10. Cztery typy tranzycji wg Schmittera: Bierze on pod uwagę dwa kryteria:1. aktora lub aktorów inicjujących zmiany(władza lub masy społeczne); 2. charakter przejścia(pokojowy lub z użyciem siły) Na ich podstawie wyróżnia 4 kategorie: 1. pakt- dominujący udział elit, które jednak zawierają kompromis (mogły to być elity opozycyjne); 2. reforma- pokojowy charakter wymuszony naciskiem mas; 3. przewrót, pucz- zmiany zaproponowane przez część władzy i wprowadzone za pomocą siły; 4. rewolucja- zmiany związane z występowaniem mas, użyciem siły i stratami11. Rodzaje tranzycji w Europie Środkowej i Wschodniej wg Agha: Odnosi typy przejścia do reżimów parlamentarnych Europy Środkowo- Wschodniej i wyróżnia następujące typy zmian: 1. negocjowane przejście: polega na zawartym kompromisie, porozumieniu między elitami a opozycją; instytucja "okrągłego stołu"- wykształcenie się opozycji i elit opozycyjnych, które mogą stać się partnerami w rozmowach z władzą; przewaga strategii konsensualnej po obu stronach konfliktu(dogadanie się);strona konfliktu nie jest w stanie samoistnie przeprowadzić pełnych zmian(obie strony potrzebują się nawzajem);np. Polska2. implozja: przekazanie władzy przez komunistów innemu państwu lub opozycji; zakłada się słabość dotychczasowych rządów(może być wynikiem masowych protestów); 3. reforma: zmian dokonują same elity rządzące lub reformatorzy; mogą być wymuszone(presja środowiska);brak lub słabość sił opozycyjnych 4. przewrót/ pucz: obalenie dyktatora przez jego własne zaplecze(próbujące zmienić system);brak/ słabość opozycji; przemiany o burzliwym, gwałtownym charakterze; 5. demontaż systemu: dotyczy krajów, gdzie doszło do rozpadu federacyjnych struktur państwowych(np. ZSRR, Jugosławia);przemiany mają dwojaki charakter: 1) demontaż(pokojowe) 2)tranzycja w wyniku wojny(powstają nowe państwa)13. Typy hybrydalne demokracji Agha. 1. demokracje formalistyczne: brakuje kontr elity dla elit rządzących(działają samoistnie);niski poziom rywalizacji; są elementy mobilizujące, ale demokracja jest utrzymywana przez pewne rytuały 2. demokracje elitystyczne: występuje rywalizacja elit; niski udział partycypacji obywateli w życiu politycznym 3. partytokracje: główna rola partii politycznych; próba wykluczenia innych, którzy chcą zdobyć władzę(partyjne oligarchie) 4. tyranizująca większość: władza nie respektuje innych celów i programów niż własne; narzucanie kierunków rozwoju państwa

15. Kategoria podziału socjopolitycznego i jego rodzaje. Podział socjopolityczny znajduje się pomiędzy podziałem polit. i społ.: 1)uznaje fakt, że stratyfikacja społ. nie wpływa na instytucje i zachowania polit. 2)uznaje, że inst.. i zachowania polit. są do pewnego stopnia autonomiczne i oddziałują na strukturę społ.. i zmiany społ. Podział ten kształtuje się w ramach społeczeństwa, a punktem jego odniesienia są poszczególne grupy społeczne wyodrębniane na podstawie cech socjodemograficznych jak klasa, rasa, pleć, religia, wykształcenie itd. Przedmiotem zainteresowania podziałów jest struktura danego społ. i dynamika zachodzących w nim zmian: 1)ilościowych(np. rozwój określonej grupy społ. lub jej kurczenie się 2)jakościowych(np. zmiana kultury polit. i katalogu wartości). Zmiany te musza wywoływać konsekwencje na płaszczyźnie politycznej i zmieniać układ rywalizacji politycznej. Chodzi więc o zmiany społeczne, przenoszące się na arenę polit. i mające określoną doniosłość polityczną. Za doniosły politycznie, czyli taki, który definiuje przestrzeń rywalizacji politycznej i wpływa na programowe oblicze polityki gabinetu.Można wyróżnić 4 podziały stanowiące główne osie konfliktów politycznych w krajach: a)p. socjoekonomiczny (klasowy)- jego wyrazem jest rywalizacja między partiami lewicy (reprezentowanej przez partie socjaldemokratyczne głównie) i prawicy (partie chadeckie i narodowe). Jest on oparty na przeciwstawianiu interesów pracodawców i pracowników, który powstał w wyniku tzw. rewolucji industrialnej b)religijny-przedmiotem rywalizacji stają się kwestie moralne oraz rola kościoła i religii  w życiu publicznym. Jego znaczenie obecnie słabnie. Holandia, Szwajcaria, Niemcy, Austria. c)etniczny-jego wyrazem jest udział w rywalizacji pol. partii reprezentujących mniejszości narodowe d)centrum- peryferie- jest to konflikt o charakterze terytorialnym, jednak bardzo mocno uzewnętrzniają się w nim aspekty funkcjonalne, czyli interesy ekonomiczne terytorialnie zorganizowane.16. Trzy poziomy podziału socjopolitycznego wg Bartoliniego i Maira.n Podział socjopolit. to ogniwo łączące strukturę społeczną z układem politycznym.1)Poziom empiryczny- określa społeczny(grupowy)punkt odniesienia podziału; chodzi o podział społeczny, który dzieli ludzi ze względu na posiadane przez nich cechy socjodemograficzne(zawód, wiek, płeć, religijność, wykształcenie, przynależność do grupy etnicznej). Sama grupa nie konstytuuje jeszcze podziału- musi formułować konkretne i odrębne interesy, które są podstawą specyficznej grupowej tożsamości. wyklucza się tutaj konflikty wyłącznie na poziomie polityki, nie mające wsparcia w strukturze społecznej(np. dotyczące zagadnienia ładu, porządku, rozbrojenia). 2)Poziom normatywny- określona grupa, by stać się stroną podziału, musi być świadoma posiadania odrębnej tożsamości kolektywnej oraz gotowa do jej obrony, skonsolidowania i promowania. Tożsamość grupowa to układ wartości, przekonań, postaw, zachowań czy uprzedzeń dominujący w świadomości zbiorowej członków grupy i decydująca o wykształceniu się poczucia odrębności i wyjątkowości. Tworzeniu tożsamości towarzyszy formułowanie konkretnych interesów, których realizacja jest zasadniczym celem grupy. Jeśli interesy nabierają charakteru politycznego(ich realizacja wiąże się z uzyskaniem przez grupę kontroli nad ośrodkami władzy publicznej), to grupa wchodzi w sferę wpływów polit. Musza istnieć 2 strony konfliktu- grupa nie może być monopolistą na rynku polit. Pewne grupy nie są zainteresowane polityzacja swych interesów(np. w Wlk. Brytanii nie miesza się religii z polit.) 3)Poziom organizacyjny- tworzenie podziału socjopolit. jest uwarunkowane pojawieniem się struktury organizacyjnej. Następuje uświadomienie przez elity grup, że realizacja interesów może nastąpić tylko przez przechwycenie kontroli nad sceną parlam.- gabinetową. 17. Proces kształtowania się podziałów socjopolit. Rewolucja narodowa i industrialna. Lipset i Rokkan traktują pojawienie się podziałów socjopolitycznych jako konsekwencję dwóch „rewolucji” (przełomów społecznych), które wyznaczyły tempo demokratyzacji Europy Zach.: rewolucji narodowej i rewolucji industrialnej1.Narodowa rewolucja (partie narodowe i chadeckie) przyczyniła się do ujawnienia i pogłębienia: a)konfliktu terytorialnego między narodową kulturą reprezentowaną przez elity i ich biurokrację a mniejszościami etnicznymi, językowymi czy wyznaniowymi. Konf. terytorialny niejednokrotnie decydował o charakterze procesów narodowotwórczych. W ekstremalnych warunkach przybierał on formę wojny, secesji czy przesiedlenia ludności. Łagodzenie tego typu konf. przyczyniało się do konsolidacji narodowej i terytorialnej. Niejednokrotnie ten typ konfliktów był przyczyną rozpadu struktury terytorialnej (np. mobilizacji farmerów i chłopów w Szwecji i Norwegii uniemożliwiła dalsze istnienie unii tych państw po 1905 r); b)konfliktu między państwem a kościołem-dotyczył on przede wszystkim problemu kontroli nad systemem edukacji2.Rewolucja industrialna (partie chłopskie i robotnicze)również stworzyła dwa podziały, które można określić mianem funkcjonalnych: a)konfliktu między miastem a farmerami i właścicielami ziemskimi (zmusił on do zajęcia stanowiska w konflikcie dotyczącym wartości oraz zdefiniowania własnej kulturowej tożsamości). Konflikt ten miał znacznie łagodniejszy przebieg w Wlk. Bryt. niż w Europie kontynętalnej. W Wlk. Bryt. znalazł on początkowo odbicie w sporze między Partią Konserwatywną, popierającą interesy agrarne, a Partią liberalną, akcentującą dążenia radykałów miejskich. Obie strony szybko jednak zdołały osiągnąć kompromis i nastąpiła konsolidacja elity narodowej b)konflikt między interesami biznesu i interesami pracobiorców (pracowników i pracodawców)-we wczesnej fazie industrialnej w krajach Europy Zach. zaczęły się pojawiać partie i ruchy reprezentujące interesy klasy robotniczej. Centralnym miejscem walki stał się rynek pracy a dominującym właśnie omawiany konflikt. W efekcie represyjnych działań państwa partie robotnicze i zw. zaw. nie były zainteresowane integracją swych członków w ramy istniejącego systemy pol.-przybierały postawę antysystemową. Tworzyły one swój własny podsystem społeczny. Po II w.ś. obserwowaliśmy zanikanie tego typu opozycji (komunizmu) a ideologiczne napięcia słabły. Złożyło się na to wiele przyczyn: bogacenie się ludności, pojawienie się nowej klasy średniej. Decydującym jednak stał się fakt udziału partii robotniczych w procesie rządzenia, zarówno na szczeblu lokalnym jak i centralnym-stało się to przyczyną wygaśnięcia (zminimalizowania) tego typu konfliktów. Rewolucja narodowa przyczyniła się do ujawnienia:  * konfliktu terytorialnego - między tworzącą się narodowo zorientowaną kulturą reprezentowaną przez elity i ich biurokrację a mniejszościami regionalnymi, które czuły się zagrożone w obliczu tych centralistycznych i racjonalizujących tendencji. Konflikt terytorialny niejednokrotnie decydował o charakterze procesów narodowotwórczych. W ekstremalnych sytuacjach przybierał formę wojny, secesji czy przesiedlenia ludności.  *konfliktu miedzy państwem a kościołem- dotyczył przede wszystkim problemu kontroli nad systemem edukacji. Wprowadzenie przymusowego systemu edukacji, pozostającego pod kontrolą państwa, wywołało kontrofensywę kościoła w postaci np. pojawienia się "partii protestu społecznego" Ruchy prokościelne dążyły do odizolowania swych zwolenników od wpływu zewnętrznego poprzez zorganizowanie odrębnych struktur czy agencji. Pojawiły się więc sponsorowane przez kościół partie, związki zawodowe, wydawnictwa itp. Proces ten określa się mianem instytucjonalnej segmentacji (Holandia, Belgia). Rewolucja industrialna stworzyła dwa podziały, które można określić mianem funkcjonalnych:* konflikt między miastem a farmerami i właścicielami ziemskimi- miał znacznie łagodniejszy przebieg w Wielkiej Brytanii niż na kontynencie. W Wielkiej Brytanii znalazł odbicie w sporze między Partią Konserwatywną, popierającą interesy agrarne, a Partia Liberalną, akcentującą dążenia radykałów miejskich. W Skandynawii oprócz wyraźnych cech konfliktu o wymiarze terytorialnym pojawiły się elementy opozycji ekonomicznej. Farmerzy, stając się częścią rynku ekonomicznego, czuli się zagrożeni ze strony dynamicznie rozwijających się struktur przemysłowych. Pojawiło się wiele agrarnych grup interesu oraz rozwinęły się odrębne partie chłopskie. * konflikt między interesami biznesu a interesami pracobiorców- problem ten może być analizowany w kategorii integracji politycznej. Jest to gotowość zaoferowania i zaakceptowania bez zastrzeżeń politycznego partnerstwa wszystkich obywateli. W Wielkiej Brytanii i państwach skandynawskich postawa elit wobec ruchu robotniczego była zawsze otwarta i bardzo pragmatyczna. W Niemczech, Austrii, Francji, Włoszech konflikt ten był powodem głębokich podziałów politycznych. W konsekwencji partie ruchu robotniczego z konieczności przybierały postawę antysystemową.  23. Doniosłość podziałów socjopolit. socjopolit Europie a liczba wymiarów rywalizacji przestrzeni politycznej. Jeżeli partia aktywnie uczestniczy w przetargach gabinetowych , ma wpływ na treść polityki państwa i w dodatku występuje jako organizacyjny wyraz konkretnego podziału socjopolitycznego, to można uznać ten podział za doniosły politycznie, czyli taki, który definiuje przestrzeń rywalizacji politycznej i wpływa na programowe oblicze polityki gabinetu. Na zakończenie przedstawimy zestawienie podziałów socjopolitycznych w 16 krajach Europy Zachodniej, dokonując jednocześnie oceny ich doniosłości politycznej w procesie wyznaczania przestrzeni rywalizacji. Przyjmujemy trójstopniową skalę doniosłości: podziały doniosłe politycznie (D), podziały o umiar-. m (U) oraz małym (M) znaczeniu Dodatkowo przedstawimy liczbę wymiarów rywalizacji politycznej konstytuujących przestrzeń polityczną, stosując taki oto schemat: podział doniosły = l, podział umiarkowany = 0,5, podział o małym znaczeniu = 0,25. Tabela 2. Podziały socjopolityczne w Europie Zachodniej (1980-1994) oraz liczba wymiarów przestrzeni rywalizacji politycznej W krajach Europy Centralnej i Wschodniej podziały socjopolityczne jeszcze nie ukształtowały się. Wielu politologów formułuje hipotezę o braku zakorzenienia społecznego partii politycznych a w konsekwencji systemu partyjnego. Wydaje się, że zwłaszcza dwa czynniki są odpowiedzialne za ten stan rzeczy. Po pierwsze reżim komunistyczny, którego efektem było powstanie monocentrycznego i "nierynkowego" społeczeństwa, w którym podziały społeczne były stopniowo likwidowane w imię ideologii. Po drugie w grę wchodzi czynnik czasu. Upłynął zbyt krótki okres, by proces pluralizacji rynku politycznego i ekonomicznego nabrał własnej dynamiki. Uzasadniona wydaje się więc teza, że proces rozwoju systemów partyjnych w tzw. krajach postkomunistycznych nie postępuje zgodnie ze scenariuszem zachodnim, a raczej rządzi się własnymi regułami. W krajach Europy 
