ROMANTYZ

Podłoże rozwoju romantyzmu.

1. Romantyzm - nowy prąd kulturowy, który przypadł na okres od końca XVIII w. do połowy XIX w., a objął swoim zasięgiem niemal wszystkie dziedziny życia (politykę, obyczajowość, filozofię, sztukę i modę). 2. Poprzedzenie właściwego rozwoju romantyzmu etapem wstępnym określonym nazwą preromantyzmu, a przypadającego na koniec XVIII w. i pierwsze lata XIX w. 3. Pochodzenie nazwy romantyzm (wg Juliusza Keinera - wybitnego historyka literatury polskiej od łac. romanticus oznaczającego zjawiska niezwykłe, dziwne (romancami nazywano drobne utwory, zaś romantami obszerniejsze powieści o niezwykłych, fantastycznych przygodach). 4. Dwa znaczenia terminu romantyzm: a) historyczne, używane w odniesieniu do zespołu cech określających kulturę od końca XVIII w. do połowy XIX w., b) pozahistoryczne, używane do określenia cech twórczości późniejszych literatów i myślicieli podobnych do tych jakie występowały w okresie romantyzmu. 5.Podłoże rozwoju romantyzmu: a) ruch rewolucyjny we Francji i Anglii, b) niewola polityczna poszczególnych krajów, np.: Polski, c) ucisk feudalny w Rosji. 6. Ruchy o charakterze wolnościowym znamienne dla romantyzmu: a) powstanie w Grecji, b) powstanie dekabrystów w Rosji, c) ruchy rewolucyjne we Francji i Anglii, d) Wiosna Ludów 1848. 7. Stworzenie w dobie romantyzmu nowego typu kultury związanego z powstaniem nowego społecznego kręgu jej odbiorców tj. mieszczan dotychczas usuwanych w cień przez warstwy uprzywilejowane. 8. Dwa nurty w rozwoju romantyzmu: a) postępowy - wyrażający bunt przeciwko istniejącej rzeczywistości, a jednocześnie jej pozytywnego przeobrażenia, b) wsteczny będący też formą buntu przeciwko istniejącej rzeczywistości wyrażającego się w chęci ucieczki od niej w strefę marzeń, zniechęcenia i poczucia bezcelowości życia (nazwano ją chorobą wieku). 9. Najwybitniejsi przedstawiciele muzyki w Europie: a) w Niemczech - Karol Maria Weber, Ludwig von Beethowen, Robert Schuman, F. Mendelsson, Franc Schubert, b) we Francji - Hektor Berlioz, c) na Węgrzech - Ferenc Liszt [liszt], w Polsce - F. Chopin. 10 Wybitni przedstawiciele malarstwa: a) we Francji - Eugene Delacroix [eużen delakrua]- autor dzieła pt.: „Wolność wiodąca lud na barykady”; Theodore Gericault [żeriko]- „Trawa”, „Meduzy”, b) w Anglii John Constable [kanstejbl], William Turner, c) w Polsce - Piotr Michałowski, Aleksander Orłowski, Henryk Rodakowski, Wojciech Korneli Statter (do tradycji romantycznych nawiązywał taż Artur Grottger auto cykli „Polonia”, J. Matejko twórca wielu dzieł o tematyce historycznej).

Cechy romantyzmu jako nowego kierunku literackiego. 1. Nowa tematyka utworów z życia otaczającego twórców, bądź też inspirowana twórczością ludową. 2. Odmienny typ bohatera- człowieka najczęściej skłóconego z rzeczywistością i osamotnionego w walce podejmowanej z silniejszym od siebie przeciwnikiem. 3. Uznanie stosunku do przesłanek uczuciowych za najistotniejszych miernik wartości człowieka zgodnie z mickiewiczowskim hasłem „miej serce i patrzaj w serce”. 4. Ludowość określona nie tylko czerpaniem tematów utworów z ludowych baśni i wierzeń, czynienie przedstawicieli tego ludu bohaterami utworów ale także posługiwanie się wyrażeniami i zwrotami wziętymi z mowy ludu. 5. Ważna rola opisów przyrody występujących nie tylko w roli tła przedstawionych zdarzeń, ale pełniących nie jednokrotnie funkcję bohatera. 6. Orientalizm widoczny najczęściej w umiejscowieniu akcji zdarzeń na wschodzie, prezentacji wschodnich bohaterów, posługiwanie się elementami tamtejszego słownictwa. 7. Fragmentaryzm utworów - poszczególne utwory stanowiły fragmenty większych całości (np.: III cz. „Dziadów” A. Mickiewicza) bądź też składały się z elementów mogących być samoistnymi całostkami (np.: „Wielka Improwizacja” będąca elementem składowym „Dziadów” cz. III). 8. Zacieranie granic między rodzajami literackimi tj. liryką, epiką i dramatem. 9. Uprzywilejowanie takich gatunków literackich jak ballada, powieść poetycka, dramat romantyczny. 10. Rozszerzenie w literaturze romantyzmu zakresu środków poetyckich poprzez wprowadzenie: a) historyzmu zwanego także kostiumem historycznym, a polegającym na przedstawieniu wydarzeń aktualnych w szacie historycznej (np.: w „Konradzie Wallenrodzie” A. Mickiewicza), b) mistycyzmu, czyli wiary w integracje sił wyższych w sprawy ludzkie, c) mesjanizm (od Mesjasza) wiara w jednostkę lub naród, który przez cierpienie zbawi siebie i innych, d) prometeizm (od Prometeusza) - bunt przeciwko Bogu w imię miłości do ludzi.

J.W. Goethe jako prekursor romantyzmu w Niemczech. 1. Poprzedzenie właściwego okresu rozwoju niemieckiego romantyzmu okresu „burzy i naporu”, który przypadł już na lata siedemdziesiąte XVIII w. (romantyzm w Niemczech rozwijał się na gruncie protestu przeciwko rozbiciu wewnętrznemu kraju, despotycznej władzy książąt). 2. Goethe oraz Fridrich Schiller jako najwybitniejsi reprezentanci romantyzmu w Niemczech. 3. Goethe ur. 1794 we Frankfurcie nad Menem, zm. 1832 w Weimarze; w 1790 roku zwiedził m.in. Śląsk, Wieliczkę, Częstochowę, w Weimarze gościł on polską pianistkę Marię Szymanowską, A. Mickiewicza i Antoniego E. Odyńca, a od roku 1830 był honorowym członkiem Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Warszawie. 4. Twórczość J.W. Goethego: a) zbiór utworów lirycznych zatytułowany „Dywan Wschodu i Zachodu” (dał on początek modzie na orientalizm w literaturze romantycznej), b) ballady „Uczeń czarnoksięski”, „Król Olszyn”, c) sielanka epicka pt.: „Herman i Dorota”, d) powieść pt.: „Cierpienia młodego Wertera”; ma ona formę listów bohatera do jego przyjaciela Wilhelma; Werter przedstawiony jest w tym utworze jako szlachetny młodzieniec, który przeżywa rozterki filozoficzne, moralne, etyczne nazywane wówczas „bólem świata” (z jęz. niem. Weltschmerz); nie może on zrealizować on swoich ideałów w otaczającym go świecie, doznaje zawodu miłości jak w życiu towarzyskim, wyraża bunt przeciwko niesprawiedliwym prawom i przesądom stanowym; utwór kończy się samobójczą śmiercią bohatera; ze względu na uniwersalny charakter wyrażony w tej powieści niepokojów jednostki zdobyła ona ogromną popularność w całej Europie, a werteryzm (jeszcze przed bajronizmem) stał się typowym rysem europejskiego romantyzmu (wpływ „Cierpień młodego Wertera” widoczny jest już w VI cz. „Dziadów” A. Mickiewicza), e) wybitny dramat zatytułowany „Faust”, gdzie autor nawiązał do średniowiecznego podania „O alchemiku, doktorze Fauście”, który zaprzedał duszę diabłu za cenę wyjawienia mu tajemnicy jak robić złoto; utwór został podzielony na dwie zasadnicze części, z których pierwsza jest bardziej znana i częściej wystawiana, a spopularyzowana przez operę „Gounoda” [gunoda]; w całym dramacie, określający jego filozoficzny charakter wyeksponowane zostały sens i wartość ludzkiego życia. 5. Fridrich Schiller (1759-1805) - twórca nowoczesnego dramatu, wyraziciel ideałów wolności i sprawiedliwości oraz romantycznego buntu jednostki przeciwko ograniczającym ją społeczno-kulturowym zasadom feudalnym; współtwórca „rewolucji kulturalnej” nazwanej „burzą i naporem”. 6. Najwybitniejsze utwory Schillera: a) dramaty - „Zbójcy”, „Intryga i miłość”, b) ballady - „Rękawiczka”. „Król Olszyn”. 1. Niezwykle sugestywny i obrazowy opis ojca z majaczącym i umierającym synem, widzącym w tym majaczeniu Króla Olszyn, który go do siebie wabi (dziecko zmarło nim ojciec dowiózł je do domu). 2. Cechy wiążące utwór z założeniami romantyzmu: a) nastrój tajemniczości i grozy wywołany umiejscowieniem akcji wydarzeń nocą, wśród powyginanych, starych drzew i szeleszczących liści, b) postać Króla Olszyn wzięta z ludowych baśni, c) poświęcenie wiele uwagi bądź choćby tylko sygnalizowanie ludzkich uczuć (strach dziecka przed wabiącym je Królem Olszyn, bezsilna rozpacz jego ojca), d) gatunek literacki uprzywilejowany przez romantyków tj. ballada.

J.G. Byron jako najwybitniejszy przedstawiciel romantyzmu w Anglii. 1. Najwybitniejsi romantycy we Francji i ich dzieła: a) J.J Rousseau twórca takich sentymentalnych romansów jak: „Julia czyli Nowa Heloiza” (1776), b) Wiktor Hugo [igo] autor powieści „Nędznicy”, „Człowiek śmiechu”, „Pracownicy morza”, dramatów „Cromwell”, „Ernani” (wystawienie tego dramatu zdecydowało o zwycięstwie romantyzmu we Francji), utworów lirycznych: „Chłosta”, „Liście jesienne”, „Pieśń o zmierzchu”, zbioru zatytułowanego „Ody i ballady”, zbioru poetyckiego „Legenda wieków”, utworów satyrycznych np.: „Napoleon mały”. 2. Najwybitniejsi przedstawiciele romantyzmu w Anglii i ich dzieła: a) Walter Scot (1771-1832),poeta i powieściopisarz, jeden z twórców angielskiego romantyzmu, podejmował szkocką tematykę narodową; do najwybitniejszych jego dzieł możemy zaliczyć: poematy - „Pieśń ostatniego minstrela', powieści poetyckie - „Dziewczyna jeziora”, zbór ballad zatytułowany „Pieśni szkockiego poganiacza”, powieści historyczne, które stanowią najbardziej wartościową część jego dorobku literackiego: „Wawerley” [łowerlej], „Rob Roj”, „Narzeczona z Lammermoru”, „Ivanhoe”[ajwanhu], b) Jerzy Gordon Byron ur. 1788 w Londynie, a zm. w Missolunghi, Grecja 1824; jego dzieła wywarły w pierwszej połowie XIX w. ogromny wpływ i stały się przedmiotem swoistej legendy (tzw. bajronizmu); dzieła Byrona: powieści poetyckie: „Giaur”, „Korsarze”, dramaty: „Manfred”, „Kain”, poematy dygresyjne: „Don Jouan” [żuan], „Wędrówki Childe Hardda” [czajd hardda]. 3. Geneza „Giaura” (wydanego w 1813 r.) jednego z najpopularniejszych utworów Byrona: a) przeżycia osobiste autora, który na skutek konfliktu z własną sferą społeczną tj. arystokracją musiał opuścić Anglię, przebywał i zmarł w Grecji, w okresie, gdy kraj ten podjął walkę narodowo-wyzwoleńczą, b) typowy dla romantyzmu kult wolności, c) romantyczna moda na orientalizm, czyli zainteresowanie historią, obyczajami nabyta w czasie podróży odbywanych przez autora.

„Giaur” jako nowy typ bohatera literackiego.

1. Najważniejsze fakty z życia Giaura (giaurem muzułmanie nazywali wyznawców innej wiary): a) nieudana próba porwania Leili, branki Hassana, która na skutek tego została skazana na śmierć przez utopienie, b) pojedynek Giaura z Hassanem i śmierć Hassana, c) wstąpienie do klasztoru po dokonaniu zemsty, d) śmierć poprzedzona spowiedzią, w której bohater przedstawił nieznane wcześniej fakty ze swojego życia. 2. Charakterystyczne cechy Giaura nazwanego od twórcy bohatera bajronicznym (jest on także skrajnym typem bohatera romantycznego): a) nieznane bliżej pochodzenie (wiadomo tylko, że był Wenecjaninem i człowiekiem pochodzącym z możnego rodu na co wskazuje noszony przez niego pierścień i miecz), b) znamienny wygląd - ponura, przedwcześnie postarzała twarz, habit mnicha noszony pod koniec życia, c) nieszczęśliwa, trwająca, aż po grób nieszczęśliwa miłość (o tej miłości do nieżyjącej już Leili mówił Giaur podczas spowiedzi), d) skłócenie z otaczającym światem i wstąpienie do klasztoru będące wyrazem chęci odizolowania się od jego spraw, e) zdolność do głębokich uczuć zarówno do miłości (do Leili) jak też nienawiści (do Hassana, którego pozbawił życia w ramach zemsty za śmierć ukochanej), f) podejmowanie walki z silniejszym przeciwnikiem (zdecydował się na walkę z Hassanem, który dysponował własnym wojskiem, Giaur był natomiast sam i to w dodatku na terenie obcego kraju dlatego musiał skorzystać z pomocy zbójców).

„Giaur” a założenia romantyzmu.

1. Stworzenie nowego typu bohatera będącego skrajnym przykładem bohatera romantycznego. 2. Wyeksponowanie bardzo ważnej roli uczuć w ludzkim życiu (miłość do Leili i nienawiści do Hassana stały się czynnikiem determinującym wszystkie jego czyny i formy postępowania). 3. Typowo romantyczny orientalizm widoczny w umiejscowieniu akcji na Wschodzie, prezentacja wschodnich postaci (Hassana i jego matki), elementów tamtejszej obyczajowości (karanie niewiernych żon śmiercią przez utopienie, istnienie haremów), religii (święto bajramu następujące po 30-dniowym poście Ramadanie) i słownictwa (tufajka - turecka strzelba, giaur - niewierny, salem aleikum - pokój z tobą). 4. Kult wolności wyrażony w sposób bezpośredni (w dygresji zaczynającej się od słów: „Ojczyzna mężów nieśmiertelnej chwały”, w której poeta przypomina i chwali bohaterską przeszłość Grecji, głosi pogodzenie się z niewolą jak też wzywa do podjęcia starań mających na celu odzyskanie niepodległości, jak też pośredni (śmierć Hassana możemy rozpatrywać jako rodzaj kary). 5. Ważna rola opisów przyrody uwypuklających nastrój tajemniczości i grozy (krajobraz nadmorski i opis zatoki, w której utopiono Leilę). 6. Fragmentaryczność (podkreślona słowami Mickiewicza tłumacza tego utworu, który stwierdził, że są to „ułomki powieści turecki”). 7. Wybór gatunku literackiego uprzywilejowanego przez romantyków tj. powieści poetyckiej. 8. Najbardziej znamienne cechy tego gatunku: a) utwór niewielkich rozmiarów pisany wierszem, cechujący się brakiem chronologii czyli następstwa czasowego w układzie zdarzeń, b) zatarcie granic - między rodzajami literackimi tj. epiką - dzieje Giaura i liryką - dygresje na temat przeszłości i współczesności Grecji, c) większość wydarzeń rozgrywa się po osłoną nocy.

Podłoże romantyzmu w Polsce.

1. Romantyzm w Polsce (podobnie jak w innych krajach europejskich) nowy prąd nie tylko w literaturze ale również w ideologii, sztuce i obyczajowości. 2. Dążenia Polaków do wybicia się na niepodległość w okresie romantyzmu od r. 1794 do 1864 (Powstanie kościuszkowskie 1794, Powstanie listopadowe 1831, Wiosna Ludów 1848, Powstanie Styczniowe 1863 jako tendencje rozwoju ideologii romantyzmu w naszym kraju). 3. Rok 1822, w którym w Wilnie został wydany tomik „Poezji” A. Mickiewicza zawierający „Ballady i romanse” jako data określający narodziny polskiego romantyzmu, który trwał do r. 1863 tj. wybuchu Powstania styczniowego.4. Przyczyny rozwoju romantyzmu w Polsce: a) wpływy zagraniczne, b) budząca sprzeciw ideologiczna zwartość i skostnienie formy literatury klasycznej oraz pseudoklasycznej, c) niewola polityczna kraju pozostającego pod zaborami, d) działalność organizacji spiskowych propagujących idee patriotyczne i wolnościowe (Towarzystwo Demokratyczne Polskie, działające w Wilnie organizacje studenckie). 5. Wystąpienie w okresie polskiego romantyzmu przypadającego na początek XIX w. przejawu walki klasyków z romantykami i ich odzwierciedlenie w publikacjach typu: a) „O klasyczności i romantyczności tudzież o ducha poezji polskiej” - rozprawa napisana przez Kazimierza Brodzińskiego, b) „O pismach klasycznych i romantycznych” - rozprawa Jana Śniadeckiego. 6. Opublikowanie przez Mickiewicza „Ballad i romansów” jako rodzaj wyzwania rzuconego klasykom, a jednocześnie fakt, który zdecydowało o ostatecznym zwycięstwie romantyzmu. 7. Podstawowe założenia ideologii polskiego romantyzmu wiążące się ściśle z polityczno-społeczną sytuacją w kraju oraz nakazami literackiej mody: a) kult uczucia, b) kult walk narodowo wyzwoleńczych (stworzenie w związku z tym nowego typu bohatera, który walczył, cierpiał, ponosił ofiary na rzecz ojczyzny), c) ludowość wyrażająca się w humanistycznym proteście przeciwko krzywdzie ludu, w czerpaniu tematów utworów z ludowych baśni i legend, w czynieniu przedstawicieli ludu bohaterami utworów. 8. Ewolucja poglądów polskich romantyków na sposób walki o wolność ojczyzny odzwierciedlona w założeniach dwóch ideologii: a) indywidualizmu romantycznego popularyzującego wiarę w jednostkę lub niewielką grupę społeczną zdolną do wielkich poświęceń i ofiar, która na skutek tego może przywrócić wolność całemu narodowi (idea ta popularna była do roku 1831 - klęska powstania listopadowego, które było dziełem takiej właśnie grupy patriotów - zapaleńców udokumentowała bezzasadność prób wprowadzenia tej idei do życiowej praktyki), b) uniwersalizmu romantycznego, który zdobył sobie popularność po roku 1831, zakładał konieczność łączenia się myślą i uczuciem z naturą, wszechświatem i całą ludzkością, a jego praktyczna realizacja sprowadza się do starań o zaangażowanie wszystkich grup społecznych w sprawy walki o wyzwolenie narodowe. 9. Dwa nurty w literaturze polskiego romantyzmu i ich reprezentanci: a) postępowy reprezentowany przez Mickiewicza, Słowackiego, Brewińskiego, Goszczyńskiego i Syrokomle, b) wsteczny, do którego reprezentantów należeli Rzewuski, Grabowski i Kankowski. 10. Specyficzna pozycja twórczości Zygmunta Krasińskiego uważanego w okresie romantyzmu za trzeciego wieszcza, w którego „Nie-Boskiej komedii” wystąpiły zarówno elementy postępowe i wsteczne. 11. Trzy główne okresy rozwoju polskiego romantyzmu: a) pierwszy przypadający na lata 1822-1831, okres dominacji idei indywidualizmu romantycznego oraz rozwoju talentu Mickiewicza i Słowackiego, b) drugi - 1831-1848- szczytowy okres twórczości Mickiewicza i Słowackiego, rozwój i popularność idei uniwersalizmu, c) trzeci -1848-1864- okres schyłkowy, pojawienie się w literaturze znacznej liczby pierwiastków sztucznych.

A.Mickiewicz

Kult przyjaźni i postępu w „Odzie do młodości”

1. „Oda do młodości” powstała w Kownie w grudniu 1820r. i przesłana do oceny przyjaciołom Wileńskim jako rodzaj deklinacji ideowej Mickiewicza w wyniku konfliktu do jakiego doszło między filomatami a filaretami (a ostatni hołdujący przede wszystkim hasłom niepodległościowym zarzucali filomatom zbytnią ostrożność polityczną i hołdowanie wychowawczym ideom oświeceniowym; Mickiewicz opowiedział się po stronie filaretów czego wyrazem była właśnie „Oda do młodości”, a także „Pieśń filaretów”. 2. Przyczyny powstania „Ody do młodości”: przynależność Mickiewicza do tajnych organizacji młodzieżowych; chęć przeciwstawienia świata ludzi starych i świata ludzi młodych. 3. Skonstruowanie „Ody…” na zasadzie paralelizmu czyli równoległości, a jednocześnie antyteza jako zasada kompozycyjna tego utworu: poeta charakteryzował w nich starych i młodych, a jednocześnie przeciwstawiał postawy przez nich zajmowane (ograniczoność umysłowa, egoizm i zacofanie starych przeciwstawia autor kult przyjaźni i postępu popularnego wśród młodych dążących do pozytywnego przeobrażenia świata, do powszechnego szczęścia w myśl zasady określonej słowami poety: „w szczęściu wszystkich cele”. 4. Zakończenie utworu optymistyczną wizją odrodzonego już świata, w którym zostaną zlikwidowane wszelkie przesądy, a wolność stanie się udziałem wszystkich, bez wyjątku.

