REPUBLIKA FEDERALNA NIEMIEC

Podstawy konstytucyjne: ustawa zasadnicza z 24 maja 1949r. (średnio sztywna, by ją zmienić trzeba 2/3 głosów Bundestagu i 2/3 głosów Bundesratu); wielokrotnie nowelizowana

W RFN nie ma form demokracji bezpośredniej (wyjątek – zmiana granic landów, referendum)

1. Zasady konstytucyjne niepodlegające zmianom:

   1. Federalizmu

   2. Państwa socjalnego

   3. Państwa demokratycznego

   4. Zasada trójpodziału władz

Ad. A zasada federalizmu

RFN tworzy 16 krajów związkowych (landów), które mają charakter państwa o ograniczonej suwerenności. Konstytucja nie wymienia ich wszystkich z nazwy, co oznacza, że ich granice mogą ulegać zmianie (wymagane do tego referendum – tylko w tym wypadku można go użyć!)

Każdy z krajów związkowych posiada własną konstytucję (która nie wymaga zatwierdzenia przez władze federalne), ograniczone prawa utrzymywania stosunków międzynarodowych, własny rząd, parlament i sądownictwo. Każdy land wysyła swoich przedstawicieli do Bundesratu. Art. 30 Konstytucji zawiera zasadę domniemania kompetencji na rzecz landów, stanowiąc, że jeżeli konstytucja nie przyznaje wyraźnie federacji jakichś uprawnień, wówczas należą one do kompetencji landów.

Ustawa zasadnicza określa kwestie, które muszą być realizowane na szczeblu centralnym:

• Polityka obronna i zagraniczna

• Transport i komunikacja

• Polityka walutowa

• Prawo wyborcze (na pewno?)

Jeśli landy wywiązują się ze swoich obowiązków względem federacji, władze centralne mogą zastosować:

• Przymus federalny – łączy się z formą opresji

• Interwencję federalną – pomoc w razie nagłych wypadków, problemów, kataklizmów

Władze w krajach związkowych mogą regulować swoje kwestie na szczeblu centralnym -> w Bundesracie

ad. B zasada państwa socjalnego

pkt. 1 art. 20 konstytucji mówi, iż "Niemiecka Republika Federalna jest demokratycznym i socjalnym państwem związkowym". W związku z tą zasadą państwo niemieckie zapewnia pomoc jednostkom i grupom jej potrzebującym.

• W UZ prawa zasadnicze jednostki są wysunięte na czoło regulacji konstytucyjnej. Wiele wolności i praw obywatelskich znajduje się ponadto w innych jej rozdziałach.

• Podstawa wszelkiej społeczności ludzkiej – nienaruszalność godności ludzkiej, nienaruszalność i niezbywalność praw człowieka

• W UZ - klasyczne wolności osobiste i prawa polityczne.

• Brak wyraźnego ujęcia konstytucyjnego praw socjalnych rekompensowany jest jednak w pewnym stopniu przez konstytucyjne nadanie państwowości niemieckiej charakteru „państwa socjalnego”. Wywodzą się z tego obowiązki państwa zabezpieczenia wszystkim, a zwłaszcza najuboższym, pewnego minimum egzystencji materialnej, opieki zdrowotnej czy minimalnego wykształcenia i stanowi ono konstytucyjną dyrektywę działalności państwa w tym kierunku.

• Prawa jednostki w Konstytucji, ustawach ale też w konwencjach międzynarodowych (RE, RUE).

• Funkcjonuje obywatelska skarga konstytucyjna

• Nie funkcjonuje rzecznik praw obywatelskich (tylko jest ds. wojskowych)

• Oryginalna gwarancja praw jednostki występującą w UZ jest prawo do oporu wobec wszelkich prób naruszenia konstytucyjnego ustroju Niemiec

• Tylko FTK może pozbawić obywatela pewnych, ściśle określonych praw zawartych w części I, i to tylko w sytuacji nadużywania tych praw do zwalczania „demokratycznego i wolnościowego ustroju”

Ad. C zasada państwa demokratycznego

Naród jest jedynym suwerenem władzy w państwie niemieckim. Rządy muszą działać na zasadzie reprezentacji poglądów politycznych społeczeństwa, a każdemu gwarantowane są prawa i wolności obywatelskie. Państwo nie może ingerować w żadnym stopniu w sferę poszanowania godności ludzkiej. Na straży przestrzegania praw i wolności stoją sądy, ze Związkowym Trybunałem Konstytucyjnym na czele.

Ad. D Zasada podziału władz i samorządności

władza sprawowana za pomocą organów państwowych, pochodzących z wyborów bezpośrednich lub pośrednich, których struktura oparta jest na trójpodziale władzy. Niedopuszczalne jest podejmowanie jakichkolwiek decyzji w drodze referendum na szczeblu centralnym (regulacja będąca odbiciem obaw przed ponownym dojściem do władzy osoby pokroju Hitlera, który instytucję referendum wykorzystywał nader często dla legitymizacji swojej władzy). Wyjątkiem tutaj jest tylko zmiana granic pomiędzy krajami.

BUNDESTAG – Parlament Federalny

• Spoczywa na nim ciężar sprawowania funkcji ustawodawczej i kontroli politycznej nad działalnością rządu.

• Jedyny organ przedstawicielski federacji pochodzący z powszechnych i bezpośrednich wyborów.

• UZ reguluje jego pozycje na pierwszym miejscu (przed Prezydentem, RF, Rządu Federalnego i organów sądowniczych)

• kompetencje Bundestagu: zmiana konstytucji, kontrola nad rządem, uchwalanie budżetu i kontrola jego wykonania, udział w wyborze kanclerza i sędziów Trybunału Konstytucyjnego

1. System wyborczy Bundestagu

• Kadencja – 4 lata (liczy się od pierwszego posiedzenia, może mieć miejsce po upływie poprzedniej kadencji)

• Wybory 5przymiotnikowe: powszechne, bezpośrednie, równe, tajne, proporcjonalne

• Czynne: 18 lat, bierne: 21 lat (UZ)

• Szczegóły dotyczące trybu przeprowadzania wyborów: ustawa federacyjna – 1.09.1975r. (1990 zmiana)

• Liczba deputowanych: 598 (liczba wyjściowa)

• System głosowania: mieszany – proporcjonalny, z mocną korekturą w stronę systemu większości zwykłej

„Pierwsze głosy” – połowa, tj. 299 wybierana jest w jednomandatowych okręgach wyborczych, mniej więcej równych pod względem liczby mieszkańców, systemem większości zwykłej – mandaty bezpośrednie – partie zgłaszające kandydatów zachowają uzyskane w ten sposób mandaty, o ile jej kandydaci osiągnęli zwycięstwo w co najmniej trzech takich okręgach wyborczych.

„Drugie głosy” - wyborcy głosują tu na listy, a nie na poszczególnych kandydatów; głosowanie odbywa się w każdym z 16 krajów federalnych, stanowiących w tym przypadku okręgi wyborcze, wielomandatowe. Liczba mandatów jest w nich zróżnicowana w zależności od liczby mieszkańców.

Głosy pierwsze i drugie nie muszą być oddawane na tę samą partię. Mandaty zdobyte przez wszystkie partie, mogą czasem przewyższać liczbę 598. Żaden z nich jednak nie przepada, co tym samym prowadzi do zwiększenia liczby miejsc w parlamencie. Obecnie w Bundestagu zasiada 614 deputowanych.

Dodatkowo na ostateczny kształt izby wpływ może mieć tzw. klauzula zaporowa, czyli próg wyborczy. Partia, która nie przekroczyła progu 5% oddanych głosów w skali ogólnopaństwowej (drugie głosy), traci wszystkie głosy oddane na listy partyjne. W praktyce uniemożliwia to dostanie się do Bundestagu, chyba że kandydaci tej partii otrzymali co najmniej 3 mandaty bezpośrednie. To właśnie klauzuli zaporowej przypisuje się główne zasługi we wskazanej już znacznej redukcji partii na arenie politycznej RFN.

1. Sposoby pracy Bundestagu

• Bundestag działa w sposób permanentny, nie występują sesje parlamentarne. Okres posiedzeń wynosi 14 dni, następnie następuje przerwa trwająca tydzień.

• Frakcje – utworzyć frakcję może 5% członków parlamentu należących do jednej partii lub kilku, ale takich które nie rywalizują ze sobą w żadnym kraju federalnym

• Grupa – jeśli partia posiada mniej niż wymagane 5% członków i nie łączy się z inną partią w celu utworzenia wspólnej frakcji, może uzyskać analogiczny do frakcji status „grupy”

• Deputowani cieszą się immunitetem materialnym (za sposób głosowania, za wypowiedzi) oraz formalnym (za popełnienie czynu zagrożonego odpowiedzialnością karną)

• UZ nie wypowiada się wyraźnie w kwestii niepołączalności mandatu deputowanego z piastowaniem innych funkcji publicznych. (ale na pewno nie mogą pełnić funkcji sędziego – zasada niezawisłości sędziowskiej)

• Posiedzenia

Terminy posiedzeń ustala Bundestag lub Rada Seniorów, też przewodniczący izby na podstawie jej upoważnienia lub niedojścia do skutku takiego upoważnienia

• Organy – Parlament wybiera swego przewodniczącego, jego zastępców i sekretarzy.

