Opracowanie artykułów


Edward Sapir - JĘZYK, [w:] Antropologia słowa

* Wszystkie społeczności posiadają język.

* Język jest narzędziem ekspresji i komunikacji.

Własności języka:

1) język jest systemem symboli fonetycznych, który służy wyrażaniu dających się przekazać uczuć i myśli. Język fonetyczny (~ dźwiękowy) poprzedza wszelkie inne typy symbolizmów komunikacyjnych (takich jak pismo czy towarzyszące mowie gesty).

2) język jest fonologiczny. Język to nie tylko artykułowany dźwięk, istotnym czynnikiem jego struktury jest nieświadoma selekcja ustalonej liczby „pozycji fonetycznych” (słowa, wyrazy, frazy, zdania).

3) język w swym faktycznym funkcjonowaniu nie jest niezależny wobec bezpośredniego doświadczenia ale całkowicie je przenika. To przenikanie ma charakter kontekstowy.

* Aparat mowy: krtań, wiązadła głosowe, nos, język, twarde i miękkie podniebienie, zęby, wargi.

* Fonemy - jednostki dźwiękowe. Fonemy są mechanicznymi jednostkami funkcjonalnymi języka, zaś prawdziwymi jednostkami języka jako symbolizmu są konwencjonalne połączenia fonemów.

* Nowe doświadczenia kulturalne powodują konieczność wzbogacania języka.

* Język pozwala wychodzić poza indywidualne doświadczenie ludzkie i osiągać powszechne porozumienie, konstytuujące kulturę. Formy języka wyznaczają nam pewne sposoby obserwacji i interpretacji.

* Język mówiony jest symbolizmem wydajniejszym niż jakikolwiek możliwy symbolizm graficzny. Systemy pisania są kopiami systemu mowy.

Teorie dotyczące źródeł (genezy mowy):

1) wykrzyknikowa - wyprowadzała mowę z mimowolnych okrzyków ekspresyjnych.

2) dźwiękonaśladowcza - teoria ta utrzymywała, że słowa współczesnego języka są skonwencjonalizowanymi formami imitacji dźwięków natury.

* Ekspresja głosowa jest tylko z pozoru tożsama z językiem. Mowa jako zachowanie jest mieszaniną dwu rodzajów systemów: symbolicznego i ekspresyjnego.

Funkcje języka:

1) komunikacja, myślenie, ekspresja - język jest głosową realizacją tendencji do symbolistycznego ujmowania rzeczywistości, jego złożona forma jest tworem współdziałania społecznego.

2) język jest siłą konsolidującą - symbolem solidarności społecznej ludzi mówiących danym językiem. Istnieje pod-forma języka właściwa grupie ludzi powiązanych wspólnym interesem (grupą taką może być rodzina, znajomi, przyjaciele, współpracownicy).

3) język służy ustalaniu dobrych stosunków między członkami grupy fizycznej. Mowa może pełnić funkcję uprzejmościową, bądź też uspokajającą.

4) w akumulacji kultury i przekazie historycznym język pełni rolę narzędzia przechowywania kultury.

5) język pełni funkcję czynnika rozwoju indywidualności. Zwyczaje językowe ludzi bywają nieświadomymi oznakami ważnych cech ich osobowości.

6) funkcją języka jest także stałe powiadamianie społeczeństwa o psychologicznym statusie każdego z jego członków.

Klasyfikacja strukturalna:

* Trzy kryteria klasyfikacji języka:

1) stopień syntetyczności słów danego języka

2) stopień spoistości części z których składa się słowo

3) zakres w jakim podstawowe pojęcia relacyjne danego języka są w nim jako takie bezpośrednio wyrażone.

4 stadia syntetyczność:

1) typ izolacyjny - nie dopuszcza modyfikowania słów poprzez ich zmiany wewnętrzne czy też przez dołączenia przyrostków i przedrostków dla wyrażenia liczby, czasu, trybu, przypadka itp. (np. chiński, syjamski, birmański, tybetański, wietnamski).

2) typ słabo syntetyczny - dopuszcza do pewnego stopnia modyfikowanie słów, w sposób formalnie umiarkowany (np. angielski, francuski, hiszpański, włoski, niemiecki, holenderski, duński).

3) typ w pełni syntetyczny - cechuje go duża złożoność formalna, pojęcia klasyfikacyjne (rodzaj, liczba, przypadek, czas i tryb) mogą być wyrażane wieloma różnymi sposobami (np. arabski, łacina, greka, sanskryt).