„Oda…” jako utwór przełomowy.

1. „Oda…” utwór o charakterze przełomowym łączącym w swojej treści i formie cechy znamienne dla minionej już epoki oświecenia jak też nowo powstałego kierunku jakim był romantyzm. 2. Cechy wiążące utwór z założeniami oświecenia i klasycyzmu: gatunek literacki tj. oda uprzywilejowany w dobie oświecenia (np. oda - „Balon” Trębickiego); popularne w literaturze klasycyzmu motywy mitologiczne (wzmianka o Herkulesie, Centaurze i Hydrze); unikanie wyrażeń i zwrotów potocznych, wziętych z mowy ludu; typowe dla oświeceniowego racjonalizmu potępienie zacofania i ograniczoności umysłowej („Takie widzi świata koło,

Jakie tępymi zakreśla oczy”); kompozycja oparta na równoległości dwóch wątków (młodości i starości); uwypuklenie ważnej roli wychowania („A ze słabością łamać uczmy się za młodu”); nawiązanie do haseł jakobińskich („Gwałt niech się gwałtem odciska”). 3. Typowo romantyczne cechy „Ody…”: bunt przeciwko złej rzeczywistości i chęć pozytywnego przeobrażenia („Dalej, bryło z posad świata!

Nowymi cię pchniemy tory”); romantyczny kult wolności widoczny m.in. w optymistycznej wizji nowego świata, w którym stanie się ona udziałem wszystkich („Witaj jutrzenko swobody,

Zbawienia za tobą słońce!”); kult uczucia traktowanego w dobie romantyzmu za najistotniejszy miernik wartości człowieka („Bez serc, bez ducha to szkieletów ludy”); obrazowanie poetyckie sprzeczne z klasycznymi regułami logiki („rozumni szałem”); niezwykle emocjonalny charakter utworu (wiele zdań wykrzyknikowych) różniący go zdecydowanie od sztywnych wzorów klasycznych i pseudoklasycznych).

Programowy charakter ballady „Romantyczność”. 1. „Romantyczność” jako ballada wchodząca w skład „Ballad i romansów” wydanych w pierwszym tomiku poezji Mickiewicza w 1822r. 2. Podział treści tego utworu na dwie części: a) opowiadanie o przeżyciach obłąkanej wiejskiej dziewczyny - Karusi (obłąkanie romantycy traktowali jako przejaw życia duchowego ,a nie chorobę) przeświadczonej o tym, że obok niej znajduje się duch zmarłego przed dwoma laty jej narzeczonego Jasia, b) polemikę opowiadającego czyli poety ze starcem (pod jego postawą kryje się najprawdopodobniej J. Śniadecki) powołującym się na swoje szkiełko i oko, a więc doznania zmysłowe i wykazującym bezsens przekonania Karusi, której wiarę podziela wiejska gromada i sam poeta. 3. Cechy określające balladę jako romantyczny manifest ideowy: a) uwypuklenie bardzo ważnej roli uczuć w ludzkim życiu zarówno pośrednio w obrazie przeżyć Karusi (utrata Jasia, którego darzyła miłością stała się najprawdopodobniej przyczyną jej obłąkania), jak też w wypowiedzi narratora - poety „miej serce i patrzaj w serce”, b) uwypuklenie wyższości nad rozumem czy doświadczeniem (nie tylko w wypowiedzi poety„Czucie i wiara silniej mówi do mnie/ Niż mędrca szkiełko i oko” ale także w motcie utworu wziętym z „Hamleta” Szekspira, którego uważa się za prekursora romantyzmu, c) bunt przeciwko złej rzeczywistości i chęć ucieczki od niej nawet w śmierć (Karusia wolała umrzeć niż dalej żyć na świecie, który przysparzał jej cierpień), d) wiara w istnienie świata ponadzmysłowego i wędrówkę duchów (obecność ducha Jasia), e) ludowość - akcja rozgrywa się na wsi, bohaterowie wywodzą się z ludu, typowe dla jego mowy zdrobnienia (dzieweczka, miasteczka, sukienka) i wyrażenia jak np.: „duby smolne bredzi”.

Geneza II cz. „Dziadów” A. Mickiewicza.

1. Elementy składowe drugiego tomiku poezji Mickiewicza wydanego w Wilnie w 1823r.: a) powieść poetyka pt.: „Grażyna” - przedstawia ona historię bohaterskiej Litwinki, żony księcia Litawora, która nie chciała dopuścić do tego, aby jej mąż zdradził ojczyznę i sprzymierzył się z Krzyżakami, dlatego też włożyła jego zbroję i poprowadziła wojsko do walki z odwiecznym wrogiem, sama wprawdzie zginęła ale osiągnęła zamierzony cel (jej mąż znów stał się wrogiem Krzyżaków), b) II cz. „Dziadów”, c) IV cz. „Dziadów” - bohaterem tego utworu jest Gustaw, który w postaci ducha zjawia się w domu swojego dawnego nauczyciela - księdza i opowiada mu o swoich cierpieniach spowodowanych nieszczęśliwą miłością nazywając siebie „umarłym dla świata” (umarłym w sensie cielesnym, fizycznym, a także zatopionym w swojej miłosnej tragedii do tego stopnia, że świat zewnętrzny przestał dla niego istnieć), d) „Upiór” - wiersz stanowiący rodzaj elementu wiążącego II i IV cz. „Dziadów” (ilustruje przeżycia upiora - samobójcy). 2. Okoliczności i przyczyny powstania II cz. „Dziadów”: romantyczna moda na zainteresowanie się ludowymi obyczajami i legendami; znajomość białoruskiego obrzędu wywoływania duchów zmarłych przodków czy dziadków (sam poeta prawdopodobnie uczestniczył w taki obrzędzie); współczucie autora dla cierpień ludu krzywdzonego przez panów; przeżycia osobiste autora związane z jego miłością do Maryli Wereszczkówny. 3. Czas i miejsce akcji - noc, kaplica cmentarna, w której zebrali się wieśniacy i wieśniaczki aby pod przewodnictwem Guślarza wywoływać duchy zmarłych przodków (wierzyli bowiem, że mogą im udzielić pomocy za pośrednictwem darów).

Humanistyczne przesłanie w II cz. „Dziadów”.

1. Przedstawienie w II cz. „Dziadów” trzech kategorii duchów wywoływanych w kaplicy cmentarnej przez gromadę wiejską pod przewodnictwem Guślarza: a) duchy lekkie reprezentowane przez dwoje dzieci tj. Józia i Rózię, które w ciągu swojego krótkiego życia nie zaznały żadnych cierpień i trosk, dlatego po śmierci nie mogli się dostać do nieba, prosili więc uczestników obrzędu o dwa ziarenka gorczycy, które im to miały umożliwić, b) duchy ciężkie ich przedstawicielem był zły pan, były dziedzic wioski, w której dokonywano obrzędu, o jego szczególnym okrucieństwie wobec poddanych opowiadają Kruk i Sowa, duchy jego dawnych włościan (ubogą, proszącą o wsparcie materialne kobietę kazał wypędzić ze dworu, na skutek czego zamarzła ze swoim dzieckiem, mężczyznę zaś, który powodowany głodem zerwał kilka jabłek w jego sadzie polecił zachłostać na śmierć); autor przedstawił też karę jaka spotkała złego pana po śmierci: nie mógł dostać się nawet do piekieł, był zmuszony błąkać się po ziemi w postaci złego ducha, nie mógł też liczyć na jakąkolwiek pomoc ze strony uczestników obrzędu, gdyż ptaki nocne, duchy jego dawnych poddanych pożerały przeznaczone dla niego pożywienie, c) duchy pośrednie reprezentowane przez pasterkę Zosię, która za życia nie odwzajemniała miłości żadnego z kochających go chłopców i w ramach kary za to musiała po śmierci błąkać się w zaświatach (według zapowiedzi Guślarza po dwuletnim jeszcze okresie błąkania miała dostać się do nieba). 2 Prezentacja dominujących w utworze problemów moralnych i społecznych za pośrednictwem wypowiedzi duchów oraz, a jednocześnie wartościujących komentarzy chóru oceniającego postępowanie każdej z tych postaci w ich życiu ziemskim: a) los dwojga dzieci tj. Józia i Rózi kryjących w sobie uniwersalną prawdę, że o pełni społeczeństwa decyduje nie tylko radość, szczęście ale także ból i cierpienie (prawdę tą uwypukla wypowiedź chóru: „Kto nie doznał goryczy ni razu,

Ten nie dozna słodyczy w niebie”), b) w sposobie przedstawienia kary jaka spadła na złego pana, autor zawarł zdecydowane potępienie bezwzględności i okrucieństwa jednych wobec drugich (świadczy o tym wypowiedź zarówno samego pana jak i chóru: „Bo kto nie był ni razu człowiekiem,

Temu człowiek nic nie pomoże”), c) wynikające z dominacji w epoce romantyzmu kultu uczucia potępienie (na przykładzie pasterki Zosi), tych którzy nie doceniają miłości, która była uważana za najistotniejszy element stanowiący o pełni życia, a tym samym odżegnują się oni od kłopotów i trosk z nią związanych (podkreślają to słowa chóru: „Kto nie dotknął ziemi ni razu,

Ten nigdy nie może być w niebie”). 3. Romantyczne cechy II cz. „Dziadów”: a) zatarcie granic między światem rzeczywistym a ponadzmysłowym (kontakty między żyjącymi, a duchami, udzielanie im pomocy materialnej), b) ludowość - prezentacja ludowego obrzędu, postacie reprezentujące lud (oprócz pana), rozpatrywanie problemów moralnych i społecznych z ludowego punktu widzenia, typowe dla mowy ludu zdrobnienia, umiejscowienie akcji na wsi, c) fragmentaryczność - II cz. stanowi fragment całości „Dziadów”, d) typowo romantyczna nastrojowość - noc, kaplica cmentarna, zagaszone światła (świece), okna zasłonięte całunami, refren chóru:

„Ciemno wszędzie, głucho wszędzie,

Co to będzie, co to będzie”, e) gatunek literacki uprzywilejowany przez romantyków takich jak dramat romantyczny, f) motto zaczerpnięte z „Hamleta” W. Szekspira (uznanego za jednego z prekursorów romantyzmu) wskazujące na istnienie świata ponadzmysłowego „Są dziwy w niebie i na ziemi, o których ani się śniło naszym filozofom”

Geneza „Sonetów krymskich” A. Mickiewicza.

d) romantyczna moda na orientalizm wyrażająca się w zainteresowaniu kulturą i życiem Wschodu, e) 2,5-miesięczna wycieczka Mickiewicza po półwyspie krymskim.

„Sonety…”- poetycki zapis uczuć i refleksji Mickiewicza. „Stepy akermańskie”. 1. Włączenie tego utworu do cyklu „Sonetów…” wyłącznie na zasadzie podobieństwa treści i środków artystycznych (stepy akermańskie nie leżą na Półwyspie krymskim). 2. Wyrażający się plastyką i sugestywnością stepu widzianego o zmierzchu, pokrytego bujną roślinnością (kwiatami i trawami, poruszanymi powiewami wiatru i z tego względu skojarzonymi z falami oceanu). 3. Uwypuklenie w części refleksyjnej tęsknoty za ojczyzną ujawnionej na głos z Litwy gotowości powrotu i żalu, że nikt do tego powrotu nie wzywa („Jedźmy, nikt nie woła”). 4. Walory artystyczne utworu: a) plastyka opisu uzyskana doborem przenośni i porównań odwołujących się do takich zmysłów człowieka jak wzrok („Wóz nurza się w zieloności i jak łódka brodzi”, „Suchego przestwór oceanu”), słuchu („Słyszę ciągnące żurawie”) i powonienia („śród kwiatów powodzi”), b) liryczne epitety („szumiące łąki”, „kolorowe ostrowy”, „suchy przestwór”), c) gradacja czyli stopniowanie w sposobie uwypuklenia ciszy panującej na stepie (klangor żurawi, kołyszący się motyl, przesuwający się między kwiatami wąż), d) onomatopeje czyli wyrazy dźwiękonaśladowcze („Śród fal łąk szumiących”), e) pytania retoryczne i zdania wykrzyknikowe uwypuklające emocjonalny charakter utworu, f) porównania („Wóz jak łódka brodzi”) i przenośnie (Dniestr nazwany lampą Akermanu). „Burza”. 1. Sonet wchodzący w skład tryptyku morskiego („Burza”, „Żegluga”, „Cisza morska”). Wyróżniający się sugestywnością i oryginalnością poetyckiego obrazowania opis burzy na morzu i zachowania ludzi płynących statkiem, nad którym marynarze stracili panowanie, zagrożonych w tej sytuacji niebezpieczeństwem śmierci (jeden z przerażenia stracił przytomność, inny się modlił, jeszcze inni żegnali się z przyjaciółmi). 3. Uwypuklenie w części refleksyjnej dramatycznego wyobrażenia jednego z pasażerów pozostającego na uboczu, nie mającego żadnego kontaktu z pozostałymi (pod postacią tego podróżnego możemy domyślać się Mickiewicza i jego osamotnienia w czasie pobytu w Rosji). 4. Środki artyzmu zastosowane w utworze: a) celowe zastosowanie gradacji w opisie narastającego niebezpieczeństwa i potęgującego się poczucia zagrożenia (

(1)„Zdarto żagle, ster prysnął,ryk wód, szum zawieji (2) Głos trwożnej gromady, pomp złowieszcze jęki”), b) wyznaczenie ważnej roli onomatopeizmu, c) uwypuklenie potęgującego się niebezpieczeństwa za pośrednictwem oryginalnej metafory zespolonej z porównaniem, została ona wypowiedziana w obrazie „genijusza śmierci”, który „Szedł do okrętu jak żołnierz szturmujący w połamane mury”, d) liczne epitety - „morski okręt”, „mokre góry”, e) kontrast - przeciwstawienie spokoju jednego z pasażerów panice pozostałych. „Widok gór ze stepów Kozłowa”. 1. Niespotykana dotychczas w sonetach forma dialogu między Pielgrzymem - przybyszem z Zachodu zafascynowanym wdziękiem pasma górskiego oglądanego z płaszczyzny stepu z Mirzą - mieszkańcem Wschodu. 2. Typowo orientalna przesada widoczna zarówno w pytaniach Pielgrzyma („Tam? Czy Allach postawił ścianę morza lodu?”) jak też w odpowiedziach Mirzy dumnego z faktu, że zna to pasmo górskie, był tam „gdzie orły dróg nie w kończy się chmur jazda”). 3. Wyeksponowanie tej przesady w końcowym wykrzyknieniu Pielgrzyma „Aa”, które zdaniem badacza kultury orientalnej Sękowskiego oznaczają, że Pielgrzym „włożył w usta palec z zadziwienia”. 4. Środki artystyczne: celowe zastosowanie niespotykanej w sonetach formy dialogu; wyszukane metafory występujące w każdym niemal wersie („Tam dzioby ptaków i gardła rzek widziałem pijące z jej gniazda”); pytania retoryczne i wykrzyknienia podkreślające emocjonalny charakter utworu. „Czatyrdach” 1. Ujęcie sonetu w formę modlitwy mieszkańca Wschodu oddającego niemal boską cześć szczytowi o nazwie Czatyrdach (nazwał go „minaretem świata” i „padyszachem gór”.2. Uwypuklenie w części refleksyjnej internacjonalizmu poety, wyrażający się we współczuciu dla cierpień ludzi zamieszkujących tereny u podnóża Czatyrdachu, któremu szarańcza niszczy plony a niewierni palą domostwa. 3. Środki artystyczne bogactwo przenośni i porównań określających kwiecistość wypowiedzi mieszkańca Wschodu („Twój turban z chmur haftują błyskawic potoki”); dostosowanie do osobowości przedmiotu lirycznego; wschodnie słownictwo, (janczary, minaret); apostroficzność. „Pielgrzym” 1. Nadanie utworowi charakteru monologu Pielgrzyma (można go utożsamić z postacią Mickiewicza) dostrzegającego wprawdzie niezwykły urok przyrody krymskiej, ale myślą i uczuciem przebywającego w ojczyźnie („Piały mi wdzięczniej twe szumiące lasy niż słowiki Bajdanu, Salliery dziewice”). 2. Wyeksponowanie w części refleksyjnej tęsknoty za ojczyzną nazywaną „lubą dziedziną” jak również wspomnienia Maryli Wereszczakówny. 3. Środki artystyczne: peryfraza czyli omówienie (podanie charakterystycznych cech Krymu, zamiast jego nazwy); epitety określające orientalny charakter utworu („rubinowe morwy”, „złote ananasy”); apostrofa do Litwy; celowe zastosowanie kontrastu uwypuklenie zgodnie z intencjami autora jego miłości do ojczyzny; zdania wykrzyknikowe i pytania retoryczne świadczące o emocjonalnym charakterze utworu. „Ajudah” 1. Niezwykle plastyczny opis fal morskich uderzających o wybrzeże i pozostawiających na mim po odpływie „muszle, perły i korale”. 2. Porównanie do tych fal różnego rodzaju uczuć i namiętności „uderzających w serce poety” i zamienianych dzięki jego talentowi w utwory poetyckie, które jak sam sugeruje przysporzą mu sławy. 3. Środki artystyczne: liczne epitety(„spienione bałwany”, „srebrne śniegi”); wyszukane przenośnie („namiętność często groźne wzburza niepogody”) i porównania („fale jak wojsko wielorybów”).

Artyzm „Sonetów krymskich”

1. Różnorodność postaci podmiotu lirycznego: sam autor („Stepy Akermańskie”); fikcyjny narrator („Burza”); Pielgrzym- przybysz z zachodu („Pielgrzym”); Mirza- mieszkaniec Wschodu („Czatyrdach”). 2. Typowo orientalna kwiecistość i przesada w sposobie wyrażania uczuć (szczególnie w tych sonetach, w których podmiotem lirycznym jest Mirza). 3. Różnorodność form przekazywania uczuć i wrażeń: opis („Stepy akermańskie”); monolog („Widok gór ze stepów Kozłowa”). 4. Traktowanie opisów przyrody jako tła i myśli podmiotu lirycznego. 5. Plastyka nie tylko opisów przyrody, ale także sposobu prezentacji myśli i uczuć ludzkich uzyskana dzięki zastosowaniu dużej ilości wyszukanych metafor, porównań i epitetów. 6. Mistrzowskie władanie formą sonetu. 7. Różnorodność nastrojów: nastrój grozy w sonecie „Burza”, szczególnego zauroczenia i zachwytu niezwykłością obrazów przyrody: „Widok gór ze stepów Kozłowa”, wewnętrznego wyciszenia w „Ciszy morskiej”, podniosłości w „Żegludze”, zadumy w „Ruinach zamku w Bałakłanie”. 9. Celowe posłużenie się poetycką wyobraźnią w prezentacji wschodniej obyczajowości („Mogiły narodu”) 10. Dostosowanie rytmiki do charakteru poszczególnych sytuacji.

Geneza „Konrada Wallenroda”. 1. Powieść poetycka Mickiewicza powstała w czasie jego pobytu w Rosji wydana w Petersburgu w 1828r. 2. Starania podjęte przez poetę dla zmylenia carskiej cenzury dysponującą możliwością wydania zakazu opublikowania utworu; poprzedzenie „Konrada Wallenroda” przedmową akceptującą jego wyłącznie historyczny charakter, powołując się na cytat utworu Schüllera: „Co ma ożyć w pieśni powinno zaginąć w rzeczywistości.”; dedykowanie utworu parze zrusyfikowanych Polaków tj. Joannie i Bonawenturze Zaleskim; posłużenie się modną w dobie romantyzmu zasadą kostiumu historycznego (poeta pisał wprawdzie o średniowiecznej Litwie i Krzyżakach, ale myślał o wspólnej mu Polsce i Rosji).3. Przyczyny powstania „Konrada Wallenroda”: a) obserwacje i przemyślenia autora z okresu jego pobytu w Rosji, której potęgę porównał ze słabą politycznie Polską; był świadkiem stłumienia powstania dekabrystów, wiedział o przygotowaniach do Powstania Listopadowego w Polsce, zdawał sobie sprawę, że w ewentualnym starciu dwóch tak nierównych sił Polska mogła by jedynie liczyć na podstęp jako broń skuteczną, b) zapoznanie z treścią dzieła włoskiego humanisty Machiawellego pt. „Książe”, w którym zamieszczone zostały słowa: „Musicie bowiem wiedząc, że istnieją dwa sposoby walki: trzeba być lwem i lisem”; Mickiewicz nie co zmienił słowa w ten sposób, że można je uważać jako motto „Konrada Wallenroda”, które brzmi: „Gdzie nie można być lwem trzeba być lisem”, c) znajomość legendy „O Walterze Sladiomi”, który porwał Aldonę córkę Litewskiego księcia.