  • Prezydium Bundestagu tworzą przewodniczący i zastępcy. Prezydium pełni rolę forum współpracy między frakcjami (partiami politycznymi)

  • Prezydium + 23 osoby, wyznaczone przez frakcję = Rada Seniorów (pomoc przewodniczącemu w realizacji jego obowiązków związanych z prowadzeniem spraw parlamentarnych- zwoływanie posiedzeń Bundestagu, planowanie dziennego porządku obrad).

• Komisje – regulamin Bundestagu nie wymienia poszczególnych komisji; te które wymieniają UZ i ustawy szczególne (Komisja Wyboru Sędziów) muszą być utworzone oraz Komisja do spraw Oświaty, Badań i Oceny Skutków Postępu Technicznego.

  • Na początku każdej kadencji Bundestag powołuje komisje stałe (odpowiedniki ministerstw); kilka z nich ma charakter ogólny (Komisja Budżetowa)

  • Bundestag może powołać komisje specjalne dla przygotowania stanowiska w sprawach wycinkowych oraz komisje resortowe

1. FUNKCJE BUNDESTAGU

1. Ustawodawstwo

• Inicjatywa ustawodawcza należy do Rządu Federalnego, deputowanych oraz Rady Federalnej (Bundesrat) \

1. Kontrola nad działalnością Rządu Federalnego

   • Kontrola Egzekutywy

   1. Żądanie obecności

   • Najbardziej ogólny środek kontroli – prawo żądania obecności Kanclerza i ministrów federalnych na posiedzeniach parlamentu oraz wysłuchiwania wówczas ich informacji oraz wyjaśnień o działalności rządowej

   • Coroczne składane sprawozdanie ministra finansów z wykonania budżetu państwa, a także o stanie majątku państwowego -> podstawa podjęcia przez Bundestag (i oddzielnie przez Bundesrat) uchwały w sprawie absolutorium dla rządu (nieuchwalenie absolutorium nie powoduje konieczności złożenia przez Kanclerza dymisji rządu)

   • Przedkładanie parlamentowi przez rząd, łącznie z projektem budżetu, wieloletnich planów finansowych; (akty rządu ustalane na 5 lat, co roku aktualizowane)

   1. Kontrola komisji stałych

• Stałe komisje Bundestagu posiadają resortowy, wyspecjalizowany charakterach, ułatwia im to w praktyce kontrolę; ww. obowiązek obecności dotyczy też komisje stałe

  1. Komisje śledcze

• Są powoływane dla wyjaśnienia kwestii wywołujących szczególne zainteresowanie parlamentarzystów, zwykle również opinii publicznej

• Mogą być powołane w każdym czasie, na wniosek indywidualnego deputowanego. Jeśli wniosek złoży co najmniej ¼ deputowanych, ich powołanie jest obowiązkowe

  1. Komisja ankietowa

• Powoływana w celu wyjaśnienia spraw bardziej kompleksowych – obiektywne naświetlenie danego problemu

• Sondaże, ankiety, zlecanie ekspertyz itd. – później debaty

  1. Korzystanie z prac Izby Obrachunkowej

• Federalna Izba Obrachunkowa jest najwyższym organem kontroli finansowej w Niemczech, sprawdzającym prawidłowość wydatkowania funduszy federalnych

• FIO wykonuje swe funkcje z urzędu, na zasadzie niezależności sędziowskiej

• Jest corocznie zobowiązany do przedstawiania Bundestagowi i Bundesratowi sprawozdania z realizacji budżetu oraz z kierowania gospodarką państwa pod względem gospodarności i legalności

  1. Zapytania

• W Niemczech nie istnieją znane nam interpelacje, jako środek wywoływania zasadniczej debaty politycznej, łączącej się z postawieniem kwestii zaufania parlamentarnego dla rządu

• Regulamin Bundestagu zna kilka procedur „zapytań” parlamentarnych: zapytania poważne, bieżące, krótkie

  1. Godzina aktualności – czas przeznaczony na omawianie w parlamencie zagadnień „aktualnych o ogólnym znaczeniu”

  2. Przesłuchanie Rządu Federalnego –

• W każdym tygodniu 30 minut na przeprowadzenie pytań deputowanych wobec członków rządu

  1. Rezolucje – Bundestag może rozpatrywać i uchwalać rezolucje, są to uchwały o czysto politycznym znaczeniu wyrażające stanowisko izby wobec konkretnego zagadnienia

INICJATYWA USTAWODAWCZA – REPUBLIKA FEDERALNA NIEMIEC

• Projekty ustaw składane przez deputowanych muszą być zgłoszone przez frakcję lub przez 5% członków izby

• Projekty Rady Federalnej (Bundesratu) przesyłane są do parlamentu nie bezpośrednio, lecz poprzez Rząd Federalny (ma 6 tygodni by przedstawić swoją opinię o projekcie) – nie są wiążące

• Projekty rządu muszą być, przed skierowaniem ich do parlamentu, przedstawione najpierw Bundesratowi (też ma 6 tygodniu na opinię o projekcie)

• Pierwsze czytanie

  • Decyzja o przekazaniu projektu do dalszych prac, które podejmują komisje (dyskusja na żądanie frakcji lub 5% obecnych deputowanych lub na zalecenie Rady Seniorów)

• Drugie czytanie

  • Generalna debata, wówczas gdy zaleca ją Rada Seniorów, zażąda tego frakcja lub 5% obecnych członków izby

  • Następnie / jedynie odbywa się dyskusja nad sformułowaniami poszczególnych artykułów (deputowani mogą zgłaszać poprawki; głosowanie odbywa się nad kolejno omawianymi artykułami lub większymi fragmentami tekstu

  • Projekt ustawy może być jednak ponownie odesłany do komisji

• Trzecie czytanie

  • Regulamin dopuszcza ogólną dyskusję nad projektem także w 3 czytaniu na zalecenie Rady Seniorów lub 5% deputowanych

  • Można zgłaszać poprawki, ale nie indywidualnie, lecz przez frakcję lub przez 5% deputowanych (tylko do artykułów, w których w drugim czytaniu ustalono poprawki)

  • Głosowanie ma miejsce tylko odnośnie ww. fragmentów

  • Może zapaść decyzja o odesłaniu projektu do komisji, ale innej niż dotychczasowe

  • Ostateczne głosowanie nad całością ustawy – zwykła większość głosów, kworum: połowa ogólnej liczby członków Bundestagu

  • Kolejnym etapem federalnego procesu ustawodawczego jest podpisanie uchwalonego aktu prawnego przez prezydenta Niemiec. Promulgacja nie może się jednak odbyć bez kontrasygnaty odpowiednich członków rządu federalnego.

  • Końcowym aktem całości procedury jest publikacja danej ustawy w Federalnym Dzienniku Ustaw. Ustawa zazwyczaj wchodzą w życie w 14 dni od czasu jej publikacji, choć jej przepisy mogą stanowić inaczej

RADA FEDERALNA – BUNDESRAT

1. Skład

• Niemcy to jedyne państwo federalne, w którym w skład federalnego organu przedstawicielskiego wchodzą delegaci rządów państw-członków.

• Ilość delegatów uzależniona jest od ilości głosów przysługujących państwu-członkowi, a ta z kolei zależy od ilości mieszkańców kraju związkowego (od minimum 3, przez 4, jeśli kraj ma 4 mln mieszkańców, a kraje powyżej 6 mln - 5 członków)

• Liczy obecnie 69 członków

• W skład delegacji poszczególnych rządów krajowych wchodzą: jego premier wraz z najbliższymi współpracownikami oraz członek rządu krajowego będący jednocześnie pełnomocnikiem kraju wobec władz federacji (taki łącznik)

• Bezpośrednie wytyczne premiera są wiążącymi instrukcjami dla delegatów

• Członkowie Rady Federalnej nie mogą być jednocześnie członkami Rządu Federalnego oraz Parlamentu Federalnego

• Posiadają immunitet w zakresie, jaki konstytucje ich krajów przyznają parlamentarzystom krajowym

• Kadencja nie jest określona, obrady Bundesratu są jawne

1. Sposób głosowania

• Każdy członek Rady dysponuje 1 głosem, ale UZ wymaga by wszyscy członkowie danej „delegacji krajowej” głosowali tak samo, niezależnie od ich przynależności partyjnej, inaczej głosy tracą ważność

• Głosy mogą być też oddawane łącznie

1. Struktura wewnętrzna

• Organy Rady Federalnej: przewodniczący i komisje (UZ) + prezydium i Stała Rada Doradcza (regulamin)

• Przewodniczący:

  • Wybierany co roku – funkcję tę pełnią kolejno przewodniczący delegacji, czyli premierzy rządów krajowych

