Do ustalania rezultatu gospodarowania w makroukładzie służy metoda MPS oraz metoda SNA.
Metoda MPS - Material Product System (metoda produkcji naturalnej) - przemysł budownictwo, rolnictwo, leśnictwo, transport, łączność, handel, gospodarka komunalna i mieszkaniowa , pomija resztę usług.
Metoda SNA - System of National Accounts (rachunki narodowe) - obejmuje wszystkie pozostałe usługi: oświata, kultura, administracja, ochrona, plus pozostałe zdarzenia z metody MPS.
Do podstawowych kategorii makroekonomicznych należy produkt krajowy brutto (PKB). Jest pewną miarą wielkości produkcji finalnej wytworzonej w gospodarce w określonym przedziale czasu (zazwyczaj jednego roku) na terenie danego kraju bez względu na to kto jest właścicielem czynników wytwórczych.
W celu lepszego zrozumienia istoty i metod obliczania PKB pomocne będzie przedstawienie ruchu okrężnego w gospodarce.
1. Rozpatrujemy gospodarkę zamkniętą (bez eksportu i importu), w której nie funkcjonuje państwo.
2. Gospodarstwa domowe przeznaczają całe swoje dochody na bieżące wydatki.
3. Przedsiębiorstwa przeznaczają swoje dochody na zakupy czynników produkcji.

Metody liczenia rezultatów działalności gospodarczej w makroskali i związane z nimi mierniki

Wykorzystuje się tu agregaty ekonomiczne, które rejestrują aktywność danej gospodarki, efekty jej działalności(oceniają czy aktywność ulega poprawie).Mierniki te pozwalają określać kształt, założenia polityki ekonomicznej, wybierać odpowiednie narzędzia oddziaływania na przebieg procesów gospodarczych, określać hierarchię celów (ważność, porządek), pozwalają oceniać skuteczność działania państwa, rządu; są podstawą porównań międzynarodowych, pozwalają oceniać tempo zmian i poziom rozwoju poszczególnych gospodarek według poziomu rozwoju gospodarczego.

Metody liczenia mierników odzwierciedlających efekty działania gospodarki:

MPS(Material Produckt System)-stosowana była tylko w krajach socjalistycznych, bowiem inne kraje stosowały SNA(System of National Acconts ).

MPS ujmowały efekty działań gospodarki uzyskiwane w jej materialnej sferze(przemysł, budownictwo, rolnictwo i leśnictwo, transport i łączność, obrót towarowy). Poza mirnikami w tej metodzie pozostawały efekty w niematerialnej sferze gospodarki(oświata i nauka, kultura sztuka, obrona narodowa, administracja). Nie umiano mierzyć efektów osiąganych w tych dziedzinach. MPS odzwierciedlała tylko część aktywności gospodarczej danego kraju, poza tym nie można było porównać MPS z SNA.

Na początku lat 90-tych w krajach socjalistycznych dokonujących procesu transformacji(przekształcenia, przechodzenia od gospodarki socjalistycznej do kapitalistycznej)następuje zmiana liczenia, metodologii mierników. Koniec używania MPS(w Polsce od 1992r.)

SNA- obejmuje działalność gospodarczą w całej gospodarce(prawie całej). Mierniki, które w niej występują lepiej odzwierciedlają zmiany aktywności gospodarczej. Dziś w oficjalnej statystyce gospodarczej stosuje się te mierniki.

SNA

1. WG- wartość globalna

2. PKB- produkt krajowy brutto

3. PNB- produkt narodowy brutto

4. PNN- produkt narodowy netto

5. DN(Y)- dochód narodowy

6. DO- dochód osobisty

7. DDO- dyspozycyjny dochód osobisty

WG jest to suma wartości wszystkich dobra i usług wytworzonych w danym czasie w całej gospodarce(wchodzą tu dobra konsumpcyjne i produkcyjne o różnym stopniu przetworzenia).

Jest podstawą liczenia pozostałych.