4) typ polisyntetyczny - prócz formalnej złożoności ujęcia podstawowych pojęć relacyjnych występuje zjawisko uporządkowania ciągów konkretnych, odrębnych pojęć, występujących w ramach pojedynczego słowa (np. eskimoski, algonkin).

4 typy języków (podział ze względu na element składowy słowa):

1) j. izolacyjne - nie występuje zjawisko łączliwości słów.

2) j. aglutynacyjne - słowa dają się rozłożyć na mechaniczną sumę elementów, z których każdy ma mniej lub bardziej wyraźne znaczenie i bywa używany we wszystkich innych słowach (np. turecki).

3) j. fleksyjne - trudno jest w nich wyodrębnić rdzeń słowa od elementów przyrośniętych: przedrostków i przyrostków. Ponadto odpowiedniość między elementem językowym a pojęciem, do którego odnosi się on jest mniej jednoznaczna niż w j. aglutynacyjnych (np. deklinacje i koniugacje w łacinie).

4) „symbolistyczny” - występują wewnętrzne zmiany jądrowych elementów mowy takie jak: zmiany samogłosek i spółgłosek, powtórzenia, zmiany akcentu lub wysokości głosu (np. arabski, ale też: nieregularna odmiana czasowników w jęz. angielskim).

* Podział na języki czysto relacyjne (gł. relacje syntaktyczne są reprezentowane niezależnie) i mieszane języki relacyjne (relacje te występują w powiązaniu z pojęciami określonego rzędu).

Klasyfikacja genetyczna stosuje się do kryterium związków historycznych. Przeciwstawia się w niej języki, o których wiadomo, iż są ze sobą spokrewnione.

* Europa: 1) j. indoeuropejskie 2) ugrofińskie (fiński i węgierski).

* Czynniki różnicujące języki: wewnętrzne i zewnętrzne (wpływy etniczne i kulturowe).

* zmiany językowe: 1) zmiany fonetyczne 2) zmiany formy 3) zmiany słownictwa + zapożyczanie, dyfuzja kultur.

* Oddziaływanie kulturowe języka nie zawsze jest wprost proporcjonalne do dorobku literatury w tym języku czy też do miejsca, jakie użytkownicy tego języka zajmują w historii światowej kultury.

* Wpływ fonetyczny języka obcego: w formach dialektów pojawiają się nieświadomie przeniesione zwyczaje fonetyczne z języka, w jakim mówiło się w dzieciństwie, do języka przyswojonego w późniejszym okresie życia.

* Nie ma korelacji między typem kultury a strukturą języka. Zmiany językowe dokonują się w innym tempie niż z. kulturowe, dochodzi do nich wówczas, gdy dany system wypierany jest przez inny język. Twierdzenie to nie dotyczy kwestii słownictwa: różnice kulturowe przekładają się na sposób określania przedmiotów materialnych oraz terminów abstrakcyjnych. Może pojawiać się również charakterystyczna dla danych społeczeństw terminologia dotycząca ceremonii i obrzędów.

* Żaden z wielkich języków współczesnych nie jest związany z określoną rasą.

Dorota Zdunkiewicz - Jedynak - STYL. STYLISTYKA - DAWNIEJ I DZIŚ, [w:] wykłady ze stylistyki

  1. Styl - (łac. stilus- `rylec do pisania do pisania na drewnianych tabliczkach, pokrytych woskiem') sposób językowego ukształtowania tekstu pisanego lub mówionego.

      1. - od XVIII w. z odniesieniem do zespołu cech właściwych różnym sztukom (w muzyce, tańcu, malarski, architektoniczny itd.),

      2. - XX wiek - wszelkie wytwory i zachowania człowieka (pracy, bycia, myślenia, ubierania).

  2. Styl w stylistyce - sposób wysławiania się właściwy: pisarzowi, pojedynczemu tekstowi, epoce czy prądowi lit. Lub związany z określoną sytuacji mówienia, typem odbiorcy, wiążący się z przekazem określonych treści i wartości. Rozumienie pojęcia uzależnione jest od przyjętej metodologii badawczej.

  3. Wartość stylistyczna - elementy niosące ze sobą np. nacechowanie kolokwialne, oficjalne, uczuciowe itp., ogół dostępnych wyrazów, form słowotwórczych i fleksyjnych, konstrukcji składniowych i form gatunkowych, elementów prozodyjnych i rytmizujących.