  • Zwołuje posiedzenia Rady, przygotowuje projekt porządku dziennego i kieruje obradami

  • Winien zwołać posiedzenie na żądanie dwóch krajów lub Rządu Federalnego

• Prezydium i Stała Rada Doradcza

  • Prezydium: Przewodniczący + 3 zastępców – organ decyduje w sprawach wewnętrznych Rady

  • Stała Rada Doradcza: członkowie prezydium + ministrowie krajowi - pełnomocnicy wobec władz federacji; w obradach bierze też udział minister federalny ds. stosunków z krajami

• Komisje

  • Kilkanaście stałych komisji o charakterze resortowym

  • Składy osobowe powoływane przez Radę (ministrowie krajowi)

  • Każdy kraj dysponuje jednym głosem (tyle ma przedstawicieli)

• Izba Europejska

  • Organ sui Genesis Rady Federalnej, to podmiot wypracowujący stanowisko Rady wobec problemów UE

1. Funkcje

• Udział w federalnym ustawodawstwie oraz w dokonywaniu zmian konstytucyjnych

  • Inicjatywa ustawodawcza, opiniowanie projektów ustaw zgłaszanych przez Rząd Federalny, wyrażanie zgody na ustawy uchwalone przez Parlament Federalny,

  • Komisja mediacyjna – jeśli RF odmówi zgody na ustawę -> prace trafiają do KM, 32 członków, w połowie mianowanych przez parlament, w połowie przez rządy krajowe, ale jej członkami z tej drugiej części muszą być członkowie RF

    • Proponowanie takiego tekstu ustawy, który jej zdaniem zaakceptują oba organy parlament i Rada, albo zaproponowanie odrzucenia ustawy

    • Udział w wykonywaniu federalnej administracji i w kontroli nad Rządem Federalnym

• Bundesrat został wykluczony z wyborów prezydenta i tworzenia lub obalania Rządu Związkowego, może natomiast postawić prezydenta w stan oskarżenia oraz uczestniczyć w wyborze członków Trybunału Konstytucyjnego.

  • Może także postawić weto zawieszające - w przypadku niemożności znalezienia kompromisu z izbą niższą. Bundestag może ominąć weto zawieszające jeszcze raz przegłosowując projekt. W przypadkach, gdy ustawa należy do materii zastrzeżonej dla Bundesratu - przysługuje mu weto absolutne

RZĄD FEDERALNY

1. Powoływanie i skład

   • składa się z Kanclerza federalnego i z ministrów federalnych

   • Wyłącznie Kanclerzowi przysługuje prawo tworzenia rządu: wybiera ministrów i występuje do prezydenta z wiążącą propozycją ich mianowania lub odwołania.

   • Kanclerz decyduje poza tym o liczbie ministrów i ustala zakres ich kompetencji.

   • Ustawa Zasadnicza nie zna pojęcia wotum nieufności wobec poszczególnych ministrów.

2. Funkcje : rządzenie państwem

   • Prawo zwołania komisji mediacyjnej

   • Rządowa inicjatywa ustawodawcza

   • Prawo dokonywania wydatków bez ustawy budżetowej i zaciąganiu na nie kredytów

   • Prawo wyrażania zgody na uchwalone ustawy, a także o możliwości zastosowania weta ustawodawczego

   • Prawo wydawania rozporządzeń wykonawczych do ustaw i „ogólnych przepisów administracyjnych”

   • Nadzór nad rządami krajowymi w zakresie wykonywania przez nie ustaw federalnych

   • Prawo rozstrzygania różnicy zdań między ministrami

   • Prawo wnioskowania do FTK

   • prawo wyrażania zgody na ustawy federalne (ustawy związane z finansami)

   • prawo do stosowania weta wobec wszystkich ustaw uchwalonych już przez parlament, w ciągu 4 tygodni po uchwaleniu

KANCLERZ – realizacja funkcji rządowych

1. Pozycja

• Wybór Kanclerza:

  • kandydata desygnuje prezydent, musi go zaakceptować parlament bezwzględną większością głosów,

  • jeżeli kandydat prezydenta nie uzyska wymaganej większości głosów, prawo nominacji przechodzi na parlament, który desygnuje własnego kandydata, którego musi wybrać również większością bezwzględną,

  • jeżeli w ciągu 14 dni nie dokona wyboru kanclerza większością bezwzględną, może przystąpić do wyboru zwykłą większością (tzw. kanclerz mniejszości).

  • Prezydent nie może odmówić mianowania kanclerza wybranego bezwzględną większością głosów. Wówczas jednak kandydatura musi zostać poparta przez minimum 1/4 ogólnej liczby głosów

  • Natomiast jeżeli został wybrany większością zwykłą, wtedy prezydent może albo go mianować, albo rozwiązać parlament i zarządzić nowe wybory.

• Kanclerz Federalny zajmuje w rządzie i w stosunku do ministrów federalnych suwerenną, nadrzędną pozycję. Stoi on na czele rządu.

• Silna pozycja kanclerza wiąże się z jego prawem do ustalania wytycznych, przede wszystkim w zakresie polityki rządu. W ramach tych wytycznych ministrowie federalni kierują swoimi resortami samodzielnie i na własną odpowiedzialność

1. Kompetencje

• Kanclerz kieruje pracami rządu i określa jego skład.

• Kanclerz przedstawia prezydentowi wnioski o nominacje określonych osób na stanowiska ministrów. Prezydent nie może odmówić mianowania ministrem kandydata przedstawionego przez kanclerza.

• Kanclerz wyznacza także jednego z członków gabinetu na wicekanclerza. Przeważnie otrzymuje on również tekę ministra spraw zagranicznych. Zwykle wicekanclerz pochodzi z mniejszej partii spośród tych, które tworzą koalicję.

• Ustala on wytyczne polityki rządowej (w ramach tych wytycznych ministrowie federalni kierują swoimi resortami samodzielnie i na własną odpowiedzialność).

• Kanclerz może także wykorzystywać instytucję wotum zaufania. Szef rządu zwraca się z wnioskiem o udzielenie mu wotum zaufania, mogąc połączyć go z projektem ustawy lub innego aktu prawnego. Wniosek musi zostać przyjęty bezwzględną większością głosów. W przeciwnym wypadku rząd upada, a parlament musi wybrać nowego kanclerza lub przynajmniej kanclerza mniejszości, aby liczyć na to, że prezydent nie zdecyduje się na jego rozwiązanie.

• Kanclerz może również zgłosić do prezydenta federalnego wniosek o ogłoszenie ustawodawczego stanu wyjątkowego. Zgodę na to musi wyrazić również Bundesrat. Podczas jego trwania, każdy rządowy projekt ustawy odrzucony przez Bundestag, może być po uzyskaniu zgody Bundesratu uznany za obowiązujące prawo. Wyjątkiem jest zmiana konstytucji. Ustawodawczy stan wyjątkowy może trwać maksymalnie 6 miesięcy i może być ogłoszony tylko raz przez danego kanclerza.

.

1. Odpowiedzialność

   • Kanclerz Federalny jest jedynym członkiem rządu wybieranym przez parlament i tylko on przed nim odpowiada.

   • Odpowiedzialność ta może się wyrażać w konstruktywnym wotum nieufności (bezwzględna większość). Wprowadzono je do Ustawy Zasadniczej, świadomie odchodząc w tym punkcie od Konstytucji Weimarskiej. Ma ono zapobiec obalaniu rządów przez grupy opozycyjne będące zgodne tylko w swej niechęci, lecz nie posiadające programu alternatywnego

Konstytucja RFN przewiduje instytucję tzw. konstruktywnego wotum nieufności. Parlament może wyrazić kanclerzowi wotum nieufności tylko w przypadku, kiedy jednocześnie dokona wyboru jego następcy, za pomocą bezwzględnej większości głosów. Jeżeli taka większość nie może się ukonstytuować, wówczas albo prezydent rozwiązuje parlament i rozpisuje nowe wybory, albo udziela poparcia kanclerzowi mniejszości i mianuje go. Parlament nie może wyrazić wotum nieufności wobec pojedynczego ministra, ale od razu wobec całego rządu

• Jeżeli Bundestag chce kanclerzowi wyrazić swe wotum nieufności, to musi zarazem większością głosów wybrać jego następcę.

• Jeżeli większość bezwzględna nie może się ukonstytuować, wówczas albo prezydent rozwiązuje parlament i rozpisuje nowe wybory, albo udziela poparcia kanclerzowi mniejszości i mianuje go.