„Wallenrod- tragiczny symbol patriotyzmu.”

1. Koleje życia bohatera podobne do losów typowych bohaterów bajronicznych (młody Litwin porwany w dzieciństwie przez Krzyżaków, jako dorosły już człowiek zemścił się na nich, za krzywdę własną i własnej ojczyzny posługując się podstępem i doprowadzając zakon do druzgocącej klęski, sam jednak musiał popełnić samobójstwo uprzedzając w ten sposób wykonanie wyroku przez tajny trybunał krzyżacki). 2. Osobowość Konrada Wallenroda zespalająca w sobie cechy zarówno bajronicznego jak i romantycznego bohatera. 3. Bajroniczne cechy tej postaci: tajemnicza i zbrodnicza przeszłość (przypuszczalnie to on zabił prawdziwego Konrada Wallenroda by później przybrać jego nazwisko); charakterystyczny wygląd zewnętrzny- ponura przedwcześnie postarzała twarz nosząca ślady przebytych cierpień, habit mnicha noszony pod koniec życia; skłócenie z otaczającym światem widoczne w postawie izolacji i dystansu wobec tych wszystkich spraw, którymi żyli rycerze zakonu (nie dzielił ich radości, nie brał udziału we wspólnych zabawach); podjęcie samotnej walki z silniejszym przeciwnikiem; zdolność do głębokich uczuć zarówno miłości (do Aldony i ojczyzny) jak też nienawiść (do Krzyżaków). 4. Cechy określające Wallenroda jako bohatera romantycznego: kult walk narodowowyzwoleńczych, który zdeterminował wszystkie postępki dorosłego już życia bohatera, a wynikał bezpośrednio z sytuacji politycznej kraju znajdującego się w niewoli; tragizm losów określony kontrastem między dążeniami do samotnego celu, a konsekwencjami postępowania bohatera (musiał zrezygnować ze szczęścia osobistego, zdecydował się na wybór sprzecznej z normami etyki rycerskiej, podstępnej walki. Ostatecznie zaś popełnił samobójstwo uniemożliwiając bohaterowi przeżywanie radości z powodu zwycięstwa odniesionego nad przeciwnikiem); nieszczęśliwa miłość trwająca, aż po grób.

Idea indywidualizmu romantycznego w „Konradzie Wallenrodzie”. 1. „Konrad Wallenrod” jako utwór propagujący patriotyzm niewoli a jednocześnie patriotyzm walki w sposobie prezentacji tytułowego bohatera (dlatego, że kochał ojczyznę, cierpiał z powodu jej niewoli politycznej, zaś starania do wyzwolenia jej spod krzyżackiej przemocy zdeterminowały jego losy, uczyniły zeń postać tragiczną). 2. Przejawy ofiarnego patriotyzmu tego bohatera w myśli założeń indywidualizmu romantycznego; zdecydował się na samotną walkę z potężnym Zakonem Krzyżackim, a w związku z tym opuszczenie ojczyzny i trudne życie wśród wrogów; ta decyzja i związana z nią skłonność do poświęceń wyeliminowały z jego życia możliwość doznawania i przeżywania szczęścia, na co wskazuje jego własna wypowiedź („Jam miłość i szczęście, jam niebo za młodu

Poświęcił dla sprawy narodu”) jak też w opinii postronnych osób „Szczęścia nie znalazł w domu,

Bo go nie było w ojczyźnie”, wybrał sprzeczny z regułami etyki rycerskiej podstępny sposób walki, który w nim samym budził moralne opory na co wskazują słowa skierowane do Aldony: „Przeklęta godzina, w której do wrogów

Zmuszony chwycę się tego sposobu”, b) dzięki swojemu ofiarnemu patriotyzmowi skłaniającemu do poświęceń osiągnął zamierzony cel: zadał Krzyżakom druzgocącą klęskę (z wyprawy na Litwę tylko niedobitki ich powróciły do Malborka), której skutków jak sam twierdził nie będą mogli zlikwidować nawet za sto lat.3. Takie przedstawienie finału działalności bohatera (sam wprawdzie musiał popełnić samobójstwo poprzedzające wyrok jaki wydał na niego tajny trybunał krzyżacki, osiągnął jednak zamierzony cel) jako wyraz przeświadczenia Mickiewicza o sprawdzalności założeń idei indywidualizmu romantycznego w życiowej praktyce. 4. „Konrad Wallenrod” jako utwór, którego opublikowanie przyspieszyło wybuch Powstania Listopadowego (wskazują na to słowa poety belwederczyka „Słowo stało się ciałem a Wallenrod Belwederczykiem”. 5. Związana ściśle z patriotyczną ideologią utworu i wyeksponowana w nim ważna rola pieśni gminnej, której upostaciowieniem jest Halban: pobudza naród do przedsięwzięcia działań mających na celu odzyskanie niepodległości (Wajdelota Halban przypomniał w swojej opowieści Wajdeloty przeszłość Wallenroda i skłonił go do sfinalizowania działań mających na celu doprowadzenie do ostatecznej klęski Krzyżaków, odpowiedzią Konrada na tę sugestię była zaśpiewana przez niego ballada „Alpuhara”, utrwala i przekazuje potomnym pamięć o wielkich bohaterach i ich czynach (Halban nie popełnił samobójstwa razem z Wallenrodem bo chciał głosić sławę jego czynów; pełnił rolę czynnika wiążącego przeszłość z teraźniejszością i przyszłością (została nazwana arką przymierza pomiędzy „dawnych i młodych laty”) czynnika uniezależnionego od różnych nie sprzyjających okoliczności (

„Płomień rozgryzie malowane dzieje,/ Skarb mieczowi spustoszą złodzieje, / Pieśń ujdzie cało”).

Cechy artyzmu „Konrada Wallenroda”.

1. Trafny wybór gatunku literackiego- powieść poetycka. 2. Zastosowanie zasady kostiumu historycznego. 3. Zespolenie w utworze cech epiki (dzieje Konrada) liryki (pieśń o Wilii) i dramatu (wątek nieszczęśliwej miłości Konrada).4. Realizm psychologiczny w sposobie reprezentacji uczuć bohatera, głównie zaś rozterek i wahań przed sfinalizowaniem swojej działalności. 5. Umiejętne nadanie kolorytu historycznego poprzez wprowadzenie szczegółów z życia obyczajowego zarówno na Litwie (kobiety haftujące i tkające na krosnach) jak też w zakonie krzyżackim (uczty, słuchanie opowieści, wspólne śpiewanie pieśni). 6. Różnorodność form wersyfikacyjnych: jedenastozgłoskowiec o różnym układzie rymów; wiersz wolny w „Hymnie”; stroficzny w pieśni o „Wilii” i balladzie „Alpuhara”; niestroficzny w „Pieśni Wajdeloty”; heksametr unowocześniony w „Powieści Wajdeloty”. 7. Heksametr to bardzo stara forma wierszowa stosowana już w literaturze antycznej, a oparta na sylabach długich i krótkich; formę tę której nazwa pochodzi od gr. słowa heks- sześć oznaczającego sześć stóp rytmicznych w linijce wierszowej unowocześnił niemiecki poeta [Koksztop], który sylaby długie zastąpił akcentowanymi, a krótkie nie akcentowanymi.

Geneza III cz. „Dziadów 10. Utwory powstałe w Dreźnie: „Reduta Ordona”(na podstawie relacji uczestników powstania), „Śmierć pułkownika”, „Dziadów” cz. III nazywanych od miejsca powstania drezdeńskimi. 11. Najważniejsze przyczyny napisania tego dramatu: klęska powstania listopadowego i żal spowodowany uświadomieniem sobie daremności ofiar poniesionych przez jago uczestników; żal Mickiewicza, że sam nie wziął udziału w tym zrywie narodowo-wyzwoleńczym; chęć ukazania martyrologii czyli cierpień Polaków gnębionych przez carat oraz zwrócenia uwagi Europy na ich dramatyczny los; wynikające z roli duchowego przywódcy narodu polskiego przeświadczenia autora, że powinien podtrzymywać na duch rodaków przeżywających klęskę wyzwoleńczego zrywu (uwypuklają to słowa listu do Lelewela: „To dziełko uważamy jako kontynuację wojny, którą teraz kiedy miecze schowane dalej trzeba piórami prowadzić”); chęć złożenia hołdu przyjaciołom filomatom, również gnębionych przez carat (poeta otrzymał wiadomość o śmierci jednego z nich); dążenie do spopularyzowania idei mesjanizmu zawartej w haśle „Polska Chrystusem narodów”.

Martyrologia polskiego narodu jako tło akcji III cz. „Dziadów” 1. Dwie płaszczyzny na, których rozgrywają się sceny „Dziadów” cz. III: a) realistyczna - zdarzenia i sceny jakie miały miejsce w Wilnie, W-wie i ponownie w Wilnie, b) fantastyczna, mistyczna - sceny eksponujące bezpośrednio romantyczną i patriotyczną ideologię tego dramatu (np.: widzenie księdza Piotra), a także pogłębiające charakter postaci (np.: sen Senatora). 2. „Przedmowa” jako fragment III cz. „Dziadów” będących wypowiedzią samego autora, a zawierający informacje o dramatycznym losie młodzieży wileńskiej gnębionej przez senatora Nowosilcowa: studenci i uczniowie był osadzani w więzieniach, gdzie nie dano im żadnej szansy obrony gdyż ich oskarżyciele pełnili również funkcję obrońców; uniemożliwiono im nie tylko dalsze kształcenie ale także podjęcie jakiekolwiek pracy (urzędy otrzymywały odpowiednie zakazy); zsyłano młodych ludzi na przymusowy pobyt w Rosji lub do kopalni syberyjskich, wcielano przymusowo do wojsk; jednakże nawet w tych niezwykle trudnych warunkach młodzież kultywowała uczucie przyjaźni, a nawet braterstwo skłaniającego do chęci poświęcenia się jednych za drugich; autor porównał ten los polskiej młodzieży do prześladowań jakie musieli znosić pierwsi chrześcijanie, zaś cierpienia narodu polskiego do cierpienia ukrzyżowanego Chrystusa. 3. Najbardziej dramatyczne przejawy martyrologii polskiego narodu ukazane w innych fragmentach III cz. „Dziadów”: a) tragiczny los Jasia Rolinsona, jedynego żywiciela i opiekuna starej i niewidomej matki, którego w carskim więzieniu zmuszono niemal do popełnienia samobójstwa, traktując je jako formę rozwiązania niewygodnej dla carskich urzędników sytuacji (celowo zostawiono otwarte okna jego celi, z której wyskoczył na bruk dziedzińca, aby uniknąć dalszych tortur), b) wyeksponowanie wielkiej rozpaczy jego osamotnionej matki, c) niezwykle dramatyczne przeżycia Cichowskiego doprowadzonego wyrafinowanymi torturami do obłąkania, d) śmierć młodego chłopca Wasilewskiego (na skutek tortur w carskim więzieniu), którego jeszcze po zgonie niesiono do jednej z kibitek wywożących młodzież na Sybir. 4. Elementy składowe III cz. „Dziadów”: a) dedykacja - III cz. „Dziadów” Mickiewicz zadedykował „spółwięźniom, spółwygnańcom” nazywanym „narodowej sprawy męczennikami” tj. Janowi Sobolewskiemu, Feliksowi Kółakowskiemu i Cyprianowi Daszkiewiczowi, b) Przedmowa, c) Prolog, w którym następuje przemiana romantycznego kochanka Gustawa w Konrada - bojownika walki o sprawę narodową (scena ta wiąże III cz. „Dziadów” z ich IV cz.), d) Akt I (jedyny) składający się z 9 scen (część dramatyczna utworu), e) tzw. Ustęp III cz. „Dziadów” będący jego częścią epicką, a składający się z 7 utworów: wiersza dedykacyjnego „Do przyjaciół Moskali” i pozostałych utworów o charakterze typowo epickim, które mają charakter pamiętnika Konrada wiezionego w głąb Rosji: „Droga do Rosji”, „Przedmieścia stolicy”, „Petersburg”, „Pomnik Piotra Wielkiego”, „Przegląd wojsk”, „Oleszkiewicz”.

Polacy wobec sprawy ojczyzny -„Dziady” cz. III. 1. Wchodzące w skład III cz. „Dziadów” sceny realistyczne ukazujące reprezentantów polskiego narodu w różnych sytuacjach i pozwalające jednocześnie na określenie ich postaw ideowo-moralnych, przede wszystkim zaś w stosunku do spraw ojczyzny pozostającej w niewoli. 2. Uwarunkowany tymi względami podział polskiego społeczeństwa na: a) patriotów, b) Polaków obojętnych wobec trudnych problemów narodowego życia, będących równocześnie kosmopolitami, c) zdrajców ojczyzny. 3. Patrioci, których jest największa ilość, ukazani w różnych scenach dramatu, przedstawieni jako wzorce miłości do ojczyzny: a) w scenie I (więziennej) - aresztowana młodzież wileńska, a wśród niej Janczewski, który z kibitki wiozącej go na sybir krzyknął: „Jeszcze Polska nie zginęła”, zakatowany w więzieniu carskim Wasilewski; Żegota, Sobolewski opowiadający o represjach wobec Polaków i ubolewający nad losem młodzieży wileńskiej zsyłanej na Sybir, Feliks śpiewający piosenkę będącą wyrazem nienawiści do cara i chęć walki z przemocą; Tomasz Zan, który chciał wziąć na siebie wszystkie rzekome winy kolegów i w ten sposób umożliwić im opuszczenie murów więziennych, b) w Wielkiej Improwizacji - Konrad dający wyraz współczucia dla cierpień narodu i pragnący go poprowadzić ku wolności, c) w scenie V (widzenie księdza Piotra)- ksiądz Piotr, który porównał cierpiącą Polskę do ukrzyżowanego Chrystusa i zapowiedział nadejście opatrznościowego męża - wyzwoliciela, d) w scenie VII (salon warszawski) - grupa patriotów zebranych przy drzwiach tego salonu a wśród nich Piotr Wysocki, Niemojowski i Adolf opowiadający dramatyczną historię Cichowskiego doprowadzonego do obłędu w carskim więzieniu. 4. Kosmopolici występujący przede wszystkim w scenie VII rozgrywającej się w salonie warszawskim, a wywodzący się głównie z arystokracji: a) reprezentujący tę właściwie sferę -damy, które w sytuacji, gdy naród przeżywał cierpienia będące konsekwencją carskich represji ubolewały nad tym, że Nowosilcow wyjechał z W-wy i nie ma kto zorganizować udanego balu ale też nie chciały posługiwać się językiem polskim chociaż go dobrze znały, b) Szambelan nie chciał nie chciał narazić się zausznikom carskim (dlatego bał się wysłuchać historii o Cichowskim), c) służalczy i dbały o stwarzanie pozorów hrabia ubiegający się o tytularną funkcję pierwszej pokojówki Senatora dla swej żony, d) Kamerjunkier, który dał wyraz swojemu kosmopolityzmowi, gdyż powiedział: „O Litwie dali Bóg, że wiem mniej niż o Chinach”, e) literaci, którzy nie chcieli bliżej zainteresować się historią Cichowskiego wychodząc z założenia, że jest świeżą by mogła stać się tematem utworu i bezmyślnie twierdzący, że:„Nasz naród się prostotą, gościnnością chlubi,/

Nasz naród scen okropnych, gwałtownych nie lubi”. 5. Zdrajcy reprezentowani przez Doktora (August Becm [bejkm], ojczym Słowackiego), który informował Senatora o poczynaniach młodzieży wileńskiej i sugerował, że duchowy przywódcą spiskującej młodzieży jest książę Adam Czartoryski (jego śmierć od uderzenia pioruna Mickiewicz zinterpretował jako rodzaj kary za zdradę jakiej się dopuścił wobec ojczyzny, a sugestię tą potwierdził i uwypuklił w scenie zatytułowanej „Noc dziadów”, w której przedstawił Doktora pod postacią pokutującego ducha, który zamiast oczu miał złote blaszki i przelewał z rąk do rąk roztopione srebro otrzymane za zdradę ojczyzny); zdrajców reprezentuje też Pelikan (jego pierwowzorem był profesor uniwersytetu wileńskiego) również zausznik Nowosilcowa (jego pomysłem było pozostawienie otwartego okna celi , z której rzucił się Rolinson). 6. Uogólniająca optymistyczna ocena polskiego społeczeństwa wyrażona przez Mickiewicza zarówno pośrednio w zestawieniu faktów i prezentacji postaci (wielu ofiarnych patriotów, nieliczni kosmopolici wywodzący się z kręgów arystokratycznych i jeden tylko zadeklarowany zdrajca) jak też bezpośrednio w wypowiedzi Piotra Wysockiego:(…) „Nasz naród jak lawa,/ Z wierzchu zimna i twarda, sucha i plugawa /Lecz wewnętrznego ognia sto lat nie wyziębi; /

Plwajmy na tę skorupę i zstąpmy do głębi”.

Idea indywidualizmu romantycznego w III cz. „Dziadów”. 1. Improwizacja - wygłaszanie utworu poetyckiego lub wykonanie utworu muzycznego bez żadnego przygotowania pod wpływem silnego wzruszenia i w takiej formie jaka nasuwa się twórcy. 2. Tzw. Mała Improwizacja jako rodzaj wprowadzenia do Wielkiej Improwizacji (wystąpienie w niej Konrada, który pragnie odgadnąć przyszłość świata, którego obraz przesłaniają mu jednakże skrzydła kruka - symbolu ducha złego lub dobrego). 3. Uczucia i refleksje zawarte w Wielkiej Improwizacji wygłoszonej przez Konrada, którego w tej partii III cz. „Dziadów” można utożsamiać z Mickiewiczem: a) typowo romantyczne poczucie osamotnienia wśród ludzi, którzy nie rozumieją jego poezji: „Gdzie człowiek, co z mej pieśni całą myśl wysłucha”, b) poczucie wielkości własnej poezji, która jest godna posłuchania:

„Ty Boże, ty naturo! dajcie posłuchanie -/ Godna to was muzyka i godne śpiewanie”; wynikające z tej świadomości poczucie siły równej mocy Boga („To jest chwila Samsona”) pozwalające na zrównanie się z jego potęgą, c) wiara w nieśmiertelność swoich dzieł, która daje Konradowi prawo równania się z Bogiem („Ja czuję nieśmiertelność, nieśmiertelność tworzę,/Cóż Ty większego mogłeś zrobić - Boże”),

d) pycha i wywyższanie się ponad innych poetów („Depcę was wszyscy poeci,/Wszyscy mędrce i proroki”), e) głęboka miłość do narodu

(…)„Ale ta miłość moja na świecie,/ Ta miłość nie na jednym spoczęła człowieku (… / Ja kocham cały naród! - objąłem w ramiona/

Wszystkie przeszłe i przyszłe jego pokolenia”), e) prośba skierowana do Boga aby pozwolił mu władać duszami („Daj mi rząd dusz”) i przekonanie, że będzie władcą lepszym od Boga, bo stworzy szczęście na świecie („I większe niźli Ty zrobiłbym dziwo,/

Zarzucił bym pieśń szczęśliwą”), f) utożsamianie się Konrada z cierpieniami całego narodu („Ja i Ojczyzna to jedno./

Nazywam się Milijon - bo za milijony / Kocham i cierpię katuszę./ Patrz na ojczyznę biedną,/ Jak syn na ojca wplecionego w koło;/

Czuję całego cierpienia narodu, / Jak matka czuje w łonie bóle swego płodu”), g) chęć nazwania Boga carem będąca jeszcze jednym przejawem prometejskiego buntu Konrada przeciwko Bogu w imię miłości ojczyzny, jednak nie nazwał on Boga carem ponieważ osłabiony upadł; słowa te wypowiedział szatan. 4. Działanie i upadek Konrada wyraża przeświadczenie Mickiewicza o niesprawdzalności idei indywidualizmu romantycznego, pojedynczy człowiek nie jest w stanie przywrócić wolności ojczyźnie.

Sceny fantastyczne i ich rola w III cz. „Dziadów”. 1. Prolog zawierający informację o duchowym przeobrażeniu się romantycznego kochanka Gustawa w Konrada bojownika o wolność ojczyzny. 2. Egzorcyzm czyli wypędzanie złego ducha z ciała Konrada przez ks. Piotra (uznał on, że bluźnierstwa Konrada w Wielkiej Improwizacji są następstwem opętania go przez szatana). 3. Scena IV -„Dom wiejski pod Lwowem”; występują w tej scenie Ewa i Marcelina; odpowiednikami rzeczywistymi tych dziewcząt są Ewa Ankwiczówna i Marcelina Łempińska; scena ta zawiera widzenie Ewy (deszcz kwiatów); scena ta jest momentem odprężenia po pełnych dramatyzmu scenach Wielkiej Improwizacji i egzorcyzm. 4. Scena V - cela ks. Piotra; w widzeniu ksiądz mówi o martyrologii młodzieży wileńskiej wspominającej kibitki pędzące na północ; widzenie zawiera w sobie ideologię mesjanizmu, ksiądz przepowiada przyjścia męża opatrznościowego o imieniu „czterdzieści i cztery”, który przyniesie wolność ojczyźnie. 5. Scena VI przedstawia pokój sypialny Senatora, któremu śni się, że jest męczony przez duchy; w widzeniu Senatorowi zdaje się najpierw, że jest w wielkiej łasce cara, a następnie popada w niełaskę. 6. Scena IX „Noc dziadów” - scena przedstawia pokutującego ducha Doktora występującego pod postacią upiora, który zamiast oczu miał złote blaszki i przelewał z ręki do ręki roztopione srebro otrzymane za zdradę ojczyzny. 7. Rola scen fantastycznych - mistycznych: rozszerzają wymowę ideową utworu (widzenie ks. Piotra); pogłębiają charakter postaci (sen Senatora); uzupełniają informację o bohaterze (Prolog); określają stosunek Mickiewicza do zdrajców ojczyzny, przeświadczenie, że kary nie unikną w życiu pozagrobowym.