WG - zużycie dóbr pośrednich = PKB

Dobra pośrednie- takie, które w procesie produkcyjnym są zużywane(przekształcane), Np. surowce, materiały, półprodukty. Służą do produkcji dóbr finalnych.

PKB- suma wartości wszystkich dóbr usług finalnych wytworzonych w danym roku w kraju przez czynniki wytwórcze funkcjonujące na terytorium(obszarze) danego kraju.

Dobra finalne- mogą zaspokajać potrzeby konsumentów od razu, nie podlegają dalszemu procesowi przetwarzania.

W danym kraju mamy zarówno własne(należące do danego narodu) jak i obce(Np należące do zagranicznego kapitału)czynniki wytwórcze, tu liczy się produkt wytworzony przez czynniki znajdujące się na danym terytorium, niezależnie do kogo należą.

PKB + dochody z zagranicy - dochody za granicę = PNB

Dochody z zagranicy- przekazywane przez krajowych właścicieli czynników wytwórczych za granicą, prowadzących działalność gosp.(przedsiębiorstwa krajowe pracujące za granicą, obywatele danego kraju pracujący za granicą)

Dochody za granicę- przekazywane z kraju przez obywateli prowadzących u nas działalność gospodarczą.

PNB- jest to suma wartości wszystkich dóbr i usług finalnych wytworzonych w danym roku przez czynniki wytwórcze należące do obywateli danego kraju, bez względu na to gdzie są one zlokalizowane, gdzie prowadzą działalność.

Relacje między PKB i PNB:

PKB = PNB saldo „0”

PKB > PNB saldo „-„

PKB < PNB saldo „+”

Są to mierniki BRUTTO, bo zawierają w sobie wartość zużytych czynników wytwórczych

PNB - amortyzacja = PNN

Amortyzacja odzwierciedla zużycie wartości majątku trwałego

PNN(albo wartość nowo wytworzona, wartość dodana lub produkcja czysta)- jest to nadwyżka wytworzonych w danym czasie przez narodowe czynniki wytwórcze pozostające do dyspozycji danego społeczeństwa(narodu) po odjęciu tych dóbr, które zastępują zużyte środki majątku trwałego.

PNN - podatki pośrednie(Np. VAT, cło, akcyza) = DN(Y)

DN(Y)- suma dochodów uzyskiwanych przez właścicieli czynników wytwórczych za wykorzystanie tych czynników wytwórczych

• Suma plac

• Suma zysków

• Suma czynszów, rent gruntowych, procentów

Nie wlicza się tu dochodów transferowych( są one pochodną DN):

• Renty pracownicze, emerytury

• Zasiłki różnego rodzaju

• Stypendia

DN jest podstawą egzystencji danego społeczeństwa, można mieć jednak inne dochody niż z pracy, wtedy:

DN(Y) + dochody transferowe- % od obligacji państwowych- składki ubezpieczeniowe= DO

DO może być złożony wyłącznie z pracy lub wyłącznie z renty(emerytury)

DO - podatki bezpośrednie(PIT, CIT) = DDO

DDO określa poziom i standard życia danego narodu, społeczeństwa, może być przeznaczony na konsumpcję, inwestycje, oszczędności.

Wszystkie wyżej wymienione kategorie mogą być liczone w dwojakim ujęciu:

• Nominalnym

• Realnym

Nominalny PKB- polega na obliczaniu tych mierników w cenach bieżących(rynkowych)

Iloczyn wielkości rozmiarów produkcji oraz cen w danym roku.

2000, 2001, 2002, 2003, 2004, 2005

PKB nominalny:

x₂₀₀₀*p₂₀₀₀; x₀₁*p₀₁; x₀₂*p₀₂; …

Odzwierciedla zmiany, wzrost lub zmniejszanie się rozmiarów produkcji, zmiany cen, zmiany i wielkości produkcji i zmiany cen. Nominalny PKB pozostaje pod wpływem zmian cen, jest to ujęcie mało wiarygodne do oceny stanu gospodarki, oceny jej aktywności. Nominalny PKB jest mało przydatny do oceny skali gospodarki, ponieważ nie odzwierciedla faktycznych zmian aktywności. Nominalny PKB może rosnąć nawet jeśli produkcja maleje, będzie to wzrost inflacyjny. Aby ustrzec się od niedogodności wynikających z wpływu zmian cen, do porównania w czasie itp. stosuje się realne ujęcie tych mierników, polega ono na ich obliczaniu dwiema metodami:

• Za pomocą cen stałych(cen bazowych- porównywalnych)

• Za pomocą korygowania nominalnego ujęcia i zmian ogólnego poziomu cen

PKB realny(ceny stałe)-liczy się nie za pomocą cen bieżących, tylko za pomocą cen przyjętych za bazowe

PKB realny = x₂₀₀₀*p₂₀₀₀ - x₂₀₀₁*p₂₀₀₀

x zmienia się; p- const.

PKB realny x₊₀*p₀ + x₊₁*p₀ + x₊₂*p₀

PKB reaguje wyłącznie na zmiany wielkości produkcji: rośnie gdy rośnie produkcja; maleje gdy maleje produkcja

W Petty wprowadził w XVII w. pomysł mierzenia zasobów w gospodarce. R Stone stworzył podstawy systemu SNA tj. System of Nationally Account na zlecenie ONZ w latach 50-tych. W krajach socjalistycznych stworzono MPS, który określa poziom dobrobytu w oparciu o składniki materialne- już przeszedł do historii.

System MPS opierał się na uznawaniu znaczenia produkcji materialnej dla dobrobytu i rozwoju ważne były zatem te sfery produkcji, które tworzyły dobra materialne. Należały do nich:

• przemysł,

• budownictwo,

• rolnictwo,

• leśnictwo,

• transport i łączność,

• obrót towarowy,

• pozostała produkcja.

nie wliczano natomiast do produktu narodowego efektów związanych z:

• usługami rządowymi w zakresie: ochrony zdrowia, szkolnictwa, rekreacji czy obrony,

• usług wytwarzanych przez gospodarstwa domowe,

• usług sektora finansowego (np. banki, ubezpieczenia),

• usług związanych z obsługą przedsiębiorstwa (np. doradztwo prawne),

• usług na rynku nieruchomości,

• usług organizacji niekomercyjnych.

W ramach Mierników Rozwoju i Dobrobytu wyróżniamy:

• MPS Material Product System

• SNA System of Nationally Account

• NMDE Niepieniężne Mierniki Dobrobytu Ekonomicznego

• NDMS Niepieniężne Mierniki Dobrobytu Społecznego

• MT Mierniki Taksonomiczne

• WiIE Wskaźniki i Indeksy Ekorozwoju

• WP Wskaźniki Presji

• WS Wskaźniki Stanu

• WR Wskaźniki Reakcji

System SNA w ramach systemu SNA analizuje się zbiór transakcji realizowanych między odpowiednio sklasyfikowanymi podmiotami. Transakcje te prowadzą do zmian majątku narodowego. Wyróżnia się trzy grupy takich transakcji:

• transakcje związane z produkcją i usługami, które dotyczą wytwarzania dóbr i usług, spożywania (konsumpcji), nakładów inwestycyjnych, eksportu i importu,

• transakcje transferowe, którym nie towarzyszy element wymiany takie jak: darowizny, podatki czy dywidendy,

• transakcje kapitałowe, charakteryzujące zmiany w aktywach i pasywach finansowych nazywane przepływami finansowymi.

Badanie transakcji dotyczy nstp. grup podmiotów:

• przedsiębiorstw niefinansowych (usługowych),

• instytucji finansowych,

• rządu i agend rządowych,

• organizacji niekomercyjnych (np. fundacji),

• gospodarstw domowych

Z punktu widzenia rachunkowości System SNA zbliżony jest do rachunkowości stosowanej w przedsiębiorstwie. na podstawie tej rachunkowości tworzy się główne agregaty makroekonomiczne takie jak:

• 
  produkt narodowy brutto (największy agregat),

• 
  produkt narodowy netto, dotyczą sfery produkcji

• dochód narodowy,

• dochody osobiste,

• dochody dyspozycyjne lub do dyspozycji.