  4. Poetyki normatywne - specyficzne zbiory porad dotyczących tego, jak pisać, jakich środków językowych używać (np. Poetyka Arystotelesa).

  5. Podręczniki retoryki - gromadziły zalecenia dla mówców (Kształcenie mówcy Kwintyliana) - skodyfikowana refleksja retoryczna.

  6. Elocutio - dziedzina gromadząca zasady językowego opracowania mowy: wyboru i przekształcenia słów, w tym przede wszystkim repertuaru tropów i figur stylistycznych, okresów retorycznych (konstrukcji składniowych).

  7. Dispositio - dyscyplina retoryczna zajmująca się regułami komponowania tekstu.

  8. Ars predicandi - sztuka głoszenia kazań (De doctrina christiana św. Augustyn).

  9. Ars dictaminis - sztuka pisania listów -od późnorzymskiej tradycji epistemologicznej i średniowiecznej sztuki pisania dokumentów oficjalnych (Hugo z Bolonii).

  10. Normatywne poetyki nowożytne:

    1. G. C. Scaligera - Poetices libri septem 1561r.

    2. N. Boileau - Sztuka poetycka 1674 r.

    3. M. K. Sarbiewski - De perfecta poesi

    4. F. Dmochowski - Sztuka rymotwórcza 1788r.

  11. Wpływ na dzisiejszą teorię stylistyczną mieli: Demostenes, Gorgiasz, Sokrates, Arystoteles, Cyceron, Kwintylian.

  12. Do dziś używane pojęcia: styl niski i wysoki, cechy dobrego wysławiania: poprawność, jasność, stosowność, normatywne podejście do stylu.

  13. Stylistyka - samodzielna dyscyplina naukowa badająca styl i jego zastosowanie, wyodrębniona na przełómie XIX i XX wieku, zrodzona w klimacie naukowym strukturalizmu, nowoczesnych podstaw dostarczył Charles Bally (uczeń de Saussure'a) - ojciec nowożytnej stylistyki.

  14. Styl wg Bally'a - zespół nacechowanych ekspresywnie jednostek języka (barwa emocjonalna) realizowanych na płaszczyźnie tekstu (utożsamiany z wyrażeniem emocjonalności i traktowany jako system, stanowiący dopełnienie kodu językowego), opiera się na zjawisku wariancji fakultatywnej (na wyborze spośród dostępnych środków synonimicznych), podstawa teorii: opozycja langue - parole!

  15. Zadania stylistyki:

    1. Opis systemu stylistycznego danego języka (identyfikacja właściwych mu środków ekspresywnych oraz ich klasyfikacji) w sposób wolny od oceny estetycznej, za pomocą metody opozycji.

    2. Analiza sposobów wyrażania na płaszczyźnie mówienia (parole), a przede wszystkim odpowiedź na pytanie, w jaki sposób mówiący wykorzystuje dostępne mu środki językowe.

  16. Pierwsze szkoły stylistyczne (I poł. XX w.):

    1. Praska Szkoła Strukturalna - lata 30., B. Havranek, V. Mathesius, R. Jacobson - opis systemu stylistycznego danego języka

    2. Rosyjska Szkoła Formalna - 1916-1930, W. Szkłodowski. W. Zyrmunski - analiza sposobów wyrażania na płaszczyźnie parole, w szczególności w tekście lit., traktowanym jako konstrukcja elementów połączonych dynamicznymi związkami.

  17. Różne rozumienia stylu w teoriach stylistycznych:

    1. Indywidualistyczne ujęcie stylu - tzw. neoidealistyczna koncepcja stylu jako formy twórczej jednostki („ile indywidualistów, tyle stylów”), K. Vossler, L. Spitzer, S. Wędkiewicz, Z. Łempicki.

    2. Funkcjonalne ujęcie stylu - jako bytu ponadindywidualnego, społecznego, powstałego wskutek trwałych tendencji wyboru ze względu na funkcję środków językowych - Pracka Szkoła Str. (wprowadzenie pojęć: typowość, funkcja, odmiany stylów, funkcjonalnych). Podręcznik H. Kurkowskiej i S. Skorupki Stylistyka polska: zarys.

    3. Tekstologiczne ujęcie stylu - oprócz słownictwa i gramatyki, za składniki stylu zaczęto traktować: