Marzena Babulewicz
Pitrim Sorokin „Social and Cultural Dynamics”
Sorokin (1889 - 1968) w swoim artykule opisuje systemy kulturowe, które są ze sobą zintegrowane. Nawiązuje do relacji: społeczeństwo - kultura. Łączy ze sobą stanowisko socjologizmu i kulturalizmu. Socjologizm głosi, że kultura jest podporządkowana społeczeństwu, natomiast kulturalizm, że to społeczeństwo stanowi część składową kultury. Dla Sorokina te dwa aspekty są ze sobą związane, dlatego mówi o zjawiskach socjokulturowych. Zjawiska społeczne i kulturalne wzajemnie się dopełniają, nie mogą bez siebie istnieć, ale nie są wobec siebie nadrzędne lub podrzędne. Kultura wyraża się poprzez integrację zewnętrzną, czyli odwołuje się do obiektów, przedmiotów, wydarzeń, a także poprzez integrację wewnętrzną, czyli odwołanie do doświadczeń, uczuć, emocji, którą Sorokin uważał za ważniejszą. Uważał, że to co powstało na zewnątrz, nie powstałoby, gdybyśmy nie wiedzieli co było wewnątrz, dlatego najpierw musimy poznać kontekst historyczny, by móc poznać czyjąś kulturę. Wyróżnia 4 typy integracji kulturowej (na ich podstawie powstaną odpowiednie konglomeraty kulturowe):
przestrzenny, czyli oparty na bliskości przestrzennej lub czasowej (pewne elementy przestrzenne są zintegrowane, np. łączy nas ten sam okres czasu, w którym żyjemy)
zewnętrzny, czyli oparty na oddziaływaniu czynnika zewnętrznego na indywidualne elementy (np. środowisko geograficzne, które integruje ludzi)
funkcjonalny, czyli oparty na więzi przyczynowo - funkcjonalnej (integrujemy się, bo mamy w tym pewien interes, wskazuje powiązania przyczynowo - skutkowe, umożliwia tworzenie uniwersalnych formuł i praw, tworzą się pewne normy i wzory)
logiczny, czyli oparty na integracji logiczno - znaczeniowej (pewna centralna idea, która przenika i scala systemy kulturowe)
Dwa pierwsze występują we wszystkich systemach kulturowych, zmiany mają tu charakter przypadkowy, natomiast w dwóch pozostałych zmiana oznacza transformację całego systemu lub jego części. Sorokin uważa, że systemy kulturowe można uszeregować od najmniej zintegrowanego do najbardziej zintegrowanego, ale w rzeczywistości każdy system znajduje się w jakimś miejscu pomiędzy tymi dwoma krańcami skali. Jeśli obiekty łączy jedynie przypadkowa przestrzenna styczność, to nie mogą one zintegrować się w system kulturowy, tworzą chaos kulturowy, nazwany przez Sorokina „congeries”, dlatego najlepiej jest, gdy wszystkie 4 typy są ze sobą powiązane. Następnie zastanawia się nad tym skąd bierze się zmiana w systemie:
zmiana jest zewnętrzna wobec systemu - zmiana w systemach przestrzennych i zewnętrznych zachodzi pod wpływem działania siły zewnętrznej, natomiast każdy system zintegrowany logicznie lub funkcjonalnie jest nie tylko zależny od wpływów zewnętrznych.
Zmiana jest wewnątrz systemu i zależy od relacji w systemie, ale nie jest zupełnie niezależna od czynników zewnętrznych, np. dojrzewanie człowieka, nie da się zatrzymać starzenia, te zmiany są już wpisane w system.
Integralna zmiana - nie można szukać zmiany tylko w czynniku zewnętrznym lub wewnętrznym, zmiana jest wynikiem wpływu wielu czynników zewnętrznych i wewnętrznych.