PNB (Produkt Narodowy Brutto) jest miarą bieżącej pieniężnej wartości wszystkich dóbr i usług finalnych wytworzonych w danej gospodarce w danym czasie. jest to miernik pieniężny.

Ma określone ograniczenie przestrzenne.

Ma określone ograniczenie czasowe (najczęściej rok kalendarzowy).

Nie zliczamy pośrednio, liczymy tylko finalne produkty.

Z powodu pieniężnego ujęcia PNB rozróżnić możemy:

• PNB nominalny PNBN = ilość t * ceny t ceny t - ceny bieżące

• 
  PNB realny. PNBR = ilość t * ceny bazowe ilość t - ilość bieżąca

wprowadzamy ten podział aby ograniczyć wpływ inflacji (z wybranego okresu)

Różnica między PNBN a PNBR polega na tym, że pierwszy mierzy bieżącą wartość pieniężną produkcji natomiast drugi mierzy fizyczną wartość tej produkcji.

Miary wzrostu i rozwoju

Pomiar wzrostu i rozwoju gospodarczego moŜe być dokonywany przy przyjęciu dwóch systemów

System MPS

System MPS - Material Product System - system produktu materialnego.

Był stosowany w warunkach gospodarki centralnie planowanej. Potencjalny moŜliwe równieŜ

obecnie. W systemie MPS jako podstawowe kryterium zaliczania prac do prac tworzących dochód

narodowy przyjmuje się kryterium produktu materialnego. Podejście takie eliminuje ze zliczenia

efektów gospodarowania efekty pracy w sferze szeroko pojętych usług. Przy przyjęciu tego kryterium

w systemie MPS do działów tworzących dochód narodowy zalicza się:

 Przemysł

 Budownictwo

 Rolnictwo i leśnictwo

 Transport i łączność

 Rybołówstwo

 Obrót towarowy

Podejście to eliminuje z dochodu narodowego usługi. Wiemy, Ŝe juŜ na podstawie struktury

zatrudnienia kraju moŜemy powiedzieć o poziomie rozwoju danego państwa. W krajach najwyŜej

rozwiniętych ponad 70% czynnych zawodowo jest zatrudnionych w usługach. W rolnictwie w UE

średnio 7% a w USA nawet 2-3%. W Polsce natomiast 27%. JeŜeli jest taki udział zatrudnionych to

oznacza to, Ŝe wydajność polskich rolników jest bardzo niska.

JeŜeli, zatem struktura zawodowa ewoluuje w stronę wzrostu zatrudnienia w usługach to w systemie

MPS eliminowalibyśmy z dochodu narodowego 70% procent pracujących. Przy takim podejściu efekt

naszych obliczeń miałby się nijak do rzeczywistości.

System SNA

System SNA - system of national accounts - system rachunkowości narodowej/rachunków

narodowych.

W systemie SNA jako podstawowe kryterium zaliczania prac, do prac tworzących dochód narodowy

przyjmujemy kryterium uŜyteczności społecznej pracy, tj. przyjmujemy, Ŝe kaŜda praca społecznie

uŜyteczna tworzy dochód narodowy.

Czyli podejście to pozwala włączać sferę usług, jako Ŝe są one w większości zaliczane do tych

czynników społecznie uŜytecznych

Miary wzrostu gospodarczego przyjęte w systemie SNA

MIERNIKI POZIOMU PRODUKCJI MIERNIKI POZIOMU DOCHODÓW I

KONSUMPCJI

 Produkt krajowy - brutto i netto  Dochód narodowy

 Produkt narodowy - brutto i netto  Dochody osobiste

 Dochody osobiste do dyspozycji

PODAJ OKREŚLENIE PKB W CENACH RYNKOWYCH I W CENACH CZYNNIKÓW WYTWÓRCZYCH

PKB w cenach rynkowych - produkcja wytworzona w kraju wyrażona w cenach uwzględniających podatki pośrednie. PKB w cenach wyników wytwórczych - mierzy produkcję krajową dóbr i usług, ale mierzy za pomocą cen z których wyeliminowano podatki pośrednie.