FEDERALNY TRYBUNAŁ KONSTYTUCYJNY

Sąd konstytucyjny Republiki Federalnej Niemiec. Jest strażnikiem niemieckiej konstytucji będąc zarazem organem konstytucyjnym oraz częścią sądownictwa z dziedziny prawa konstytucyjnego. Ma siedzibę w Karlsruhe

1. Skład

• Ogólna liczba sędziów wynosi 16, orzekających w dwu senatach (podział spraw)

• Powoływani na 12letnie kadencje po połowie przez Bundestag i przez Bundesrat

1. Funkcje

1. Kontrola norm - Orzekanie o zgodności z UZ innych przepisów prawa zarówno federalnego, jak i krajowego

2. Rozpatrywanie sporów kompetencyjnych między najwyższymi organami federalnymi, jak i innymi podmiotami, które z mocy przepisów prawnych wyposażone są we własne prawa, o spory między federacją a krajami, dotyczące działalności obu tych podmiotów w ramach UZ

3. Rozpatrywanie sporów wyborczych do Bundestagu oraz ważności objęcia oraz utraty mandatu

4. Orzekanie w przypadku pociągnięcia Prezydenta państwa do odpowiedzialności konstytucyjnej oraz w podobnych sprawach, polegających na orzekaniu w przypadku pociągania do odp

5. Orzekanie co do zgodności działania partii politycznych z UZ

6. Orzekanie w sprawach skarg konstytucyjnych (skarg wnoszonych przez jednostki)

7. Orzekanie o pozbawieniu jednostki pewnych praw zasadniczych zawartych w UZ, w sytuacji ich nadużywania

8. Sui generis krajowy trybunał konstytucyjny dla rozpatrywania „sporów konstytucyjnych w obrębie jednego kraju” co może nastąpić na podstawie odp ustawy krajowej

SYSTEM POLITYCZNY SZWAJCARII

• Konstytucja Federalna Konfederacji Szwajcarskiej została uchwalona 18 grudnia 1998 roku, poddana pod referendum 18 kwietnia 1999 roku, a weszła w życie 1 stycznia 2000 roku.

• Konstytucja jest bardzo "sztywna" (jej zmiana jest trudniejsza niż zmiana ustawy zwykłej), spowodowane jest to ogromnym zróżnicowaniem kraju.

• Zróżnicowania ze względu na:

  • Język – niemiecki, francuski, włoski, retroromański (brak języka urzędowego)

  • Religię – protestantyzm i katolicyzm (dominujące grupy językowe)

  • Kwestie ekonomiczne – różnice w kantonach, różne profile gospodarcze (teren, surowce naturalne)

  • Wielkość i zaludnienie

  • Kształcenie podstawowe

  • Zamożność

Całkowita zmiana konstytucji

1. zaproponowana przez 100 000 wyborców

2. Wysuniecie propozycji zmiany całkowitej przez jedną lub drugą izbę parlamentu (Radę Narodu lub Radę Kantonów) – poparcie takiej propozycji przez drugą – wszczęcie procedury parlamentarnej; brak akceptacji przez drugą izbę powoduje rozpisanie w tej sprawie referendum – Naród decyduje; Naród się zgadza -> następuje skrócenie kadencji parlamentu i wybór nowych izb parlamentarnych

3. Uchwalenie nowej Konstytucji z inicjatywy parlamentarzystów

Referendum zatwierdzające projekt nowej Konstytucji jest tzw. Referendum „podwójnym”, w którym odrębnie są liczone głosy wszystkich osób głosujących, a odrębnie „głosy” 26 kantonów. Konstytucja jest dopiero wówczas zatwierdzona, gdy opowie się za nią większość Narodu i większość kantonów.

Częściowa zmiana konstytucji

1. 100 000 wyborców –

   1. w formie ogólnego wniosku wskazującego kierunek zmian -> Adresatem tej inicjatywy jest parlament -> może wypracować i uchwalić na jego podstawie odpowiedni przepis konstytucyjny, ale jego wejście w życie również uzależnione będzie od referendum (podwójnego) – kontynuowanie lub zakończenie prac. Decyzja Narodu o kontynuacji nie powoduje skrócenia kadencji parlamentu. Obliguje ona parlament do „zmiany zdania” i opracowania odpowiedniego tekstu, nad którym ostatecznie odbywa się referendum o „podwójnym charakterze”.

   2. W formie gotowego projektu zmian – projekt zostaje poddany referendum, parlament uchwala swe stanowisko wobec projektu, „zalecając” Narodowi i kantonom przyjęcie lub odrzucenie go. Zalecając odrzucenie może przedstawić także swój własny projekt w danej kwestii. Nad projektami odbywa się referendum. Gdy poparte zostaną oba projekty przechodzi ten, za którym opowiedziała się większość kantonów.

2. Uchwalenie częściowych zmian przez parlament w trybie przewidzianym dla uchwalania ustaw i następnie przeprowadzenie referendum zatwierdzającego, podwójnego

Dopuszczalność niekonstytucyjnych ustaw – ustawy pilne, nie mające podstaw w K, na określony czas

Inne źródła prawa konstytucyjnego

• Liczne ustawy (wyborcza, o wykonywaniu prawa inicjatywy i referendum, ustawa o organizacji sądownictwa federalnego …)

• „ustawa o procedurze w Zgromadzeniu Federalnym oraz o formach publikacji i wchodzeniu w życie jego aktów”

Zasady ustrojowe

• Zasada jedności władzy - Konstytucja szwajcarska posiada przepisy o trójpodziale władz. Nie ma jednak tam zagwarantowanej ich równowagi. Supremacja parlamentu nad pozostałymi władzami, które sam powołuje i sam nimi kieruje oraz kontroluje. Nie mają one możliwości hamowania jego poczynań lub tym bardziej przeciwstawiania się mu. Jest to także nazywane monokratycznością egzekutywy - jeden organ posiada całość władzy wykonawczej

• Zasada federalizmu – części składowe,; konstytucja federalna przeprowadza podział kompetencji między federację a kantony (zapewnia K udział w kształtowaniu woli federacji, a federacji pewien nadzór nad funkcjonowaniem K).

  • W skład FSZ wchodzi 26 kantonów

  • Zasada federalizmu jest pierwszą zasadą konstytucyjną tego państwa

  • Wymienienie nazw kantonów oznacza konstytucyjną gwarancję istnienia każdego z nich i nawet w drodze swobodnej umowy żaden nie mógłby zostać zlikwidowany

  • kantony posiadają charakter organizmów państwowych – funkcjonują w nich kantonalne parlamenty, rządy kantonalne; mają prawo zawierania umów między sobą, z podmiotami zagranicznymi (w zakresie swej właściwości), utrzymywania z podmiotami zagranicznymi niższego szczebla bezpośrednich kontaktów (tamże)

  • Szwajcaria nie jest konfederacją (historyczna nazwa); kantony nie posiadają prawa secesji

  • Kantony decydują same w sprawach: szkolnictwa, opieki zdrowotnej, instytucji kulturalnych, stosunku do kościołów, policji, ustroju sądów i procedury sądowej, ustroju samorządu terytorialnego i wiele innych

  • Realizacja ustaw federalnych należy już w zasadzie do administracji kantonalnych

  • Administracja federalna spełnia w zasadzie jedynie funkcje nadzorcze

FUNKCJONOWANIE I INSTYTUCJE DEMOKRACJI BEZPOŚREDNIEJ

1. Referendum:

• Referendum obligatoryjne (konstytucyjne, ustawodawcze) – podlegają mu:

  • Zmiany Konstytucji Federalnej

  • Przystąpienie do organizacji kolektywnego bezpieczeństwa lub do wspólnot ponadnarodowych

  • Ustawy federalne uchwalone w trybie pilnym i nieoparte o Konstytucję

wymagają one uzyskania poparcia zarówno większości społeczeństwa, jak i większości kantonów); nie są wymagane podpisy obywateli, aby można je było przeprowadzić. Jest ono przeprowadzane niejako automatycznie

• Charakter referendum pojedynczego:

  • pytanie, czy należy przeprowadzić całkowitą zmianę Konstytucji przy różnym stanowisku izb parlamentarnych

  • sprawę poparcia wniosku wstępnego z inicjatywy ludowej o całkowitą zmianę Konstytucji

  • sprawę poparcia wniosku wstępnego o częściową zmianę Konstytucji jeśli parlament odrzuci ów wniosek

• Referendum fakultatywne – nie jest przeprowadzane automatycznie; charakter pojedynczy

  • Ustawy federalne

  • Pewne akty nie prawotwórcze ZF, noszące nazwę „uchwał federalnych”

  • Parlament szwajcarski wyraża zgodę na większość umów mnar. ratyfikowanych przez rząd; trzy rodzaje z nich są poddane referendum fakultatywnemu:

    • umowy bezterminowe i nieprzewidujące wypowiedzenia,

    • umowy o przystąpieniu do organizacji międzynarodowych,

    • umowy wprowadzające wielostronne ujednolicenie prawa

Referendum fakultatywne dzieli się na:

• Referendum legislacyjne (fakultatywne) – za jego przeprowadzeniem musi opowiedzieć się grupa 50 tys. osób lub co najmniej 8 kantonów.