Następnie zastanawia się nad tym co jest prawdziwe, rzeczywiste (true or real), w jaki sposób mamy badać rzeczywistość kulturową. Nawiązuje tu do Beethovena i Dantego, by pokazać, że każdy z nich miał swoje indywidualne podejście do sztuki. Możemy odwołać się do trzech metod:
opisowa (opisujemy, to co widzimy)
psychologiczna (prawdziwe znaczenie danego słowa jest takie, jakie nadał mu autor - odwołanie do przykładu Beethovena lub Dantego)
socjologiczno - fenomenologiczna (rozbieżność między intencją, a naszym efektem działania, możemy nie znać psychologicznego znaczenia, a i tak dane słowo/zdarzenie może mieć dla nas sens):
- interpretacja przyczynowo - funkcjonalna
- interpretacja logiczna (umożliwia odnalezienie odpowiedzi na pytanie, dlaczego pewne zjawiska występują, pomaga odnaleźć centralną ideę, która scala systemy kulturowe)
Trzeba najpierw ustalić jakie są zasady logiki, musimy poznać założenia danej kultury, powinniśmy być bezstronni, nie oceniać. Sorokin wyróżnił 3 typy mentalności kulturowej:
Ideacyjny
Sensualny (zmysłowy)
mieszany
Ideacyjny.
Natura rzeczywistości jest poznawana ponadzmysłowo, poszukiwanie zaspokojenia duchowych potrzeb: zbawienia, służby Bogu. Ogranicza się potrzeby fizyczne, materialne, nie troszczy się zbytnio o sprawy doczesne, swoją nadzieję pokłada się w Bogu, ważniejsze jest życie po śmierci, świat jest statyczny. Wartości moralne są niezmienne i tylko one mogą pomóc nam w duchowym rozwoju. Modyfikacja samego siebie w celu zmiany na lepsze, wyzbycia się bądź ignorowania pokus, zorientowanie na wnętrze (introwertyczność).
Podtypy:
ascetyczny ideacjonizm - minimalizowanie cielesnych potrzeb, odcięcie się od świata zmysłowego, medytacja. Jesteśmy przede wszystkim nastawieni na zbawienie.
Aktywny ideacjonizm - eliminacja potrzeb, ale także przekształcanie świata, by był bliższy idei Boga. Nie tylko sami chcemy być zbawieni, ale także chcemy zbawiać innych. Chęć reformacji.
Sensualny (zmysłowy).
Rzeczywistość postrzegana poprzez zmysły, materialna. Dąży się do zaspokajania potrzeb cielesnych, takich jak głód, seks, zapewnienie schronienia. Liczy się ekstrawertyczność, czyli to co zewnętrzne, staramy się jak najbardziej wykorzystać to co daje nam życie lub modyfikujemy świat pod kątem naszych potrzeb. Zmiana jest ciągła.
Podtypy:
aktywny - aktywny epikurejczyk, podejmuje pewne działania, by ulepszyć świat. Te działania mają mu pomóc w zaspokojeniu potrzeb (np. postawa wielkich zdobywców, naukowców, przedsiębiorców).
Pasywny - czerpie z życia, ale nie daje nic od siebie, używanie rzeczywistości w jak najłatwiejszy sposób, bez działania, bez zmiany świata, ani własnej osoby. Maksymalna eksploatacja świata.
Cyniczny - nastawiony na maksymalizację korzyści zmysłowych, ale każdego dnia może chcieć czegoś zupełnie innego i sprzecznego, zakładanie masek, udawanie kogoś kim się nie jest, by zdobyć to na czym komuś zależy, adaptowanie się do rzeczywistości (postawa Świętoszka Moliera).
Mieszany.
Łączy oba podejścia, ma na uwadze zarówno świat zmysłowy, jak i duchowy. Związane z umiarem, częściowa modyfikacja otoczenia i własnej osobowości, przy zaspokajaniu potrzeb.
Podtypy:
Idealistyczny - dostrzega istnienie stałości jak i procesu ciągłych zmian w rzeczywistości, przy pewnej modyfikacji świata zewnętrznego i siebie zaspokajane są potrzeby duchowe, jak i materialne. Jednak materia jest i tak bardziej poddana duchowi, czyli dominują elementy ideacyjne.
Pseudo - idealistyczny - minimalne zaspokojenie potrzeb, dominują potrzeby sensualne, zaspokajanie ich poprzez adaptację rzeczywistości, członkowie takich systemów są bezradni, nie mogą modyfikować świata, muszą się poddać oddziaływaniu czynnika zewnętrznego, jakim jest np. władca lub przywódca polityczny. Typ ten może mieć miejsce w systemach autorytarnych lub niewolniczych.
Sorokin uważał, że nie można podejmować badań socjologicznych bez wiedzy kulturowej i historycznej. Stworzył cykliczną teorię kultury, która polegała na tym, że w różnych okresach historycznych dominowały inne podsystemy, które zmieniały się cyklicznie: od ideacyjnego, przez mieszany, do sensualnego.