcja poetycka. Jeśli nadamy jej szersze znaczenie, można wyodrębnić:

1. funkcję stylistyczno-strukturalną, tj. funkcję, która służy kształtowaniu językowych figur tekstowych, organizacji naddanych, poczynając od prostych struktur wersyfikacyjnych, a kończąc na strukturach bardziej złożonych,

2. funkcję stylistycnzo-niestrukturalną, tj. taką, która nie odgrywa większej roli w budowie tekstu-figury, tworząc charakterystyczny styl tekstu.

Bardzo często oba te rodzaje funkcji nakładają się na siebie. Ważna funkcję w ramach obu tych funkcji może spełnić mimetyzm językowy. W literaturze mimetyzm językowy przyjmuje różne postaci i odgrywa rolę podwójną, przywołuje nie tylko obrazu odmian językowych i typów wypowiedzi funkcjonujących poza literaturą, ale i ujawnia własne słowo autora, wprowadzając element gry językowej.

Widać więc, że funkcja poetycka ma dość szerokie znaczenie (źle, że się je zawęża do form poezji itd.). Żeby się nie myliło warto nazywać tą funkcję po prostu estetyczną.

JA cechuje bardzo wiele odmian stylowych: style indywidualne, zbiorowe np. style uniwersalne, kierunków, prądów literackich.

Reasumując stanowi więc JA twór niezwykle złożony. Można w nim odnaleźć wszystkie odmiany współczesnego języka, nie tylko ogólne. Przynależy do języka ogólnego w swym zasadniczym trzonie, ale i przerasta go.. Podlega normom i zarazem wyłamuje się im. Przynosi realizacje wzorcowe i antywzorcowe. Wszystko jest w nim możliwe.

JĘZYK REKLAMY

Łac. reclamo - sprzeciwiać się, odbrzmiewać echem. Ten element znaczenia jest bardziej obecny w słowie reklamacja niż reklama.

Reklama - jest gatunkiem kultury masowej, którego celem jest wytworzenie w odbiorcy przekonania o tożsamości świata przedstawionego w przekazie ze światem rzeczywistym. Jej dominującą funkcję stanowi perswazja i tej funkcji podporządkowane są funkcje poznawcza i estetyczna.

Nośniki reklamy

Współczesna reklama wykorzystuje nośniki masowej informacji: prasę, radio, telewizję, Internet. Swoistym medium jest przestrzeń ulicy oraz urząd pocztowy. Nośnikami reklamy mogą być przedmioty codziennego użytku z nadrukami logo firmy (gadżety).

Reklama posługuje się dwoma podstawowymi kodami: językowym i wizualnym. Do kodu językowego należą:

• środki językowe: twierdzenia, presupozycje i sądy implikowane, implikatury konwersacyjne,

• środki parajęzykowe: foniczne - intonacja, siła i barwa głosu; graficzne - segmentacja tekstu, krój i wielkość liter, nagłówki.

Kod wizualny tworzą środki figuralne (obrazy, ikony, symbole) oraz niefiguralne (kolor, kompozycja).

Elokwencja i dewiza

Reklama ma ustabilizowaną strukturę i wyodrębnia się w niej 2 elementy: elokwencję i dewizę.

Elokwencja - to ta część wypowiedzi, która może przybierać kształt opowiedzianej historii lub impresji. Bywa realizowana za pomocą: słowa lub nieruchomego obrazu (w reklamie wizualnej), słowa mówionego, śpiewanego i niewerbalnych form dźwiękowych (w reklamie audialnej), słowa mówionego, pisanego, dźwięku i ruchomego obrazu (w reklamie audiowizualnej).

Dewiza - krótka, zwykle jednozdaniowa forma wypowiedzi, przybierająca kształt hasła, którym może być nazwa produktu, quasi-sentencja lub slogan.

Slogan - krótkie, dobitne hasło, zapadające w pamięć. Zwięzłe, odwołuje się do związków frazeologicznych, przysłów, cytatów, obrazowych metafor itd. Operuje paradoksem, absurdem, metaforą, co uniemożliwia polemikę: Zawsze Coca-Cola, Cukier krzepi.