• Referendum traktatowe – traktat zostaje poddany pod decyzję społeczeństwa w referendum, jeśli taka będzie wola 50 tys. obywateli. Także i w tym wypadku o przyjęciu traktatu decydują głosy większości społeczeństwa

1. Instytucja inicjatywy powszechnej

• Grupa 100 tys. obywateli może wystąpić z żądaniem wprowadzenia poprawek konstytucyjnych czy tez zaproponować nowe rozwiązania prawne oraz uchylić funkcjonujące

• Inicjatywa może dotyczyć zarówno rozwiązań szczegółowych, jak i problemów natury ogólnej

• w sytuacji, gdy taka inicjatywa się pojawi, jest ona poddawana pod dyskusję na forum Rady Federalnej oraz Zgromadzenia Federalnego, które ustosunkowuje się formalnie odnośnie do proponowanych rozwiązań

• Mogą zostać wówczas zgłoszone inne propozycje, może nastąpić ich uszczegółowienie.

• Następnie wszystkie inicjatywy (łącznie z kontrpropozycjami) są poddawane pod osąd społeczeństwa i poszczególnych kantonów.

• Inicjatywa zyskuje akceptację wtedy, gdy opowie się za nią większość społeczeństwa i większość kantonów

Wyróżniamy inicjatywę odnoszącą się do poprawek konstytucyjnych oraz inicjatywę mającą na celu przyjęcie nowej konstytucji.

Rola referendum polega raczej na utrzymywaniu status quo niż wprowadzaniu zmian w polityce. Z kolei inicjatywy powszechne służą w dużym stopniu rozwiązaniom nowatorskim.

1. Postępowanie konsultacyjne

Niejako na granicy procedur demokracji bezpośredniej oraz pośredniej omówić należy instytucję „postępowania konsultacyjnego”. Polega na obowiązku władz federalnych, w procesie przygotowywania projektów ważniejszych aktów normatywnych, uzyskania stanowiska partii politycznych, kantonów oraz wszystkich innych środowisk (organizacji) funkcjonujących w obszarze, którego ten projekt dotyczy. Opinie tych podmiotów przedkładane są pisemnie.

Podejmując działania ustawodawcze, parlament musi mieć na uwadze fakt, iż nawet niewielka grupa niezadowolonych z konsekwencji proponowanej ustawy może ją zanegować.

W wypadku Szwajcarii możemy mówić o względnie niewielkim znaczeniu reprezentacji politycznej odbywającej się za pośrednictwem partii politycznych. Istotną rolę natomiast odgrywa referendum jako instytucja swoistego wotum nieufności wysuwanego pod adresem elit rządzących. Stąd też instytucja ta jest wykorzystywana przez wyborców, mniejszości, grupy interesu oraz niewielkie partie polityczne, które za jej pomocą mobilizują poparcie społeczne dla rozwiązania konkretnych problemów.

Procedury demokracji bezpośredniej są znacznie bardziej rozbudowane w kantonach. Oprócz tych instytucji, które zna KF, w kantonach występuje również ludowa inicjatywa ustawodawcza (dotycząca ustaw kantonalnych), referendum budżetowe, a przede wszystkim w kilku kantonach funkcjonuje jako najwyższy organ władzy zgromadzenie ludowe wszystkich obywateli kantonu. Jest to już przejaw „demokracji bezpośredniej” w najczystszej postaci.

PARLAMENT – ZGROMADZENIE FEDERALNE

1. Struktura

• Organ dwuizbowy: Rada Narodu i Rada Kantonów

• Dwuizbowość szwajcarska jest całkowicie symetryczna, prawa i kompetencje obu izb są takie same, na każde rozstrzygnięcie musi być wyrażona ostateczna zgoda obu izb, pojedynczo zaś izby mogą podejmować jedynie pewne akty niewiążące

• Kadencja: 4 lata (obu izb); wybory odbywają się jednocześnie

• Obie izby obradują odrębnie, postępowanie ustawodawcze może rozpocząć się w każdej z nich.

1. System wyborczy

   • RN – określone w Konstytucji

   • RK – określone przez własne konstytucje i ustawy kantonalne

   • RADA NARODU

     • Wybieranych 200 deputowanych Narodu; wybory proporcjonalne

     • Okręgi wyborcze – kantony; liczba deputowanych wybierana powinna być proporcjonalna do liczby mieszkańców

     • Czynne i bierne prawo wyborcze: 18 lat

     • Każdy kanton musi wybrać 1 deputowanego

     • Prawo zgłoszenia kandydatów w kantonach przysługuje 15osobowej grupie wyborców („zasada wolnej listy”) a zgłoszenia dokonuje się na ręce rządów kantonalnych

     • Najważniejsze listy zgłaszane są przez partie polityczne (zdecentralizowana struktura)

     • Wyborca głosuje na poszczególnych kandydatów określonej listy

     • Wyborca dysponuje taką liczbą głosów, ile w danym kantonie jest miejsc do obsadzenia.

     • Jak może głosować wyborca?

       • Może po pierwsze, głosować na każdego kandydata preferowanej przez siebie listy i wówczas każdy kandydat z tej listy otrzyma jego głos, a preferowana list komplet głosów z jego ręki.

       • Po drugie, może głosować na pewnych tylko kandydatów z tej listy, innych skreślić, a wówczas tylko pewnie kandydaci otrzymają jego głos; preferowana lista otrzyma od niego komplet głosów, z tym że jeden lub kilka z nich nie będzie zaliczony żadnemu kandydatowi

       • Metoda kumulacji – wyborca może skreślać wprawdzie pewnych kandydatów preferowanej listy, ale w miejsce przekreślonego kandydata wpisać innego kandydata tej samej listy, który w ten sposób otrzyma od niego dwa głosy

       • Metoda pióropusza – wyborac może skreślić pewnych kandydatów preferowanej listy i w to miejsce wpisać kandydatów z innej spośród zarejestrowanych list. Wówczas głosy oddane na nieskreślonych kandydatów przypadają preferowanej partii, natomiast głos oddany na wpisanego w ten sposób kandydata „wędruje” na konto partii, która go zgłosiła; -> Cel: wyborca wie, że jego lista nie uzyska wszystkich mandatów, chce wzmocnić szanse kandydatów z list niepreferowanych, których uznająca osoby zasługujące na zdobycie mandatu

       • Potem dzielnik wyborczy

   • RADA KANTONÓW

     • Wybieranych jest 46 deputowanych Kantonu; 20 kantonów wybiera po 2 deputowanych, 6 po jednym.

     • System wyborów większościowych, powszechnych – każdy kanton ma dokładnie wytyczne

     • Odbywają się w dwóch turach. W pierwszej z nich wymagana jest większość bezwzględna, w drugiej - większość zwykła.

     • Większość konstytucji kantonalnych zawiera zakaz ubiegania się o mandat parlamentarny przez członków kantonalnych parlamentów i rządów

2. Struktura wewnętrzna izb

• Na czele każdej izby stoi przewodniczący, wybierany na 1 rok, bez prawa powtórnego wyboru. Do pomocy ma on dwóch wiceprzewodniczących. Zajmuje się on kierowaniem pracami izby, a w przypadku równości głosów, ma głos rozstrzygający.

• W każdej izbie występuje dodatkowo ciało wewnętrzne - Biuro. Składa się ono z przewodniczącego, przewodniczących frakcji parlamentarnych (w Radzie Narodu) lub skrutatorów (w Radzie Kantonów). Biura ustalają merytoryczny program każdej sesji, proponują sposoby prowadzenia obrad nad danymi zagadnieniami, liczebność i skład komisji, ustalają rezultaty głosowań plenarnych itd.

• Biura obu izb tworzą Konferencję Koordynacyjną. Ustala ona priorytet czasowy rozpatrywania poszczególnych spraw przedstawianych parlamentowi i ustala plan jego funkcjonowania w ramach sesji, a także zapewnia odpowiednie kontakty z Radą Federalną.

• Izby obradują w ramach 4 sesji w roku. Początek każdej sesji ustalony jest w sposób trwały w odpowiedniej ustawie. Natomiast sesje nadzwyczajne zwoływane są wtedy, gdy zażąda tego Rada Federalna lub minimum 1/4 deputowanych którejś z izb. Na sesję nadzwyczajną zbierają się obie izby. Quorum to obecność większości ich członków.

1. Funkcje Zgromadzenia Federalnego

• ustawodawcza (również dokonywanie zmian konstytucyjnych), równość izb oznacza, że wszystkie ustawy muszą być przyjmowane za zgodą obu z nich

  • elekcyjna (wybór rządu - Rady Federalnej, prezydenta i wiceprezydenta, Kanclerza Federalnego, przewodniczącego i wiceprzewodniczącego Trybunału Federalnego, generała (głównodowodzącego armią),

  • kierownicza (wobec rządu)

  • kontrolna - nadzór nad Radą Federalną, nad stosunkami z zagranicą, zatwierdzanie sprawozdania finansowego państwa, formowanie parlamentarnych komisji śledczych, prawo do interpelacji i zapytań

  • quasi-sądowa - rozstrzyganie sporów kompetencyjnych między naczelnymi organami federalnymi, o ważności inicjatywy ludowej, udzielanie łaski osobom skazanym (ta kompetencja powszechnie należy do głowy państwa)

RADA FEDERALNA – władza wykonawcza – uważany za najstabilniejszy rząd świata

W Szwajcarii nie używa się określenia „rząd”. Naczelny organ władzy wykonawczej posiada tam własną nazwę. Rzadkim rozwiązaniem jest także ustalenie w K liczebności tego ciała – 7 osób. (zazwyczaj ta kwestia jest elastyczna). Osoby te stoją na czele poszczególnych ministerstw (departamentów).