Patriotyczna ideologia III cz. „Dziadów”.

1. Patriotyzm i internacjonalizm jako nadrzędne idee utworu. 2. Przejawy patriotyzmu: a) ukazanie martyrologii narodu polskiego w walce z caratem o odzyskanie niepodległości Polski (aresztowania i cierpienia młodzieży wileńskiej, wywożenie polskich patriotów na Sybir, wstrząsające historie związane z losami Cichowskiego, Wasilewskiego i Rolinsona), b) wiara w odzyskanie niepodległości ojczyzny (prorocza wizja ks. Piotra zapowiadająca przyjście opatrznościowego męża oznaczonego tajemniczą cyfrą „40 i 4”, wskrzesiciela narodu polskiego, w którym jest bardzo wiele patriotów tylko jeden zadeklarowany zdrajca), c) śmiała krytyka sfer arystokratycznych i wiara w wartość ogółu Polaków zdolnych do walki o ojczyznę, d) obdarzenie głównego bohatera i innych Polaków (szczególnie młodzieży) taką siłą uczucia miłości do ojczyzny, która pozwala im na najwyższe poświęcenie, e) dostrzeganie ogromnej woli walki przechodzącej z pokolenia na pokolenie nawet u tych Polaków, którzy byli za tę walkę więzieni. 3. Elementy internacjonalizmu: a) współczucie dla niedoli i cierpienia patriotów polskich ze strony strażników rosyjskich (zachowanie strażnika niosącego zwłoki Wasilewskiego), b) pragnienie wspólnej walki z caratem obu ciemiężonych narodów: polskiego i rosyjskiego, c) współczucie dla dekabrystów więzionych i zgładzanych przez cara („Do przyjaciół Moskali”), d) współczucie poety dla żołnierzy rosyjskich narażonych na despotyzm cara, od którego zależało życie ludzkie (wiersz „Przegląd wojsk”- w czasie jednego przeglądu zginęło, aż 20 żołnierzy).

III cz. „Dziadów” jako dramat romantyczny.

1. Temat zaczerpnięty z życia współczesnego autorowi: patriotyczna działalność młodzieży, martyrologia narodu polskiego gnębionego przez cara. 2. Kult walk narodowo wyzwoleńczych związanych z nadrzędną ideą tego utworu. 3. Będące tego konsekwencją działalności bohatera podejmującego wysiłki zmierzające do przywrócenie wolności ojczyźnie. 4. Subiektywizm uwarunkowany utożsamianiem się autora z bohaterem (szczególnym tego przykładem jest Wielka Improwizacja). 5. Romantyczny kult uczucia: miłości do ojczyzny, nienawiść do caratu. 6. Typowe dla romantyzmu zacieranie granic między rodzajami literackimi (dramatyczny charakter scen tworzących akt I, liryzm Wielkiej Improwizacji oraz pieśni śpiewanych przez młodych patriotów, epiczność wierszy wchodzących w skład „Ustępu”). 7. Zacieranie granic między rzeczywistością i fantastyką (wprowadzenie do utworu elementów świata ponadzmysłowego - występowanie duchów w różnych scenach). 8. Znamienna dla romantyzmu fragmentaryczność (III cz. „Dziadów” stanowi fragment całości „Dziadów” zaś niemal każda część wchodząca w jej skład mogła by stanowić swoistą całość) 9. Typowo romantyczne środki wyrazu jak mesjanizm (w widzeniu ks. Piotra), prometeizm (w Wielkiej Improwizacji), mistycyzm (w żądaniach Konrada skierowanych do Boga). 10. Wprowadzenie scen zbiorowych (scena więzienna, bal u Senatora, salon warszawski).

Geneza „Pana Tadeusza”.

1. Wydanie „Pana…”w Paryżu w 1834r. - pełny tytuł tego utworu brzmi „Pan Tadeusz czyli ostatni zajazd na Litwie. Historia szlachecka z r. 1811 i 1812 we dwunastu księgach -wierszem.” (wg pierwotnego zamysłu utwór ten miał być epiką na wzór „Hermana i Doroty” Goethego ale rozrósł się w późniejszym czasie w sensie ideowym i fabularnym na skutek wprowadzenia do niego problemu walki narodowowyzwoleńczej. 2. Okoliczności utrudniające pracę nad poematem: choroba, następnie śmierć przyjaciela poety Stefana Garczyńskiego, z którym Mickiewicz wyjeżdżał do Szwajcarii i na południe Francji. 3. Przyczyny powstania tej epopei: a) tęsknota za ojczyzną, której obraz Mickiewicz chciał przybliżyć samemu sobie i zwaśnionym emigrantom, powrócić do niej choćby myślą, uczuciem i wspomnieniem (tęsknocie tej dał bezpośredni wyraz nie tylko w Inwokacji ale także w słowach epilogu wskazujących na skłonność do idealizacji tych wspomnień :„Kraj lat dziecinnych! On zawsze zostanie / Święty i czysty, jak pierwsze kochanie”), b) ośmiomiesięczny pobyt w Poznańskiem, dokładne poznanie życia obyczajowego szlachty (tam też się zrodził pomysł napisania dzieła), c) wspomnienia z czasów dzieciństwa (Zosia) i młodości (Tuchanowicze),d) pragnienie podtrzymania na duchu emigrantów tracących w bezprzedmiotowych sporach pamięć o najważniejszych dążeniach jakim winny być starania o przywrócenie niepodległości ojczyźnie (poeta zadawał sobie sprawę, że przyczyną tych bezsensownych sporów a nawet przypadków popadania w kolizję z prawem było poczucie wyobcowania i oderwania od rodzinnej ziemi), e) wynikająca z tego chęć spopularyzowania (w przeciwieństwie do „Konrada Wallenroda” i III cz. „Dziadów” eksponujących patriotyzm niewoli i związane z nimi cierpienia) przeświadczenia o tym, że duchowe oparcie, a nawet radości można wrócić myślą i uczuciem, f) pragnienie utrwalenia na kartach tego utworu odchodzących w niepamięć, zanikających reliktów (znamion, pamiątek) starego świata szlacheckiego i związane z tym częste powtarzanie słowa „ostatni” (zajazd, Klucznik, Woźny Trybunału, w tok poloneza wodzi).

Historia i literacka fikcja w „Panu…”.

1. Czas trwania akcji utworu - od środy do piątku na przełomie lata i jesieni w r. 1811 oraz jeden dzień kwietnia w 1812r. 2. Umiejscowienie akcji zdarzeń w fikcyjnej miejscowości Soplicowo (umożliwiło to poecie na przedstawienie nie tyko typowych postaci ale także niemal wszystkich typowych rysów szlacheckiej obyczajowości i mentalności bez narażania się na zarzut niezgodności z ówczesnymi realiami życia). 3. Stanowiące tło akcji „Pana Tadeusza” historia przedstawiona w trzech wymiarach czasowych jako: przeszłość, teraźniejszość i przyszłość. 4. Przeszłość w tym utworze i sposób jej przedstawienia uwarunkowany wybitnie emocjonalnym stosunkiem Mickiewicza do wspomnień o rodzinnym kraju: a) obrazy nawiązujące do tradycji dawnej Polski szlacheckiej kultywowanych przez takie postacie jak: Podkomorzy (jego opowieść o niechęci z jaką Polacy przyjmowali nowinki napływające z Zachodu); Sędzia (wygłosił mowę o grzeczności, ubolewał, że jej tradycje zanikają wśród młodzieży, zgodnie ze starymi obyczajami był niezwykle gościnny); Wojski (uczta jaką przygotował na przyjęcie Dąbrowskiego i jego żołnierzy, zgorszenie, że szlachta poluje na zające, zamiast na grubego zwierza); zwolennikami tych tradycji szlacheckich są takie postacie jak: Protazy, Asesor, Rejent, Gerwazy (szczególna szlachecka mentalność i wierność obyczajom); te właśnie elementy uwypuklają polskość utworu, b) akceptujący stosunek poety do tego szlacheckiego świata przedstawiającego z wyraźną sympatią nie wykluczający jednakże krytycznego osądu postaw zdecydowanie negatywnych (Mickiewicz potępił Stolnika Horeszkę, za to, że unieszczęśliwił swoją córkę Ewę i Jacka nie wyrażając zgody na ich małżeństwo-mimo, że Stolnik był patriotą, sympatia czytelnika jest po stronie jego zabójcy Jacka, c) podkreślanie przez poetę, że ten stary świat szlachecki odchodzi już w zapomnienie poprzez częste stosowanie słowa „ostatni” a także w symbolicznym obrazie zachodzącego słońca w I księdze (jako słońca zachodzącego nad umierającą Polską szlachecką). 5. Współczesność w „Panu Tadeuszu”, którą tworzy epoka napoleońska i związana z nią działalność ks. Robaka - Mickiewicz umieścił w tym obrazie zarówno realia historyczne (zapamiętany z własnego dzieciństwa entuzjazm z jakim Polacy witali wkraczające na Litwę armię napoleońską, gdyż kojarzyli z tym faktem nadziej na rychłe wyzwolenie ojczyzny), jak też elementy literackiej fikcji związany z marzeniami i pragnieniami samego poety (w chwili pisania „Pana Tadeusza” wiedział, że nadzieje związane z Napoleonem okazały się płonne ale napisał o nich w taki sposób jak by się miały spełnić); ustępstwem na rzecz realiów historycznych jest prezentacja sceptycznej postawy Maćka Dobrzyńskiego, który nie wierzył w to, że Napoleon naprawdę pomoże Polakom i wyraził to w słowach: „Dwóch orłów razem się nie gnieździ, łaska pańska / Hetmanie na pstrym koniu jeździ”.6. Przyszłość ujęta w formę optymistycznej wizji ojczyzny już wyzwolonej przez żołnierzy patriotów w rodzaju Jacka Soplicy, kraju, w którym zapanuje sprawiedliwość społeczna (uwłaszczenie chłopów przez Tadeusza), zaś radcy zrezygnują z małostkowych sporów na rzecz zjednoczenia wysiłków spożytkowanych dla dobra ojczyzny (taką wymowę ma księga XII pt.: „Kochajmy się” jak też przedstawiony w księdze XI obraz wschodzącego słońca, symbolu nowej, „wolnej”, sprawiedliwej Polski); najwięcej elementów fikcyjnych znajduje się więc w obrazie przyszłości, gdyż wiązała się ona z marzeniami samego poety i wszystkich innych Polaków znoszących trudy emigracyjnego życia.

Jacek Soplica jako typowy bohater polskiej literatury romantycznej. 1. Cztery główne wątki w „Panu…” tworzące jego fabułę: a) dzieje Jacka Soplicy, b) spór o zamek między rodami Sopliców i Horeszków, c) dzieje miłości Tadeusza i Zosi, Telimeny i Hrabiego, d) spór Asesora i Rejenta o Sokoła i Kusego. 2. Dzieje Jacka Soplicy: beztroska młodość w czasie której uważany był za pali wodę skłonnego do „wypitki i wybitki”, cieszył się sympatią ogółu szlachty, na którą wywierał znaczny wpływ (dysponował „trzystoma kreskami” - głosami tej szlachty na sejmach); pozory przyjaźni okazywane Jackowi przez Stolnika Horeszkę, który za jego pośrednictwem chciał mieć wpływ na szlachtę; nieszczęśliwa miłość do Ewy Horeszkówny, której nie mógł poślubić ze względu na różnice stanowe (Stolnik nie dopuścił do oświadczyn, gdyż nie chciał zrazić sobie Jacka odmową); rozpacz Jacka po wydaniu Ewy za mąż za Kasztelanica (poślubił wówczas niekochaną przez siebie szlachciankę, które wkrótce umarła pozostawiając syna Tadeusza; sam zaś popadł w nałóg i stał się przedmiotem drwin ze strony otoczenia); zabicie Stolnika w czasie szturmu Moskali na zamek Horeszków; wyjazd za granicę, walka w szeregach wojsk napoleońskich (udział w bitwach pod Somosierrą, Jeną, przebywanie w twierdzy pruskiej, ucieczka z transportu wiozącego na Sybir, praca w lochach Spielbergu); wstąpienie do klasztoru - przybranie nazwiska ks. Robaka w ramach ekspiacji (dobrowolne upokorzenie się w celu zadośćuczynienia za popełnione winy jakich się wcześniej dopuścił); powrót na Litwę w charakterze emisariusza, przygotowywanie powstania na Litwie, które miało ułatwić Napoleonowi opanowanie tych terenów; śmierć na skutek otrzymania śmiertelnej rany w czasie zajazdu na Soplicowo. 3. Typowość losów Jacka Soplicy jako bohatera polskiej literatury romantycznej uwarunkowana jest wynikającym z jego patriotyzmu uczestnictwem w walkach narodowowyzwoleńczych, przeobrażeniem duchowym i tragizmem losów. 4. Charakterystyczne cechy bohatera „Pana…”: a) ofiarny, głęboki patriotyzm i związany z nim kult walk narodowowyzwoleńczych (po przeobrażeniu duchowym, które spowodowało rezygnację bohatera z myśli o tragedii życia osobistego na rzecz poświęcenia się bez reszty walce o wyzwolenie ojczyzny), b) typowo romantyczna, a więc nieszczęśliwa miłość, do której bohater wrócił wspomnieniami nawet w godzinie śmierci, c) cechy bohaterów bajronicznych (tajemnicza i zbrodnicza przeszłość, skłócenie z otoczeniem, przedwcześnie postarzała twarz, wstąpienie do klasztoru pod koniec życia), d) tragizm losów. 5. Przejawy tragizmu losu bohatera: a) typowo romantyczna, nieszczęśliwa miłość trwająca, aż po grób (Stolnik nie wyraził zgody na małżeństwo Jacka z jego córką Ewą), b) niezamierzone, dokonane pod wpływem impulsu zabójstwo Stolnika w czasie ataku Moskali na jego zamek, c) będące tego konsekwencją zupełnie nie uzasadnione okrzyknięcie bohatera zdrajcą ojczyzny, d) klęska planów politycznych - przygotowany przez Jacka zryw narodowo wyzwoleńczy nie doszedł do skutku pod wpływem błędnej interpretacji jego słów przez Gerwazego (Jacek ciągle powtarzał, że trzeba wymieść śmieci z Litwy czyli usunąć Moskali a Gerwazy zasugerował szlachcie, że określenie śmieci powinno odnieść się do rodu Sopliców, czego konsekwencją był właśnie zajazd na Soplicowo), e) niemożliwość ujawnienia swojego ojcostw w stosunku do Tadeusza, tym samym okazanie mu rodzicielskich uczuć, zorientowanie się jak jego syn ocenia jego postępowanie, f) przedwczesna śmierć, która wykluczyła przeżycie przez bohatera radości związanej z wkroczeniem długo oczekiwanych wojsk napoleońskich na Litwę, a jednocześnie chwili rehabilitacji bohatera uznanego przez dłuższy okres za zdrajcę ojczyzny.

Nostalgia Mickiewicza a sposób prezentacji społeczeństwa w „Panu…”. Nostalgia - tęsknota za ojczyzną. 1. Uwarunkowane tęsknotą poety za ojczyzną specjalne spojrzenie na ogół społeczeństwa - szlachty polskiej w „Panu Tadeuszu”: a) wyeksponowanie zalet (patriotyzm, humanitaryzm, gościnność, hołdowanie starym tradycjom i obyczajom), b) podkreślenie, że to co było złe w życiu szlachty zanika już bezpowrotnie (ostatni zajazd - przejaw samowoli szlacheckiej), c) ukazanie tylko niewielkiej ilości wad potraktowanych w dodatku z pobłażliwością, wyrozumiałością (np.:, nieco aluzyjna sugestia na temat prawdopodobnie zdradzieckiej postawy Asesora), d) wyposażenie najmłodszego pokolenia w bogactwo zalet jako wyraz przeświadczenia Mickiewicza, że przyszłe młode społeczeństwo Polski będzie jeszcze bardziej wartościowe. 2. Podział społeczeństwa ukazanego w utworze ze względu na: pokolenia, przynależność klasową, przynależność narodowościową (oprócz Polaków występują Rosjanie: mjr Płut, kpt. Rykowa, żydzi - Jankiel, Niemcy- Buchman). 3. Reprezentanci pokoleń i ich charakterystyczne cechy: a) pokolenie najstarsze (Podkomorzy, Sędzia, Wojski, Protazy, Gerwazy, Stolnik, Jankiel) - niechęć do wszystkiego co nowe zarówno w zakresie obyczajów jak i mody, pieniactwo, przywiązanie do tradycji szlacheckiej w zakresie godności, tytułu, dbałości o zachowanie form grzecznościowych, b) pokolenie średnie (Asesor, Rejent, Telimena, Hrabia, Jacek), kłótliwość, dbałość o korzyści materialne, naśladowanie mody obcej (Telimena), skłonność do współpracy z zaborcą, c) pokolenie najmłodsze (Zosia i Tadeusz)- postępowość poglądów społecznych (uwłaszczenie chłopów przez młodą parę), zerwanie z przesądami stanowymi (planowanie małżeństwa arystokratki ze szlachcicem), patriotyzm. 4. Reprezentanci różnych warstw społecznych i ich cechy: a) magnaci (reprezentowani przez arystokratów: Hrabiego, Stolnika i Podkomorzego) cechowali się magnacką dumą i skłonnością do wykorzystywania podporządkowującej się jej szlachty (Stolnik), kosmopolityzm (Hrabia), patriotyzmem, dbałością o zachowanie swojej odrębności stanowe, b) szlachta herbowa (Sędzia, Telimena, Asesor, Jacek i Tadeusz) - skłonność do ulegania wpływom arystokracji i do oddawania jej różnych usług (Jacek wobec Stolnika, Sędzia- Podkomorzego), gospodarność wiążąca się z dbałością o korzyści materialne (Sędzia), skłonność do pieniactwa (Sędzia, Asesor, Rejent), patriotyzm (Jacek, Tadeusz), c) szlachta zaściankowa reprezentowana przez mieszkańców Dobrzyna (Maciej, Bartłomiej, Sok Dobrzyńscy), brak odpowiedniego rozeznania politycznego i wynikające z niego postępowanie na zasadzie „owczego pędu”, patriotyzm, pracowitość, chęć podkreślenia swojej wyższej wartości społecznej w porównaniu z chłopami i przynależność do szlachty), d) rezydenci, służba szlacheckiego pochodzenia (Protazy, Gerwazy, Wojski), przywiązanie do panów widoczne w troskliwej dbałości o ich dobra, dbałość o zachowanie starych, szlacheckich tradycji, e) występujący epizodycznie chłopi (podczas polowania, w karczmie Jankiela, w czasie zaręczyn Tadeusza i Zosi). 5. Daleko posunięty obiektywizm poety widoczny szczególnie w ocenie reprezentantów innych narodowości: a) uwypuklenie patriotyzmu Żyda Jankiela, który „Ojczyznę swą jako Polak kochał” i dał wyraz tej miłości w koncercie na cymbałach, b) podkreślenie przychylności dla Polaków Rosjanina Rykowa,, który pomógł polskiej szlachcie uniknąć przykrych konsekwencji zdarzeń zaistniałych w Soplicowie.

Przyroda i jej rola w „Panu Tadeuszu”.