Reklama może łączyć dewizę z elokwencją lub tylko jednym się posłużyć. Z dominacją elokwencji mamy do czynienia w reklamie audialnej i wizualnej. Prawie nigdy nie występuje w napisach umieszczonych na przydrożnych billboardach.

Slogan

Slogany przybierają różny kształt gramatyczno-składniowy:

1. wypowiedzi bezczasownikowe (równoważniki zdań, zawiadomienia np. Teraz Polska),

2. zdania pojedyncze,

3. zdania złożone współrzędnie i podrzędnie,

4. dwa lub więcej wypowiedzeń.

Slogan zyskuje na atrakcyjności jeśli wykorzysta się w nim: cytaty i aluzje do tekstów kultury, nawiązania do przysłów, innowacje stałych związków frazeologicznych, słowa i zdania użyte w formie nieoprawnej (Tylko mi ciebie BROK), utrudnienie lektury, zmuszanie odbiorcy do wysiłku w interpretacji tekstu przez zastosowanie wyrazów tworzących połączenie trudne fonetycznie (Gwiżdż na pryszcz) czy wieloznaczne (Dżinsy, których nie znosisz), wkomponowanie nazwy produktu w slogan, połączenie słów nie pasujących do siebie, paralelizmy składniowe, kontrast, opozycje, rytm i rym, kalambury, celowe tautologie, powtórzenia słów i motywów dźwiękowych.

Cechy stylu reklamowego

Wiele cech wspólnych ze stylem artystycznym, szczególnie poetyckim. Korzysta z:

• metafory,

• gromadzi epitety pozytywnie wartościujące,

• unika wyrażeń i zwrotów, które mogłyby wywołać negatywne konotacje - posługuje się więc chętnie eufemizmami,

• dokonują się zmiany w znaczeniu wyrazów, a szczególnie w sferze niesionych przez nie konotacji wartościujących, np. słowo zwykły ma w reklamie znaczeni negatywne (zwykły proszek),

• nacechowanie liczebników porządkowych i głównych (numer jeden, pierwszy),

• stopniowanie.

Wypowiedź reklamowa naśladuje często dialog. Dialogowość elokwencji reklamowej to jednak często dialogowość echa (Czy chcesz by twoje włosy były lśniące? - używaj X). Niby-dialog charakterystyczny jest dla testimonów - są to przekazy, które przybierają postać z pozoru nieprzygotowanych wcześniej i obiektywnych wypowiedzi na temat reklamowanego produktu.

Językowy obraz świata wyłaniający się z reklamy

Wartościowana pozytywnie jest:

• młodość - starość bywa obdarzana pozytywnymi konotacjami, ale w kontekście więzi rodzinnych i tradycji, na to się przekłada opozycja nowoczesny - nienowoczesny,

• apoteoza nieformalności - życie na luzie,

• apoteoza ideologii konsumpcyjnej,

• obraz kobiety seksownej, niezależnej, mającej dobrą pracę, czasem odżywa w reklamie stereotyp kobiety rodzinnej (pranie, gotowanie, ubiera się skromnie, wygląda przeciętnie)

• mężczyzna - niezależny, wysportowany, z ładną partnerką, jego życie to pasmo sukcesów; rzadko model mężczyzny, który sprząta,

• teksty reklamowe kreują świat rzeczy. Towarzyszy temu uprzedmiotowienie człowieka. Rzeczy są źródłem powodzenia. Przypisywanie przedmiotom cech typowo ludzkich, czyli upodmiotowienie,

• świat wartości zredukowany do sfery wartości utylitarnych, użytkowych, w mniejszym stopniu hedonistycznych (miły, łatwy) oraz witalnych (zdrowy, odmładzający). Nie ma miejsca na wartości transcendentne i poznawcze. Pośród wartości utylitarnych szczególnie promowane są: czystość, łatwość, bezproblemowość.

Zmiana polskich obyczajów językowych pod wpływem reklamy

Jej wpływowi można przypisać szerzący się zwyczaj łatwego spoufalania się (szybkie przechodzenie na ty). Reklama łamie tabu językowe: w wypowiedziach publicznych pojawiają się słowa, których użycie było do tej pory ograniczone do kontraktów prywatnych: łupież, podpaska.

Język artystyczny

Nie ma to jak patos w tekście językoznawczym ;D

---