Ćwiczenia 7. 01. 2004 „Pożegnanie jesieni” - WITKACY

„Szewcy”

„Pożegnanie jesieni” (1927 - w druku)

• Element łączący utwory Witkacego - swoiste traktowanie języka (Scurvy)

• Używanie tych samych postaci

- Józefa Figoń

- Kajetan Tempe

• Powtarzające się typy bohaterów

- kobieta fatalna ( Hela Bertzman) - ruda Żydówka o zielonych oczach

Jadwiga Janeczewska

- narzeczona Witkacego, zabiła się z powodu Szymanowskiego (byli wszyscy wszyscy trójkącie, niejasne z nim relacje)

Stanisław Witkiewicz

Ojciec Witkacego - malarz, nei posłał go do szkoły. Witkacy wychowywany był w duchu antycznym, nie chodził do szkoły (miał własnych nauczycieli), wychowany bez reguł. Zdał maturę we Lwowie i dostał się na S.P. w Warszawie. Posiadał firmę portretową, wykorzystywał chemiczne używki przy malowaniu.

Inne dzieła:

„Nienasycenie”(1930)

„Narkotyki”

„Szkice estetyczne”

„622 upadki Bunga czyli Demoniczna kobieta” (1910 - 1911 - pierwsza)

„Szkice estetyczne”

„Teatr. Wstęp do teorii czystej formy w teatrze”

Bohaterowie „pożegnania jesieni”

Atanazy Bazakbal

Hela Bertz

Zosia Osłabędzka

Kajetan Tempe (bolszewizujący poeta)

Książe Jakub Prepudrech

Ksiądz Hieronim Wyprztyk

Szwed - Eryk Twardstrup

„Pożeganienie jesieni”

• Powieść współczesna

• Nieokreślony czas historyczny (lata 20te) - automobile, filozofowie (Shopenhauer, Husserl)

• 3 rewolucje:

• chłopska (obalenie arystokracji)

• ojciec Heli Bertz na stanowisku ministra

• komuniści, bolszewicy (Sajetan Tempe)

• lata 60te - renesans twórczość Witkacego (odgrzebany przez Kuzyna)

• wizja zbiurokratyzowanej rzeczywistości rewolucyjnej

• sztuka - dawno się skończyła (teatr - ostatnie tchnienie)

• tężyzna fizyczna, kult ciała (Szwed - skamienienie kultury)

• religia - Hela przechrzczona - szukała tajemnicy istnienia

• Istnienia Poszczególne

• Wstrząs metafizyczny

• Tajemnica Istnienia

• 18 wrzesień - wkroczenie Armii Czerwonej - samobójstwo Witkacego, popełnił samobójstwo strzałem w głowę, zostawiając kulę dla kochanki - gdy wkroczyłą Armia czerwona do Polski. Jego katastrofizm był spełniony, wizja ziściła się, zobaczył to co przewidział.

• W „Pożegnaniu jesieni” moment historyczny nie jest dokładnie określony; ale pojawiają się „automobile”, wydaje się więc powieścią współczesną, lat 20tych. Bohaterowie narkotyzują się i rozmawiają o Schopenhauerze, Husserl, Freudzie.

• Dochodzi do rewolucji, wspomina się o niej w opowieści bogatego Żyda Bertza u Heli. Zaczyna się od miasta, niepokojów, zamieszków. Bohaterowie więc wyjeżdżają w góry, a rewolucja pozostaje w tle, poza nimi. Dotyka Atanazego i żonę pod względem finansowym (na Wallstreet krach na giełdzie w 1929), tracą swój majątek. Kajetan Tempe kolega ze szkoły Atanazego wciela swe idee bolszewickie w życie (jest poetą). Im dalej w powieść, tym Kajetana więcej.

• Najpierw zostaje obalona arystokracja, potem do głosu dochodzi warstwa chłopska (ojciec Heli Bertz); Kajetan na czele III rewolucji, idea mechanizacji i biurokratyzacji całego społeczeństwa.

• Jan Karol Maciej Wścieklica - zarzucono Witkacemu opisanie kariery Wincentego Witosa; chłop który robi karierę polityczną i wraca na wieś. Stylizowany język gwary chłopskiej. Pojawia się u niego delegacja, która chce go na prezydenta. Żona go do tego pcha, ale wiadomo, że będzie potraktowany instrumentalnie, wykorzystany na chwilę. Wścieklica idzie do kantoru

• Ta rewolucja chłopska, zmaganie się z chłopomanią w całej twórczości Witkacego.

• Atanazy w końcu umiera od kuli na posterunku rewolucji, gdzie dużo Rosjan przybyłych z pomocą rewolucji. Zginął też strażnik, który został zastrzelony za to, że chciał Atanazego przepuścić do Tempego.

• O jednego zbytecznego człowieka mniej zabicie bez sądu.

• Istotna kwestia artyzmu niespełnionego - bohaterowie są ze wszystkiego niezadowoleni, a najbardziej ze sztuki (która skończyła się lub dobiega końca). Artystą jest ten kto na końcu popełnia samobójstwo.

• Dwa pojedynki - Atanazego z Prepudrechem, obrażonym za wyproszenie z domu narzeczonej (honorowy - strzelanie wedle zasad) Poszło o Helę. Drugi też ale ze Szwedem, instruktorem narciarskim, który zdenerwował Atanazego, że sport zastąpi sztukę, będzie najważniejszy. Pojedynek na białą broń.