1.Wprowadzenie do „Pana Tadeusza” bardzo dużej ilości opisów przyrody uwarunkowana tęsknotą za ojczyzną, którą z emigracyjnego oddalenia widział jako niezwykle piękną i to piękno tkwiące przede wszystkim w urokach krajobrazu chciał przybliżyć i sobie i dzielącym jego los rodakom (na 10 tyś. wierszy stanowiących całość epopei aż 1500 poświęconych jest opisom przyrody). 2. Obrazy tej przyrody nacechowane zachwytem opisu: pola lasy i łąki litewskie; zjawiska atmosferyczne jak np. burza, wschody i zachody słońca; pojedyncze drzewa, obłoki i stawy; matecznik przedstawiony w sposób baśniowy. 3. Starania podjęte przez poetę, aby ta duża ilość opisów przyrody wprowadzona do utworu nie sprawiała wrażenia wątków niecharmonizujących z całością dzieła: a) sam autor w bezpośredni sposób wyraził swój zachwyt nad ojczystym krajobrazem (np. w Inwokacji, gdzie mówi o swojej duszy utęsknionej przenoszącej się

„Do tych pól malowanych zbożem rozmaitem,

Wyzłacanych pszenicą, posrebrzanych żytem.”),b) postacie występujące w utworze określają swój uczuciowy stosunek do ojczystej przyrody opisując jednocześnie poszczególne jej elementy (Tadeusz zachwycający się pięknem polskiej brzozy), c) swój zachwyt wywołany obrazami przyrody uwypukla najczęściej fikcyjny narrator (opis sadu, matecznika). 4. Różnorodność form spełnionych przez opisy przyrody w „Panu Tadeuszu”: stanowi tło rozgrywających się wydarzeń (pola i lasy otaczające dwór soplicowski, matecznik, którego opis został wprowadzony w związku z polowaniem), b) pełnią rolę, funkcję symboli- zachodzące słońce w księdze I (symbol zanikającej Polski szlacheckiej), wschodzące słońce w księdze XI (symbol Polski już wyzwolonej i sprawiedliwej), c) uwypuklają nastroje, harmonizują z przeżyciami ludzi (opis pogodnego kwietniowego poranka w radosnym dniu wkroczenia wojsk napoleońskich na Litwę, promienie słońca padające na głowę konającego Jacka Soplicę, podkreślające wewnętrzny spokój człowieka rozstającego się z życiem w przeświadczeniu, że spełnił wszystkie swoje obowiązki), d) pogłębiają charakterystykę postaci (zachwyt nad pięknem polskiej przyrody podkreśla patriotyzm Tadeusza, lekceważące wypowiedzi na temat ojczystego krajobrazu nie mogącego stać się źródłem inspiracji twórczej, wskazujące na kosmopolityzm Hrabiego przypisującego sobie uzdolnienia malarskie), e) pełnią funkcję bohatera- burza, która spowodowała zerwanie mostów i zniszczyła drogi, umożliwiła Jackowi spokojnie pożegnać się z życiem, a najbardziej zagrożonym carskimi represjami uczestnikom walk z Moskalami tj. Tadeuszowi, Hrabiemu ucieczkę z Litwy i uniknięcie takich konsekwencji.

Nadrzędne idee „Pana Tadeusza”

1.Dominacja idei patriotyzmu w „Panu Tadeuszu” uwarunkowane tęsknotą za ojczyzną (oprócz miłości do rodzinnego kraju Mickiewicz popularyzuje w tym utworze także idee demokratyzmu i internacjonalizmu. 2. Przejawy patriotyzmu w epopei: a) wyeksponowanie kultu walk narodowo-wyzwoleńczych nie tylko w sposobie prezentacji bohatera, który tym właśnie walkom poświęca całe swoje dorosłe życie, ale także w przedstawieniu nowego sposobu prezentacji tej walki (Jacek Soplica w przeciwieństwie do wcześniej poznanych bohaterów nie działał w osamotnieniu, ale zaangażował w dzieło przygotowania narodowo- wyzwoleńczego zrywu reprezentantów wszystkich grup społeczeństwa, wcielając w życiową praktykę założenia uniwersalizmu romantycznego), b) niezwykle optymistyczna, nosząca znamiona skłonności do idealizacji, wizja przyszłości Polski jako kraju nie tylko wolnego, ale także państwa posiadającego sprawiedliwy ustrój społeczny ojczyzny której współobywatele darzą się braterskimi uczuciami - tak można odczytać symbolikę wschodzącego słońca w księdze XI, końcową księgę epopei zatytułowaną „Kochajmy się”, a przedstawiającą wojska napoleońskie, które wkroczyły już na Litwę, a także sposób prezentacji najmłodszego pokolenia wykazującego się postępowością poglądów społecznych i patriotyzmem (uwolnienie chłopów od pańszczyzny przez Zosię i Tadeusza), c) przypomnienie zarówno radosnych, budujących, jak też dramatycznych, a nawet tragicznych faktów z narodowej historii (Konstytucja 3 Maja, powstanie Legionów Dąbrowskiego we Włoszech, Targowica, Rzeź Pragi w koncercie Jankiela), d) popularyzowanie wzorów ofiarnej miłości ojczyzny w kreacji postaci zarówno wziętych z narodowej przeszłości (Rejtan, Kościuszko, Jasiński), czasów współczesnych autorowi (Dąbrowski, Kniaziewicz) jak też literackich, fikcyjnych (ksiądz Robak, Tadeusz), e) uwypuklenie piękna ojczystego krajobrazu w dużej ilości niezwykle plastycznych opisów przyrody, f) potępienie zdrajców ojczyzny w rodzaju majora Płuta, zrusyfikowanego Polaka- renegata. 3. Idea demokratyzmu i sposoby popularyzowania jej założeń w „Panu Tadeuszu”: a) pochwała sędziego, który nie wygłaszał wprawdzie żadnych górnolotnych sformułowań na temat równości wszystkich ludzi, ale starał się wcielać w życie idee humanitaryzmu i demokratyzmu, b) nie pozwalał niszczyć pól chłopskich w czasie polowań lub też sowicie wynagradzał wynikłe z nich szkody, przestrzegał przez siebie zwyczaju kończenia prac polnych wraz z zachodem słońca, kultywował tradycje zapraszania gromady wiejskiej na uroczystości rodzinne Sopliców; w czasie zaręczyn Tadeusza i Zosi udzielił pierwszeństwa kapeli ludowej przed wojskową, zaakceptował też pomysł młodych dotyczący uwłaszczenia chłopów od pańszczyzny, c) potępienie magnackiej pychy Stolnika, której konsekwencją było unieszczęśliwienie zarówno córki Ewy jak też Jacka, d) zdecydowanie pozytywna ocena postawy Tadeusza i Zosi, którzy postanowili uwłaszczyć chłopów, e) przedstawienie w pozytywnym świetle działalności bohatera przygotowującego do uczestnictwa w walce narodowo- wyzwoleńczej nawet chłopów. 4. Internacjonalizm w utworze: a) prezentacja przyjaznego stosunku do Polaków Rosjanina Rykowa, który pomógł polskiej szlachcie uniknąć odpowiedzialności za walkę z Moskalami, b) pochwała Żyda Jankiela, który „Jako Polak ojczyznę swą kochał” czemu dał wyraz nie tylko w koncercie na cymbałach, ale także we współdziałaniu z księdzem Robakiem przygotowującym powstanie na Litwie.

Refleksyjno- filozoficzny charakter „Liryków lozańskich” Mickiewicza. 1. Powstanie w latach 1839-1840 cyklu wierszy lirycznych o charakterze refleksyjno- filozoficznym wyrażających smutek i przygnębienie nie tylko samego Mickiewicza, ale również wszystkich innych Polaków zmuszonych do przebywania na emigracji (autor pisze owe utwory w Lozannie, gdzie wykłada literaturę łacińską na tamtejszym uniwersytecie).

„Polały się łzy”. 1. Rodzaj bolesnego rozrachunku z minionymi już etapami życia rozpatrywanymi przez pryzmat trudnych przeżyć i doświadczeń, a wic ocenianie: a) dzieciństwa, które było wprawdzie „sielskie, anielskie” ale bezpowrotnie minęło, b) również na zawsze utraconej młodości w czasie, której służył on wzniosłym ideałom, c) wieku męskiego nazwanego „wiekiem klęski” ze względu na nałożenie się na siebie bolesnych przeżyć i doświadczeń życia osobistego (trudności z wydaniem „Pana Tadeusza”, szerzenie się pogłosek o zaniku talentu poetyckiego autora, kłopoty materialne, choroba umysłowa żony) oraz trudnych problemów ogólnonarodowych (klęska powstania listopadowego, utrata nadziei emigrantów na możliwości przywrócenia wolności ojczyźnie, a tym samym powrotu do niej). 2. Uwypuklenie pesymistycznego wydźwięku wiersza w którym poeta snuje refleksje na temat, a właściwie bezsens ludzkiego życia poprzez zharmonizowanie jego treści z formą- zastosowanie tzw. klamry poetyckiej (rozpoczęcie i zakończenie utworu tym samym zwrotem, co spowodowało nazwanie go przez Przybosia „wierszem płaczem”). 3. Inne cechy artyzmu tego utworu: daleko posunięta zwięzłość, nadanie mu cech lapidarnej biografii; rymy wewnętrzne i zewnętrzne.

„Nad wodą wielką i czystą” 1. Alegoryczny charakter pierwszych strof utworu przedstawiających bliżej nieokreśloną wodę odbijającą widoki skał, przesuwających się chmur czy burz. 2. Pesymistyczna wymowa ostatniej strofy utworu wyrażającej pełne goryczy przeświadczenie poety o organiczności mocy twórczej powodującej, że jest on zdolny wyłącznie do biernego odzwierciedlania otaczającej go rzeczywistości (podobnie jak ta woda). 3. Przedstawione w wierszu krajobrazowe szczegóły jako rodzaj alegorycznego wstępu do jego właściwej treści zawartej w strofie ostatniej, a wyrażającej gorzkie przeświadczenie o zanikaniu mocy twórczej poety zdolnego tylko do odtwarzania otaczającej go rzeczywistości (podobnie jak owa woda, o której pisze Mickiewicz jest to przeciwieństwo przeświadczenia o nieograniczoności twórczej poety wyrażonego w „Wielkiej improwizacji”).

Znaczenie Mickiewicza w literaturze i życiu polskiego narodu. 1. Pełnienie bardzo ważnej roli duchowego przywódcy w trudnej dla niego sytuacji- politycznej niewoli (uwypuklają to również słowa Z. Krasińskiego „My z niego wszyscy” sygnalizujące, że Mickiewicz właśnie zarówno jako literata jak też Polak- popularyzator wzorów miłości ojczyzny sam stał się wzorem do naśladowania nie tylko dla współczesnych ale także potomnych).2. Popularyzowanie przeświadczenia o możliwości odzyskania przez Polskę niepodległego bytu i wskazanie różnorodnych sposobów walki o tę wolność (najpierw zgodnych z założeniami indywidualizmu romantycznego w „Konradzie Wallenrodzie”, wskazywanie na niesprawdzalność tej idei w życiowej praktyce w III cz. „Dziadów”, a następnie zgodnych z założeniami uniwersalizmu romantycznego w „Panu Tadeuszu”) podtrzymywanie rodaków na duchu, rozwijanie ich narodowej dumy poprzez przypominanie tradycji przeszłości i uwypuklanie piękna ojczystej przyrody, która w myśl sugestii poety powinna dla nich stanowić rodzaj duchowego oparcia, a) propagowanie wartości właściwie pojmowanego patriotyzmu nie tylko drogą prezentacji jego wzorców, ale także poprzez piętnowanie postaw kosmopolitycznych i zdradzieckich, b) wskazywanie rodakom jak należy pojmować miłość do ojczyzny nie tylko za pośrednictwem patriotycznej ideologii swoich utworów, ale także poprzez osobiste zaangażowanie poety w działalność polityczną, której końcowym efektem miało być przywrócenie krajowi wolności, c) prezentacja wizji przyszłej Polski jako kraju nie tylko wolnego, ale cechującego się także sprawiedliwym układem stosunków społecznych, d) popularyzowanie idei demokratyzmu i internacjonalizmu uwarunkowane poglądami i postawą samego poety- humanisty. 3. Udoskonalenie form polskiej literatury zgodnie z założeniami programowymi: a) twórcze przekształcenie motywów zaczerpniętych z ludowych baśni i legend, b) wprowadzenie do literatury zwrotów zaczerpniętych z języka potocznego, ludowego, a nawet typowych dla mowy ludu wulgaryzmów, c) celowe stosowanie motywów humorystycznych, d) udoskonalenie polskiego systemu wersyfikacyjnego (13-zgłoskowiec niestroficzny, heksametr unowocześniony, wiersz wolny, sylabotoniczny, stroficzny i niestroficzny), e) wzbogacenie polskiej literatury poprzez udoskonalenie jej gatunków występujących już we wcześniejszych epokach i stworzenie nowych, typowych dla romantyzmu (bajka, oda, sonet, dramat, różne odmiany liryki oraz epopeja, powieść poetycka, ballada), f) nadanie językowi poetyckiemu cechującemu się prostotą i komunikatywnością wszelkich znamion piękna i artystycznego kunsztu.

J. Słowacki

Geneza „Kordiana” J. Słowackiego.

1. „Kordian” jako najwybitniejszy utwór J. Słowackiego (zaliczany do grupy dramatów narodowych) powstały w Genewie 1833r., a wydany bezimiennie w Paryżu 1834r. 2. Przyczyny napisania „Kordiana”, który w myśl zamysłu autora miał być pierwszą częścią dramatycznej trylogii na co wskazuje jego podtytuł „Część pierwsza trylogii- spisek koronacyjny”), a także niejasne zakończenie losów bohatera, który mógł zginąć lub też ocalić życie: a) klęska powstania listopadowego i chęć wyjaśnienia przez poetę braku jego uczestnictwa w tym zrywie narodowowyzwoleńczym, b) próba określenia przyczyn tej klęski, c) dążenie do udowodnienia Mickiewiczowi i innym emigrantom polskim, że i utwory Słowackiego mogą eksponować najważniejsze problemy narodowego życia, że nie są owym „Pięknym kościołem bez Boga”, d) dobra znajomość nastrojów jakie panowały wśród Polaków przed wybuchem powstania listopadowego, e) uczestnictwo w uroczystościach związanych z koronacją cara Mikołaja I na króla Polski w 1829r., f) chęć przeciwstawienia hasłu Mickiewicza „Polska Chrystusem narodów” swojego hasła (nie różniącego się niemal niczym w zakresie idei: „Polska Winkelriedem narodów”), g) znajomość funkcjonowania paryskich teatrów bulwarowych, których pewne elementy występują w „Kordianie”. 3. Elementy składowe treści „Kordiana”: a) motto zawierające moralny nakaz kultywowania narodowowyzwoleńczych walk i podejmowanie ich w sprzyjających tego typu przedsięwzięciom okresach dziejowych, b) „Przygotowanie” - jego akcja rozgrywa się nocą na przełomie wieku XVIII i XIX w domu Twardowskiego, w którym występują szatani i czarownicy przygotowujący wojskowych i duchowych przywódców dla Polaków, c) „Prolog” - występują w nim trzy osoby, z których pierwsza jest Mickiewiczem, a druga i trzecia Słowackim (autor „Kordiana” niesłusznie zarzucił Mickiewiczowi, że swoją poezją usypia on rodaków, skłania ich do rezygnacji z myśli o jakichkolwiek zrywach narodowowyzwoleńczych, d) część dramatyczna- składa się z trzech aktów przedstawiających losy tytułowego bohatera, który jako młodzieniec chce popełnić samobójstwo nie mogąc znaleźć celu w życiu, zaś jako człowiek dorosły wędruje po Europie (Anglia, Szwajcaria, Włochy) szukając nadrzędnej idei swojego życia i przeobrażając się w człowieka skłonnego do ofiar na rzecz ojczyzny.

„Kordian” - typowy bohater polskiej literatury romantycznej. 1. Typowość losów Kordiana jako bohatera romantycznego, w którego psychice dokonuje się przemiana powodująca rezygnację z celów i dążeń osobistych na rzecz wielkiej idei, której się całkowicie poświęcił (najwięcej poświęcił się walce o wolność ojczyzny). 2. Kordian jako kochanek romantyczny: nieszczęśliwa miłość do Laury; chęć popełnienia samobójstwa nie tylko z powodu nieszczęśliwej miłości ale także i niemożliwości znalezienia celu życia i nieumiejętność dostrzeżenia jego sensu; fascynacja opowieścią sługi Grzegorza o bohaterstwie Kazimierza jako rodzaj zapowiedzi; ta wielka idea, której poszukiwał będzie walka o wolność ojczyzny; poszukiwanie wielkiej idei w czasie podróży po krajach zachodnioeuropejskich, konfrontacja marzeń z rzeczywistością, przekonanie o daleko posuniętym materialiźmie świata zachodnioeuropejskiego (rozmowa z dozorcą James Parku), rzekoma miłość Włoszki Wioletty) jak również o nieprzychylnym stosunku Papieża do Polski (nie chciał pobłogosławić grudki ziemi przesiąkniętej krwią powstańców, groził im klątwą w wypadku, gdy nie zrezygnują z walki o wolność ojczyzny, kazał im czcić cara); znalezienie wielkiej idei na szczycie Mont Blanc, utożsamienie jej z zamiarem poświęcenia się walce o wolność ojczyzny w myśl zasady „Polska Winkelriedem narodów”. 3. Charakterystyczne cechy Kordiana jako szlacheckiego rewolucjonisty (te jego cechy zostały wyeksponowane w scenie IV III aktu, na początku którego widzimy bohatera w podziemiach katedry św. Jana w W-wie wśród spiskowców rozpatrujących możliwość zamordowania cara): a) powzięcie decyzji zabicia cara w sytuacji, gdy inni spiskowcy wypowiedzieli się przeciwko temu zamiarowi (typowa dla bohaterów romantycznych i szlacheckich rewolucjonistów walka w osamotnieniu z silniejszym przeciwnikiem), b) brak politycznego rozeznania widoczny w naiwnym przekonaniu, że zabicie cara przyniesie wolność ojczyźnie (Kordian już widział w wyobraźni wolną Polskę, która się „granicami ku morzom rozstrzeli”), c) słabość duchowa widoczna we wpływie jaki wywołał Strach i Imaginacja na Kordianie zbliżającym się do drzwi komnaty cara z zamiarem zabicia cara (Strach i Imaginacja to przykłady wpływu pogody romantycznej na postawę bohatera), d) wypływająca z wymienionych cech klęska Kordiana - car wysłał go najpierw do szpitala wariatów, a później skazał na śmierć, e) klęska Kordiana jako wyraz upadku idei indywidualizmu romantycznego (podobnie jak upadek Konrada w III cz. „Dziadów”). 4. Zapowiedź klęski Kordiana i jego usiłowania we wcześniejszych partiach dramatu: a) widoczna w „Przygotowaniu” sugestia, że jego postępek będzie dziełem szatana (szatan wysłał Mefistofelesa do narodu, który ma przeżyć „dzień ogromny” z zaleceniem by opętał jakiegoś żołnierza, poetę, którym był Kordian), b) ten sam szatan pod postacią Doktora ukazał bezsens działalności bohatera porównując go do dwóch wariatów przekonanych, że zbawią świat, c) sam bohater w monologu na Szczycie Mont Blanc powiedział o Polsce mającej podjąć walkę: „Poświęci się, choć upadnie, jak dawniej, jak nieraz”.

„Kordian” Słowackiego jako dramat narodowy.

1. „Kordian” Słowackiego - utwór reprezentujący tzw. dramaty narodowe (takie, które eksponują problemy walki narodowowyzwoleńczej, a jednocześnie określają stosunek społeczeństwa do tych problemów); należy do nich III cz. „Dziadów”, „Wesele”, „Noc listopadowa”, S. Wyspiańskiego oraz „Rzecz listopadowa” współczesnego poety Ernesta Brylla. 2. Podjęcie przez Słowackiego próby określenia przyczyn klęski powstania listopadowego jako jeden z głównych wyznaczników narodowego charakteru „Kordiana”. 3. Wyeksponowanie w utworze najważniejszych przyczyn tego fiaska: a) osamotnienie w walce oraz polityczna naiwność rewolucjonistów szlacheckich pomimo ich niewątpliwego patriotyzmu, b) niewłaściwa postawa zarówno przywódców duchowych (Czartoryski, Niemcewicz, Lelewel) zarzucił im naiwne liczenie na pomoc państw zachodnioeuropejskich, wojskowym zaś (Chłopicki, Skrzynecki, Krukowiecki) zarzucił im brak zdolności strategicznych, celowe zwlekanie z decyzjami dotyczącymi działań wojennych, a także zdrady (Krukowiecki), c) niewolnicze - służalcze postawy polskiej arystokracji, która w staraniach o zdobycie względów cara zaprzepaściła osobistą godność (wypowiedzi cara na temat Szambelana, którego porównał do mopsa, liczne przybycie całej tej grupy na uroczystości koronacyjne w celu jej uświetnienia), d) rezygnacja z wrogiego nastawienia do caratu uwypukla jego oburzenie na księcia Konstantego, który potrącił starą kobietę i dziecko, zmiana hymnu „Boże pochowaj nam króla” zamiast „Boże zachowaj nam króla”, a także symboliczne okrycie się przez lud czerwonymi płachtami pod koniec uroczystości. 4. Inne uczucia i poglądy autora podkreślające wymowę ideową „Kordiana”: a) krytyczna ocena postawy papieża Grzegorza XVI, który w roku 1832 wydał encyklikę potępiającą powstanie listopadowe (jego literacki odpowiednik w „Kordianie” w czasie rozmowy z bohaterem wypowiedział również słowa utrzymane w podobnym duchu: „Niech się Polacy modlą, czczą cara i wierzą”, a także odmówił błogosławieństwa dla grudki ziemi przesiąkniętej krwią Polaków (powstańców)), b) ukazanie niemoralnej postawy członków rodziny carskiej (car Mikołaj uczestniczył w spisku na życie swojego ojca, zaś książę Konstanty zamordował młodą Angielkę lub też została ona zamordowana na jego rozkaz).