Centralnej i Wschodniej mamy do czynienia ze społeczeństwami zsegmentowanymi, a nie pluralistycznymi. W ramach tego pierwszego istnieje wiele "obiektywnych" linii podziału, które z różnych względów nie zostały zinstytucjonalizowane. Zjawisko segmentacji może jednak przekształcać się w zjawisko pluralizacji społeczeństwa. Charakter podziałów socjopolitycznych: G. Schópflin jako jeden z pierwszych stwierdził, że w państwach postkomunistycznych ukształtował się szczególny typ podziału socjopolitycznego, określanego mianem aksjologicznego. Sugeruje on, że reżimy komunistyczne przyczyniły się do zachowania wielu tradycyjnych wartości oraz przekonań, które ujawniły się w powstałej próżni normatywnej. Te wartości i przekonania pozostają w sprzeczności z realiami transformacji demokratycznej i rynkowej. Skoro polityczne zachowania są determinowane przez wartości a nie przez specyficzne materialne interesy (grupowe), to powstaje środowisko, w którym możliwość osiągnięcia konsensusu staje się wątpliwa. Składają się na to trzy problemy:* doświadczenia Europy Zachodniej wskazują, iż wartości odegrały, i wciąż odgrywają, znaczącą rolę w społeczeństwie, wywierając wpływ na kreowanie określonych podziałów socjopolitycznych. Problemem sanie tyle wartości jako takie, ale sposób ich traktowania zarówno przez obywateli jak i elity polityczne* nie można wykluczyć, że konflikty o charakterze materialnym sprawiają olbrzymie trudności jeżeli chodzi o ich rozwiązanie przy użyciu mechanizmów negocjacyjnych * należy pamiętać, że w krajach tego regionu został zapoczątkowany w 1989 r. proces zmian o charakterze systemowym Struktura podziałów socjopolitycznych: 1) wymiar lewica-prawica- różnice lewicy od prawicy, traktowanych jako kategorie syntetyczne i porządkujące, z reguły opiera się na uwzględnieniu łącznie trzech płaszczyzn:- politycznej, co dotyczy takich wyznaczników jak m.in. stosunek partii do reżimu politycznego, wyznawany ideał demokracji, sposób postrzegania roli prawa i jego funkcji społecznej, preferowane wzorce koalicyjnych rozstrzygnięć - ekonomicznej, zawierającej informacje dotyczące stosunku partii do ustroju gospodarczego oraz charakteryzującej strategie społeczno-gospodarcze- kulturowej (aksjologicznej), na którą składa się między innymi stosunek partii do tradycyjnych wartości, sposób postrzegania relacji kościół-państwo, traktowanie kategorii praw i wolności obywatelskich, interpretowanie fenomenu społeczeństwa obywatelskiego, stosunek do procesów integracyjnych w ramach wspólnoty międzynarodowej 2) wielowymiarowa przestrzeń rywalizacji- W omawianym regionie proces strukturyzacji rywalizacji politycznej został zdominowany przez dwa wzajemnie przecinające, a czasem pokrywające się typy konfliktów politycznych: - ekonomiczny, którego punktem odniesienia stała się kwestia ustroju gospodarczego państwa z wszelkiego rodzaju towarzyszącymi jej reperkusjami politycznymi - aksjologiczny, rysujący się miedzy zwolennikami tradycyjnego systemu wartości zorientowanymi na zachowanie narodowej tradycji i odrębności a zwolennikami procesu zbliżania się do Europy i przejmowania liberalnych kanonów światopoglądowych 24. Struktura etniczna państw EŚW.a)państwa jednorodne(Polska, Węgry, Czechy, Słowenia, Albania); b)państwa ze znaczącymi mniejszościami(Bułgaria, Litwa, Rumunia, Słowacja, Ukraina); c)państwa wielonarodowe(Estonia, Łotwa, Bośnia i Hercegowina)25. Struktura wyznaniowa państw ESW. Wpływ religii: a)silny(Polska, Chorwacja, Bośnia i Hercegowina); b)średni(Estonia, Litwa, Łotwa, Słowacja, Słowenia); c)słaby(Czechy, Bułgaria, Macedonia, Rumunia, Żołdowa, Ukraina, Węgry); d)żaden(Albania, Serbia, Czarnogóra, Rosja). 26. Gospodarka państw ESW. Stan i perspektywy. 4 grupy krajów wg poziomu rozwoju gospodarczego: a)wysoki rozwój (Czechy, Słowenia) b)średni rozwój (Węgry, Chorwacja, Serbia, Słowacja, Polska, Estonia, Litwa, Łotwa) c)niski rozwój(Czarnogóra, Bułgaria, Bośnia, Hercegowina, Macedonia, Rumunia, Ukraina) d)bardzo niski rozwój(Albania, Mołdowa) Przeobrażenia gospodarcze: 1. Zmiana oparcia środków produkcji z państwowych na prywatne. 2. Trzeba było rozprawić się z prymatem celów politycznych nad ekonomicznymi. 3. zlikwidowano rynek gospodarczy, bo kontrolowano system cen i płac w sposób odgórny(centralny). 1. Wprowadzono zasadę prywatyzacji- zwiększono samodzielność przedstawicieli państwowych. 2. Wprowadzono zasadę tworzenia i swobody działania prywatnych przedsiębiorstw. 3. Uwolniono ceny i ograniczono subwencje i dotacje państwowe. 4. Wprowadzono restryktywną politykę pieniężną, dotyczącą zwiększenia wydatków budżetowych państwa. 5. zniesienie monopolu państwa w obrocie towarowym(liberalizacja gospodarki). 6. Tworzenie ram prawnych do działania na rynkach ekonomicznych(np. utworzenie giełdy, prywatnego sektora bankowego, kodeksu handlowego, ujednolicenie prawa, zasada konkurencyjności i równości szans). Indeks wolności gospodarczej pokazuje rozdzielenie gospodarki od polityki. Bank Światowy podzielił kraje na 5 grup wg tempa reform: a) przodujący reformatorzy(Czechy, Polska, Słowacja, Słowenia, Węgry) b) zaawansowani reformatorzy(Albania, Estonia, Litwa) c) średnio zaawansowani reformatorzy( Mołdowa) d) powolni reformatorzy( Ukraina) e) kraje dotknięte konfliktami regionalnymi, gdzie wstrzymano całkowicie działania reformatorskie( Bośnia, Hercegowina, Macedonia, Chorwacja, Serbia, Czarnogóra)

33. Kontekst społeczny, polit, i organizacyjny powstawania partii w Europie Śr.- Wsch. 1).kontekst społeczny- związany z faktem, że partie nie reprezentują naturalnych podziałów socjopolitycznych(w przeciwieństwie do Europy Zachodniej) w komunizmie te podziały były niwelowane (jeden naród, likwidacja religii, jedna słuszna i niepowtarzalna religia); nie rozwinęły się naturalne klasy społeczne(np. klasa średnia) 2)kontekst polityczny- nie było wolnych wyborów, co „zabiło” dążenie partii do restrukturyzacji(brak konkurencyjności, reform wewnętrznych i przeobrażeń partii); partie były stabilne i miały niezmienny charakter; apel wyborczy był odwołaniem do wartości ideologicznych, ideologicznych nie programowych; nie było tzw. partii wyborczych 3)kontekst organizacyjny- wyróżniamy 4 typy partii wschodnioeuropejskich po przeobrażeniach postkomunistycznych: a)wywodzące się ze starego reżimu(o charakterze postkomunistycznym, agrarne); b)partie reaktywowane- nawiązujące do okresu przed komunizmem(np. socjaldemokracja); c)partie wywodzące się z szerokiego frontu antykomunistycznego; d)partie tworzone całkowicie od nowa9nie mające korzeni w reżimie ani we froncie antykomunistycznym) 34. Funkcje partii polit. w procesie demokratyzacji. 1)społeczna- socjalizacja elektoratu- nauka ludzi działania politycznego(elity partyjne), szkoła demokracji; ekspresja wartości politycznych i idei- na drodze rozwiązań demokratycznych(udział w debatach, wiecach, konferencjach); artykulacja interesów zbiorowych przez ich agregację- kumulację; integracja wyborców jako konsolidującej się wspólnoty politycznej 2)państwowo- publiczna- rekrutacja kandydatów na stanowiska publiczne, wyłanianie elit politycznych reprezentujących obywateli; podejmowanie decyzji politycznych- odnosi się do aktu rządzenia; opozycyjność- opozycja jest równoległa do rządu i tak jak on kształtuje się automatycznie 3)organizacyjna- budowanie i utrwalanie ładu instytucjonalnego(sprawne działanie na arenie parlamentarnej, gabinetowej), zasady rynku oparte na równości 4)systemotwórcza- współtworzenie mechanizmów działania systemu; kształtowanie systemu partyjnego; stosowanie strategii i instrumentów polityki, przez co system się rozwija; są partiami kreatywnymi; działają głównie na poziomie parlamentów krajowych, a poza nimi jest niezagospodarowany obszar (nadparlamentyzacja); brak aktywności poza parlamentem Pierwsze trzy funkcje są uniwersalne dla obu Europ, a czwarta odnosi się tylko do Europy Środkowo- Wschodniej. 35. Socjalistyczna i liberalna rodzina partii w EŚW.1)Rodzina partii socjalistycznej: a)zreformowane partie komunistyczne- ciągłość historyczna(dziedziczy strukturę, majątek i bazę członkowską po poprzedniczkach- partiach komunistycznych) chcą pozyskać elektorat, który czuje się przegrany po upadku komunizmu(nacisk na ochronę pokrzywdzonych);ewolucja programowa(staja się zwolenniczkami NATO i UE)duże wskaźniki poparcia w latach 1990-2004. Określana jako partie kontynuatorskie(succesor parties); b)lewica niekomunistyczna(odrodzona socjaldemokracja reaktywowana po wojnie ,np. Czeska Partia Socjaldemokr.); c)partie o orientacji socjalistycznej lub socjaldemokratycznej nie odwołujące się do żadnych poprzedniczek: *wywiedzione z ruchów społecznych *są elementem dezintegracji partii komunistycznych *są tworzone jako samodzielne struktury 2)Rodzina partii liberalnej: a)ugrupowania socjalliberalne- opowiadają się za tworzeniem warunków swobodnego materialnego i duchowego rozwoju człowieka, dopuszczając przy tym pomoc państwa; są przeciwne partiom nacjonalistycznym i wyznaniowym i dopuszczają współpracę z lewicą(np. Chorwacka Partia Socjalliberalne, estońska Partia Reform) b) centrowe partie liberalne- akcentują element ekonomiczny(liberalna ortodoksja rynkowa), współpracują z prawica umiarkowaną, a odrzucają lewicę9np. Estońska Partia Koalicyjna, chorwacka Partia Ludowa) c)partie konserwatywno- liberalne- zrównują wartość wspólnot z wartością jednostek; odwołują się do tradycji i interesów narodu; ich sojusznicy to p. konserwatywne(również nacjonalistyczne) i chrześcijańsko-demokr.(np. czeska US-DEU, Łotewska Droga, Platforma Obywatelska)36. Konserwatywno- chrześcijańsko- demokratyczna i radykalna rodzina partii w EŚW.1)Rodzina konserwatywno- chadecka: a)państwa, gdzie konserwatyzm wcześnie przybrał formę jednej partii lub stałej koalicji(np. Litwa, Ukraina) b)dekoncentracja ruchu konserwatywno- istnieje więcej niż 1 tego typu ugrupowanie(Łotwa, Polska, Czechy, Węgry, Albania) c)państwa, gdzie p. konserwatywne nie są jednoznacznie identyfikowane(Bułgaria, Słowacja, Rumunia, Rosja) lub nie odgrywają dużej roli(Ukraina) 2)Rodzina radykalna: przeciwstawiają się reformom po 1989 i żądają ich zaprzestania a)partie radykalnej kontynuacji(byłe komunistyczne)- domagają się przywrócenia komunizmu; chce nacjonalizacji b)partie radykalnego powrotu(ruch antykomunistyczny)-chcą powrotu do przedkomunistycznej przeszłości; domagają się prymatu Narodu i dopuszczają podział na obywateli pierwszej i drugiej kategorii, chronią mniejszości(np. Konfederacja Polski Niepodległej, chorwacka Partia Ludowa, słoweńska LDS); przeciwne zbyt liberalnym zmianom ekonomicznym i politycznym; niechętne wobec gospodarki rynkowej; są partiami radykalnego zerwania z reformami postkomunizmu; rozczarowane efektami zmian; obiecują postawienie przed sądem reformatorów; ich cecha to populizm- głoszą rozliczenie bogatych i uporanie się z obcymi jako warunek poprawy sytuacji; preferują walkę pozaparlamentarną i partycypację niekonwencjonalną; mają komunitarną wizję, oparta na prymacie praw wspólnoty ; wyróżniamy 4 sytuacje: *obecność znaczących ugrupowań obu nurtów(Czechy, Polska, Rosja, Rumunia) *obecność tylko ekstremalnej prawicy(Chorwacja, Słowenia) *obecność tylko ekstremalnej lewicy(Łotwa, Ukraina) *absencja znaczących ugrupowań ekstremalnych(Albania, Bułgaria, Litwa, Estonia)

39. Typologia systemów wyborczych wg Bogdanora: Kryterium to formuła wyborcza: 1)pluralistyczne: premiują partie zdolne pokonania konkurentów w dużej liczbie okręgów. dostosowany jest do rywalizacji silnych partii ogólnokrajowych, natomiast eliminuje partie małe: a)wariant klasyczny- głosowanie w okręgach 1-mandatowych; kandydaci zgłaszani przez partie; do uzyskania mandatu potrzebna względna większość głosów; Wlk. Brytania, USA, Kanada, N. zelandia b)drugi wariant- glosowanie w okręgach wielomandatowych; wyborca ma tyle głosów, ile mandatów jest do obsadzenia w okręgu; wybierani kandydaci, którzy kolejno uzyskali najwięcej głosów, np. Turcja, Polska w wyborach do senatu 2)system większości absolutnej- majoraty system: wybory w okręgach 1-mandatowych, kandydat musi zdobyć ponad 50 % głosów w danym okręgu; gdy o mandat walczy kilku kandydatów i żaden nie dostanie wymaganej większości głosów, jest to system najbardziej deformujący wynik wyborów w stosunku do preferencji głosujących, ale deformacja jest większa w warunkach dwupartyjności niż wielopartyjności. Wzmacnia partie centrowe, eliminuje radykalne(prawicowe i lewicowe); wyróżnia się dwie odmiany: a)system powtórnego glosowania(run-off ballor)- druga tura glosowania; o mandat walczą dwaj kandydaci, którzy dostali najwięcej głosów w pierwszej turze(w wyborach parlamentarnych- kandydaci z ponad 12,5% głosów),np. Francja w wyborach do Zgrom. Nar. b)system alternatywnego głosowania (alternative vote)- nie jest konieczna druga tura; jeśli w danym okręgu jest kilku kandydatów, wyborca musi wskazać, którego z nich preferuje w kolejności pierwszej, drugiej itd.; w każdej rundzie eliminacja kandydata z najmniejszą ilością głosów 3)SNTV(semiproporcjonalne)- wyborca dysponuje 1 głosem; glosowanie w okręgach wielomandatowych; mandaty dostają kandydaci, którzy uzyskali kolejno najwięcej głosów; zmusza partie do ostrożnego nominowania kandydatów, w liczbie mniejszej niż liczba mandatów w okręgu 4)PR(proporcjonalne): a)system list partyjnych- partie pełnią kontrolę nad uszeregowaniem preferencji dla zamieszczonych na liście kandydatów; występują w różnych wariantach ze względu na: *poziom, na którym dokonuje się repartycja mandatów między listy -cały obszar państwa to 1 okręg wyborczy; partie zgłaszają listy krajowe, podział mandatów na szczeblu ogólnokrajowym(Holandia, Izrael) -listy regionalne lub lokalne na poziomie okręgu wyborczego, ale podział mandatów na szczeblu ogólnokrajowym -listy regionalne lub lokalne, podział mandatów na szczeblu okręgu wyborczego -podział mandatów zasadniczo na szczeblu okręgu wyborczego, ale jest tzw. wyrównawcza dystrybucja mandatów na poziomie ogólnokrajowym *zakres wyboru, jakiego może dokonać obywatel w ramach listy: -wybór w ramach listy jest wykluczony; wyborca może tylko wskazać listę, na która glosuje(wybory do Bundestagu w RFN) -wyborca ma prawo do wskazywania preferowanych kandydatów w ramach jednej listy(wybory do Izby deputowanych we Włoszech 1993) -wyborca ma prawo glosować na kandydatów z różnych list partii, a więc układać własną listę kandydatów(wybory do rady Narodowej w Szwajcarii)b)system STV- okręgi wielomandatowe, ale stosunkowo małe(około 5 mandatów); wyborca szereguje kandydatów od najbardziej do najmniej preferowanego, a potem oblicza się iloraz wyborczy dla każdego okręgu: (liczba oddanych głosów/liczba mandatów + 1) + 1; jeśli żaden kandydat nie przekroczy ilorazu, eliminuje się kandydata z najmniejsza liczbą głosów; jeśli kandydat przekroczy iloraz, uzyskuje mandat, a nadwyżkę głosów rozdziela się miedzy pozostałych wg liczby uzyskanych drugich miejsc; jest to system najwierniej odwzorowujący preferencje wyborców; daje wyborcy dużą swobodę, ale może osłabiać spójność partii.40. Typologia systemów wyborczych wg Lakemana. 1)systemy większościowe: A)większości względnej: a)1-mandatowe okręgi wyborcze(Wlk. Brytania, USA, N. Zelandia) b)wielomandatowe okręgi wyborcze(Turcja, Argentyna) B)większości absolutnej: a)1-mandatowe okręgi wyborcze: *drugie glosowanie(Francja) *alternatywne głosowanie(Australia) b)wielomandatowe okręgi wyborcze: *drugie glosowanie *alternatywne głosowanie 2)systemy semiproporcjonalne: A)ograniczone glosowanie B)SNTV C)komunikacyjne glosowanie 3)systemy proporcjonalne: A)listy partyjne: a)żadnego wyboru miedzy kandydatami b)wybór jednego kandydata w ramach listy c)wybór więcej niż jednego kandydata w ramach listy d)wybór kandydatów nie ograniczony jedną listą B)systemy mieszane C)STV

49. Formuła wyborcza. Oznacza regułę (zespól reguł) rozstrzygająca o tym, który kandydat zostaje wybrany w danym okręgu i w jaki sposób następuje przetworzenie liczb uzyskanych przez dana partię głosów w liczbę przypadających jej mandatów. Występuje ona w kilku wariantach często utożsamiana jest z typem systemu wyborczego. Stanowi główne źródło deformacji wyniku wyborczego- niezgodności podziału mandatów z faktycznymi preferencjami wyborców wyrażonymi w glosowaniu. Poza metoda przeliczania głosów na mandaty w skład formuły mogą wejść także: a)klauzula zaporowa i b)wyrównawcza dystrybucja mandatów- możliwość dokonania korekty wyniku wyborów na poziomie krajowym w celu zmniejszenia strat partii, które zostały poszkodowane na poziomie okręgów wyborczych. Jest korzystna dla partii małych i znalazła zastosowanie w Danii, RFN, Islandii, Norwegii i Szwecji, gdzie w ten sposób przydzielany jest określony procent mandatów(od 50% w RFN do 5% w Norwegii). z kolei w Austrii, Belgii, Grecji i Włoszech dystrybucja taka może być przeprowadzana także ad hoc, w zależności od rozmiaru deformacji wyniku wyborów.50. Uprawnienia wyborcy w akcie glosowania. D. Rae wyróżnił dwa rodzaje glosowania: a)kategoryczne- wyborca posiada jeden głos, który oddaje na jednego kandydata(lub na jedną listę partyjną) b)porządkujące- wyborca może oznaczyć kolejność kandydatów na liście, przestawić ją, skumulować większą liczbę głosów na jednego kandydata lub zestawić kandydatów z różnych list partyjnych. Głosowanie kategoryczne powala tylko na podjęcie decyzji, która z rywalizujących partii wyborca preferuje. Głosowanie porządkujące pozwala wyborcy na wyrażenie bardziej złożonych i mniej jednoznacznych preferencji poprzez uszeregowanie partii. Skrajnym przykładem głosowania porządkującego jest system szwajcarski, dający wyborcy możliwość kumulacji głosu(oddanie kilku głosów na jednego kandydata z danej listy kosztem innych kandydatów) oraz zestawienia(panachage) kandydatów z kilku list partyjnych. Reguła jest jednak oparcie się na głosowaniu kategorycznym i towarzysząca mu praktyka minimalizowania wpływu wyborców na nominacyjne decyzje partii w odniesieniu do kandydatów(w USA osłabiona instytucją prawyborów). Powszechna jest tez zasada, że wyborca dysponuje jednym głosem , chociaż zdarzają się wyjątki(Szwajcaria, Turcja, Włochy). 51. Istota systemy wyborczego pluralistycznego i konsekwencje polityczne. Istota systemu większości względnej sprowadza się do tego, że premiuje on partie polityczne zdolne do pokonania swych konkurentów w możliwie znacznej liczbie okręgów, niezależnie od procentu głosów uzyskanych w skali kraju. W wersji klasycznej zwycięzca wyborów musi uzyskać minimum jeden głos więcej niż którykolwiek z rywali w ponad połowie okręgów. Wyłącza to praktycznie z rywalizacji te ugrupowania, które koncentrują się w jednym lub kilku regionach. Jest to system dostosowany do sytuacji, w której rywalizują ze sobą dwie silne, ogólnokrajowe partie polityczne, jak w Wielkiej Brytanii czy USA. Wówczas najpełniej ujawniają się jego zalety, z których główne sprowadzają się do stabilizacji sceny politycznej poprzez eliminację partii słabych oraz do wzmocnienia więzi między wyborcą a deputowanym. Ten pierwszy oddaje bowiem swój głos nie na abstrakcyjny program bądź ideologię, ale na konkretną osobę. W innych warunkach, gdy w rywalizacji uczestniczy więcej ugrupowań, system większości względnej wykazuje poważne wady, spośród których na plan pierwszy wysuwa się to, że większość wyborców z danego okręgu może nie być reprezentowana, oddając swój głos na kandydatów, którzy przegrali (choćby minimalnie).52. Istota systemu wyborczego większości absolutnej i konsekwencje polityczne System powtórnego głosowania obowiązuje na przykład we Francji w wyborach do Zgromadzenia Narodowego oraz w wyborach prezydenckich. Gdy żaden z kandydatów nie uzyska absolutnej większości, przeprowadza się drugą turę głosowania. O mandat mogą ubiegać się tylko dwaj kandydaci. którzy danym okręgu uzyskali największą liczbę głosów w pierwszej turze (w wyborach prezydenckich jest to dwóch pierwszych kandydatów, w wyborach parlamentarnych — ci, którzy uzyskali ponad 12,5% głosów). W przypadku zastosowania systemu głosowania alternatywnego nie jest konieczne przeprowadzanie drugiej tury natomiast wyborca musi dokonać wyboru w specyficzny sposób. Jeżeli w danym okręgu zgłoszono kilku kandydatów, głosujący powinien wskazać, którego z nich preferuje w kolejna -. pierwszej, drugiej, trzeciej i lak dalej tzn. komu przyznaje „pierwsze:" „drugie" czy dalsze „miejsca".  Systemy większości bezwzględnej są uznawane za najbardziej deformujące wynik wyborów w stosunku do preferencji wyrażonych akcie głosowania.53. Istota systemu wyborczego semiproporcjonalnego i proporcjonalnej reprezentacji oraz konsekwencje polityczne. System semiproporcjonalny, zwany też czasami systemem SNTV, polega na tym, że każdy wyborca dysponuje jednym głosem, głosowanie odbywa się w okręgach wielomandatowych. mandaty otrzymują kandydaci, którzy uzyskali kolejno najwyższą ilość głosów.  System ten, ze względu na możliwość rozproszenia głosów, zmusza le polityczne do ostrożnego nominowania kandydatów, z reguły w liczbie mniejszej niż wynosi liczba mandatów w okręgu. System proporcjonalnej reprezentacji może być stosowany tylko w okręgach wielomandatowych (do 5 mandatów jednak tylko). Wyborca w trakcie głosowania musi uszeregować poszczególnych kandydatów od najbardziej preferowanego do najmniej. System ten uważany jest za stosunkowo najwierniej odwzorowujący preferencje wyborcze. Do jego zalet zalicza się znaczny zakres swobody wyborcy, a do wad możliwość osłabienia spójności partii politycznych.54. Polityczne konsekwencje systemów wyborczych(indeks proporcjonalności). Gdy mówimy o nadreprezentacji bądź podreprezentacji partii politycznych jako politycznej konsekwencji prawa wyborczego, powstaje zagadnienie pomiaru proporcjonalności (dysproporcjonalności). W tym celu są stosowane różne metody .Metoda indeksu proporcjonalności:

I_p=100-(V₁-S₁)+(V₂-S₂)+...+(V_n-S_n)/2

gdzie Ip oznacza indeks proporcjonalności (między O a 100), V — procent uzyskanych głosów, S — procent uzyskanych mandatów, (V - S) — różnica pomiędzy procentem uzyskanym głosów a procentem przypadających danej partii mandatów. Analizując zagadnienie proporcjonalności osiąganej w ramach określonych systemów wyborczych należy zwrócić uwagę na następujące prawidłowości: a)Deformacja wyniku wyborczego jest silniejsza w systemach opartych na formule większościowej, słabsza natomiast w systemach proporcjonalnych. b)Indeks proporcjonalności wzrasta wraz z zwiększeniem rozmiaru okręgu. c) Indeks proporcjonalności wzrasta wraz ze stabilizacją systemu partyjnego i redukcją efektywnej liczby partii. d)stosowanie klauzuli zaporowej nie wpływa na  zmniejszenie proporcjonalności systemu wyborczego. 55. Polityczne konsekwencje systemów wyborczych(punkt przełomu i klauzula zaporowa). Uzupełnieniem indeksu proporcjonalności danego systemu wyborczego może być wyliczenie tzw. punktu przełomu, oznaczającego próg poparcia, poniżej którego pojawia się zjawisko podreprezentacji. Im jest on wyższy tym niższa jest proporcjonalność systemu i tym mniejsza szansa dla partii słabszych . Zmniejszenie bądź zwiększenie indeksu proporcjonalności wiąże się z kolejną konsekwencją prawa wyborczego, jaką jest redukcja efektywnej liczby partii. Niezależnie od przyjętego s. wyborczego ,efektywna liczba partii uczestniczących w wyborach jest zawsze wyższa niż analogiczny wskaźnik odniesiony do partii reprezentowanych w parlamencie. Zjawisko redukcji jest niekorzystne dla partii małych, wzmacnia zaś najsilniejsze.  64. Zachowania wyborcze na poziomie zagregowanym. Zachowania wyborcze możemy badać na poziomie: — indywidualnym, żeby uzyskać wiedzę o motywach, jakimi kierował się pojedynczy wyborca w akcie głosowania; --zagregowanym, aby zbadać więzi społeczne powstające na poziomie wyborczym. W zachowaniach wyborczych na poziomie zagregowanym może występować element stałości (ciągłości) lub zmiany. O tym, który z nich występuje w konkretnym .narodowym systemie partyjnym decydują zachowania wyborców ciągu kilku (kilkunastu) elekcji. Naturalnie, możliwe są zmiany zachodzące w dwóch kolejnych elekcjach (tzw. zmiany krytyczne —zob. dalsza cześć rozdziału), ale te jednak występują sporadycznie. Na zachowania wyborcze wpływają podziały socjopolityczne (zanikanie starych lub pojawienie się nowych) oraz zdolność partii politycznych do szybkiego reagowania. Jeśli partia polityczna potrafi szybko „odpowiedzieć' na nową kwestię poprzez np. zmianę czy modyfikację swojego programu to może liczyć na zachowanie dotychczasowego elektoratu. Jeśli jednak nie szuka sposobu rozstrzygnięcia danej kwestii, która znajdzie uznanie wśród głosujących, wówczas może utracić dotychczasową bazę wyborczą, która przeniesie swoje głosy na inne ugrupowanie. Ogólnie wyróżnia się trzy typy dominujących zachowań wyborczych:— stabilną lojalność partyjną (wyborczą),— zmianę lojalności wyborczej (przeniesienie preferencji wyborczej), — zanik lojalności partyjnej. 65.Typy  zachowań wyborczych-stabilne, zmiana lojalności wyborczej oraz zanik lojalności wyborczej. Stabilne zachowania wyborcze-stabilne zachowania wyborcze oznaczają, iż wyborca regularnie głosuje na tę samą partię, przez co potwierdza silne przywiązanie do danego ugrupowania. Powstającą w ten sposób lojalność wyborczą można wyjaśnić stosując dwa paradygmaty: identyfikacji partyjnej oraz społeczno-strukturalny. Paradygmat społeczno-kulturalny oparty jest na założeniu, iż głównym motywem głosowania jest poczucie przynależności do określonej grupy społecznej, czyli że wyborca identyfikuje się z konkretną grupą. Paradygmat identyfikacji partyjnej oznacza z kolei iż sposób głosowania zależy od lojalności wobec konkretnej partii politycznej, a nie od przynależności do konkretnej grupy społecznej, stąd dość często jest  on określany mianem identyfikacji psychologicznej. Zmiana lojalności wyborczej-może być efektem przekształceń w społecznej bazie poparcia, tradycyjnie związaną z konkretną partią polit. W konsekwencji obserwujemy zmianę dystrybucji głosów między rywalizujące w wyborach partie pol. Przekształcenia bazy poparcia partyjnego mogą doprowadzić do zmiany kierunku polityki partii oraz jej programu. Rodzaje zmian lojalności wyborczych: a)krytyczne; b)stopniowe- sektoralne i środowiskowe. Zanik lojalności wyborczej-proces ten charakteryzuje się tym , iż słabnie tradycyjne powiązanie pomiędzy grupą społ., a konkretną partią, która była jej pol. reprezentacją. 67. Teoria zmian społecznych a zmiana zachowań wyborczych. W Europie powojennej zaproponowano kilka teorii wyjaśniających procesy zmian zachowań wyborczych na poziomie zagregowanym w społeczeństwach postindustrialnych A.. Teoria wygasania konfliktu klasowego (zacierania różnic klasowych) B. Teoria mobilności społecznej. Próbuje wytłumaczyć załamanie się klasowych wzorów głosowania bardziej jako wynik wzrostu społecznej i zawodowej mobilności, a mniej jako efekt bogacenia się społeczeństwa. C. Teoria masowego społeczeństwa-kładzie nacisk na zjawisko rozdrobnienia społeczeństwa, towarzyszące procesom rozwoju postindustrialnego. D. Teoria mobilizacji kognitywnej. Wyjaśnia jakościowe zmiany w ramach społeczeństwa masowego. Poziom edukacji wzrasta i pojawia się wiele nowych źródeł informacji, co może się przyczynić do zmiany zachowań pol. dużej części populacji. E. Teoria starzenia się systemu partyjnego- Tradycyjna baza poparcia dla systemów partyjnych w krajach Europy Zachodniej ustabilizowała się w latach trzydziestych XX wieku. Z upływem czasu systemy partyjne zaczęły się jednak „starzeć". Nowe generacje wyborców w coraz mniejszym stopniu były zainteresowane w tradycyjnym apelu partyjnym, który niegdyś decydował o kształtowaniu bazy poparcia partyjnego. F. Zmiana systemu wartości. Zwolennicy tej teorii zwracają uwagę na oczywisty fakt zmiany systemu wartości generacji powojennych, które mają inne zainteresowania, zwracając się w kierunku wartości tzw. postmaterialnych.  Można to traktować jako efekt rosnącego dobrobytu ekonomicznego i osobistego bezpieczeństwa obywatela. 68. Zachowania wyborcze na poziomie indywidualnym. Zachowania wyborcze możemy badać na poziomie:— indywidualnym, żeby uzyskać wiedzę o motywach, jakimi kierował się pojedynczy wyborca w akcie głosowania; — zagregowanym, aby zbadać więzi społeczne powstające na poziomie wyborczym. Ogólnie panuje dość powszechne przekonanie, iż mamy obecnie do czynienia z bardzo samodzielnym i przygotowanym politycznie elektoratem. Charakteryzuje go wysoki poziom wykształcenia i ma on bardzo szeroki dostęp do różnych, alternatywnych źródeł informacji Powoduje to, iż wyborca jest bardziej  skłonny do indywidualnej oceny gromadzonych informacji niż kierowania się przesłankami wynikającymi z "przynależności do określonej grupy społecznej. W takiej sytuacji mówi się o pojawieniu się tzw„głosu opinii" a odsunięciu na dalszy plan tzw. „głosu przynależności". Wyróżniamy 3 typy głosów wyborczych : głos opinii, głos przynależności oraz głos wymiany 69. Rodzaje głosów wyborczych: glos opinii, przynależności, wymiany. Głos opinii- wyraz decyzji wyborcy, podjętej na podstawie wielu propozycji i rozwiązań programowych przedstawianych przez partie (merytoryczna ocena programów). „Głos opinii" jest preferowany przez wyborców wywodzących się z nowej klasy. średniej i częściowo z pewnych grup wielkoprzemysłowej klasy robotniczej. Pojawienie się tego typu głosu jest związane z powstaniem' struktur komunikacyjnych i organizacyjnych, które łączą wyborcę z wybieranym. Istotną rolę w tym układzie spełniają dwa czynniki. Pierwszy to masmedia, które, będąc kanałem informacji politycznej, określają zakres danych umożliwiających podjęcie ostatecznej decyzji. Drugim czynnikiem jest wzrost poziomu edukacji. Dzięki tym czynnikom następuje ukształtowanie orientacji stanowiącej bazę głosu. Konsekwencjami takiego sposobu formowania ocen wyborczych są: a)wysoki stopień niepewności co do wyniku wyborów — ten typ głosu czyni rywalizację wyborczą bardzo szeroką i otwartą, b) duża podatność partii na zmiany w opinii publicznej, c)niestabilność i zmienność zachowań wyborczych. Głos przynależności- O ile „głos opinii" wyjaśnia proces zmian, o tyle głos przynależności" kładzie akcent na proces ciągłości czyli silne osadzenie zachowania wyborczego w  realiach struktury społecznej. Oddanie takiego głosu jest potwierdzeniem subiektywnej identyfikacji wyborcy z siłą polityczną, postrzeganą jako ta, która ma organiczny związek z grupą społeczną, do której należy wyborca Wyrażenie tego rodzaju głosu, w ujęciu modelowy łączy się z wykluczeniem jakiejkolwiek oceny programu partii...Głos przynależności jest związany z partyjną orientacją wyborcy, natomiast w bardzo wąskim zakres uwzględnia: - zmiany w środowisku politycznym (wydarzenia na arenie politycznej), -wyniki ewentualnych konsultacji wyborczych. Głos wymiany- Zakłada istnienie związku między wyborcą a wybieranym. W tym wypadku jednak przedmiotem wyboru jest zawsze konkretna jednostka, gdyż tylko taki aktor może bezpośrednio zareagować na oczekiwania wyborcy i zaoferować mu wymierne, indywidualne korzyści. „Głos wymiany" jest czymś w rodzaju przetargu nastawionego na zaspokojenie określonych potrzeb albo wzmocnienie pewnych interesów wyborcy. 73. Referendum- charakter i polityczne znaczenie. Referendum (głosowanie powszechne) jest klasyczną instytucją gdzie ogół wyborców zyskuje możliwość wypowiedzenia się za lub przeciw skierowanej do nich konkretnej decyzji. Do sfery demokracji bezpośredniej zalicza się :a)wybór szefa egzekutywy w głosowaniu powszechnym; b)tzw. prawybory. Na ogół jednak demokr. bezpośrednia utożsamiana jest z referendum i inicjatywą ludową.Polityczne skutki referendum i jego funkcje: -jest ono narzędziem w rękach mniejszości polit.; -jest ono mechanizmem mediacji polegającym na przezwyciężenie podziałów wewnątrzpartyjnych; -pozwala na legitymowanie opinii establishmentu polit. przez sceptyczny elektorat; -może być wyrazem niemożności rozwiązania konfliktu przez elity pol. I przerzuceniem ciężaru odpowiedzialności za rozstrzygnięcie na ogół elektoratu; -efektem może być destabilizacja pol., prowadząca do rozłamów partyjnych, mobilizacji przeciwników podjętej decyzji, protestów społ.; -powstają nowe bloki i siły pol.Przedmiot referendum: -zmiany konstytucji; -kwestie silnie polaryzujące opinię publiczną i wywołujące znaczne emocje (przynależność do organizacji międzynarodowych, tzw. Nowa Polityka-budowa elektrowni atomowych, zmiana systemu wyborczego.74. Rodzaje referendów. *r obligatoryjne- w określonej prawnie sytuacji uprawniony organ państwowy ma obowiązek podania dalej kwestii pod głosowanie *r fakultatywne-decyzja -swobodnego uznanie. *kontrolowane- inicjowane przez siły rządzące *niekontrolowane-przez mniejszość opozycyjną Ze względu na czas prowadzenia referendum wyróżniamy: *r konsultacyjne- przed podjęciu stosownej decyzji przez parlament *r ratyfikacyjne- po podjęciu stosownej decyzji przez parlament Ze względu na rezultat referendum dla układu sił pol. wyróżniamy: *r prohogemoniczne- oznacza utrzymanie lub umocnienie pozycji sprawujących władzę; *r antyhomogemoniczne- prowadzi do przejęcia władzy przez opozycję lub zablokowania decyzji grupy rządzącej. referenda lokalne i centralne. 76. Podstawy kreacji społeczeństwa obywatelskiego w EŚW. Bardzo mocno zorientowany rozwój(industrializacja i urbanizacja)- społeczeństwo masowe; rozpad istniejących struktur, osłabienie więzi rodzinnych, gospodarka kapitalistyczna(wolnorynkowa). wszystkie te czynniki prowadzą do rozwoju społeczeństwa, ale także do zatrzymania rozwoju aktywności pozazawodowej( brak czasu i energii). Rozwój społeczeństwa obywatelskiego w Europie Środkowo-Wschodniej jest na znacznie niższym poziomie niż w Europie Zachodniej. Odnotowane głębokie zmiany struktur społeczeństwa(rozpad socjalizmu, przewartościowanie społeczne- wolność, równość wobec prawa, zachowania utylitarne i indywidualistyczne, sprawiedliwość, działanie zgodnie z prawem i moralnością- kwestia korupcji i przejrzystości działań, większa partycypacja w życiu politycznym, kreatywność i rozumienie, czym jest społeczeństwo obywatelskie).Pojawiły się regulacje pozwalające na aktywność społeczeństwa. Społeczeństwo obywatelskie to zbiór społeczno-politycznych instytucji, do których należy także ograniczona władza lub państwo respektujące rządy prawa. to system instytucji społecznych i stowarzyszenia tworzone dobrowolnie, a także sfera publiczna, gdzie dochodzi do konkretnej dyskusji społeczeństwa i państwa(społeczeństwo debatujące, uczestniczące, tworzące organizacje). 1990- podpisano ustawę o stowarzyszeniach 7 zmiennych mających wpływ na rozwój społeczeństwa obywatelskiego:1. środowisko prawne, w którym działają organizacje pozarządowe;2. zdolności organizacyjne organizacji pozarządowych(zdolność do działania);3. opłacalność finansowa;4. rzecznictwo;5. wizerunek publiczny organizacji pozarządowych;6. świadczenie usług;7. infrastruktura 78. Federalizm i państwo federacyjne. Federalizm przeciwieństwo unitaryzmu, tj. dążności do utworzenia hegemonialnego państwa, i centralizmu, tj. dążności do podporządkowania jednemu ośrodkowi władzy. Zakłada on, że władza, i procesy decyzyjne są podejmowane na tyle blisko danych społeczności, na ile jest to możliwe. Centralizacji ulegają tylko te dziedziny życia społecznego, gdzie jest to konieczne. Są to przede wszystkim: polityka zewnętrzna, obronna oraz polityka gospodarcza. Zadania, które nie muszą być kompetencją rządu centralnego, są przekazywane regionom. Federalizm polega na rozdziale suwerenności między federację oraz jej części składowe, noszące różne nazwy w zależności od kraju. Są to stany (w dawnej polszczyźnie: „państwa") w USA, Australii i federacjach latynoamerykańskich (Argentyna, Brazylia, Meksyk, Wenezuela), prowincje w Kanadzie, kantony w Szwajcarii, kraje związkowe w RFN i Austrii. Stolice są często wyjęte spod ustroju federalnego i stanowią dystrykt federalny podległy bezpośrednio władzy centralnej. Typem państwa złożonego jest federacja. Federalizm ( z łac. foedus, „przymierze”) jest strukturą polityczną jednoczącą oddzielone państwa lub inne byty ustrojowe w ramach większego systemu politycznego, tak aby każde z nich zachowało własną niezależność polityczną w podstawowych sprawach. Systemy federacyjne charakteryzują trzy cechy wspólne: 1)stosunki federacyjne, ustanowienie lub potwierdzone przez trwałe porozumienie o związku, zawarte zazwyczaj w konstytucji;; 2)ustrój polityczny odzwierciedlający w konstytucji faktyczne rozproszenie władzy (decentralizacja); 3)demokracja terytorialna. Państwo federacyjne( związkowe) składa się z wielu państw, które ograniczyły swoją suwerenność na rzecz powołanego przez siebie państwa. Do najistotniejszych czynników wpływających na powstawanie i kształtowanie się federacyjnej formy państwa zaliczamy czynniki: narodowościowe, etniczne, historyczne, geograficzne, językowe, kulturowe, religijne, polityczne i pragmatyczne Ustrój państwa związkowego (federacji) polega na podziale instytucji władzy państwowej między całość związku i poszczególne jego części składowe (landy, stany, republiki), które w określonym zakresie regulują swoje sprawy samodzielnie przez własne organy władzy- w sposób odrębny, a często również odmienny od pozostałych części państwa. Do ogólnych uprawnień państwa federalnego należy:- ustalanie i prowadzenie polityki zagranicznej i obronnej;- zapewnienie bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego, kierowanie armia;- przyjmowanie państw w poczet nowych członków federacji;- zagwarantowanie jednolitości ustawodawstwa;- bicie monety;- ustalanie podatków i opłat;- czuwanie nad zgodnością konstytucji federalnej z konstytucją części składowych;- nadawanie obywatelstwa. Stanowione przez federacje akty prawne posiadają najwyższą moc w państwie. Ewentualne spory kompetencyjne pomiędzy federacją a jej częściami składowymi rozpatruje sąd konstytucyjny. Jeśli zaś chodzi o reprezentację interesów podmiotów tworzących federację, to ma ona zazwyczaj miejsce w wyższej Izbie parlamentu federacyjnego. Federacyjny charakter państwa jest wyrażany często w nazwie państwa, jak np. Republika Federalna Niemiec, Stany Zjednoczone Ameryki Północnej czy też Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich.). 79. Państwo regionalne. Państwo regionalne to państwo, których którym istnieje podział na regiony uzasadniony często historia (Włochy, Francja). Regiony posiadają często odrębny-lokalny system władzy wykonawczej. Obecnie w Europejskiej wspólnocie istnieją regiony, które wykraczają poza granice państwowe, są to tzw. Euroregiony. Państwo regionalne jest jakby formą przejściową między państwem federalnym a unitarnym. Oznacza to przyznanie autonomii jednostkom terytorialnym poprzez samodzielność ustawodawczą. Przykładem państwa regionalnego są dzisiaj np. Włochy , które posiadają najsilniej zaawansowany regionalizm. Status poszczególnych regionów jest tam zróżnicowany, czyli każdy region ma odrębne uprawnienia. Drugim przykładem p. regionalnego jest Hiszpania, z tym, że proces regionalizacji założony został na lata- jest również dość zaawansowany. Poszczególne regiony są mniej lub bardziej samodzielne, mają zróżnicowany zakres autonomii. Rozróżnia się 3 rodzaje regionów: 1)o charakterze czysto administracyjnym 2)samorządowe 3)funkcjonalne. Polska na dzień dzisiejszy nie jest p. regionalnym. W Polsce województwa nie mogą mieć kompetencji ustawodawczej- mogą stanowić akty prawa miejscowego, ale nie ustawy.  80. Państwo unitarne. Państwo unitarne to forma państwa najbardziej powszechna we współczesnym świecie, charakteryzująca się wewnętrzną jednolitością. Wszystkie jednostki administracyjne wchodzące w skład państwa są tak samo zorganizowane i podporządkowane organom centralnym. Państwa unitarne możemy podzielić na państwa scentralizowane i zdecentralizowane. 1)Ustrój scentralizowany charakteryzuje się wyznaczaniem lokalnych urzędników przez rząd centralny, który sprawuje zwierzchnią władzę nad organami regionalnymi. 2)Ustrój zdecentralizowany ma miejsce, gdy organy regionalne są formowane niezależnie od rządu i istnieje dobrze rozwinięty samorząd terytorialny o znacznych kompetencjach, a władza centralna zastrzega sobie prawo do podejmowania tylko najważniejszych decyzji. Państwo unitarne (jednolite) charakteryzuje się: 1)jednolitym obywatelstwem (jednym) 2)jednolitym systemem prawnym 3)jednolitym zasadami aparatu państwowego Państwo unitarne(jednolite) to takie państwo, w którym władza suwerenna dotyczy całego obszaru w takim samym zakresie. Charakteryzuje jedność struktury organizacyjnej i brak podziałów na części składowe, które miałyby cechy „państwowości”, jednolitym system organów naczelnych( głowa państwa, rząd, premier), jedna obowiązująca konstytucja, jednolite obywatelstwo, jeden system prawny, jeden system sadowy( jednolite prawo materialne i procesowe), jednostki terytorialne nie mają samodzielności politycznej. W tego typu państwach niższe struktury władzy zawsze podlegają władzom centralnym Państwa unitarne dzielą się na pewne jednostki terytorialne, różniące się miedzy sobą wielkością, zakresem kompetencji, charakterem ustrojowym, nazwą i ważnością. Podział ten jest dokonywany w celu lepszego wydatkowania funduszy, sprawniejszego zarządzania państwem, a przede wszystkim ułatwienia obywatelom dostępu do odpowiednich urzędów i instytucji państwowych Podobnie w Polsce po reformie administracyjnej w 1998 roku. Podzielono państwa na 16 województw państwowo- samorządowych. Niezwykle ważnym elementem struktury i funkcjonowania wielu współczesnych, unitarnych państw jest samorząd terytorialny. Realizuje on głownie zadana z zakresu administracji publicznej i zaspokaja potrzeby wspólnot lokalnych. Spośród wszystkich instytucji o charakterze lokalnym jest on niejako najbliżej obywateli Reasumując, należy wskazać, iż każde państwo unitarne winno posiadać samorząd terytorialny, gdyż sama centralizacja prowadzi w prostej linii nie tylko do upadku autorytetu państwa, ale zniechęca obywateli do aktywnego uczestnictwa w życiu politycznym państwa. 88. Struktura parlamentów ESW. Proces przekształcania parlamentów obejmował przede wszystkim zmianę sposobu ich powoływania, bo w warunkach po upadku komunizmu standardem stały się wolne, rywalizacyjne wybory. Kolejnym problemem był wybór między modelem bikameralnym i unikameralnym, wzajemne relacje między izbami , ich wielkość i długość kadencji. Obecnie parlamenty 2- izbowe funkcjonują w Bośni i Hercegowinie, Czechach, Polsce, Rosji, Rumunii i Słowenii. Za przyczynę wybory modelu bikameralnego uznaje się: 1)tradycję polityczna, reprezentowaną np. przez akty konstytucyjne, obowiązujące w okresie, kiedy dane państwo było suwerenne 2)nawiązanie do doświadczeń polit. państwa socjalistycznego w tym jego wymiarze, który może być uznany za pozytywny 3)kształtowany na nowo federalny charakter państwa, w ramach którego druga izba parlamentu miała reprezentować interesy jednostek terytorialnych tworzących nowa federację 4)charakter ustaleń, jakie zapadły w trakcie negocjacji między komunistycznymi władzami a demokratyczna opozycją i które rozpoczęły proces tranzycji- druga izba miała być gwarancją procesu demokratyzacji 5) strategie aktorów politycznych tworzących konstytucję i chcących przez tworzenie drugiej izby zapewnić sobie większe pole manewru i wpływy w konstytucyjnych organach władzy państwowej 89. 3 modele bikameralizmu w ESW. 1)silnie asymetryczny w Słowenii- Rada Państwa(izba wyższa) jest tylko ciałem konsultacyjnym Zgromadzenia Narodowego(izby niższej); jest wybierana na zasadzie delegacji, a nie w powszechnych wyborach 2)umiarkowanie asymetryczny- w Polsce, Czechach i Rosji. Izby wyższe mają słabsza pozycję niż niższe, ale są stosunkowo aktywnymi uczestnikami procesu decyzyjnego 3)symetryczny- w Rumunii, kompetencje Izby Deputowanych i Senatu w procesie ustawodawczym są tożsame i rząd musi uzyskać poparcie obu izb. 90. Gabinet-pozycja ustrojowa, struktura i funkcje oraz pozycja premiera. Operując terminem rząd, mamy na ogół na myśli kolegialny organ państwowy złożony z premiera i ministrów, ponoszący za swą działalność odpowiedzialność przed parlamentem. Jednakże, dla tego właśnie grona rezerwuje się często pojęcie gabinetu. Z formalnego punktu widzenia, gabinet tworzą tylko premier, wicepremierzy i ministrowie, którzy muszą ustąpić w razie utraty zaufania parlamentu. W hierarchicznej strukturze rządu należy wyróżnić trzy poziomy; polityczny —obejmujący zarówno gabinet, jak i zespół sekretarzy stanu, podsekretarzy stanu oraz sekretarzy generalnych, pośredni —który tworzy grupa dyrektorów generalnych (szefów departamentów) oraz administracyjno--techniczny —złożony z urzędników ministerialnych. Na czele rządu (ą zarazem gabinetu) stoi premier, formalnie jego władza jest obwarowana licznymi ograniczeniami, wynikającymi z faktu ,że odpowiada on przed parlamentem. Możliwości występowania roli premiera: a)władza jest skoncentrowana w gabinecie, który ma charakter jednopartyjny. Premier może wówczas pełnić funkcję lidera w gabinecie (Wielka Bryt.), b) władza jest rozproszona pomiędzy różne ciała rządowe, a rząd jest jednopartyjny. Konieczność czynienia wielu uzgodnień z różnymi instytucji zwłaszcza w systemie federalnym, osłabia w pewnym stopniu władzę premiera który spełnia rolę uczestnika przetargów). Kanada c) władza jest skoncentrowana w gabinecie, a rząd ma charakter koalicyjny. Premier spełnia funkcję żonglera, działającego pod presją uczestników koalicji dysponujących możliwością zrealizowania groźby odejścia, co może prowadź do rozpadu koalicji(Dania, Holandia); d) władza jest rozproszona, a rząd ma charakter koalicyjny. Oznacza to ukształtowanie takiego mechanizmu decyzyjnego, w którym premier działa jedynie jako symbol. Przykładem może być tu Szwajcaria, w której, przypomnijmy, istnieją nader mocno rozbudowane mechanizmy konsensualne oraz korporatywistyczne. 91. Teorie koalicji gabinetowych. Wyróżniamy tutaj dwa zasadnicze nurty: a)rozpowszechniony w USA nawiązuje do teorii gier i podejmuje próbę odpowiedzi na pytanie jakie warunki powinna spełniać koalicja, by móc uformować trwały gabinet. Do tej grupy zaliczymy następujące koncepcje: *minimalnie zwycięska koalicja- zakłada, że trwałość koalicji jest najbardziej prawdopodobna, gdy obejmuje ona minimalną liczbę partii, potrzebną do uzyskania bezwzględnej większości mandatów *koalicja minimalnego rozmiaru-Opiera się na założeniach podobnych do pierwszej. Dodatkowym wymogiem jest tu dążenie do tego, by bezwzględna większość mandatów była najmniejsza z możliwych *koalicja oparta na przetargu-Jest wariantem minimalnie zwycięskiej koalicji Opiera się na założeniu, że im mniej partii uczestniczy w formowaniu rządu oraz w jego działaniach, tym łatwiejsze są negocjacje i tym bardziej prawdopodobna jest jego trwałość. *koalicja minimalnego zasięgu-oznacza sojusz partii, które dzieli najmniejszy dystans ideologiczny *minimalnie zbieżna, zwycięska koalicja-obejmuje najmniejszą ilość partii które dysponują łącznie większością i równocześnie na osi lewica-prawica zajmują pozycje styczne. b)empiryczne teorie-opierają się na analizie składu faktycznie funkcjonujących koalicji gabinetowych  Zasadnicze założenia i podejścia przedstawiają się następująco): * rząd koalicyjny jest traktowany jako „jeden z komponentów procesu politycznego", * badania koalicji muszą być oparte na analizie porównawczej, obejmującej możliwie dużą liczbę krajów i możliwie długi okres; * członkowie koalicji — partie polityczne — nie są traktowani jako „zunifikowani", jednolici aktorzy. * badania koalicji powinny uwzględniać wpływ wielu czynników warunkujących proces ich tworzenia i utrzymania (np. władza prezydenta w reżimu prezydenckim, istnienie „elit niepolitycznych itp.); *rządy mniejszościowe, nie dysponujące poparciem bezwzględnej większości parlamentarnej, nie mogą być traktowane jako przypadki dewiacyjne — przeciwnie, należy dążyć do wyjaśnienia ich fenomenu w kategoriach racjonalnego wyboru; 92. Rodzaje koalicji gabinetowych: mniejszościowe, większościowe, nadwyżkowe(patrz 91) i zbieżne. Zbieżna koalicja-tą koalicję tworzą partie, które posiadają łącznie większość głosów w parlamencie, a równocześnie na osi lewica-prawica zajmują pozycje styczne. Ten ostatni wymóg jest decydujący. Konieczność uwzględnienia wyłącznie sąsiadujących ze sobą partii może spowodować, że ich liczba będzie wyższa niż ta, która jest niezbędna dla stworzenia koalicji minimalnie zwycięskiej. w koalicjach zbieżnych partie członkowskie mają podobną ideologię i programy. 93. Definicja koalicji gabinetowej. Przez pojęcie polityki koalicyjnej będziemy rozumieć ogół działań podejmowanych przez partie polityczne w celu utworzenia i utrzymania gabinetu. W większości zachodnioeuropejskich demokracji podział tek ministerialnych jest przedmiotem negocjacji i przetargów prowadzonych przez elity partyjne Stąd też problematyka kolacji gabinetowych pozostaje od lat jednym z najbardziej eksploatowanych pól badawczych nauki ' polityce, w tym zwłaszcza politologii komparatystycznej. Koalicja to porozumienie partii w celu utworzenia i utrzymania rządu, poprzedzone z reguły uzyskaniem większości parlamentarnej. 94. Czynniki warunkujące stabilność gabinetów koalicyjnych: a) charakter parlamentarnego systemu partyjnego (zwłaszcza zaś stopień jego fragmentaryzacji oraz głębokość dystansu ideologicznego); b) warunki przetargu parlamentarnego, oznaczające wolę partii politycznych do zawierania sojuszy pomiędzy sobą oraz rzetelność wymienianych przez nie informacji; c) status koalicyjny gabinetu, określający charakter tworzącej go koalicji (minimalnie zwycięska, „nadwyżkowa" — obejmująca partie „zbyteczne", mniejszościowa). d)liczba i rozmiar partii występujących na arenie parlamentarnej, obecność partii antysystemowych e)stopień ideologicznej polaryzacji f)zasięg wpływu i instytucjonalne możliwości efektywnego działania opozycji g)istnienie lub brak wymogu uzyskania przez gabinet formalnego votum zaufania. 95. Praktyka polityki rządowej- gabinety koalicyjne w Europie. Analiza koalicji gabinetowych funkcjonujących w Europie Zachodniej w latach 1945-1994 pozwala na uczynienie kilku spostrzeżeń. Po pierwsze, częściowe potwierdzenie znajduje teza, że gabinety koalicyjne są regułą w krajach, w których systemy partyjne charakteryzują się wysokim poziomem fragmentaryzacji i, co za tym idzie, wysoką efektywną liczbą partii. Do krajów tych należą przede wszystkim: Szwajcaria (efektywna liczba partii wynosi 5,7), Belgia (5,4), Finlandia (5,0), Dania (4,7) oraz Holandia (4,5). Najwyższy procent gabinetów koalicyjnych napotykamy w Szwajcarii (100), Holandii (100), Finlandii (90,5) oraz w Belgii (85,3). Po drugie, prawdopodobieństwo utworzenia gabinetu koalicyjnego nie jest uzależnione od rozmiaru poparcia dla najsilniejszych partii. W krajach, w których partia zwycięska osiąga poparcie przekraczające 40%, są formowane gabinety zarówno koalicyjne, jak i jednopartyjne. Jeśli porównamy RFN, Austrię, Szwecję, Hiszpanię, Grecję oraz Wielką Brytanię, to okaże się, że przy podobnym poziomie poparcia dla najsilniejszego ugrupowania możliwe są różne warianty: wyłączność lub przewaga gabinetów koalicyjnych (RFN i Austria) oraz wyłączność lub przewaga gabinetów jednopartyjnych (Wielka Brytania, Hiszpania, Grecja i Szwecja) Po trzecie, gabinety koalicyjne występują w państwach, w których jedni partia otrzymuje wyraźnie wyższe poparcie niż inne. Dotyczy to zwłaszcza Norwegii, Danii, Szwecji oraz, do końca lat osiemdziesiątych, Irlandii, gdzie partie dominujące niechętnie zawierają koalicje gabinetowe, preferując tworzenie jednopartyjnych gabinetów mniejszościowych Po czwarte, przewaga gabinetów koalicyjnych w danym kraju nie musi oznaczać ich mniejszej trwałości (tab. 3). Tezę tę potwierdzają tak naprawdę tylko przykłady Francji i Portugalii 102. Grupy interesu- założenia i klasyfikacja. Grupa interesu- organizacja posiadająca formalną strukturę  oraz wspólne cele , która dąży  do wywierania wpływu na proces  formułowania i wprowadzania w życie polityki państwa. Traktowanej jako układ decyzji władczych podejmowanych przez organy przedstawicielskie ( centralny oraz lokalne),wykonawcze oraz sądownicze. Grupy interesu dążą więc do stworzenia mniej lub bardziej sformalizowanych powiązań  z podmiotami odpowiedzialnymi za przebieg  państwowego procesu podejmowania decyzji. Klasyfikacje „grup interesu”  - biorąc pod uwagę  sposób zorganizowania można wyodrębnić dwa zasadnicze typy : * instytucjonalne  ( np. kościół, armia, administracja publiczna-mogą  jednak one wykorzystywać swoją organizację  dla wywierania wpływu na treść decyzji państwa ) * stowarzyszenia - to organizacje interesu ,których zasadniczym celem jest organizowanie i reprezentowanie interesów określonych segmentów społeczeństwa (np. związki zawodowe, organizacje kombatantów, organizacje  tzw.” wolnych” zawodów ). Uwzględniając kryterium motywacji można wyróżnić: * promocyjne - grupy reprezentujące interesy nieekonomiczne, promujące określoną zasadę czy wartość. * sekcjonalne - reprezentujące i realizujące  interesy  pewnego społeczeństwa.. Do kategorii tej można zaliczyć ekonomiczne grupy interesu, ale również kościoły i związki religijne. 103. Pojęcie i typologia korporatywizmu. Korporatywizm - jest to odpowiednik konsensualizmu politycznego w sferze stosunków ekonom. i socjalnych. Czasem to miernik poziomu konsensualizacji życia politycznego. Ma charakter stosunków industrialnych może wpływać wiele czynników narodowych: kultura polityczna, poziom zaawansowania gosp., sposób postrzegania roli państwa. Typologia korporatywizmu: -opcja pluralistyczna(Francja, Włochy, Wlk. Brytania i Hiszpania); -opcja korporacyjna: a)silna (Austria, Szwecja, Norwegia, Szwajcaria) b)umiarkowana (Belgia, Dania, Finlandia, Niemcy, Holandia, Irlandia) 104. Charakterystyka silnego korporatywizmu na przykładzie Austrii i Szwecji: 1)Austria: - występuje układ tzw. Partnerstwa socjalnego, który mocno akcentuje konsensualne i kooperacyjne aspekty polityki przetargów industrialnych; - współpraca zw. zawodowych i biznesu nabrała formalnego charakteru w 1957r. gdy rząd z porozumieniu z Federacją Związków Zawodowych (OGB) powołał do życia Komisję Parytetową ds. cen i płac. Reprezentuje się w niej  na zasadzie parytetu interesy zw. zawodowych i biznesu. W jej skład wchodzą: OGB, Centralne Stowarzyszenie Izb Pracy, Federalna Izba Gospodarcza oraz Konfederacja Prezydentów Izb Rolnych. Jest to najwyższa reprezentacja tzw. 12B. Są to publiczne korporacje, a przynależność do nich jest obowiązkowa. System izb obejmuje wszystkie grupy społeczeństwa: *OGB zrzesza 15 autonomicznych organizacji branżowych; *C.S.I.P reprezentuje 9 izb krajowych (pracobiorcy); *F.I.G. reprezentuje izby handlowe; *K.P.I.R. reprezentuje izby rolne;    Te 4 scentralizowane organizacje maja prawo głosowania w Komisji Parytetowej, a 5 podmiot - gabinet - nie; Reprezentant rządu przewodniczy obradom komisji, ale nie może bezpośrednio uczestniczyć w procesie decyzyjnym. Wszystkie uchwały zapadają jednomyślnie, a każda z grup ma prawo weta. Obowiązuje zasada obowiązkowego członkostwa w Izbach będących korporacjami prawa publicznego, sama jednak komisja Parytetowa nie ma statusu korporacji. Komisja Parytetowa decyduje o wszystkich kwestiach związanych z gospodarką .  W Austrii nie istnieje polityka dochodowa, cały proces przetargów industrialnych G.Lechmbrul określa mianem „nieokreśloności” - dominują w nim swobodne kolektywne przetargi a decyzja jest efektem nieskrępowanych ustaleń. B.Marin mówi o systemie austriackim jako „piramidzie instytucjonalności” - występują izby wraz ze stowarzyszeniami (infrastruktura instytucjonalna), popierająca działania elit funkcjonalnych, które prowadzą negocjacje w współpracują ze sobą bez określonych umów Cechą austriackiego systemu korporacyjnego jest symetryczność jego struktury. Z jednej strony znajduje ona wyraz w powiązaniu między SPO a OGB; Centralne Stowarzyszenie Izb Pracy, z drugiej zaś między OVP a Federacyjną. Izbą Gospodarczą. Oba te układy są ze sobą ściśle powiązane 2)Szwecja:- istnieje tu długa tradycja tworzenia konsensualnej polityki dochodowej - proces ten zdominowany jest przez Federację Związków Zawodowych (LO) oraz Szwedzkie Stowarzyszenie Pracodawców (SAF) -kooperacja rozpoczęła się w 1938r. tam Układem Saltsjobaden aż do początku lat 70-tych państwo nie interweniowało bezpośrednio proces przetargów industrialnych: *zasada powołania Komisji Do Spraw Rynku Pracy jako centralne forum przetargów i negocjacji między LO i SAF; *intencje porozumienia były pluralistyczne gdyż motywem działania było powstrzymanie państwa od ingerencji funkcjonowanie rynku pracy, ale efekt stał się korporacyjny - organizacje interesów zostały włączone w publiczny proces decyzyjny (szczególnie polityka dochodowa państwa; -nieformalne układy z rządem określano mianem „harpund demokratie”: *obowiązywał więc w Szwecji układ „domniemanych” porozumień między kolejnymi gabinetami a scentralizowanymi interesami, ale w latach 60-tych zaczęły się pojawiać inne rodzaje konfliktów. W latach 1962 powstała Rada ds. Planowania Ekonomicznego w której zasiadali członkowie gabinetu, urzędnicy ministerialni, ekonomiści oraz reprezentanci scentralizowanych grup interesu. Jest to organ o charakterze doradczym.- formułowanie oraz koordynacja polityki dochodowej Szwecji to układ nieformalnych kontaktów między rządem a liderami zw. zawodowych i stowarzyszeń pracodawców. Czynniki wpływające na zjawisko powstrzymywania się państwa od ingerencji w proces przetargów industrialnych w szwedzkim i norweskim korporatywizmie.1) częsty udział partii socjaldemokratycznych w rządzie powstaje podział pracy między partią a zw. zawodowymi Partia skupia się na działaniach o charakterze politycznym, zostawiając wolną rękę związkom w sferze akcji industrialnym, z kolei organizacje biznesu nalegają na powstrzymanie się państwa, kierowanego przez partię socjaldemokratyczną od ingerencji, w obawie, iż będzie ono faworyzowało stronę związkową.2) centralizacja przetargów industrialnych biorą w nich udział elity polityczne jedynie dwóch organizacji, dysponujące monopolem reprezentacji. W tej sytuacji państwo powstrzymuje się od negocjacji, gdy z nie chce zniechęcić jednej ze stron do kontynuacji rozmów3) niski poziom aktywności strajkowej jeżeli istnieje spokój, to państwo nie będzie go chciało zakłócić w Szwecji ukształtowały się określone instytucjonalne formy partycypacji zw. zawodowych i organizacji pracodawców w państwowym procesie podejmowania decyzji: *system komisji rządowych:- występuje w Szwecji silna tradycja tworzenia komisji problemowych;- komisje są niezależne od ministerstw;- ich zadaniem jest przygotowanie projektów reform dotyczących zasadniczych kwestii polityki państwa;- w skład wchodzą urzędnicy publiczni i przedstawiciele organizacji interesu. *udział w procesie konsultowania projektów przedstawionych przez komisje rządowe:- obowiązuje zasada zasięgania opinii organizacji interesu na temat przygotowanych projektów rozstrzygnięć pewnych* udział w racach agencji państwa:- ich zadaniem jest wprowadzenie w życie polityki państwa cechą w Szwecji jest także BARDZO BLISKA WSPÓŁPRACA między LO a Partią Socjaldemokratyczną SAP. *prezydent LO jest członkiem parlamentu z ramienia Stowarzyszenia; *występuje kumulacja stanowisk w centralnych organach władzy obu organizacji;* natomiast stowarzyszenia biznesu nie miały tak bliskich kontaktów z partiami politycznymi jak powoduje to w konsekwencji słabsze powiązania organizacji biznesu z układami korporacyjnymi. 105. Umiarkowany Korporatywizm na przykładzie Holandii i Belgii: 1) Holandia: - występuje schemat trójstronnej korporacji (ukształtował się na przełomie lat 40-50) w centrum tego systemu występuje Rada Socjalna i Ekonomiczna (1950r.)*w jej skład wchodzą na zasadzie parytetu (po 15) przedstawiciele zw. zawodowych., organizacji pracodawców oraz rządu; *gabinet został zobowiązany do konsultowania wszystkich propozycji dotyczących polityki socjalnej, oraz ekonomicznej z radą, która może samo formułować opinie odnośnie aktywności państwa (rada jest ciałem konsultacyjnym)- istnieje II forum przetargów korporacyjnych tzw. Fundacja Pracy (1945)*są w niej reprezentowane, na zasadzie parytetu tylko dwie grupy zawodowe; *jej zasadniczym przedmiotem zainteresowania jest węższy aspekt polityki ekonomicznej dotyczący polityki płac i kwestii związanych z ochroną pracy;- w latach 1946-67 obowiązywał system Imperatywnej Polityki Dochodowej; *państwo określało zasady dotyczące polityki płac, stając się aktywnym partycypantem w przetargach industrialnych, występowały jednak konsultacje i nieformalne układy zw. zawod. i stowarzyszeniami pracodawców; *dominował system porozumień senatoralnych (charakterystyczny dla typu pluralistycznego) jednak w latach 80-tych zasada interwencji państwa przetargi przybrała charakter bardziej konsensualny - formę przymusowego arbitrażu. Państwo ingeruje w porozumienia między ekonomicznymi grupami interesu, plasując się jako arbiter z prawem podejmowania decyzji wiążących. 2)Belgia: - w 1944r. został zawarty polit- społeczne Porozumienie o Solidarności Socjalnej *wprowadziło ono praktyki konsensualne na poziomie elity politycznej *została powołana Centralna Komisja do Spraw Ekonomii:  ma ona jedynie doradcze uprawnienia wobec rządu a jej ustalenia są efektem kompromisu osiągniętego przez reprezentantów zw. zawodowych oraz organizacji pracodawców (zasada parytetu); Cechy korporatywizmu belgijskiego: 1) istnieje odmienny poziom koncentracji przetargów w sferze socjalnej i ekonomicznej *w sferze socjalnej koncentracja jest silna a Narodowa Rada Do Spraw Pracy decyduje o charakterze stosunków industrialnych; *w sferze ekonomicznej i finansowej koncentracja jest niska a ustalenia zw. zawodowych mają jedynie doradczy charakter; 2) przetargi odbywają się na dwóch poziomach. Najpierw funkcjonalne grupy interesu starają się, wypracować konsens, a potem, tworząc kartel interesów, wchodząc w przetargi z państwem; 3) państwo stara się nie ingerować w sferę przetargów nieekonomicznych (np. płace, ubezpieczenia) czyni to zwykle w sposób pośredni posługując się np. podatkami jako sposobem przeciw działania wzrostowi cen (wyjątkiem były ustawy z lat 80-tych za pomocą których stabilizowano płacę). 106. Słaby korporatywizm na przykładzie Wlk. Brytanii i Francji. 1) Wlk. Brytania: - w latach 1974-75 istniały silne tendencje korporacyjne w rozstrzyganiu konfliktów industrialnych *władzę przejęła wtedy Partia Pracy, która miła bliski kontakt z Kongresem Zw. Zawod. (TUC) - najwyższa reprezentacja pracobiorców; - w 1972 powstała Komisja ds. Łączności pomiędzy Partią Pracy a TUC; - od 1979r. TUC został pozbawiony jednak możliwości uczestniczenia w procesie decyzyjnym a nowy rząd oświadczył, że konsultowane będą z robotnikami tylko te kwestie, które dotyczą ich interesów bezpośrednich; Cechy pluralizmu brytyjskiego: 1) opiera się na istnieniu rynku politycznego *w jego ramach funkcjonują automatyczne grupy interesu, starające się o zdobycie wpływu i dostępu do państwowego procesu decyzyjnego; *grupy interesu rywalizują ze sobą na otwartym rynku politycznym, a okresy kooperacji są bardzo rzadkie; *stosują w celu rozstrzygnięcia konfliktu metody konfrontacyjne; 2) nie nastąpiła ingerencja funkcjonalnych grup interesu w ramy procesu decentralizacyjnego: *nie przyniosła ona postaci instytucjonalizowanych układów opartych na regularnych konsultacjach elit politycznych; 3) istnieje silne przekonanie wśród elit o efektywności myślenia ekonomicznego: *wyklucza to możliwość stosowania formy negocjacji trójstronnych; b) Francja: -nigdy nie istniała tu tradycja prowadzenia trójstronnych przetargów industrialnych. Cechy mające wpływ na proces pluralizacji: a)bardzo niski poziom unionizacji- mały odsetek ludzi aktywnych zawodowo zdecydował się na wstąpienie do zw. zawodowych b)fragmentaryzacja ruchu robotniczego oparta na podziałach polit. i partyjnych c)relatywnie słabe partie lewicowe. Nigdy we Francji nie powstał silny blok organizujący interesy pracobiorców, zdolny do wywierania wpływu na państwo i organizacje pracodawców. 107. Polityka przetargów industrialnych na przykładzie państw Europy Czynniki o charakterze politycznym, które miały wpływ na poziom korporatywizacji wzajemnych stosunków między państwem a funkcjonalnymi grupami interesu: a)ustabilizowanie się po II wojnie światowej konsensu socjaldemokratycznego; W krajach, w których wpływy partii socjaldemokratycznych rosną obserwujemy silną tendencję do tworzenia zinstytucjonalizowanych form przetargów grupowych i do stosowania strategii korporacyjnych. Partie te promują interesy pracobiorców, w tym i klasy robotniczej, w środowisku dominacji rynkowych strategii ekonomicznych, co wydaje się podstawową przesłanką tworzenia przynajmniej słabszych form korporatywizmu b)istnienie w wielu krajach konsensualnego modelu demokracji jako sposób politycznej reakcji na występowanie sfragmentaryzowanej struktury społeczeństwa. Jak wspomnieliśmy w rozdziale l, konsensualizm stał się typem negocjowania interesów politycznych (grupowych) opartym na kooperacji oraz akomodacji wszystkich interesów przedstawianych przez poszczególne subkultury w ramach procesu decyzyjnego.\ Odpowiednikiem konsensualizmu politycznego w sferze stosunków ekonomicznych i socjalnych staje się właśnie korporatywizm. Na charakter stosunków industrialnych może wpływać wiele czynników narodowych: kultura pol., poziom zaawansowania gosp., sposób postrzegania roli państwa.  W przypadku Austrii, Belgii, Holandii czy Szwajcarii występują podziały socjopolityczne o charakterze etnicznym, językowym czy religijnym, na które „nałożył" się w pewnym momencie rozwoju społecznego podział o charakterze socjoekonomicznym. W państwach skandynawskich segmentacja społeczeństwa miała charakter odmienny, a dominującym podziałem stał się jedynie socjoekonomiczny.  112. Reformy instytucjonalne UE od lat 90. Na przełomie 1991/1992 podjęto próby organizacji konferencji integracyjnej(nie tylko ekonomicznej, ale i politycznej). W grudniu 1991 podjęto decyzję o utworzeniu UE, ale pojawiły się problemy: główne kierunki rozwoju Europy- różne stanowiska wobec dystrybucji władzy między krajami członkowskimi; starcie koncepcji federalistycznej(decentralistycznej) i unitarnej(centralizacyjnej- jednolity system polityczny o ponadnarodowym charakterze).Acquis communitare- UE miała strzec rozwiązań, które zostały wypracowane w państwach członkowskich.Koncepcja trzech filarów wywodzi się z Maastricht. Inne założenia traktatu to: *utworzenie UE *ustalenie harmonogramu prac i ekonomiczna oraz monetarna integracja *kreacja filarowej struktury UE *II i III filar starały się uwzględniać filar I(wypracowane instytucje) *utworzenie UE na bazie Wspólnot Europejskich, poprzez uzupełnienie o dodatkowe filary *ustanowienie obywatelstwa UE(prawa i obowiązki obywateli)- jest tylko symboliczne, bo liczy się obywatelstwo krajowe *ochrona konsumenta i środowiska *polityka wizowa i społeczna *zasada równości społecznej *zwiększenie roli Parlamentu Europejskiego(współdecydowanie z Radą Europejską)- funkcja współ legislacyjna *Parlament dostał prawo do akceptacji składu Komisji Europejskiej *Parlament dostał obowiązek zgody na porozumienia międzynarodowe UE o konsekwencjach finansowych lub traktatowych *zasada subsydiarności-decyzje podejmowane z jak najszerszym udziałem obywatel1996/1997- kolejna konferencja międzyrządowa(rozważania o reformie administracji publicznej)Instytucje UE zaczęły rozwijać się samoistnie i oddalać od ludzi- żyły na własny użytek, a nie dla społeczeństwa i były zbyt rozbudowane administracyjnie.2.10.1997- Traktat Amsterdamski ( dołączono do niego protokół Amsterdamski sprawie perspektywicznych zmian, który odsuwał niemożliwe do rozwiązania problemy do następnej konferencji; był to np. problem rozszerzenia UE o kraje Europy Środkowej- 10 państw, w tym także Polska); Postanowienie traktatu: *wzmocniono stanowisko Przewodniczącego Komisji Europejskiej *wzmocniono stanowisko Parlamentu(deputowanych z krajów członkowskich) członkowskich procedurze współdecydowania *wskazano, że trzeba zmienić strukturę filarową (włączono filar III traktatu z Maastricht do filaru I)- przeniesiono politykę wewnętrzną i sądowniczą do filaru I, a filar III rozbudowano o współpracę policyjną i sądową; Projektowane kierunki zmian: *likwidacja struktury filarowej *ujednolicenie systemu instytucjonalnego *klarowny system decyzyjny *wzmocnienie roli Parlamentu *ściślejsza współpraca Parlamentu z parlamentami narodowymi (szczególnie w obszarze kształtowania ustaw) *zmiany funkcjonowania Rady UE(zaproponowano prezydencję grupową- do tej pory była prezydencja indywidualna jednego z krajów, który przewodził przez okres pól roku; po zmianach miał być kraj główny i dwa kraje wspomagające- dodatkowe) *Komisja bardziej zależna od Parlamentu(zasada odpowiedzialności) i od Rady UE(zasada mianowania członków Komisji przez Radę) *powołanie 350 członków Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów- na 5 lat na wniosek państw członkowskich *nowy 1-osobowy organ UE: Minister Spraw Zagranicznych Unii(nadanie UE osobowości prawno międzynarodowej) *propozycje te mają być zmodernizowane i opracowane na nowo. Dwie tendencje integracji: integracja przez unifikację( tendencja dośrodkowa- centralizacyjna) i integracja przez akceptację(tendencja federalistyczna- odśrodkowa) 113. Postanowienia traktatowe a struktura filarowa UE(patrz 112) 1. Struktura UE wg traktatu z Maastricht(Traktat o Unii Europejskiej) z 7.02.1992 r. : I filar- WE, II filar- Polit. Zagr., bezpieczeństwa i obronności, III filar- Polit. Wew. I sadownicza. 2. Struktura UE wg traktatu z Amsterdamu : I filar- WE, II filar- j.w., III filar- Polit. Wew. I sadownicza, współpraca policyjna i sądowa. 115. Proces decyzyjny w UE. W procesach decyzyjnych na poziomie Unii Europejskiej uczestniczą różne instytucje UE, w szczególności:: 1)Komisja Europejska, 2)Parlament Europejski, 3)Rada Unii Europejskiej. Zasadniczo to Komisja występuje z wnioskami dotyczącymi nowych aktów prawnych, natomiast Parlament i Rada przyjmują te akty. Również inne instytucje odgrywają w tym procesie swoją rolę. Traktaty ustanawiają zasady i procedury obowiązujące przy podejmowaniu decyzji w skali Unii. Każdy wniosek dotyczący nowego aktu prawnego musi opierać się na konkretnym artykule w Traktacie, zwanym jego „podstawą prawną". Podstawa prawna danego aktu określa właściwą procedurę legislacyjną do jego przyjęcia. Trzy podstawowe procedury decyzyjne w Unii: „konsultacja”, „zgoda” i „współdecyzja”. W ramach procedury konsultacji Rada zasięga w sprawie danego aktu prawnego opinii Parlamentu, konsultując się też z Europejskim Komitetem Ekonomiczno-Społecznym (EKES) oraz Komitetem Regionów (KR). Parlament ma możliwość: 1)przyjąć wniosek Komisji, 2)odrzucić go, 3)poprosić o wprowadzenie do niego poprawek. Jeśli Parlament żąda wprowadzenia poprawek, Komisja jest zobowiązania do rozważenia wszystkich proponowanych zmian. Jeśli Komisja przyjmie którąkolwiek z nich, wysyła do Rady zmieniony wniosek legislacyjny. Rada analizuje zmieniony wniosek i przyjmuje go lub wprowadza do niego dalsze poprawki. W tej procedurze, podobnie jak we wszystkich innych, zmiana wniosku Komisji przez Radę wymaga jednomyślności jej członków. Procedura ta wymaga od Rady uzyskania zgody Parlamentu Europejskiego przed podjęciem określonych, szczególnie ważnych decyzji. Procedura przebiega podobnie jak w przypadku konsultacji, jednak Parlament nie ma w niej prawa do wprowadzania poprawek do wniosku - musi go przyjąć albo odrzucić w całości. Akceptacja, czyli „zgoda" Parlamentu wymaga bezwzględnej większości oddanych głosów. Jest to obecnie najbardziej powszechna z procedur legislacyjnych Unii. W procedurze tej rola Parlamentu nie ogranicza się jedynie do wydania opinii: Parlament pełni w tym przypadku funkcję prawodawczą na równi z Radą. Jeśli Rada i Parlament nie mogą porozumieć się w sprawie konkretnego wniosku legislacyjnego, wniosek ten jest kierowany do komitetu pojednawczego, składającego się z jednakowej liczby przedstawicieli Parlamentu i Rady. Gdy komitet osiągnie porozumienie, uzgodniony tekst trafia ponownie do obu instytucji w celu ostatecznego przyjęcia. Proces decyzyjny we Wspólnotach Europejskich obejmuje 3 etapy - inicjatywę, opinię i decyzję. Biorą w nim udział instytucje UE: Komisja Europejska jako organ inicjujący, Parlament Europejski w wyznaczonych przez Traktat z Maastricht granicach i Rada Unii Europejskiej, która podejmuje ostateczną decyzję jako organ prawodawczy. 4 główne procedury procesu: konsultacja, zgoda, współpraca i współdecydowanie. Od chwili Jednolitego Aktu Europejskiego (1987) i po modyfikacjach wprowadzonych przez Traktat z Maastricht zaczął obowiązywać następujący mechanizm: Komisja wysuwa projekt z własnej inicjatywy, na wniosek Parlamentu lub Rady UE, która jednak nie może podjąć decyzji bez formalnego wniosku Komisji; wnioski trafiają do Rady UE, potem do doradczych komitetów oraz Parlamentu. Opinie Parlamentu oraz Komitetu Ekonomiczno-Społecznego są przekazywane Komisji, która może je uwzględnić. Projekty wracają do drugiego czytania do Rady UE i parlamentu, następnie trafiają do Rady, która podejmuje decyzje. Parlament może odrzucić projekt legislacyjny w zakresie: swobody przenoszenia się pracowników, wzajemnego uznawania dyplomów, ochrony środowiska, harmonizacji prawa niezbędnej do funkcjonowania wspólnego rynku sieci transeuropejskiej, edukacji, kultury i zdrowia publicznego. Jeśli Rada nie godzi się z decyzją Parlamentu, może jedynie doprowadzić do zwołania Komitetu Pojednawczego, ale w przypadku braku kompromisu - projekt upada. Osobną rolę pełni Rada Europejska, jako inspirator procesów integracyjnych, na podstawie jej dyrektyw Rada UE ma podejmować decyzje w zakresie polityki zagranicznej i bezpieczeństwa. Dalsze modyfikacje procesu decyzyjnego były rozważane w trakcie Konferencji Międzyrządowej, zakończonej podpisaniem Traktatu w Amsterdamie (1997). Jednak nie zdobyto się na przeprowadzenie zapowiadanych reform instytucjonalnych. Spór toczy się m.in. o całkowite lub bardzo szerokie odstąpienie od zasady jednomyślności na rzecz głosowania większościowego (biorąc pod uwagę liczbę ludności w krajach). W celu stosowania zapisów traktatowych instytucje wspólnotowe uchwalają stosowne akty prawne, wśród których wyróżnia się rozporządzenia, dyrektywy, decyzje, zalecenia i opinie. Proces uchwalania najważniejszych aktów prawnych obejmuje cztery procedury: konsultacji, współpracy, współdecyzji, zgody. Biorą w nim udział przede wszystkim: Komisja Europejska - jako organ inicjujący, oraz Parlament Europejski - zależnie od wyznaczonego traktatami stopnia jego zaangażowania w proces decyzyjny oraz Rada Unii Europejskiej jako organ prawodawczy. Procedura konsultacji: Najstarsza i najprostsza procedura podejmowania decyzji. Przy jej stosowaniu Rada UE obowiązana jest do zasięgnięcia opinii Parlamentu co do projektu wniesionego do niej przez Komisję. Parlament Europejski rozpatruje akt w ramach jednego czytania i przekazuje Radzie opinię dotyczącą aktu (nie jest ona dla Rady wiążąca). Zaniechanie konsultacji z Parlamentem skutkuje nieważnością aktu podjętego w takim trybie. Obowiązuje ona w tak istotnych obszarach jak: swoboda świadczenia usług, polityka transportowa , polityka konkurencji , podatki, polityka pieniężna, polityka zatrudnienia, polityka przemysłowa, polityka spójności ekonomicznej i społecznej, badania i rozwój technologiczny oraz ochrona środowiska. Procedura współpracy: Została wprowadzona przez Jednolity Akt Europejski. Zobowiązuje Radę do rozpatrzenia stanowiska Parlamentu, zgłoszonego w formie poprawek przyjętych bezwzględną większością głosów. Pozwala na stosowanie przez Parlament weta wobec projektu Rady, które może być przez nią odrzucone tylko w drodze jednomyślnej decyzji. W praktyce zakres stosowania procedury współpracy ulega marginalizacji ze względu na coraz szersze stosowanie procedury współdecydowania. Procedura ta dotyczy Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, badań naukowych, ochrony środowiska. Procedura współdecydowania. Procedurę współdecydowania wprowadził w życie traktat z Maastricht, a zakres jej stosowania rozszerzył Traktat Amsterdamski. Jeśli sformułowany przez Radę UE projekt nie satysfakcjonuje Parlamentu może on doprowadzić do jego odrzucenia. W takiej sytuacji Rada UE nie może uchwalić projektu. Dla uniknięcia takiej sytuacji powołuje się komitet pojednawczy. W jego skład wchodzą członkowie Parlamentu, Rady i Komisji. Jego zadaniem jest osiągnięcie porozumienia przed III czytaniem. W momencie, gdy taki kompromis nie zostanie osiągnięty wówczas Parlament może taki projekt definitywnie odrzucić. Procedura stosowana jest w dziedzinie rynku wewnętrznego, ochrony konsumentów, ochrony zdrowia, swobody poruszania się, polityki wizowej i azylowej, społecznej, ochrony środowiska, kultury, edukacji. Procedura zgody: Procedura zgody została wprowadzona przez Traktat z Maastricht. Przed ostatecznym uchwaleniem projekt aktu musi uzyskać akceptację Parlamentu Europejskiego (bezwzględna większość głosów). W przeciwnym wypadku zostaje on odrzucony i odesłany Radzie Unii Europejskiej w celu powtórnego zbadania. Zakres jej stosowania jest ograniczony głównie do: dziedziny funduszy strukturalnych , decyzji o przyjęciu nowych państw, niektórych umów zawieranych z państwami trzecimi, zmian niektórych artykułów statutu Europejskiego Systemu Banków Centralnych oraz do sprawowania nadzoru przez Europejski Bank Centralny nad instytucjami kredytowymi i finansowymi. Obejmuje również ustalenia dotyczące systemu własnych środków w budżecie UE. 118. Rola i funkcje Parlamentu Europejskiego. Posłowie z wyborów powszechnych bezpośrednich(proporcjonalny system wyborczy); eurodeputowani są niezależni- nie traktuje się ich jako przedstawicieli państw; zasiadają zgodnie z przynależnością do partii; obraduje w trybie sesyjnym(sesja zaczyna się w drugi wtorek marca i trwa tydzień)deputowani dysponują immunitetem; jego działalnością kieruje prezydium: 1 przewodniczący + 14 vice przewodniczących(2,5- letnia kadencja); są tez kwestorzy, którzy pełnią funkcję doradczą(sprawy administracyjne i finansowe deputowanych); obecnie jest szósta kadencja Parlamentu; komisje stałe oraz tymczasowe(nadzwyczajne, o doraźnym charakterze, wypełniają określone zadania); wyróżnia się dwie podstawowe grupy komisji stałych: 1) w ramach polityki wewnętrznej(17 komisji) 2) w ramach polityki zewnętrznej (3 komisje); jest jedna komisja nadzwyczajna: Komisja Tymczasowa ds. Wyzwań Politycznych i Środków Budżetowych w Rozszerzonej Unii w latach 2007-2013 Parlament posiada trzy rodzaje uprawnień 1)legislacyjne- uczestniczy w 4 procedurach branych pod uwagę, gdy tworzy się prawo UE:1)konsultacji; 2)wyrażania zgody; 3)współpracy; 4)współdecydowania 2)budżetowe- wynikają z procedury uchwalania