• Kult ciała i tężyzny fizycznej był ohydny Witkacemu; model takiego nadczłowieka wyrósł z wizji artysty nadczłowieka. Tężyzna fizyczna to też musztra, mechanizacja - zbydlęcenie.

• Hela i ojciec - Żydzi - przechrzcili się. Heli chodziło o istotę niewyjaśnialnej tajemnicy, a ojca do tego zmusiła (co mu pomogło potem w interesach). Ksiądz Wyprztyk. Hela też chciała wyjść za Atanazego, dlatego się zdecydowała. Wyprztyk powiedział: „katoliczką dobrą będziesz, ale chrześcijanką nie”. Później przeszła na buddyzm starała się ogarnąć tajemnicę istnienia.

• O rewolucji: ciemna masa, śmierdzący tłum, brudna wiosenna woda. Nie cieszyli się z niej „Istoty Poszczególne” (wymierający gatunek)

FILOZOFIA Witkacego:

• Pytanie o dojście do tajemnicy istnienia nie da się przez religię ani filozofię, a nawet sztukę (chyba, że będzie to forma oderwana od życia codziennego)

• Uczucie tajemnicy istnienia może nas dotknąć w misterium religijnym lub dysputach filozoficznych, gdy dojdziemy do tego, że jedność jest wielością elementów

• Kryzys w sztuce - brak elitaryzmu artystów, teatr najbardziej się ostawał

• Teoria czystej formy wpisywała się w klimat epoki

• Jednostka powinna dotknąć tajemnicy istnienia (jednak może do niej dotrzeć; choć trudno ją wyartykułować) - przez wstrząs metafizyczny - są różne sposoby osiągnięcia go (religia, filozofia, nauka - to dawne drogi). Teraz żadna ze starych dróg nie ma już mocy oddziaływania - kryzys, z którego tylko sztukę można wydźwignąć.

• Kultura, którą Witkacy zna, w której wyrósł, chyli się ku upadkowi nieuchronnie.

Teoria czystej formy

• brak przyczynowości

• oderwanie się od konwencji, schematów, iluzjonizmu rzeczywistości

• utwór ma być prawdą a nie trickowością

• zerwanie z psychologizmem postaci

• postulat zlikwidowania akcji dramatycznej, alogiczność w działaniu

• forma wartością samodzielną

• krytykował teatr naturalistycznym symboliczny

• Teatr mógł wywoływać wstrząs metafizyczny, bo dramaturg projektuje całość przedstawienia dokładnie. Przedstawienie totalne - najbardziej heterogeniczne ze wszystkich sztuk (tajemnica istnienia „jestem jednością i wielorakością” - jak teatr!)

• Dla Witkacego odbiór był bardzo ważny, bo sztuka ma aktywizować człowieka, wyrywać go z automatyzmu

• W tym czasie działali formaliści „Sztuka jako odbiór” -ich najważniejszy manifest - lekceważenie treści (u Witkacego najdalej posunięte)

• odejście od wszelkich służebności treściowych

• Kobieta fatalna - ruda (kręcone i długie)i zielonooka, typowe dla modernizmu, ciągnie zakochanych mężczyzn na dno

• W modernizmie natura oddaje stan duchowy bohatera

• W „Pożegnaniu” Hela fatalna - seksualność aż z niej ocieka

• W domu Hertzów dominuje czerwień

• Impresjonizm w literaturze moment + kolor + światło

• Tatry odkrył Tytus Czyżewski ojciec Witkiewicz stworzył styl zakopiański (tatrzański) poprzednie pokolenie odkryło góry, a w „Pożegnaniu” bohaterzy wyprawiają się w nie „(Zosia, Jędruś ) Epitety złożone w opisie gór, który da się namalować (tak dookreślone) - język poetycki i patetyczny. W opisie seksualności już nie. Młoda Polska obśmiewana w XX leciu, a on korzysta z jej dorobku!

• Powieść nie jest dziełem sztuki!!! Bo ma treść, jest zbyt rozbudowana, by można ją było głośno czytać (ograniczenie całości) i należycie odebrać (na części się czyta)

• Hela stylizowana modernistycznie, bohaterowie dekadentami

• Tochojski arystokrata z pochodzenia, pokazany ze wszystkimi wadami (gej, narkoman, brudas, kiepski artysta) czuje zbliżający się koniec. Ląduje w szpitalu psychiatrycznym.

• Postacie nie ewoluują prawie, ich osobowości nie rozwijają się. Język nie służy do charakteryzacji postaci - ich kwestie może powiedzieć każdy (może wyjątkiem komunistyczny Kajetan), nie ma też spolaryzowanych poglądów, choć są różnice - można powiedzieć, wyodrębnić Atanazego, a wtle wielogłosowość dyskusji Witkacego ze sobą samym

• Strategia narratora - jakby siedział z boku (narracja przezroczysta) - dopowiada, wstawia dygresje, wyłazi spoza świata przedstawionego

• Niejednorodna kompozycja - elementy pomiędzy dramatem a epiką, narracja + informacja spoza niej (streszczenia co dzieje się z bohaterami dalej)

• Wcześniej w poemacie dygresyjnym było celowe wyodrębnianie świata przedstawionego. To chwyty XVIII w., gdyż epika raczkowałą („Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki” - narrator osobną figurą: oto podaje taki rękopis i go podaję)

---