Wartości artystyczne „Kordiana”.

1. Trafny wybór gatunku literackiego tj. dramatu romantycznego pozwalającego na prezentację aktualnych problemów związanych z klęską powstania listopadowego oraz subiektywizmu w sposobie interpretacji faktów. 2. Powiązanie w logiczną całość wydarzeń i scen rozgrywających się w różnych miejscach i czasie za pośrednictwem bohatera, który jest ich uczestnikiem lub obserwatorem. 3. Realizm psychologiczny w sposobie przedstawienia wewnętrznych rozterek i wahań bohatera w okresie poszukiwania wielkiej idei, a także w tedy gdy znalazł się przed drzwiami komnaty cara. 4. Celowe pogłębienie wymowy ideowej utworu oraz charakterystyki bohatera przez wprowadzenie scen i postaci fantastycznych (Strach i Imaginacja odzwierciedlają stan wewnętrzny nie tylko Kordiana ale całego pokolenia rewolucjonistów szlacheckich). 5. Mistrzowskie konstruowanie scen drastycznych (Kordian zbliżający się do drzwi komnaty cara, bohater stojący przed plutonem egzekucyjnym i adiutant wiozący dla niego ułaskawienie). 6. Umiejętność nadania głębokiego i symbolicznego znaczenia scenom jednowyrazowym (przysięga cara, który nie zamierzał dochować i nie dochował). 7. Częściowa indywidualizacja języka: podniosły styl wypowiedzi Kordiana w akcie I; gawędziarski charakter opowieści starego Grzegorza. 8. Wyposażenie niektórych bohaterów w cechy reprezentatywności - Kordian nosi wszystkie typowe znamiona rewolucjonistów szlacheckich, prezes natomiast części społeczeństwa skłonnego do posługiwania się dyplomacją i ostrożnością. 9. Lapidarna a jednocześnie sugestywna charakterystyka duchowych i wojskowych przywódców narodu polskiego powstająca zgodnie z historycznymi realiami, a także prawidłami psychologii. 10. Różnorodność form krytyki: groteska w „Przygotowaniu”; ironia satyryczna w rozmowie Kordiana z Papieżem; pasja demaskatorska w dialogu cara z księciem Konstantym.

Liryka osobista Słowackiego - „Rozłączenie”.

1. Jeden z liryków napisanych przez Słowackiego w czasie pobytu w Szwajcarii (powstał on 20 VII 1835r. nad jeziorem Leman). 2. Spory badaczy twórczości Słowackiego dotyczące osoby adresatki tego wiersza; okazało się ostatecznie, że nie Maria Wodzińska, która krajobraz nadlemański doskonale znał ale matka poety Salomea z Januszewskich (stęskniony do niej syn pragnął drogą szczegółowego opisu przybliżyć jej wyobraźni otoczenie w jakim przebywał). 3. Niezwykle plastyczny opis poszczególnych elementów tego krajobrazu, a więc jeziora odbijającego w swoich wodach błękit nieba oraz pasma gór, które inaczej wyglądały w blasku słońca, inaczej wówczas gdy deszcz „skałom wieńczył głowę”. 4. Daleko posunięte zdynamizowanie tego opisu na skutek posłużenia się dużą ilością sformułowań, a przede wszystkim czasowników oznaczających ruch: „niebo zwalić i położyć pod oknami”, „jeziora z niebem dzielić na połowę”, „skałom wieńczyć głowę”, „promienić świtem”. 5. Wprowadzenie do utworu dużej ilości środków artystycznych służących nie tylko do uplastycznienia i zdynamizowania szczególnie silnych więzi emocjonalnych z matką: oryginalne, a jednocześnie sugestywne przenośnie (nazwanie korespondencji „białym gołębiem smutku”) i porównania (porównanie siebie i matki do „dwóch smutnych słowików, co się wabią płaczem”); epitety o charakterze emocjonalnym (np. „biednym tułaczem”, „smutne słowiki”).

Nostalgiczny charakter „Hymnu” Słowackiego.

1. Utwór powstał 19.X.1836r. w czasie podróży poety statkiem do Aleksandrii (hymn jest to utwór liryczny o poważnej i podniosłej treści i równie podniosłej formie wyrażającej najczęściej uczucia patriotyczne lub religijne). 2. Modlitewny charakter utworu uwypuklony nie tylko w treści (rodzaj skargi na swój los, którą poeta kieruje do Boga) ale i w formie (powtarzający się refren: „Smutno mi Boże” nadaje mu charakter litanii). 3. Dominacja nastroju smutku eksponowanego nie tylko przy pomocy refrenu ale także uroku poetyckich obrazów określających: a) nieuchronność przemijania większości tego co dobre i piękne (np.: piękny widok słońca zachodzącego na pełnym morzu), b) widok lecących bocianów, które przypomniały autorowi utraconą na zawsze ojczyznę („Żem je znał kiedyś na polskim ugorze”), c) konieczność pędzenia przez poetę życia pielgrzyma- tułacz zmuszonego do wędrówki nawet przy blaskach gromu, d) niepewność jak ułożą się przyszłe losy poety zmuszonego do przebywania z dala od rodzinnych stron, gdzie zostaną złożone jego prochy, e) świadomość daremności modlitwy dziecka w intencji powrotu poety do ojczyzny, f) bolesna refleksja nad nieuchronnością przemijania. 4. Wyeksponowanie w utworze przejawów tęsknoty autora za ojczyzną eksponujące patriotyczny charakter „Hymnu”. 5. Wartości artystyczne utworu: a) celowe zastosowanie refrenu: „Smutno mi Boże” uwypuklającego modlitewny charakter „Hymnu”, a jednocześnie eksponującego dominujący w nim nastrój smutku, b) wprowadzenie niezwykle wyszukanych przenośni („Białe kości w straż nie oddane kolumnowym czołom”) obok środków stylistycznych zawierających prostotę wyrazu (porównanie się poety do dziecka płaczącego po odejściu matki), c) różnorodność epitetów, z których wiele zwraca uwagę poetycką oryginalnością (nazwanie słońca „gwiazdą ognistą”), d) apostrofy, zdania wykrzyknikowe, niedomówienia nadające utworowi charakter niezwykle emocjonalny.

Przejawy patriotyzmu w „Grobie Agamemnona”. 1. Napisanie utworu w czasie podróży bliskowschodniej, a wydanie w Paryżu 1840r. jako komentarz „Lilly Wenedy”. 2. Przyczyny powstania „Grobu Agamemnona”: a) zwiedzenie przez poetę w czasie podróży rzekomego grobowca Agamemnona, który po badaniach okazał się skarbcem króla Atreusa, b) skojarzenie dramatycznych wydarzeń z historii zwiedzanej przez Słowackiego Grecji z sytuacją polskiego narodu po klęsce powstania listopadowego (ubolewanie, że Polacy nie okazali się zdolnymi do tak wielkich poświęceń na rzecz ojczyzny jak starożytni Spartanie), c) wynikające z patriotyzmu autora marzenia o odzyskanie przez ojczyznę niepodległości ujęte w formie wizji kończącej utwór (wizji Polski wolnej, silnej i niezależnej). 3. Najważniejsze elementy treści utworu: a) niezwykle sugestywny, plastyczny opis rzekomego grobu Agamemnona, jak też uczuć, których doznał zwiedzający go poeta, gdy sobie uświadomi bezsens ludzkich dążeń i pragnień ludzi skazanych na nieuchronną śmierć, b) własna małość zarówno w sensie człowieczym jak i poetyckim (szczególnie wtedy, gdy spróbował porównać swą twórczość do reprezentujących ponadczasową wartość dzieł Homera), c) porównanie patriotycznej postawy starożytnych Spartan (zginęli wszyscy, którzy walczyli z potęgą perską w wąwozie Termopilskim) do postaw zajętych przez Polaków-uczestników powstania listopadowego, niezdolnych do takiej ofiarności, gdyż:

„(…)po dniach nieszczęśliwych

Zostało smutne pół rycerzy żywych”, d) będąca ilustracją marzeń Słowackiego patrioty końcowa wizja Polski już wyzwolonej, silnej i nie tylko niezależnej od wrogów ale także scalonej wewnętrznie („Hartowany posąg z jednej bryły”), e) pełne goryczy końcowe refleksje poety, że jego krytyczne uwagi pod adresem rodaków nie wywołują żadnego oddźwięku, ponieważ zostali oni pozbawieni możliwości logicznego myślenia i wyciągania wniosków z przykrych sytuacji, w skutek czego ich ojczyzna nie ma nawet daru przeklinania, gdyż jest „niewolnicą”. 4. Przejawy patriotyzmu w utworze: a) ubolewanie nad trudnym losem ojczyzny znajduje się w niewoli, a przede wszystkim nad klęską powstania listopadowego, którą poeta skojarzył z bitwą pod Cheroneą-klęska starożytnej wolnej Grecji, b) pełne goryczy żalu stwierdzenie autora, że współcześni mu Polacy, przede wszystkim szlachta nie jest zdolna do takich ofiar na rzecz ojczyzny, jak starożytni Grecy, gdyż przywiązuje zbytnią uwagę do dóbr materialnych i zewnętrznych przejawów szlacheckiej świetności (wady symbolizowane przez „czerep rubaszny” i „paląca koszulę Dejaniry”), c) niezwykle surowa, krytyczna ocena wad szlachty takich jak przecenianie dóbr materialnych, nieuzasadniona pycha i bezmyślne naśladowanie wzorów obcych („Pawiem narodów byłaś i papugą”) uniemożliwienie rozwinięcia pozytywnej działalności przez wartościową, patriotyczną część Polaków nazwanych metaforycznie „duszą anielską”. 5. Mająca zdecydowanie patriotyczny charakter wizja odrodzonej Polski (kraju wolnego, silnego i jednolitego - jak posąg z jednej bryły, a tak hartowany, że w gromach nie pęknie).6. Apel aby Polacy wyzbyli się tych wad; autor snuje gorzką refleksję, że jego uwagi nie odnoszą pożądanych efektów, zostaną zlekceważone przez rodaków nie wykazujących się skłonności do głębokich uczuć czy przemyśleń na skutek czego ich ojczyzna musi nadal pozostawać niewolnicą. 7.Wartości artystyczne utworu: a) nadanie wierszowi charakteru niezwykle emocjonalnego na skutek celowego stosowania zdań wykrzyknikowych, pytań retorycznych i apostrofy do Polski, b) celowe zastosowanie gradacji w opisie uczuć doznawanych przez poetę snującego najpierw refleksję natury ogólnej, a następnie rozmyślającego o zagadnieniach i problemach życia ojczyzny, w której był najbardziej zaangażowany (smutek, żal, gniew, rozgoryczenie, pogarda), c) mistrzowskie posłużenie się sekstyną czyli strofą sześciowersową, jedenastosylabową o układzie rymów ababcc, d) zastosowanie w utworze przenośni i porównań zarówno jako środka charakterystyki szlachty („Paląca koszula Dejaniry”, „czerep ruboszny”) jak też elementów wytwarzających określany nastrój („ Tu po kamieniach z pracowną Arachną kłóci się wietrzyk i rwie jej przędziwo”, porównanie puchów nasion do duchów).

Słowacki wobec narodu i własnej twórczości-„Testament mój”. 1.Napisanie utworu na przełomie 1839/40r. pod wpływem zniechęcenia autora wywołanego potęgującą się wrogością kół emigracyjnych wobec jego utworów, a także pogorszenia się jego stanu zdrowia. 2. Nadanie wierszowi niemal wszystkich znamion prawdziwego testamentu wyrażającego ostatnią wolę człowieka żegnającego się z życiem i określającego życzenia względem tych, którzy są mu bliscy: dał wyraz swojego uczuciowego związku z losami cierpiącego narodu („(…)cierpiałem i płakałem z wami”); podkreślił swoje aktywne uczestnictwo w wydarzeniach związanych z powstaniem listopadowym oraz to, że wraz z innymi Polakami poniósł konsekwencję jego klęski (

„A póki okręt walczył siedziałem na maszcie,

A gdy tonął z okrętem poszedłem pod wodę”). 3. Typowe dla testamentu formy utworu, sugestie, polecenia, prośby skierowane pod adresem rodaków, jak też najbliższych przyjaciół: a) aby nie tracili nadziei na możliwość odzyskania przez Polskę niepodległego bytu, b) starali się o podniesienie poziomu oświaty w narodzie, c) nie zawahali się złożyć ofiary z własnego życia w walce o wolność ojczyzny (

„A kiedy trzeba na śmierć, idą po kolei,

Jak kamienie przez Boga rzucane na szaniec”). 4. Wyjaśnienie przyczyn popularności utworów (Słowacki dostrzegał je przede wszystkim w gorzkich i krytycznych uwagach pod adresem Polaków jakie zostały w nim zawarte. 5. Nazwanie swojej twórczości siłą fatalną i zapowiedzi jej oddziaływania na rodaków w taki sposób, że cechujący się egocentryzmem i dbałości o zaspokojenie tylko przyziemnych potrzeb „zjadacze chleba” przemieniają się w „aniołów” czyli ofiarnych, szlachetnych bojowników o dobro narodowe, przede wszystkim zaś wolność ojczyzny. 6. Charakterystyczne dla testamentalnego charakteru wiersza zwroty typu „niech”, „niechaj”, „klnę”, czy „zaklinam”.

Polemiczny charakter dygresji zawartych w „Beniowskim”. 1. „Beniowski”- poemat dygresyjny wydany w Paryżu 1841r. 2. Zespolenie w tym utworze pozornie odrębnych, gdy w istocie rzeczy stanowiących integralną całość dwóch wątków: epickiego przedstawiającego dzieje tytułowej postaci, zwykłego szlachcica (podobnego do Tadeusza z dzieła Mickiewicza); dygresyjnego zawierającego niezwiązane z tematem, różnorodne uwagi, refleksje i uczucia autora (jego wspomnienia z czasów młodości, ocena współczesności, a przede wszystkim stosunku ugrupowań emigracyjnych do samego poety i jego dzieł). 3. Najważniejsze przyczyny powstania „Beniowskiego”, głównie zaś jego piątej części będącej rodzajem rozprawy Słowackiego z nieprzychylną mu emigracją, jak również Mickiewiczem: tendencyjne a często nacechowane złośliwością recenzje utworów poety wydanych w Paryżu; spotkanie Słowackiego z Mickiewiczem na uczcie u księgarza i wydawcy polskiego działającego w Paryżu Januszkiewicza (obydwaj poeci wygłosili tam improwizacje, w których nawzajem uznali swoją wielkość) Mickiewicz zarzucił tylko Słowackiemu, że wybrał niewłaściwą drogę; ukazanie się w Poznańskim Tygodniku Literackim artykułu pt. „Improwizatorowie” (autorstwa Januszkiewicza) w fałszywy sposób przedstawiającego zdarzenia zaistniałe na uczcie (informującego niezgodnie z prawdą jakoby Mickiewicz odmówił wielkości poetyckiej Słowackiemu); daremne oczekiwanie Słowackiego na sprostowanie ze strony Mickiewicza (przypuszczalnie, że on sam mógł być autorem artykułu); ostateczne powzięcie decyzji rozprawienia się ze wszystkimi przeciwnikami ideowymi i samym Mickiewiczem właśnie na kartach „Beniowskiego” (w tym celu poeta zmienił zakończenie utworu - jego piątej pieśni). 4. Polemika - wygłaszanie sprzecznych poglądów na ten sam temat (gr. polemos - wojna). 5. Dygresja - odstępstwo od tematu, luźne nie związane z nim refleksje autora. 6. Dygresje zawarte w „Beniowskim” poświęcone: a) stosunkom politycznym na emigracji (dygresja ta wyraża w niewiarę w możliwości powołania na emigracji sejmu), b) krytykom utworów Słowackiego atakującym szczególnie złośliwie takie jego dzieła jak: „Balladyna” czy „Anheli” (szczególną złośliwością wykazał się St. Ropelewski związany z czasopismem „Młoda Polska”; autor porównał ich do głupców zabawiających się pluciem na sufit, c) Mickiewiczowi, któremu poeta zarzucił słowianofilstwo skłonność do popierania polityki papieża, przypomniał nawiązując do wydarzeń na uczcie u Januszkiewicza, że on właśnie ponownie obudził w nim (w Mickiewiczu) wieszcza - sprowokował do wygłoszenia improwizacji, zapowiedział pośmiertne zwycięstwo swojej poezji nad twórczością Mickiewicza, a ostatecznie pożegnał go jak równego sobie wielkiego poetę („Bądź zdrów! A tak się żegnają nie wrogi, lecz dwa na słońcach swych przeciwnych - Bogi”) d) językowi poetycznemu, który zdaniem autora powinien być „giętki i powiedział wszystko co pomyśli głowa”, a więc i wiernie odtwarzać nawet najbardziej skomplikowane stany uczuciowe, nastroje lub refleksje. 7. Wartości artystyczne: a) trafny wybór gatunku literackiego (poemat dygresyjny) pozwalający poecie na wyrażenie własnych uczuć i refleksji oraz rozprawienia się z wrogami, b) mistrzowskie posłużenie się oktawą, czyli strofą ośmiowersową, jedenastosylabową, o układzie rymów abababcc, c) umyślne powiązanie wątku epickiego z dygresyjnym, d) wprowadzenie nowego typu bohatera ( prostego szlachcica) różniącego się od bohaterów romantycznych (byli oni wielkimi patriotami i silnymi indywidualistami).

Znaczenie Słowackiego w literaturze polskiej.1. Ścisły związek tematyki, problematyki i ideologii utworów poety z najistotniejszymi zagadnieniami życia narodu i ojczyzny (rozpatrywanie przyczyn klęski powstania listopadowego związanie jego fiaska z wadami Polaków, a przede wszystkim szlachty, nawiązanie do wydarzeń z narodowej przeszłości, ustosunkowanie się do problemu związanych z życiem emigracyjnym, popularyzowanie nadziei na możliwość odzyskania przez ojczyznę niepodległego bytu), który uwarunkował przyznanie Słowackiemu tytułu obok Mickiewicza narodowego wieszcza. 2. Popularyzowanie idei patriotyzmu nie tylko w utworach lirycznych ale także w konkretnych dokonaniach życia osobistego. 3. Uwypuklenie konieczności łączenia walki o wyzwolenie narodowe z przedsięwzięciami zmierzającymi do likwidacji krzywdy społecznej (szczególnie w utworach o charakterze rewolucyjnym, powstałych pod koniec życia poety). 4. Konsekwentne podejmowanie prób pozytywnego przekształcenia świata do wolności narodowej Polaków (nadawanie wielu utworom charakteru dydaktycznego i moralizatorskiego poprzez wskazywanie wzorców patriotyzmu i krytyką wad rodaków (szczególnie szlachty). 5. Rozpatrywanie problemów nie tylko współczesnego sobie życia społeczno- politycznego ale także obrazów narodowej przeszłości („Beniowski”, „Mazepa”), a nawet prehistorii („Balladyna”, „Lilia Weneda”). 6. Twórcze wykorzystywanie istniejących już w literackiej tradycji gatunków i wzbogacenie jej o nowe przez siebie popularyzowane: dramat fantastyczno- baśniowy „Balladyna”, dramat realistyczny „Fantazy”, dramat romantyczny „Kordian”, poemat dygresyjny „Beniowski”. 7. Mistrzostwo języka poetyckiego, który Słowacki starał się nieustannie doskonalić zgodnie z przeświadczeniem ujętym w słowa zamieszczonych w „Beniowskim”; „Chodzi mi o to, aby język giętki powiedział wszystko co pomyśli głowa (…) aby przeleciał wszystko duha skrzydłem, strofa winna być taktem nie wędzidłem”. 8. Doskonalenie form wersyfikacyjnych: oktawa- „Beniowski”, sekstyna- „Grób Agamemnona”, wiersz zmienno- rytmiczny („U Agani”) proza rytmiczna „Anheli”. 9. Różnorodność rodzajów liryki: osobista w „Rozłączeniu”, polemiczna w „Beniowskim” i patriotyczna w „Hymnie”.

Geneza „Nie- Boskiej Komedii” Krasińskiego.

1. Krasiński jako trzeci z wybitnych twórców romantycznej literatury polskiej powstałej na emigracji, uznany podobnie jak Mickiewicz i Słowacki za narodowego wieszcza. 2. Twórczość Krasińskiego: dramatyczna- „Nie- Boska Komedia”, „Irydion”; powieściowa- „Agaj- Ham”, „Grób rodziny Reichstalów”, „Władysław Herman i jego dwór”; liryczna- „Psalmy przyszłości, w których autor usiłował popularyzować koncepcję społecznego solidaryzmu (głównie w „Psalmie miłości”); poemat pt. „Przedświt”, którego narodowa problematyka wpłynęła na przyznanie autorowi tytułu narodowego wieszcza. 3. „Nie- Boska Komedia”- utwór powstały w 1833r., wydany anonimowo w 1835r. w Paryżu, który pierwotnie miał nosić tytuł „Mąż”, zaś ostateczna wersja tego tytułu nawiązująca wyraźnie do Dantego jest jednocześnie formą sugestii, że przedstawione w nim problemy rozgrywają się nie w zaświatach, lecz w konkretnej rzeczywistości na ziemi. 4. Przyczyny powstania dramatu: silny uczuciowy związek poety z warstwą społeczną, z której się wywodził tj. arystokracji; chociaż przedstawił ją jako klasę skazaną na zagładę, uwypuklił jej zasługi w dziedzinie kultywowania narodowych tradycji oraz przewodnią rolę w życiu społecznym; powstanie listopadowe w Polsce oraz tendencyjne przedstawienie jego problemów przez Wincentego Krasińskiego w liście do syna (ukazał je nie jako zryw wolnościowy lecz wystąpienie rządnego zemsty ludu przeciwko szlachcie); obserwacja ruchów rewolucyjnych we Francji, która wpłynęła determinująco na kształt literackiej wizji społecznej rewolucji przedstawionej w utworze (obóz demokratów widziany oczyma hrabiego Henryka); przeżycia osobiste autora- przedwczesna śmierć matki, miłość do ojca, osłabienie wzroku, przyjaźń z Anglikiem Reevem [Riwem] (jego imię dał bohaterowi utworu). 5. „Nie- Boska Komedia”- całość składa się z czterech części poprzedzonych lirycznymi wstępami będącymi rodzajem zapowiedzi ich treści: dwie pierwsze prezentują przeżycia bohatera hrabiego Henryka związane z jego życiem osobistym, które przekształciło się w dramat na skutek fałszywego pojmowania poezji przez tego bohatera; część trzecia i czwarta ukazują polityczną działalność hrabiego Henryka jako przywódcy obozu arystokratów, który nie wyzbył się jednakże cech romantycznych w sposobie rozpatrywania problemów życia i dlatego popełnił samobójstwo po klęsce -swojego obozu.

Tragizm losów bohatera w „Nie- Boskiej Komedii”. 1. Wyposażenie bohatera „Nie- Boskiej Komedii” w cechy typowe niemal wszystkich bohaterów utworów romantycznych, a więc działanie pod wpływem poezji, przeobrażenie wewnętrzne, osamotnienie w walce (chociaż pozornie współdziałał z arystokratami, którymi przewodził musiał sam podejmować trudne decyzje, samotnie też przeżywał klęskę swojego obozu), a przede wszystkim tragizm losów widoczny w życiu osobistym, jak też w działalności politycznej: w życiu rodzinnym: fascynacja fałszywie pojmowaną poezją romantyczną (symbolizowaną przez Dziewicę, która przekształciła się w kościotrupa), niechęć a nawet pogarda dla tzw. prozy życia, egoizm i wynikający z niego brak poczucia odpowiedzialności nawet za najbliższych (poszedł za swoim urojeniem, którego personifikacją była Dziewica, spowodował tym samym tragedię w życiu rodzinnym- obłąkanie i śmierć żony) zbyt późne obudzenie się uczuć ojcowskich i odpowiedzialności za rodzinę; przywódca obozu arystokratycznego- odwaga i konsekwencja w działalności, pogarda dla tchórzostwa, romantyczna postawa życiowa widoczna w stwierdzeniu: „Trza być Bogiem lub miłości” oraz samobójstwo popełnione wówczas, gdy jego obóz poniósł klęskę. 2. Wypowiedzenie we wstępie cz. I słów: „Przez ciebie płynie strumień piękności ale ty nie jesteś pięknością” jako zapowiedź faktu, że postępki bohatera utworu będą zdeterminowane jego szczególnym uwrażliwieniem na poezję traktowaną jednakże jako element całkowicie oderwany od życia (idealizowany w sposób prowadzący jednocześnie do jej fałszywego pojmowania i interpretacji.

Dwa obozy w „Nie- Boskiej Komedii”- charakterystyka. 1. Reprezentanci obozu arystokratycznego inni obok Hrabiego występujący w utworze: książę, baronowie i hrabiowie zebrani w okopach św. Trójcy. 2. Charakterystyczne cechy reprezentantów z tego obozu określone w wypowiedziach hrabiego Henryka (zarzucił swojej warstwie nieuczciwość, tchórzostwo i niewłaściwe wychowanie dzieci nie przygotowanych do uczestnictwa w obronie kraju, czy też własnej warstwy społecznej) i Pankracego (potępiał arystokrację za jej okrucieństwo w stosunku do poddanych, wysługiwanie się obcym państwom, powiększanie i zdobywanie majątków drogą fałszerstw, niemoralny tryb życia), w polemizującej z opinią Pankracego wypowiedzi hrabiego Henryka, który uwypuklił zalety swojej warstwy społecznej, a więc, że występowała w obronie ojczyzny i religii, że szerzyła oświatę wśród ludu. 3. Reprezentanci obozu demokratów: Pankracy, Leonard, Bianchetti, lokaje, rzemieślnicy. 4. Cech reprezentantów tego obozu: a) Pankracy (z gr. wszechwładca)- przywódca obozu, który rozumiał wielkość i sens rewolucji, ale nie opracował żadnej koncepcji wykorzystania jej zwycięstwa (miał bliżej niesprecyzowane plany osuszenia bagien i zaludnienia terenów niezamieszkałych, gardził tłumem, którego był przywódcą, gdyż wiedział, iż nie pojmuje on istoty wielkiego przedsięwzięcia w który uczestniczy, b) Leonard- fanatyk rewolucji nie pojmujący jak i reszta tłumu jej sensu, gotów jednakże złożyć w ofierze swoje życie (odnoszący się do Pankracego z bezkrytycznym uwielbieniem), c) Bianchetti- generał, podobnie jak Pankracy gardził tłumem, o demokratach mówił, że są „Braćmi wolności, ale nie w geniuszu”, według określenia hrabiego Henryka stanowił związek nowej arystokracji, nie chciał zdradzić planu zdobycia św. Trójcy, aby nie być zmuszonym dzielić się z innymi efektami zwycięstwa i sławy. 5. Inni członkowie obozu demokratów: rzemieślnicy, lokaje, Żydzi, szewcy, rzeźnicy ukazani przez autora jako motłoch kierujący się przede wszystkim żądzą zemsty (ich obóz widoczny oczyma hrabiego Henryka przypomina Piekło ukazane w „Boskiej Komedii” Dantego.

Konserwatywny obraz rewolucji społecznej w „Nie- Boskiej Komedii”. 1. Ideologia „Nie- Boskiej Komedii” określona w głównej mierze sposobem przedstawienia w tym dramacie problemy rewolucji społecznej wiążące się z charakterystyką i oceną obozów arystokratycznego i demokratycznego oraz ich przywódców tj. hrabiego Henryka i Pankracego. Do obydwóch tych obozów poeta odniósł się zdecydowanie krytycznie. Podkreślił więc, że wśród demokratów dominowała żądza zemsty, a nawet prymitywna żądza odwetu, natomiast arystokraci zostali ukazani jako warstwa skazana na zagładę, jako grupa zdegenerowana posiadająca wiele wad. Mimo to Krasiński, sam będący arystokratą zaznaczył zdecydowanie, że grupa ta odegrała pozytywną rolę w narodowej przeszłości występując zawsze w obronie narodowych tradycji, wolności, religii, wykazując się także troską o niższe warstwy społeczne tj. lud dla którego budowało szpitale i szkoły. 2. W walce do jakiej doszło między dwoma obozami żaden z nich nie odniósł zdecydowanego, jednoznacznego zwycięstwa, gdyż demokraci pokonali wprawdzie arystokratów, ale ich przywódca Pankracy padł przed wizją Chrystusowego krzyża ze słowami „Galilejczyku- zwyciężyłeś”. W intencji Krasińskiego- romantyka, Chrystus i krzyż występują tutaj w roli symbolu miłości, jedynej siły konstrukcyjnej zdolnej do pozytywnego przekształcenia świata. Tak pojmowanej miłości nie było wśród arystokratów (hrabia Henryk był egoistą, dlatego żaden z tych obozów nie odniósł jednoznacznego zwycięstwa). 3. Takie przedstawienie rewolucji społecznej jako zjawiska, w którym ludzkie działania nie dały oczekiwanych rezultatów z uwagi na brak określonego pierwiastka uczuciowego, jest jednocześnie wyznacznikiem konserwatywnym tego utworu (wyraża sugestię, że nie walka orężna między klasami społecznymi, a wszechogarniająca miłość może dokonać pozytywnego przeobrażenia świata). 4. W sposobie przedstawienia rewolucji w „Nie- Boskiej Komedii” można dostrzec elementy postępowości widoczne w wyraźnej sugestii, że rewolucja może wystąpić zawsze i wszędzie tam, gdzie istnieje niesprawiedliwość społeczna (wskazuje na to także brak konkretnego czasu i miejsca akcji).

Patriotyczne i filozoficzne treści poezji C. K. Norwida. 1. C. K. Norwid - jeden z wybitniejszych polskich poetów romantycznych tworzących na emigracji (ur. w 1821r. we wsi Laskowie-Głuchach, k/Radzymina, zmarł w przytułku św. Kazimierza w Paryżu w 1883 r. ). 2. Bogata różnorodna treść twórczości Norwida (znaczna część utworów zaginęła, część pozostałych odkrył i spopularyzował na początku XX w. Zenon Przesmycki noszący pseudonim Miriam): drobne utwory o charakterze lirycznym: „W Weronie”, „Moja piosenka”, „Fortepian Chopina”, „Bema pamięci żałobny rapsod”, „Coś ty Atenom zrobił Sokratesie”, „Żydowie polscy”; „Promethidion”- poemat, w którym Norwid wyłożył swoje poglądy na temat sztuki; dramaty: „Pierścień wielkiej damy”, „Kleopatra i Cezar”, „Krakus”; zbiór opowiadań z życia emigracji wydany w dziele pt. „Białe kwiaty” i „Czarne kwiaty”. „Bema pamięci żałobny rapsod”. 1. Przynależność tego wiersza do grupy utworów Norwida napisanych z zamiarem złożenia hołdu zarówno wybitnym Polakom (Chopinowi, Mickiewiczowi) jak też reprezentantom innych narodowości (Brownowi). 2. Poświęcenie tego wiersza Bemowi, wybitnemu polskiemu bojownikowi „Za wolność naszą i waszą”, uczestnikowi powstania listopadowego, rewolucji na Węgrzech w czasie Wiosny Ludów. 3. Przejawy hołdu dla tego wybitnego Polaka: a) zasugerowanie jego wielkości już w tytule utworu (rapsod był to w starożytności pieśń śpiewana ku czci wielkich bohaterów), b) zawarta w motcie sugestia, że autor uważał Bema za rycerza - bohatera na miarę Hanibala - wodza kartagińskiego w walce z Rzymianami, człowieka kultywującego tradycje wolnościowe zapoczątkowane przez przodków, c) przedstawienie poetyckiej wizji jego pogrzebu na wzór pogrzebów wodzów starosłowiańskich i starogermańskich (sokół i rumak prowadzony w kondukcie pogrzebowym, „panny żałobne” niosące snop wonnych ziół i tłukące naczynia), d) zawarta w metaforycznym zakończeniu utworu (obraz rumaka Bema przeskakującego czeluść grobową) sugestia, że idea w imię której on walczył nie ulegnie unicestwieniu w raz z jego śmiercią ale będzie kontynuowana przez innych; doprowadzi do moralnego odrodzenia społeczeństwa i wolności wszystkich narodów; e) napisanie utworu heksametrem unowocześnionym (ta forma wiersza znana już w starożytności służyła eksponowaniu wielkich wydarzeń i czynów wielkich bohaterów). 4. Wartości artystyczne utworu: niezwykła plastyka obrazu konduktu pogrzebowego widzianego w świetle dnia i przy blasku księżyca otwartej przestrzeni w wąwozie; potraktowanie tej obrazowości jako formy wyrażenia motywów lirycznych.

Patriotyczne i filozoficzne treści poezji Norwida. „Język ojczysty”. 1. Wiersz z cyklu „Vade- mecum mający charakter dialogu między Energumenem - mężem czynu, a Lirnikiem - poetą. 2. Zawarte w tym dialogu przeświadczenie, że każdy czyn powinien być poprzedzony myślą i wyłącznie takimi winny być działania aby zmierzały do zabezpieczenia trwałości ojczystej mowy w sytuacji, gdy jest groźne ze strony zaborców („Wróg pokonał już i ojców mowę”). 3. Wyrażone w zakończeniu przeświadczenie o ponadczasowej wartości języka narodowego zdolnego do przetrwania nawet najbardziej niesprzyjających mu okoliczności i okresów („Nie miecz, nie tarcza - bronią Języka, lecz arcydzieła”); podobne przeświadczenie wyraził Mickiewicz w Pieśni gminnej - części ludowej „Konrada Wallenroda”). „Moja piosnka” (II) 1. Utwór powstały w 1854 r. w czasie pobytu poety w Nowym Jorku (przesłany do kraju w liście do Marii Trębickiej). 2. Podobieństwo wiersza do „Hymnu” Słowackiego określone nie tylko wyeksponowanym w nim tęsknotę za ojczyzną ale także refrenem „Tęskno mi Panie” (u Słowackiego „Smutno mi Boże”). 3. Będące wyznacznikiem tej tęsknoty rozpatrywanie znamiennych cech, a przede wszystkim zalet rodzinnego kraju, jak też samych Polaków: traktowanie chleba jako świętości i wynikającego z tego profanacji nawet jego okruchów; zapobieganie niszczeniu gniazd bocianich na gruszkach „bo wszystkim służą”, są znamiennym elementem składowym ojczystego krajobrazu; tradycyjna religijność, a jednocześnie wzajemny wyraz wzajemnej życzliwości pozdrawianiu imienia Boga. 4. Marzenia autora o możliwości ponownego znalezienia się w ojczyźnie wśród rodaków respektujących zasadę zgodności słów z czynami i jednoznaczność wypowiadanych zdań „Mają tak za tak - nie za nie - bez światłocienia”. 5. Środki artystyczne zawarte w utworze: posłużenie się peryfrazą czyli omówieniem (autor podaje cechy Polski zamiast jej nazwy); harmonizowanie treści z formą (refren „Tęskno mi Panie”); występowanie znamiennej ilości metafor i neologizmów. „Coś ty Atenom zrobił Sokratesie”. 1. Napisanie wiersza w związku ze sprowadzeniem zwłok Mickiewicza ze Stambułu do Paryża w 1856r. i sporami emigracyjnymi dotyczącymi wyboru form okazania mu pośmiertnej czci. 2. Podobnie całego szeregu przykładu dowodów na to, że wielcy ludzie nie znajdują uznania u współczesnych, a nawet po śmierci nie otrzymują należnej im czci (Sokrates, Dante Aligieri, Kolumb, Kościuszko, Napoleon). 3. Wyrażenie w ostatnich dwóch strofach mających charakter komentarza do całości uogólniona i filozoficzna refleksja na temat wybitnych, wyrastających ponad przeciętność ludzi, którzy za życia, a nawet po śmierci nie są doceniani, zaś po upływie pewnego czasu i sami ludzie, którzy wcześniej „Człowiekiem nie mogli ich widzieć” przesadzają w dobrze i formach okazywaniu im czci („Bo w glina w glinę wtapia się bez przerwy.

Gdy sprzeczne ciała zbija się aż ćwiekiem

Później… lub pierwej…”).„Do obywatela Johna Browna. 1. Utwór mający charakter poetyckiego listu napisanego przez Norwida z myślą o poruszeniu opinii publicznej Ameryki z nadzieją na możliwość nie dopuszczenia do egzekucji amerykańskiego farmera Johna Browna skazanego na śmierć za powzięcie starań zmierzających do zniesienia niewolnictwa Murzynów w tym kraju. 2. Skojarzenie tego wiersza- listu z mewą przenoszącą za ocean posłanie wolności. 3. Niezwykle sugestywna wizja egzekucji Browna potraktowana jak symbol zaprzepaszczenia ideałów wolności, którymi szczyciła się Ameryka. 4. Przypomnienie bohaterów walczących o zjednoczenie ideałów wolnościowych tego kraju jak Kościuszko i Waszyngton. 5. Wyrażenie w końcowych strofach tego utworu przeświadczenia, że realizacja wielkiej idei wymaga z reguły wielkich ofiar („Bo pieśń nim dojny, człowiek nieraz skona”); jednakże za nim ulegną one zaprzepaszczeniu bądź dezaktualizacji zawsze pobudzą naród do pozytywnego działania („A niźli skona pieśń , naród wpierw wstanie”). 6. Środki artystyczne stosowane w utworze i ściśle zharmonizowane z jego treścią: porównanie listu do mewy- wysłanniczki wolności; kompozycja utworu upodobniona do konstrukcji listu (rodzaj wstępu w dwóch pierwszych strofach, rozwinięcie w kolejnych, aż do rodzaju postscriptum w strofie ostatniej; niezwykle plastyczny opis egzekucji Browna; apostrofa, pytania retoryczne i zdania wykrzyknikowe uwypuklające emocjonalny charakter poetyckiego przesłania.

„Fortepian Chopina” hołdem dla naczelnego artysty Polski. 1. Przynależność „Fortepianu Chopina” do grupy utworów Norwida będących wyrazem hołdu dla wybitnych ludzi (przeświadczenie o wielkości tego pianisty i kompozytora zawarte zostało w poemacie „Promethidion”, w którym Norwid nazwał Chopina „naczelnym artystą Polski”). 2. Napisanie tego wiersza na wieść o wydarzeniach jakie miały miejsce w W-wie w 1863r. żołnierze carscy zdemolowali pałac Zamojskich i wyrzucili na bruk fortepian Chopina). 3. Przejawy hołdu tego wielkiego, wybitnego Polaka zawarte w kolejnych partiach utworu: a) przypomnienie (w strofach I,II i III) wizyty złożonej mu przez człowieka, w ostatnich dniach przed śmiercią kompozytora; danie wyrazu przeświadczenia, że ta śmierć nie tylko nie umniejszy jego wielkości i wartości jego dorobku ale jeszcze spotęguje („Nie stargam Cię ja- nie!- Ja, uwydatnię!…”),b) uwypuklenie w następnych trzech strofach (IV, V, VI) szczególnych zalet muzyki Chopina, a więc przede wszystkim doskonałej prostoty skojarzonej z doskonałością dzieł sztuki greckiej za czasów jej rozkwitu (pod panowaniem Peryklesa)- patriotyzmu określonego ścisłym związkiem tej muzyki z narodowymi dziełami

(„I była w tym Polska, od zenitu / Wszechdoskonałości dziejów / Wzięta, tęcza zachwytu”), a także ludowości („I stały mi się afrą, (…) / Wstęgą, ścieżką”), c) teoretyczne rozważania na temat sztuki (w strofie VII) nazwanej „Młodości profilem”, wymienienie Chopina w szeregu takich wybitnych imion i nazwisk jak: Fidiasz, Dawid, Ajschylos; sugestie, że nawet najwybitniejsze dzieła rąk i umysłów ludzkich noszą znamiona typowo człowieczej niedoskonałości, d) bezpośrednie nawiązania (w strofach VIII, IX, X) do wypadków jakie miały miejsce w Warszawie w okresie powstania styczniowego (sugestywne obrazy kaukazkich koni przebiegające ulice Warszawy, czy też „czoła ożałobionych wdów”, a nareszcie obraz fortepianu Chopina rzucanego na bruk, e) zawarte w zakończeniu utworu przeświadczenie, że muzyka Chopina zostanie doceniona przez następne pokolenia („Ciesz się późny wnuku”). 4. Wartości artystyczne: plastyka obrazowania (ręka Chopina na klawiaturze fortepianu skojarzone z strusim piórem); celowe zastosowanie wyrażeń onomatopeicznych w opisie dźwięków wydawanych przez padający na bruk fortepian Chopina; dostosowanie rytmiki do opisywanych scen i sugestii (powolna w opisie ostatniej wizyty Norwida u Chopina, przyśpieszona w opisie wydarzeń jakie miały miejsce w Warszawie w czasie powstania).

Charakterystyczne cechy poezji Norwida.1. Uznanie szczególnej wielkości poetyckiej Norwida wyrażonej w zestawieniach jego zbioru „Vade - mecum” z takimi arcydziełami literatury światowej jak: „Kwiaty zła” Bodlera, „Księga pieśni” Heinego. 2. Eksponowanie w pisanych przez siebie utworach treści filozoficznych będących konsekwencją pogłębionego refleksyjnego stosunku poety do spraw świata i ludzkiego życia. 3. Popularyzowanie idei patriotyzmu szeroko pojmowanego humanitaryzmu i internacjonalizmu. 4. Uwypuklenie szczególnej wartości pracy zarówno umysłowej jak i filozoficznej, traktowanej jako wyznacznik sensu, wartości a nawet piękna ludzkiego życia (sam autor uwypuklił to przeświadczenie w sentencji „Bo piękno na to jest, żeby zachwycało do pracy”. 5. Poetycki dar tworzenia zwięzłych, niezwykle trafnych powiedzeń występujących później w roli aforyzmów jak np.: ”Ojczyzna jest to wielki zbiorowy obowiązek”, „Ten tylko ma swe serce, który je używa”. 6. Nowatorski i prekursorski (zapowiadający charakterystyczne tendencje poezji współczesnej) charakter wierszy Norwida stosującego często niedomówienia i skróty myślowe. 7. Częste stosowanie neologizmów lub używanie wyrazów już istniejących w innych znaczeniach jak np.: „odpoczął” w znaczeniu począć na nowo.

Geneza „Ślubów panieńskich” A. Fredry.1. Fredro (1793-1876) jako jeden z twórców romantycznej literatury krajowej (do jej wybitnych reprezentantów należał również I. Kraszewski - autor powieści historycznych oraz tacy poeci jak Kornel Ujejski, Teofil Lenartowicz, Władysław Syrokomla, S. Goszczyński, Ryszard Broniewski, Gustaw Ehrenberg ). 2. Dwa okresy rozwoju twórczości komediopisarskiej Fredry: pierwszy przypadający na lata 1818-1835 reprezentowany przez najwybitniejsze, najbardziej wartościowe utwory („Dożywocie”, „Śluby panieńskie”, „Zemsta”, „Damy i huzary”, „Cudzoziemczyzna”, „Pan Galdhab”; drugi przypadający na lata po r. 1850 (po wieloletnim milczeniu spowodowanym krytycznymi uwagami na temat jego utworów pierwszego okresu, którym zarzucano brak związku z problemami życia narodowego) powstały wówczas mniej wartościowe komedie takie jak „Wielki człowiek do małych interesów”, „Świeczka zgasła”, „Dwie blizny” oraz pamiętnik zatytułowany „Trzy po trzy” pisarzy z myślą o najbliższej rodzinie autora. 3. Pierwotna wersja „Ślubów panieńskich” pisana w latach 1826-1827 nosiła tytuł „Nienawiść mężczyzn” zaś ostateczna wersja, której pełny tytuł brzmi „Śluby panieńskie czyli magnetyzm serca” ukazała się w 1832r.. 4. Przyczyny napisania utworu: a) doskonała znajomość trybu życia i mentalności współczesnej sobie szlachty wynikająca z faktu, że sam autor był jej reprezentantem, b) przeżycia osobiste Fredry związane z jego 10-letnią zakończoną małżeństwem miłością do Zofii z Jabłonowskich Skarbkowej, c) wspomnienie przeżć z okresu służby wojskowej (wizyta w domu generałowej Kamienickiej w Lublinie, która miała córkę Anielę), d) znajomość teorii lekarza austryjackiego Mesnerą głoszącą możliwość uczuciowego oddziaływania jednej osoby na drugą (stąd podtytuł „magnetyzm serca”), e) chęć polemizowania z niektórymi poglądami romantyków szczególnie zaś ich sposobem widzenia spraw miłości . 5. Treść komedii - epizod z życia w szlacheckim dworku pani Dobrójskiej położonym w okolicach Lublina, do którego przyjechał Rodost z zamiarem ożenienia swojego bratanka Gustawa z córką pani Dobrójskiej Anielą.

„Śluby panieńskie” jako komedia charakterów. 1. Pierwszoplanowe postacie „Ślubów panieńskich” (Gustaw, Aniela, Klara, Albin) wyposażone w kontrastujące ze sobą cechy charakterów (ich bezpośrednie kontakty wywołują powstanie całego szeregu sytuacji komicznych w związku z czym utwór jest komedią charakterów). 2. Najbardziej znamienne cechy pierwszoplanowych postaci utworu: a) Gustaw- postać wiodąca wśród osób pierwszoplanowych, dzięki niemu właśnie, a głównie jego wewnętrznemu przeobrażeniu (z egoistycznego czpiota w człowieka rozsądnie myślącego oraz planującego przyszłość nie tylko własną ale także innych ), rozwija się intryga komediowa - początkowo myślał tylko o rozrywce i zabawie, lekceważył dobre, stryjowskie rady i otoczenie, w którym się znajdował, później zaś powodowany duchem przekory wyzwolonej wieścią o ślubach złożonych przez panny wykazał się inteligencją i przedsiębiorczością w dążeniu do wytycznego celu (doprowadził do zerwania ślubów, a w konsekwencji do swojego małżeństwa z Anielą, a Albina z Klarą), b) Albin - charakterologiczne przeciwieństwo Gustawa ze wzglądu na flegmatyczne usposobienie, skłonności do podporządkowania się woli innych, niemęska płaczliwość (z tego właśnie względu Gustaw porównał go do fontanny), a nawet tendencje do zapominania o własnej, człowieczej godności (szczególnie wobec postępowania w stosunku do Klary, która sama miała mu za złe jego zbytnią usłużność), c) Aniela - córka pani Dobrójskiej, której nadrzędną cechą charakteru była dobroć, wynikająca z niej skłonność do przebaczania innym (np.: Gustawowi, który obraził jej matkę), a także uleganie wpływom innych osób (np.: Klary, która skłoniła ją do złożenia ślubów pozostających w sprzeczności z jej naturą - szczególnie w kwestii nienawiści do innych), wyróżniała ją także naiwność oraz łatwowierność nie wykluczająca jednakże poczucia godności osobistej (reakcja na zaśnięcie Gustawa w towarzystwie), d) Klara - zdecydowane przeciwieństwo Anieli, nie tylko z racji swojej przedsiębiorczości i energii (te właśnie cechy wywołały w niej niechęć do ślamazarności Albina) ale także skłonność do narzucania swej woli innym (Aniela zgodziła się na złożenie ślubów tylko pod wpływem presji swojej przyjaciółki, jej pewność siebie była jednakże w wielu wypadkach tylko pozorowana (płakała usłyszawszy o małżeńskich zamiarach Radosta wobec niej, co pośrednio wynikło z jej łatwowierności - bez zastrzeżenia uwierzyła w kłamstwo Gustawa jakoby Radost zamierzał ją poślubić).

„Śluby panieńskie”, a ideologia romantyzmu.1. Świadome podjęcie przez Fredrę różnego rodzaju zabiegów mających na celu zdystansowanie jego postawy do złożonej ideologii polskiego romantyzmu, a) kreacja postaci Albina pomyślana jako karykatura kochanków romantycznych także cierpiących z powodu nieszczęśliwej miłości (wbrew zamysłom poety jest on jednakże raczej karykaturą kochanków sentymentalnych w rodzaju Filona z sielanki F. Karpińskiego ), b) noszące znamiona przekory nadania wiodącej postaci utworu imienia Gustaw wymawianego zdrobniale Gucio będącym przeciwieństwem Gustawa z IV cz. „Dziadów”, tragicznego kochanka cierpiącego z powodu nieszczęśliwej miłości, podczas gdy Gucio umiał przezwyciężyć wszystkie związane z nią trudności, sam był szczęśliwy i przyczynił się do szczęścia innych, c) przedstawienie samej miłości nie jako przyczyny cierpień i dramatycznych doznań (Konrad Wallenrod, Gustaw, Jacek Soplica), ale źródła szczęścia i przyczyną pozytywnych przeobrażeń osobowości bohatera, d) pewne znamiona w sposobie prezentacji uroków życia wiejskiego (w wypowiedzi Gucia na temat tych uroków). 2. Sprzeczne z tymi tendencjami hołdowanie niektórym założeniom idei romantyzmu: umiejscowienie akcji w wiejskim dworku szlacheckim; pozytywne przeobrażenie wewnętrzne bohatera.

Ideowe i artystyczne osiągnięcia literatury polskiego romantyzmu. 1. Eksponowanie idei patriotyzmu uwarunkowane sytuacją polityczną- niewolą Polski w XIX w. i związanymi z nią ruchami narodowowyzwoleńczymi, przede wszystkim zaś wybuchem i klęską powstania listopadowego. 2. Różnorodność przejawów patriotyzmu jako idei dominującej w literaturze romantycznej: a) propagowanie różnorodnych dostosowanych do zmieniających się warunków politycznych sposobów walki o przywrócenie wolności ojczyźnie zgodnie najpierw z założeniami indywidualizmu romantycznego („Konrad Wallenrod”, „Grażyna”) później niewiarę w jej sprawdzalność w praktyce życiowej (III cz. „Dziadów”, „Kordian”), a następnie z założeniami uniwersalizmu („Pan Tadeusz”), krytyka wad szlachty uznanych za główną przyczynę upadku ojczyzny i jej długoletniej niewoli (III cz. „Dziadów”, „Kordian”, „Grób Agamemnona”), b) uwypuklenie tęsknoty za ojczystym krajem zdeterminowane z konieczności przebywania na emigracji najwybitniejszych twórców romantycznej literatury („Pan Tadeusz”, „Stepy Akermańskie”, „Pielgrzym”, „Smutno mi Boże”, „Moja piosenka”, „Pamiętnik Zofii Bobrówny”), c) prezentacja martyrologii narodu polskiego gnębionego przez carat (w III cz. „Dziadów”, „Kordianie”), d) przedstawienie wzorów ofiarnego patriotyzmu zarówno literackich „Konrad Wallenrod”, „Kordian”, „Pan Tadeusz”, (Jacek Soplica) jak wziętych z narodowej historii (Jasiński, Kościuszko, Rejtan, Dąbrowski, Kniaziewicz) przy jednoznacznym potępieniu postaw zdradzieckich i kosmopolitycznych, e) składanie hołdu wybitnym Polakom w rodzaju Chopina, J. Bema. 3. Przejawy demokratyzmu w literaturze romantycznej: a) protest przeciwko krzywdzie ludu gnębionego przez szlachtę (w utworach Mickiewicza i Słowackiego) szczególnie zaś w ich pracach o charakterze publicystycznym w ramach poezji krajowej, b) czerpanie tematów z baśni, wierze, podań ludowych, c) solidaryzowanie się literatów z dążeniami wolnościowymi ludu, eksponowanie jego prawa do podejmowania walki o sprawiedliwość społeczną (szczególnie w poezji krajowej o charakterze rewolucyjnym). 4. Dorobek literacki romantyzmu w dziedzinie form artystycznych: -szczególnie bujny rozwój dramatu i powieści poetyckiej w literaturze emigracji, zaś w krajowej powieści historycznej (dzięki zasługom I. Kraszewskiego) oraz komedii (A. Fredry); udoskonalenie gatunków uprzywilejowanych w tej epoce: dramatu romantycznego, ballady, powieści poetyckiej; podniesienie artystycznej rangi gatunków literackich uprawianych (już wcześniej tj. oda, bajka, poemat dygresyjny, dramat komediowy); wzbogacenie języka literackiego przez wprowadzenie do niego wyrażeń i zwrotów potocznych wziętych z mowy ludu; bogata forma wersyfikacyjna (oktawa, sekstyna, heksametr, trzynastozgłoskowiec stroficzny zwany polskim wierszem bohaterskim.

„Ojciec Goriot” na tle „Komedii Ludzkiej” H. Balzaka. 1. Honoriusz Balzak (1799-1850)- francuski pisarz wywodzący się z rodziny mieszczańskiej o chłopskim rodowodzie- najwybitniejszy twórca literatury realizmu. 2. Związki Balzaka z Polską (na skutek małżeństwa z arystokratką Emilią Hańską, z którą wcześniej utrzymywał wieloletni kontakt korespondencyjny)- francusko- polski serial telewizyjny „Wielka miłość Balzaka”. 3. „Komedia ludzka”- wielki cykl powieści składający się z 97 tomów (na zamierzonych 137) jako dzieło życia Balzaka, który zrezygnował z kariery prawniczej na rzecz pracy literackiej. 4. Podział „Komedii Ludzkiej” na trzy tzw. studia (obyczajowe, analityczne, filozoficzne) te zaś na mniejsze grupy zwane scenami (sceny z życia wojskowego, prowincji, Paryża, prywatnego). 5. Cel napisania „Komedii ludzkiej”- cykl prezentujący całokształt problemów jakimi żyło współczesne społeczeństwo francuskie, określony słowami samego autora, który jak twierdził chciał być „malarzem typów ludzkich, kronikarzem dramatów życia osobistego, klasyfikatorem urządzeń społecznych, rejestratorem dobra i zła”. 6. „Ojciec Goriot”- utwór powstały w1834r. jako rodzaj klucza do „Komedii ludzkiej” (występują w nim postacie, sytuacje powtarzające się w innych utworach wchodzących w skład tego cyklu,. 7. Włączenie utworu najpierw do „Scen z życia Paryża”, a później do „Scen z życia prywatnego”. 8. Przyczyny napisania „Ojca Goriota”: wyniesiona z praktyki prawniczej autora doskonała znajomość życia różnych środowisk i grup społecznych współczesnej mu Francji; szczególny krytycyzm w stosunku do arystokracji, a przede wszystkim burżuazji, w której życiu pisarz widział same nieprawidłowości; znajomość autora z komisarzem francuskiej policji Violocqiem [widokiem] byłym galernikiem, który stał się pierwowzorem Vautrina [wortena], otrzymanie informacji o nieszczęśliwym ojcu, którego ofiarnej miłości nie doceniły jego córki; chęć stworzenia nowej wersji Szekspirowskiego „Króla Leara” (miał jedną córkę w przeciwieństwie do Goriota, którego dwie córki zachowały całkowitą obojętność uczuciową wobec ojca).

Obraz społeczeństwa francuskiego w „Ojcu Goriot”. 1. Przedstawiciele grup społecznych i środowisk w utworze: -arystokracja: Eugeniusz Rastignac [rastiniak] reprezentujący zubożałą część tej warstwy), wicehrabina Klara de Beausseaut [boseau], Wiktoryna Taillefer [tajefer], d'Ajuda Pinto [dajuda pinto], hrabia de Restaud [resto]; burżuazji- Goriot, jego córki, baron de Nucingen [nusingę]; mieszczaństwo-pani Vouquer [woker], panna Michaneau [miszono]; drobnych sfer urzędniczych- Poiret [puare]; studentów- Biauchon [biaszon]; służby- Sylwia, Krzysztof; świata przestępczego- galernik Voutrin [wotrę], Jakub Colin [kalę]. 2. Arystokracja i burżuazja -dwie grupy społeczne, którym Balzac poświęcił najwięcej uwagi nie tylko w „Ojcu Goriot”, ale także w innych utworach tworzących cykl „Komedii ludzkiej”. 3. Najbardziej znamienne cechy arystokracji przedstawione przez autora w krytycznym świetle: a) chęć utrzymania uprzywilejowanej pozycji w społeczeństwie drogą zabezpieczenia się finansowego poprzez małżeństwa z bogatymi przedstawicielkami burżuazji (małżeństwo hrabiego de Restand z Anastazją - córką Goriota), b) niemoralny tryb życia traktowany niejednokrotnie jako droga do zdobycia lub utrzymania znaczącej pozycji w społeczeństwie (pani Beausseant radziła Rastignacowi, aby postarał się o bogatą wywodzącą się z arystokracji kochankę, wszystkie kobiety z tej sfery miały kochanków), c) wynikający z takiej sytuacji całkowity brak zaufania, czy jakichkolwiek więzi emocjonalnych w rodzinach (ojciec Wiktoryny nie chciał ją uznać za swoją córkę i z całą bezwzględnością skazał ją na pobyt w nędznym pensjonacie), d) pogarda dla burżuazji okazywana nawet w sytuacjach, gdy przedstawiciele arystokracji wchodzili z nim w układy rodzinne (stosunek hrabiego de Restand do Goriota, którego nie chciał widzieć w swoim domu), e) daleko posunięte zakłamanie w stosunkach między przedstawicielami samej arystokracji (księżna de Langeais stwarzała pozory przyjaźni z wicehrabiną Beausseaut, a przyszła się cieszyć jej rozpaczą w sytuacji, gdy porzucił ją kochanek). 5. Jeszcze bardziej surowa ocena burżuazji, którą autor znał doskonale (sam wywodził się z jej kręgów i ich przedstawicieli, w której nie dostrzegał żadnych pozytywnych cech): a) chęć dorównania za wszelką cenę arystokracji (w naśladowaniu jej w sposobie wychowania dzieci, w hulaszczym trybie życia), b) nieuczciwość w sposobie zdobywania majątków (handel prowadzony przez Goriota w czasie rewolucji francuskiej, oszukiwanie ludzi przez bankiera Nucingena), c) egoizm i bezwzględność ujawniająca -się nawet w stosunkach z najbliższymi (córki Goriota były zupełnie obojętne wobec faktu, że z ich powodu żyje on w nędzy, pojechały się bawić kiedy on umierał, nie przyszły na jego pogrzeb, pomimo iż poświęcił całe życie), d) uznanie pieniądza za najwyższą wartość. 5. Krytyczny stosunek autora do obydwu grup społecznych (charakteryzując arystokrację podkreślił, że w grupie tej znajdują się jednostki pozytywne np.: Rastignac, który zaopiekował się stary Goriotem, czy też wicehrabina Beausseaut, którą było stać na prawdziwe uczucie, podczas gdy inni stwarzali tylko pozory, natomiast burżuazji Balzac nie dopatrywał się żadnych pozytywnych cech.

Goriot jako typowy bohater balzakowski. 1. Najważniejsze fakty z życia Jana Joachima Goriot: wykonywanie pracy zwykłego robotnika w handlu mąką w młodości; wykupienie przedsiębiorstwa zajmującego się handlem mąką po śmierci właściciela; zawarcie małżeństwa z córką bogatego rolnika; zrobienie wielkiego majątku w okresie rewolucji francuskiej (ojciec Goriot sprzedawał mąkę po cenach dziesięciokrotnie większych); całkowite poświęcenie się córkom po śmierci żony; zrezygnowanie z handlu po zamążpójściu córek; stałe pogarszanie się sytuacji materialnej Goriota na skutek tego, że resztki swojego majątku oddał córkom- śmierć w nędzy i osamotnieniu. 2. Miłość do córek jako czynnik kierujący wszystkimi postępkami ojca Goriota, a jednocześnie cecha upodabniająca go do innych bohaterów Balzaca, których postępowaniem kierowała jakaś wielka namiętność („Kuzynka Bietka”- nienawiść do rodziny i chęć zemsty na niej, Julian ze „Straconych złudzeń”- chęć zdobycia sławy, E. Rastignac -chęć zdobycia majątku i znaczenia w społeczeństwie). 3. Klęska życiowa prawie każdego z tych bohaterów wynikająca z całkowitego podporządkowania się uczuciom, które nimi kierowały (Goriot poniósł klęskę, gdy zmarł w nędzy i osamotnieniu, zdany na litość obcych ludzi). 4. Przejawy wielkiej bezkrytycznej miłości do córek: już w dzieciństwie zaspakajał ich wszystkie kaprysy; dla nich zrezygnował z możliwości powtórnego małżeństwa; podzielił między nie cały swój majątek wtedy gdy wybrały sobie już mężów, oddał im nawet pozostawione dla siebie resztki majątku by im pomóc w kłopotach materialnych, cierpiał z powodu, że córki były nieszczęśliwe w małżeństwie i dlatego ułatwił im prowadzenie niemoralnego trybu życia; był gotów dla swoich córek kraść a nawet zabijać; czerpał radość z opowiadania jak żyją jego córki; umiał znaleźć usprawiedliwienie dla nich nawet w tedy, gdy przekonał się o ich niewdzięczności i braku serca.

Ojciec Goriot jako dzieło realizmu krytycznego. 1. Realizm krytyczny- przedstawienie rzeczywistości zgodnie z prawdą przy jednoznacznym napiętnowaniu niepozytywnych zjawisk występujących w tej rzeczywistości. 2. Fakty określające „Ojca Goriot” jako dzieło realizmu krytycznego: a) niezwykle krytyczna i surowa ocena zarówno arystokracji jak i burżuazji (ta ostatnia została osądzona bardziej bezwzględnie, gdyż autor nie przedstawił jednego reprezentanta, który był by wartościowy, podczas gdy w arystokracji można znaleźć takie jednostki w rodzaju Rastignaca, który bezinteresownie ujął się za opuszczonym Goriotem, czy wicehrabina Beausseaut - postanowiła bez reszty poświęcić się swojej rodzinie, b) napiętnowanie wszechobecności kultu pieniądza (dla pieniędzy ojciec Goriot wykazał się bezwzględnością w handlu mąką; zostało zaplanowane zabójstwo Wiktoryny, który miał zginąć a pozorowanym pojedynku, panna Michonneau wydała Voutrina w ręce policji, córki Goriota stwarzały pozory przywiązania do niego aby wyłudzić od niego zasoby materialne, przedstawiciele arystokracji żenili się z reprezentantami burżuazji chociaż gardzili tą grupą społeczną), c) wyeksponowanie pesymistycznego przeświadczenia, że to społeczeństwo, w którym dominuje zło wywiera niepozytywny wpływ na jednostki o szlachetnych intencjach (Rastignac, który przyjechał do Paryża z zamiarem zdobycia pozycji społecznej drogą studiów i uczciwej pracy, ale wkrótce zrezygnował z tego i postanowił dostosować swoje postępowanie do norm obowiązujących w środowisku w jakim się znalazł), d) surowa ocena stosunków panujących we francuskim sądownictwie (zbiegły galernik Voutrin mówił o tym, że on sam został skazany na galery za niewielkie przewinienie, podczas gdy ludziom wysoko postawionym uchodziły bezkarnie poważne przewinienia). 3. Pogłębienie tej krytycznej oceny na skutek nieprawidłowości występujących w prawodawstwie i życiu społecznym przez reprezentantów świata przestępczego będących ofiarą tych nieprawidłowości.

---