PKB w cenach rynkowych - miara produkcji krajowej łącznie z podatkami pośrednimi na dobra i usługi.

PKB w cenach czynników wytwórczych - miara produkcji krajowej z pominięciem podatków pośrednich.

PKB w cenach rynkowych jest więc wyższy od PKB w cenach czynników produkcji o wielkość podatków pośrednich (pomniejszoną o sumę ewentualnych subsydiów do dóbr i usług).

Deflator PKB

Deflowanie produktu krajowego pozwala przedstawić go w wielkościach realnych, czyli po wyeliminowaniu zmian cen. Nominalny strumień produktu zwiększa się nie tylko pod wpływem wzrostu ilości wytwarzanych dóbr i świadczonych usług, lecz również ze względu na zmiany ich cen. Wzrost wartości towarów na rynku może zatem oznaczać wyłącznie wzrost cen, po których towary są sprzedawane, co wcale nie musi odzwierciedlać zwiększenia wolumenu obrotu samych towarów. Deflator PKB definiuje się jako stosunek nominalnego i realnego PKB i stąd wynika jego prosta interpretacja. Informuje on, jaka część przyrostu strumienia dóbr i usług w gospodarce wynika wyłącznie z efektów cenowych. Gdy nominalny PKB przekracza wielkość realną, to mamy do czynienia z inflacją. Deflator jest wtedy wielkością dodatnią. Gdy sytuacja jest odwrotna - mówimy o deflacji, czyli o obniżaniu się ogólnego poziomu cen w gospodarce. Jako miara inflacji, deflator jest najbardziej kompleksowym wskaźnikiem zmian cen, ponieważ bierze pod uwagę ceny wszystkich dóbr i usług, które wliczane są w strumień produktu narodowego brutto zgodnie z powszechnie przyjętą metodologią jego szacunków.

Dochód narodowy (ekon.) to suma dochodów wszystkich podmiotów, uzyskanych z wykorzystania czynników produkcji (ziemia, praca, kapitał) równa całkowitej wartości wytworzonych dóbr i usług.

Podział dochodu narodowego:

1)pierwotny - odbywa się w miejscu wytworzenia dochodu, np. w przedsiębiorstwie; nie dzieli się między pracowników i przedsiębiorców. W wyniku pierwotnego podziału tworzą się płace pracowników najemnych i zyski przedsiębiorstwa;

2)wtórny - tworzony poprzez rynek (mechanizm rynkowy) i budżet państwa. Tworzony poprzez system cen i system podatków. Co się tworzy w wyniku wtórnego podziału dochodów? Tworzy się dochody właścicieli przedsiębiorstw i jednostek usługowych, pracowników sfery nieprodukcyjnej i państwa. Mamy trzy grupy podmiotów, które otrzymują dochody w wyniku wtórnego podziału dochodów. Jeżeli państwo dysponuje własnymi dochodami, to realizuje zadania polityki gospodarczej i społecznej:

• finansuje administracje państwową, wymiar sprawiedliwości, ochronę porządku publicznego;

• obronę narodową, powszechną i publiczną oświatę, naukę i kulturę;

• obciążenia z tytułów kredytów zagranicznych, publiczną ochronę zdrowia i opiekę społeczną.

Zadania te wynikają z koncepcji państwa dobrobytu, które przychodzi z pomocą swoim obywatelom.

3)ostateczny - tworzy się fundusz konsumpcji i akumulacji, który tworzy się za pomocą redystrybucji dochodów, podatków i kredytów.

Na czym polega pierwotny, wtórny i ostateczny podział dochodu narodowego

Pierwotny podział dochodu narodowego dokonuje się w miejscu jego powstawania, a więc w przedsiębiorstwach przemysłowych, usługowych, transportowych. Sprowadza się on do podziału nowo wytworzonej w przedsiębiorstwie wartości na wynagrodzenia pracowników i akumulację finansową przedsiębiorstwa. Z samej istoty procesu pierwotnego podziału dochodu narodowego wynika, że jest to proces społeczny, w którym ścierają się na bieżąco przeciwstawne interesy pracowników najemnych i właścicieli przedsiębiorstw. Pracownicy najemni dążą do zwiększania swego udziału w nowo tworzonej wartości, do wzrostu płac, co z punktu widzenia przedsiębiorstwa jako całości oznacza wzrost kosztów produkcji. Dążeniem właścicieli przedsiębiorstwa jest osiąganie możliwie wysokich zysków, co wymaga kontroli wzrostu płac i hamowania ich wzrostu. Należy podkreślić, ze w dłuższym okresie wzrost płac realnych możliwy jest tylko na gruncie wzrostu wartości dodatniej, wzrost dochodu narodowego, co wymaga nie zbędnego poziomu akumulacji - zarówno na szczeblu przedsiębiorstwa jak i gospodarki narodowej jako całości.

W procesie pierwotnego podziału dochodu narodowego uczestniczą także drobno producenci towarowi - chłopi, rzemieślnicy, których praca nosi charakter produkcyjny i tworzy dochód. Zatrzymują oni część wytworzonego przez siebie dochodu narodowego, druga natomiast część przejmowana jest przez państwo, dostawców środków produkcji, banki. Dochody, które tworzą się w rezultacie pierwotnego podziału dochodu narodowego, określamy pojęciem podstawowych.

Wtórny podział dochodu narodowego jest to podział dokonujący się między grupami społecznymi tworzącymi dochód narodowy oraz nie uczestniczącymi w jego tworzeniu. Dochody powstające w wyniku wtórnego podziału dochodu narodowego określamy pojęciem dochodów pochodnych.

Podstawową rolę w procesie wtórnego podziału narodowego, spełnia budżet państwa. Za pośrednictwem systemu dochodów budżetowych, w którym główną rolę spełniają podatki, państwo przejmuje części dochodu narodowego. System wydatków budżetowych oznacza redystrybucję ściągniętego dochodu narodowego. Charakterystyczne jest proces znacznego wzrostu udziału państwa dochodzie narodowym. Z kilkunastu procent na początku obecnego stulecia udział ten wzrósł obecnie do poziomu prawie połowy dochodu narodowego. Związane to jest ze wzrostem funkcji ekonomicznych państwa i koniecznością finansowania rozległej sfery zdań administracyjnych, społecznych, a także obronnych. Wydatki państwa, finansowane z przejmowanej części dochodu narodowego, przeznaczone są z jednej strony na zakup dóbr i usług, i o tyle oznaczają ponowny przepływ dochodu narodowego do sfery produkcyjnej, z drugiej - przeznaczone są na płace zatrudnionych w sferze publicznej.

Wtórny podział dochodu narodowego dokonuje się także poprzez opłaty usług niematerialnych. Część płacy roboczej i zysków przekazywana jest w tej formie do usługowych działów zatrudnienia. Dochody takich działów jak np. sfera rozrywki, reklamy, itp., pochodzą z dochodów pierwotnych, przekazanych w postaci opłat za usługi.

Redystrybucja dochodu narodowego dokonuje się w gospodarce rynkowej także poprzez system cen. Wysoki poziom cen towarów ustalonych poprzez monopole, znacznie przekraczający poziom przeciętny, pozwala na przechowywanie części dochodu narodowego z gałęzi i przedsiębiorstw niemonopolistycznych, które są nabywcami tych towarów. Proces redystrybucji dokonuje się nie tylko wewnątrz gospodarek narodowych, ale także między krajami. Przyjmuje to przede wszystkim postać przepływu zysków z zagranicznych lokat kapitałowych do krajów - eksporterów kapitału.

Podział dochodu narodowego.
Piewotny - dokonuje się w miejscu wytwarzania (płace + zysk brutto). Wtórny - za pośrednictwem (rynku i budżetu). Ostateczny - dzieli DN na konsumpcję i akumulację

---