budżetu UE; Parlament ma aktywna rolę i pozycję już na poziomie współpracy z Radą UE(jest zobowiązana do przedstawiania Parlamentowi projektu budżetu); Parlament ma prawo do wniesienia zmian wydatków obligatoryjnych(wynikających z traktatów i zobowiązań finansowych) finansowych fakultatywnych 3)kontrolne- odnoszą się do Komisji i do Rady UE; Parlament ma prawo wystąpienia o wotum nieufności wobec Komisji 119. Charakterystyka systemów wyborczych wykorzystywanych do wyłonienia deputowanych Parlamentu Europejskiego. Pierwsze wybory bezpośrednie do Parlamentu Europejskiego odbyły się w czerwcu 1979 r. Do tego czasu, PE składał się z delegatów parlamentów narodowych. Od 1979 roku Parlament Europejski jest wybierany w wyborach bezpośrednich co 5 lat. W Traktacie Amsterdamskim wprowadzono zapis o konieczności wypracowania Europejskiej Ordynacji Wyborczej: Do dnia dzisiejszego nie udało się tego osiągnąć. We wszystkich krajach członkowskich wybory mają charakter proporcjonalny. W Belgii wybory odbyły się w czterech okręgach wyborczych i w trzech tzw. kolegiach wyborczych. W Czechach nie było okręgów wyborczych - cały kraj potraktowano jako jeden okręg. Podobnie - bez okręgów - jest np. w Danii, Portugalii, Finlandii, Szwecji, na Węgrzech, na Słowacji, na Litwie i na Malcie i na Cyprze. W Wielkiej Brytanii będzie 11 regionów - okręgów wyborczych. W Niemczech partie przedstawiają listy federalne (np. SPD) albo listy na poziomie krajów związkowych (CDU i CSU). W Polsce najpierw liczone są głosy w skali całego kraju; następnie wyłania się listy, na które oddano powyżej 5 proc. głosów, by potem rozdzielić mandaty między okręgi wyborcze. We Francji istnieje 8 regionów wyborczych. W wielu krajach próg wyborczy określono na poziomie 5 proc., choć w Austrii i Szwecji jest to 4 proc, a w niektórych - np.. w Holandii - w ogóle nie ma progu wyborczego.W Belgii udział w wyborach jest obowiązkowy. Głosować mogą obywatele Belgii i pozostałych państw członkowskich UE, którzy ukończyli 18 lat. Dozwolone jest głosowanie z upoważnienia. Bierne prawo wyborcze mają obywatele, którzy ukończyli 21 lat. W Czechach czynne prawo wyborcze mają wszyscy obywatele UE, którzy ukończyli 18 lat (wiek ten powinni osiągnąć najpóźniej drugiego dnia wyborów). Aby wziąć udział w głosowaniu, obywatele innego państwa członkowskiego muszą być zarejestrowani na liście stałych mieszkańców od co najmniej 45 dni. Bierne prawo wyborcze mają wszyscy obywatele UE w wieku od 21 lat (wymagany również 45-dniowy okres rejestracji). Czynne prawo wyborcze w Danii - od 18 lat. Można głosować za pośrednictwem poczty. Bierne prawo wyborcze posiadają wszyscy obywatele UE, którzy ukończyli 18 lat. W Niemczech głosować do PE mogą obywatele tego państwa oraz pozostałych państw członkowskich UE w wieku od 18 lat. Dopuszcza się głosowanie za pośrednictwem poczty. Bierne prawo wyborcze - zamieszkali w Niemczech obywatele UE w wieku od 18 lat. Estonia: wiekowy próg wyborczy - 18 lat. Czynne prawo wyborcze przysługuje wszystkim obywatelom UE zarejestrowanym jako zamieszkujący na terenie tego państwa. Bierne prawo wyborcze - obywatele UE w wieku od 21 lat. W Polsce czynne prawo wyborcze mają obywatele Polski i innych państw członkowskich UE, stale zamieszkujący na terenie Polski, którzy ukończyli 18 lat. Minimalny wiek pozwalający na kandydowanie do PE wynosi 21 lat. Kandydaci muszą mieć obywatelstwo polskie lub innego państwa członkowskiego UE i stale zamieszkiwać na terenie UE przez okres co najmniej 5 lat. Czynne prawo wyborcze w Hiszpanii - obywatele UE, którzy ukończyli 18 lat. Obywatele Hiszpanii przebywający za granicą maja prawo głosować za pośrednictwem poczty. Bierne prawo wyborcze - obywatele UE, którzy ukończyli 21 lat. We Francji prawo do głosowania mają wszyscy obywatele UE, którzy ukończyli 18 lat. Bierne prawo wyborcze - obywatele UE w wieku od 23 lat. Irlandia: wiekowy próg wyborczy - 18 lat. Bierne prawo wyborcze posiadają wszyscy obywatele UE w wieku od 21 lat. Na Cyprze wiekowy próg wyborczy dla kandydatów na deputowanych wynosi 25 lat, a dla głosujących - 18 lat. Głosowanie na Cyprze jest obowiązkowe. Na Łotwie progi wiekowe wynoszą odpowiednio - 18 i 21 lat. Za pośrednictwem poczty głosować mogą tylko Łotysze mieszkający za granicą. Obywatele pragnący wziąć udział w wyborach do PE na Litwie muszą zarejestrować się w spisie wyborców najpóźniej na 65 dni przed dniem wyborów. Można głosować za pośrednictwem poczty. Wiekowy cenzus wyborczy w tym kraju wynosi 18 i 21 lat. Również w Luksemburgu dopuszczalne jest głosowanie za pośrednictwem poczty. W tym państwie udział w wyborach jest obowiązkowy, a próg wiekowy jest ten sam w przypadku obu typów prawa wyborczego - 18 lat. Próg wiekowy czynnego i biernego prawa wyborczego jest ten sam na Malcie, w Holandii (można głosować z upoważnienia i pocztą), Portugalii, Słowenii, Finlandii i w Szwecji (możliwe głosowanie za pośrednictwem poczty i poczty elektronicznej) - 18 lat. W Austrii cenzus wiekowy w odniesieniu do biernego prawa wyborczego ustalono na 19 lat (głosować można od 18 lat). Na Słowacji i w Wielkiej Brytanii obowiązują progi wiekowe takie same jak w Polsce, tj. odpowiednio - 18 i 21 lat. W Wielkiej Brytanii w czterech hrabstwach wybory odbywają się wyłącznie za pośrednictwem poczty. 120. Rola, funkcje i struktura Rady UE. Rada uczestniczy w procesie decyzyjnym; jest koordynatorem państw członkowskich; spotykają się tu wszyscy ministrowie; jest to element legislacyjny; jej zadaniem jest legislacja; posiada inicjatywę, ma prawo tworzyć projekty; rezydencję sprawuje każde państwo przez 6 miesięcy; występuje droga jedno myślenia; państwo posiadające rezydencję reprezentuje UE; Rada obraduje raz w miesiącu w gronie ministrów spraw zagranicznych, traktowanych jako główni przedstawiciele UE; bywa traktowana jako arena spraw politycznych; działalność Rady jest wspierana przez COREPER, dzielący się na dwie części: 1)COREPER I- skupia zastępców stałych przedstawicieli przy UE, zajmuje się przygotowaniem obrad Rady; 2) COREPER II- uczestniczą stali przedstawiciele, lecz w randze ambasadorów; Członkowie COREPERA działają na podstawie instrukcji oraz dostarczają swojemu państwu informacji jak przebiegają prace; w praktyce są to osoby o doświadczeniu i odpowiednich kwalifikacjach. w Radzie występują trzy procedury glosowania: 1) zwykła; 2)kwalifikowana; 3) jednomyślności. 121. Rola, funkcje i struktura Rady Europejskiej. Jest złożona z przedstawicieli państw członkowskich(głowy państw i szefowie rządów).oraz przewodniczącego Komisji Europejskiej. Członkowie są wspomagani przez ministrów spraw zagranicznych i jednego członka Komisji. Rada Zajmuje centralną pozycję w polityce UE- dostarcza jej impulsów do rozwoju i określa ogólne polityczne kierunki działań, nie pełni natomiast funkcji ustawodawczej. Jest to forum dyskusji na wysokim szczeblu, a jej znaczenie odnosi się głównie do II filaru UE. Podejmuje decyzje o wdrażaniu wspólnych decyzji politycznych i ma niesprecyzowany zakres zadań(jest nadinstytucją, zespołem ludzi). Decyzje podejmowane są w niej w postaci zgody na działanie, a nie aktu wiążącego. Zajmuje się działaniem w trakcie sporu, rozwiązywaniem konfliktów politycznych, których nie udało się rozwiązać na niższym szczeblu. Co najmniej 2 razy w roku przedstawia sprawozdania i corocznie sporządza pisemną informację o rozwoju UE i przedstawia je na posiedzeniu Parlamentu. Jest ciałem kreatywnym co do ogólnego kształtu UE.

122. Rola, funkcje i struktura Komisji Europejskiej. Dyrekcje Generalne w liczbie 26 obecnie otrzymały nazwy stosownie do podejmowanej tematyki spraw- przedtem były jedynie oznaczone numerami; dzielą się one na 3 główne kategorie: I. Dyrekcje generalne odpowiedzialne za poszczególne polityki wspólnotowe: (17, m.in. edukacja i kultura, badania naukowe, rynek wew. Rolnictwo, itd.) II. Dyrekcje generalne ds. współpracy z zagranicą: .handel, .rozszerzenie, rozwój, wspólna służba ds. stosunków zagranicznych III. Dyrekcje generalne wewnętrzne Komisji Europejskiej: budżet, personel i adm., tłumaczenia pisemne, tłumaczenia ustne i obsługa konferencji, technologie inf. Komisja ma 3 główne uprawnienia: kontrolne, inicjatywa, wykonawcze. Jej zadania: formułuje zadania w dziedzinach objętych traktatem; podejmuje decyzje i współdziała z innymi instytucjami Rady UE i PR; ma uprawnienia w zakresie inicjatywy ustawodawczej; interesy państw zostały od niej odłączone; niezawisłość członków Komisji Komisja zbiera się raz w tygodniu(środa rano); jest to największa instytucja, a 1/5 zajmuje się tłumaczeniami. Na czele stoi przewodniczący i 5 vice przewodniczących. Dyrektor generalne posiada status najwyższego szczebla urzędnika służb cywilnych. Komisarze mają po 6 sekretarzy oraz swój gabinet. 123. Rola, funkcje i struktura ETS i Trybunału Obrachunkowego. Trybunał Sprawiedliwości: Zapewnia przestrzeganie prawa w zakresie interpretacji traktatów. Składa się z 25 sędziów i 8 rzeczników generalnych(analizują sporne sprawy i przygotowują uzasadnione końcowe wnioski dla Trybunału- I preelekcja- i decydują, które sprawy trzeba rozpatrzyć). Rzecznicy nie stanowią składu orzekającego. Członkowie powoływani przez rządy państw na 6 lat, przy czym obowiązuje zasada rotacji co 3 lata(13 sędziów przez pierwsze 3 lata i 12 sędziów przez następne 3). Na 3 lata wybierany jest spośród sędziów także przewodniczący trybunału( stoi na staży kontroli stosowania prawa wspólnot, zajmuje się wykładnia prawa wspólnotowego oraz rozwojem prawa przez określanie zmian i uzupełnień). TS kontroluje przestrzeganie przez państwa i organy administracyjne prawa wspólnotowego. Orzeka w sprawie relacji prawa narodowego państwa członkowskich wobec prawa wspólnotowego oraz wskazuje na status urzędnika UE(chroni go lub karci). Orzeka w składzie nieparzystym- 3 lub 5 sędziów, decyzje podejmowane zwykłą większością głosów. Trybunał Obrachunkowy:Jest głównym organem administracyjnym i statutowym Wspólnot. Ocenia racjonalność w dysponowaniu środkami finansowymi. Składa się z 25 członków wybieranych na 6 lat(spośród nich na 3 lata wybierany jest przewodniczący z możliwością powtórnej elekcji) Wyróżnia się w nim 4 grupy kontrolne: ds.Polit. rolnej, ds. Polit. Strukturalnej i wew., ds. działań zew., ds. środków własnych . Poza tym istnieje tez grupa kontrolna zajmująca się koordynacją i oceną wiarygodności i rozwoju. Jest ona podzielona na 2 sektory: sektor metodologia kontroli i szkoleń oraz sektor koordynacja prac związanych z potwierdzeniem wiarygodności. Obowiązki Trybunału: przedstawia Radzie i Parlamentowi oświadczenie o tym, czy pieniądze są wydawane zgodnie z przepisami; informuje o ewentualnych nieprawidłowościach; kontroluje osoby prawne i fizyczne w porozumieniu z właściwymi dla danego kraju kontrolerami(instytucjami i organami administracji); prowadzi rewizję księgowości; po zamknięciu roku budżetowego opracowuje roczne sprawozdanie finansowe; może przygotować raporty specjalne w dowolnym czasie; może zajmować stanowisko w różnych sprawach na wniosek organów Unii. 124. Rola, funkcje i struktura Komitetu Ekonom.- Społ. i Komitetu Regionów. Komitet Ekonomiczno- Społeczny: Gdy występują problemy, powstają pod komitety. Komitet jest silnie powiązany z Radą, Komisją i Parlamentem. Posiada on czysto doradcze kompetencje oraz przyzwolenie z kraju członkowskiego. Istota jego działalności jest funkcja konsultacyjna, gdyż każde społeczeństwo posiada reprezentantów, którzy są czasem proszeni o zabranie głosu w jakiejś sprawie. Komitet nie ma funkcji wiążącej, jest traktowany jako ciało konsultacyjne. Liczy 317 członków w proporcjach odpowiadających liczbie ludności kraju członkowskiego. Członkowie mianowani są na 4 lata przez Rade UE i nie mogą być mianowani ponownie. Mianowanie pochodzi z krajów członkowskich- dane państwo przedstawia listę narodową, która musi opierać się na sferach gospodarczych lub społecznych danego kraju. Członkowie są zobowiązani do realizowania swych zadań, ale nie są związani lojalnością wobec państwa. Mają działać nie tylko na rzecz swojego kraju, ale przede wszystkim na rzecz Wspólnot. Komitet wybiera przewodniczącego i prezydium na 2 lata. Wszyscy wchodzą w skład sześciu grup branżowych: w zakresie rolnictwa, ochrony środowiska i przemysłu. Komitet zakłada możliwość tworzenia ad hoc, czyli „komitetu na gorąco” w ramach większego komitetu, gdy pojawia się trudny problem. Poza tym pełni ważną rolę opiniotwórczą, gdyż Rada i Komisja są zobowiązane do konsultacji z nim. Może to być konsultacja fakultatywna (gdy instytucje te same uznają, że należy zapytać Komitet o dana kwestię). Komitet Regionów: Liczba członków z poszczególnych krajów jest taka sama jak w Komitecie Ekonomiczno-Społecznym; jest instytucją doradczą, złożoną z przedstawicieli wspólnot regionalnych i lokalnych(317 członków); są oni delegowani przez swój kraj; wymóg niezawisłości poszczególnych członków(nie mogą być związani instrukcjami swoich państw); działacze samorządowi; stanowi forum reprezentowania interesów obywateli UE; wspiera podstawowe instytucje Unii i jest filtrem społecznym dla ich decyzji; jest włączony w proces decyzyjny poprzez konsultacje: 1) obligatoryjne, 2) fakultatywne.

---