1. Skład i powoływanie

   • Rada Federalna jest wybierana przez ZF, jest przed nim odpowiedzialna

   • kadencja 4 lata

   • Członkami rządu muszą być osoby pochodzące z różnych kantonów (1 urząd – 1 państwo)

   • Zakaz zasiadania w Radzie Federalnej osób z sobą spokrewnionych i spowinowaconych

   • Zasada wybierania Rady o odpowiednim składzie partyjnym

   • Wymaganie odpowiedniej reprezentacji głównych grup językowych, grup wyznaniowych, a także stałego udziału osób pochodzących z trzech największych kantonów (Zurychu Berna i Vaud)

   • Nie istnieje „wotum nieufności”

2. Funkcje

   • nadzór i kierowanie administracją federalną (departamenty); troska o wykonanie ustaw i uchwał ZF

   • inicjowanie rozstrzygnięć parlamentarnych – inicjowanie ustawodawstwa i innych aktów normatywnych , przedkładanie projektu budżetu, przedkładanie umów mnar dla wyrażenia zgody

   • działania samoistne podejmowane w celu realizacji konstytucyjnych zadań państwa;

     • gdy K nie kształtuje ich podejmowania jako działań mieszczących się w realizacji ustaw, ale dopuszcza je, wyraźnie lub milcząco, jak działania w sytuacjach nieregulowanych przez ustawy (wydanie rozporządzeń, zarządzeń); środki prewencyjne, działania materialne

   • Czuwanie nad przestrzeganiem prawa federalnego przez kantony i podejmowanie w razie potrzeby „niezbędnych środków”; prawo zatwierdzania przepisów wydawanych przez kantony; możliwość zgłaszania sprzeciwu do parlamentu

   • Planowanie i koordynowanie działalności państwowej

POZYCJA USTROJOWA PREZYDENTA FEDERACJI

Tytuł Prezydenta Federacji nosi jeden z członków Rady Federacji, którego ZF powołuje do pełnienia funkcji Przewodniczącego Rady Federacji.

Głową państwa w Szwajcarii nie jest jednak prezydent, ale Rada Federalna (!) – ta funkcja sprzyja funkcjonowaniu kolegialnego sposobu podejmowania decyzji politycznych

• Prezydent Federacji reprezentuje Radę Federalną w stosunkach międzynarodowych i wewnętrznych

• Rada Federalna nie wybiera ani nawet nie uczestniczy w wyborze swego przewodniczącego (!)

• Na Prezydenta Federacji wybierani są kolejni członkowie RF.

• Jego wybór jest ściśle połączony z wyborem wiceprezydenta federacji, gdyż prezydentami zostają osoby, które w roku poprzednim były wiceprezydentami

• Piastowanie jednej i drugiej funkcji trwa zaledwie rok, wybory przeprowadzane są jednocześnie

• KSZW wiele typowych dla prezydenta funkcji przekazuje innym organom:

  • Prawo łaski – parlamentowi

  • Ratyfikacja umów międzynarodowych – rządowi

  • Podpisywanie ustaw – przewodniczącym izb parlamentarnych

  • Sprawy obywatelstwa – władzom kantonalnym

  • Formalne zwierzchnictwo nad siłami zbrojnymi wykonywane jest jedynie w szczególnych sytuacjach i to przez „Generała”

• Prezydent Federacji spełnia raczej czynności czysto protokolarne

• Przewodniczenie Radzie Federalnej:

  • Prowadzenie obrad, podpisywanie jego uchwał, przedstawianie oświadczeń w parlamencie

• Uprawnienie do wydawania zarządzeń w sprawach pilnych, które trafiają pod obrady Rady Federalnej i nie mogą czekać na jej posiedzenie, jednakże pod rygorem zatwierdzenia ich na najbliższym posiedzeniu Rady

• Wybrany na rok Prezydentem czy wiceprezydentem członek RF nie przestaje być nadal szefem kierowanego przez siebie departamentu federalnego. Może być on uznawany za „premiera” rządu szwajcarskiego.

TRYBUNAŁ FEDERACYJNY

Jedyny organ sądowniczy Federacji, inne sądy są organami kantonów

K nie uznaje jednak za możliwe pozostawienia orzecznictwa w tych dwu działach prawa całkowicie w rękach sądów kantonalnych

Jest to organ składający się z 39 sędziów i podzielony na kilka wydziałów. Wybierany jest przez Zgromadzenie Federalne na 6 lat. Zasadą tutaj jest wybieranie tych samych sędziów ponownie, jeżeli tylko pragną oni kontynuować swą pracę w Trybunale.

Funkcje:

• Rozpatrywanie skarg konstytucyjnych

• Rozstrzyganie sporów kompetencyjnych między federacją a kantonami

• Rozpatrywanie skarg na naruszenie umów międzynarodowych lub umów zawieranych przez kantony

• Obejmuje rozpatrywanie skarg gmin i naruszenie przez władze federalne lub kantonalne ich autonomii lub naruszenie przez nie innych przywilejów udzielonym gminom przez kantony

Trybunał Federalny nie może badać zgodności ustaw z konstytucją. Ustawy bowiem może uchylać tylko parlament. Za to może badać i ewentualnie uchylać prawodawstwo kantonalne.

Wpływ K na funkcjonowanie F przejawia się nie tylko poprzez funkcjonowanie drugiej izby parlamentarnej powoływanej przez kantony. Również 1 izba parl wybierana jest w ten sposób, że okręgami wyborczymi do niej są także kantony i nawet najemniszym z nich przysługuje co najmniej 1 mandat do tej izby. Istnieje także wymóg, aby każdy minister rządu fed pochodził z innego kantonu, prawo inicjatywy ustawodawczej każdego z kantonów (konst kantonalne na ogół wskazują, że prawo to wykonują rządy K), prawo ośmiu kantonów działających wspólnie do skutecznego zażądania przepr referendum wobec uchwalonych już ustaw oraz pewnych ustaw fed i UM, odrębne liczenie głosów K w przypadku ref konst, obowiązek zasięgania opinii K przy przeprowadzaniu procedury konsultacyjnej, ogólny obowiązek Fed obszernego informowania K o zamiarach władz fed i zasięgania ich opinii w sprawach dot ich interesów

Wpływ F na K – wyraża się w poddawaniu konst K i ich zmian procedurze gwarancyjnej, podejmowanej przez parl F. Konst K muszą bowiem spełniać pewne ogólne wymogi: char. demokr, muszą być przyjęte w ref kant i być zgodne z całokształtem prawa def, nieposiadające gwarancji def nie mogą wejść w życie. Dodatkowo istnieje prawo rządu fed do czuwania nad realizacją zasady wyższości prawa F. Rząd F posiada prawo sprzeciwu wobec umów zawieranych między K lub przez K z podmotami zagr, a parl Fed posiada wówczas prawo wyrażania lub odmawiania zgody na wejście w życie takich umów. Parl Fed zatwierdza lub odmawia zatwierdzenia UM o zianie granic między nimi. Rząd Fed posiada prawo zatwierdzania aktów norm kant, wydawanych na podstawie zlecenie wyrażonego w ust fed. Jeśli w K dojdzie do zagrożenia lub zakłócenia „porządku konst” władze fed mają prawo do „interwencji fed” w funkcjonowanie władz k

P – piecza nad relacjami F do K

Rząd: troska o właściwe relacje F z K i współpraca z nimi

Sprawy K nigdy nie powinny uchodzić uwadze władz fed, ponieważ K, wymagają pomocy i uwagi tych władz. Podkreśla to jedność państw FSZw

Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Północnej Irlandii

Zasady ustroju

1. zasada demokracji – władza należy do narodu, który sprawuje ją przez reprezentantów w parlamencie. Rząd jest wyłaniany z większości parlamentarnej;

2. zasada supremacji parlamentu – wszelkie akty parlamentu są legalne i nie mogą być przez nikogo kwestionowane. Wynika to z braku konstytucji;

3. zasada monarchii konstytucyjnej – monarcha jest głową państwa, ale władza wykonawcza nie należy do niego ale do rządu i parlamentu;

4. zasada państwa prawa – władza państwowa podporządkowana jest prawu. Obywatele są wolni i równi wobec prawa;

5. zasada systemu parlamentarno-gabinetowego – rząd ponosi odpowiedzialność polityczną przed parlamentem;

6. zasada unitaryzmu – Wielka Brytania jest państwem jednolitym.

Szkocja → ma własny parlament lokalny

Walia → ma własny parlament lokalny

Irlandia Północna → ma własny parlament i rząd lokalny

Anglia → nie ma instytucji autonomicznych

System brytyjskiego prawa konstytucyjnego

Nie ma konstytucji pisanej, ale jest prawo konstytucyjne. Jest ono wielowątkowe i tworzy je kilka źródeł konstytucyjnych.

1. prawo zwyczajowe – reguły prawne kształtowały się stopniowo. To co było zwyczajem stawało się obowiązującą normą;

- monarcha →

- parlament → są to dzieła zwyczajów

- supremacja parlamentu →

1. precedensy sądowe (orzecznictwo sądów) – orzeczenie sądowe jest normą prawną. Staje się ono kierunkiem dla takich samych lub podobnych późniejszych spraw;

2. konwenanse konstytucyjne – powszechnie stosowane w pewnych sytuacjach zachowania. Odnoszą się do ustroju, funkcjonowania systemu;

- obowiązek dymisji rządu gdy ten straci poparcie Izby Gmin;

- kolegialna odpowiedzialność rządu przed Izbą Gmin za politykę, którą realizuje;

- zobowiązanie monarchy do powierzenia urzędu premiera liderowi partii, która ma większość mandatów w Izbie Gmin;

- rezygnacja premiera równa się dymisji wszystkich członków rządu;

- premier podaje się do dymisji jeśli jego partia straciła większość w Izbie Gmin w wyborach;

1. akty prawne (ustawy) pochodzące od parlamentu – mają formę pisemną. Ustawodawstwo europejskie jest obowiązujące w Wielkiej Brytanii.

Normy prawa pisanego - najstarszą z nich jest:

- Wielka Karta Wolności z 1215 r.,

- Bill of Rights (Deklaracja Praw) z 1689 r.,

- Act of Settlement (Akt o sukcesji) z 1701 r.,

- ustawy o parlamencie z 1911 r. i 1949 r.,

- ustawy o ministrach Korony z 1937 r., 1964 r. i 1975 r.

1. wielkie interpretacje prawa – wielkie podręczniki prawa jako źródło prawa konstytucyjnego.

1867 r. Walter Bagehot The English Constitution

Parlament

Legislatywa Zjednoczonego Królestwa nawiązuje do tradycji ustrojowej i stanowi w myśl idei „króla w parlamencie” konstrukcję trójsegmentową. Zasadniczy korpus parlamentu tworzą jednak dwie izby – Izba Lordów i Izba Gmin. Z punktu widzenia klasycznych kanonów systemu parlamentarnego Izba Lordów wypełnia tradycyjne funkcje izby wyższej, podczas gdy Izba Gmin po dziś dzień określana jest oficjalnie jako izba niższa.

W historycznym rozwoju wzajemne odniesienia między obiema izbami podlegały daleko idącym przeobrażeniom. Jako nominalnie wyższa, Izba Lordów ewoluowała z pozycji hegemona wobec Izby Gmin, poprzez etap zrównoważonych wpływów (balance of power) aż do obecnej roli – drugorzędnego składnika legislatywy. Współcześnie Izba Gmin bez wątpienia stanowi centralny ośrodek władzy parlamentarnej. Jej przewaga została ostatecznie przypieczętowana w przepisach ustaw o parlamencie z 1911 i 1949 r.

1) Izba Gmin

Jest reprezentacją pochodzącą w całości z wyborów powszechnych. Spośród 650 (2010 r.) deputowanych (Members of Parliament - MP) tworzących to zgromadzenie. Najwięcej pochodzi z Anglii.

.

1. zasady wybierania Izby Gmin

   • czynne prawo wyborcze:

> obywatele brytyjscy, irlandzcy oraz Commonwealthu zamieszkujący Wielką Brytanię (trwałe zamieszkiwanie);

> ukończenie 18 lat;

> w wyborach nie uczestniczą:

- monarcha

- Rodzina Królewska

- członkowie Izby Lordów

- skazani w trakcie odbywanie kary

- osoby, które zostały skazane na przynajmniej 5 lat więzienia za korupcję

> głos można oddać za pomocą pośrednika lub poczty. Jedna osoba może mieć do trzech pełnomocnictw.

• bierne prawo wyborcze:

> ukończenie 21 lat;

> mogą kandydować obywatele Wielkiej Brytanii, Irlandii oraz Commonwealthu.

Nie-brytyjczyk może być członkiem parlamentu. W latach 80. Australijka została wybrana w Wielkiej Brytanii do Parlamentu Europejskiego.

> nie mogą kandydować:

- monarcha

- Rodzina Królewska

- członkowie Izby Lordów

- osoby, które pełnią urzędy apolityczne

- oficerowie i żołnierze w służbie czynnej

- policjanci

- pracownicy administracji

- duchowni różnych wyznań

- sędziowie

- osoby skazane na ponad rok więzienia

- bankruci

1. zgłoszenie kandydata

Wybory odbywają się w 650 jednomandatowych okręgach, w których wyborcy głosują bezpośrednio na deputowanego do Izby Gmin. Zasady podziału na okręgi wyborcze określają przepisy ustaw z 1949 i 1958 r. o rozdziale miejsc do Izby Gmin. Na ich podstawie powołuje się cztery stałe graniczne komisje państwowe (Boundary Commissions) dla Anglii, Irlandii Północnej, Szkocji i Walii. Dokonują one nie rzadziej niż raz na 8-10 lat przeglądu granic i liczebności okręgów wyborczych w celu zapewnienia zbliżonej siły głosu.

Jest tyko jedna tura głosowania – kandydat, który uzyska największą ilość głosów wygrywa.

Gdy oboje kandydaci uzyskają identyczną ilość głosów to w komisji wyborczej dochodzi do losowania.

Każda partia ma „swoje” okręgi wyborcze – od dawna wygrywa w nich tam tylko jedna partia.

Okręgi marginalne – od tych okręgów zależy ostateczne zwycięstwo danej partii, ponieważ nie ma tam pewnych zwycięzców.

W Wielkiej Brytanii jest klasyczny system dwupartyjny. Obecnie słabnie poparcie dla konserwatystów i rządzącej Partii Pracy. Ten elektorat przejmują Liberalni Demokraci.

1. Funkcjonowanie IG

   • kadencja jest nie dłuższa niż 5 lat;

   • decyzja o rozwiązaniu parlamentu należy formalnie do monarchy, faktycznie do premiera. Premier wybiera dogodny termin wyborów dla siebie. Takie rozwiązanie nie oznacza kryzysu politycznego. Od 3 roku kadencji parlamentu opozycja pilnie czuwa i przygotowuje się do wyborów. Kampanie wyborcze trwają zaledwie trzy tygodnie – od momentu rozwiązania Izby Gmin do dnia wyborów.

   • pracuje na rocznych sesjach – ok. 170 - 175 posiedzeń dziennych. Uroczystego otwarcia nowej sesji parlamentu dokonuje monarcha, który do zgromadzonych w Sali Izby Lordów parlamentarzystów z obydwu izb wygłasza mowę tronową (Speach from the Throne) będącą w istocie programem polityki rządu na najbliższy rok. Sesję parlamentarną zamyka instytucja prorogacji, czyli odroczenia sesji (prorogation) uroczyście ogłaszana parlamentarzystom z obydwu izb w sali Izby Lordów, również w formie królewskiej proklamacji. Zakończenie sesji przerywa bieg wszystkich prac nad nie ukończonymi projektami ustaw publicznych.

   • posiedzenia odbywają się od poniedziałku do piątku. Na wniosek premiera lub ministra – także w sobotę i niedzielę (bardzo rzadko). Od poniedziałku do czwartku Izba Gmin obraduje po południu (14:30 – 22:30), a w piątki – rano (09:30 – 15:00).

   • quorum – 40 deputowanych.

2. Organizacja wewnętrzna

   • przewodniczącym jest spiker (Speaker) wybierany na pierwszym posiedzeniu Izby tuż po mowie tronowej. Działa przez całą kadencję. Nie ma uzasadnienia aby go zmieniać. Zazwyczaj spiker pełni swój urząd dość długo (15 – 20 lat). Jest członkiem partii mającej większość, ale jest absolutnie bezstronny. W swojej pracy nie może być motywowany poglądami politycznymi. Zajmuje się sprawami regulaminowymi. Panuje nad porządkiem obrad. Udziela i odbiera prawo głosu. Jego rozstrzygnięcia są indywidualne i nie odwoływalne. Podejmuje decyzje regulaminowe a nie polityczne.

   • spikerowi pomagają trzej zastępcy. Jeden z nich przewodniczy komisji budżetowej.

   • każda z partii ma swój lub parlamentarny.

   • na czele partii większościowej stoi premier, ale z racji swoich funkcji nie może być codziennie w parlamencie. Dlatego istnieje funkcja Lidera Izby (Leader of the House), który zastępuje premiera w przywództwie partii w Izbie Gmin. Lider Izby jest najbliższym współpracownikiem premiera. Otrzymuje od niego wskazówki. Zasiada w rządzie i posiada tytuł Lorda Przewodniczącego Tajnej Rady (pilnowanie następcy tronu).

   • lider opozycji jest mianowany przez monarchę i nosi tytuł Lidera Mniejszości JKM. Tworzy on „gabinet cieni” (shadow cabinet), który jest alternatywnym gabinetem. Dlatego wyborcy nie będą zaskoczeni kto zostanie kolejnym premierem jeśli wybory wygra opozycja. Lider opozycji otrzymuje połowę uposażenia premiera. Podobnie jest z członkami „gabinetu cieni”, którzy otrzymują połowę pensji swoich odpowiedników w realnym rządzie.

   • rzecznik dyscypliny partyjnej kieruje posłami aby głosowali zwarcie. Dyscyplina partyjna w Wielkiej Brytanii jest bardzo duża. Kiedy poseł wyłamie się z odpowiedniego głosowania to partia wykluczy go ze swoich szeregów. Nie zostanie ponownie wystawiony w wyborach.

Termin whip wywodzi się ze słownictwa łowieckiego i pierwotnie oznaczał naganiacza (whip lub whippers) sfory psów myśliwskich. Na gruncie terminologii ustrojowej obrazowo wyraża to porządkujące i dyscyplinujące funkcje parlamentarnych rzeczników dyscypliny partyjnej.

Każdego tygodnia w piątek rano posłowie otrzymują od głównego whipa program prac izby na przyszły tydzień. Zawiadomienie o tym (nosi także nazwę „whip”) zawiera oznaczenie skali ważności poszczególnych punktów programu obrad wyrażone podkreśleniami (od 1 do 3 linii), a ponadto określa wagę obecności posła w trakcie debaty jako: oczekiwanej (requested), koniecznej (necessary) i bezwzględnej (essential).

1. komisje

   • Komisja Całej Izby (Committee of the Whole House) działa gdy zaistniała potrzeba przyśpieszenia prac nad ważną ustawą lub ustawami. Jest to debata niesformalizowana bez udziału spikera ponieważ według tradycji historycznej spiker był strażnikiem wpływów monarchy w Izbie. Był nominowany przez monarchę.

   • komisje podstawowe (stałe; standing committees) jako instytucje pojawiły się na trwałe w parlamencie na początku obecnego stulecia. Zadania komisji podstawowych związane są przede wszystkim z funkcją ustawodawczą parlamentu. Polegają one na rozpatrywaniu projektów ustaw publicznych, kierowanych do komisji na określonym etapie postępowania ustawodawczego. W zależności od zadań zlecanych komisjom podstawowym w Izie Gmin tworzone są:

1. zwyczajne komisje podstawowe,

2. komisje podstawowe drugiego czytania,

3. komisje ds. prowincji Zjednoczonego Królestwa

4. specjalne komisje podstawowe.

   • komisje regionalne:

- Wielka Komisja Szkocka (Scottish Grand Committee)

- Wielka Komisja Walijska (Welsh Grand Committee)

- Komisja ds. Irlandii Północnej (Northern Ireland Committee).

Są to komisje o właściwości ograniczonej do terytorium jednej z prowincji Zjednoczonego Królestwa. Projekty ustaw dotyczące Szkocji kierowane są do Wielkiej Komisji Szkockiej. Projekty regulacji prawnych odnoszących się do pozostałych komisji kierowane są do odpowiedniej komisji.

• komisje specjalne (select committees) badają określone odcinki polityki państwowej, a także prowadzą dochodzenia we wskazanych sprawach. Mają prawo podejmowania czynności śledczych, wzywania świadków, tworzenia podkomisji i zlecania im podejmowania dochodzeń w terenie, występowania o udostępnienie dokumentów. Postępowanie przed komisjami specjalnymi w trakcie przesłuchań jest jawne. Po zakończeniu czynności w konkretnej sprawie komisje przedkładają izbie publiczne raporty. Składają także sprawozdania okresowe dotyczące ich działalności rutynowej.

• resortowe komisje specjalne (departmental select committees) sprawują kontrolę nad rządem. Tworzy je 14 komisji: Rolnictwa, Obrony, Oświaty, Nauki i Sztuki, Zatrudnienia, Energii, Ochrony Środowiska, Spraw Zagranicznych, Zdrowia, Spraw Wewnętrznych, Handlu i Przemysłu, Ubezpieczeń Społecznych, Transportu, Skarbu i Administracji Państwowej. Ponadto w oparciu o kryterium terytorialne działają: Komisja ds. Szkockich i Komisja ds. Walijskich. Wśród pozostałych, nieresortowych komisji specjalnych, powoływane są: Komisja Rachunków Publicznych, Komisja ds. Poselskich Przywilejów, Komisja Selekcyjna, Komisja Regulaminowa, Komisja ds. Parlamentarnego Komisarza, a także Komisja ds. Ustawodawstwa Europejskiego. Ich działalność dotyczy bądź spraw wewnętrznych izby, bądź wybranych, szczególnie istotnych aspektów działalności państwowej.

• komisje podstawowe specjalne (special standing committees) łączą w sobie cechy komisji podstawowych (standing) i specjalnych (select) w ten sposób, że właściwa dla komisji podstawowych procedura ustawodawcza rozbudowana zostaje o możliwość przeprowadzenia pewnej liczby przesłuchań. Taki mieszany tryb stosuje się wówczas, gdy materia ustawodawcza odnosi się bądź do kwestii o wysokim stopniu społecznej złożoności, bądź to zupełnie nowej problematyki. Przewodniczącym komisji podstawowej specjalnej zostaje z urzędu szef odpowiednio resortowej komisji specjalnej. Skład członkowski ustala Komisja Selektywna włączając do special standing committee pewną liczę deputowanych zasiadających w podobnej komisji specjalnej.

• komisja budżetowa powoływana jest na początku kadencji, a jej członków powołuje spiker.

• komisje wspólne (joint cmmittees) ustanawia się w trakcie każdej sesji dla przeanalizowania bądź szczegółowej problematyki, bądź konkretnego projektu ustawy, a nawet pakietu projektów określonego typu (np. dotyczących nowelizacji czy usystematyzowania określonej gałęzi prawa). Projekty rozpatrywane są zwłaszcza pod kątem ich zasadności i jurydycznej poprawności. Członkowie komisji wybierani są w równej liczbie przez każdą z izb osobno. Zakres pełnomocnictw komisji, czas I miejsce jej spotkań, określone są w drodze porozumienia między izbami. Komisja wybiera spośród swego składu przewodniczącego. Sprawozdanie komisji wspólnej jest przedstawiane obydwu izbom. Jeżeli komisja rozpatruje projekt ustawy, wówczas sprawozdanie przedstawia się tej izbie, w której projekt został zgłoszony. Również izba, w której wykonano inicjatywę ustawodawczą, wnioskuje się o skierowanie projektu do komisji wspólnej.

1. funkcje

   • ustawodawcza

   1. projekt zgłasza poseł Izby Gmin, Izby Lordów lub rząd;

   2. odbywają się trzy czytania projektu ustawy;

   3. pierwsze czytanie jest formalnością gdy projekt zgłasza rząd. Odczytuje się wówczas tylko tytuły.

   4. w czasie drugiego czytania wnioskodawca uzasadnia chęć uchwalenia projektu ustawy. Dochodzi do debaty co do zasad projektu. Następnie projekt kierowany jest do komisji gdzie odbywa się szczegółowa dyskusja.

   5. w trzecim czytaniu komisja przedkłada Izbie swoje sprawozdanie z prac nad projektem. Następuje debata nad tym projektem, którą kończy ostateczne głosowania za przyjęciem bądź odrzuceniem projektu.

   6. gdy projekt „przeszedł” kierowany jest do Izby Lordów, która przeprowadza u siebie swój tryb ustawodawczy.

Do Izby Lordów kierowane są wszystkie projekty ustaw oprócz projektów dotyczących ustaw finansowych (money bills; ustawa budżetowa). O charakterze ustaw jednoosobowo decyduje spiker.

W większości kierunek projektów ustaw jest z Izby Gmin do Izby Lordów. Odwrotnie – tylko za zgodą rządu.

1. Ustawa trafia do monarchy – promulgacja ustawy.

W 1707 r. wystąpił ostatni przypadek odmowy podpisania ustawy przez monarchę.

Stało się to konwenansem i monarcha ustawy parlamentu nie może nie podpisać.

1. publikacja ustawy.

• kontrola i ocena prac rządu i administracji

Rzadko się zdarza przegłosowanie wotum nieufności dla rządu. Ostatni taki przypadek wystąpił w 1974 r. gdzie o upadku rządu zadecydował jeden głos.

• prowadzenie debaty politycznej

2) Izba Lordów obecnie przechodzi transformację. Stara zasada na której dotychczas działała okazała się współcześnie niefunkcjonalna. Nowe zasady działania Izby są obecnie tworzone.

Do 1999 r. wśród członków Izby przeważali lordowie dziedziczni (hereditary peers). Ustawa z XI 1999 r. pozbawia lordów dziedzicznych prawa do zasiadania w Izbie Lordów. Wyjątkiem jest odstępstwo dla 92 lordów dziedzicznych, najbardziej aktywnych, którzy mają pełnić swoje funkcje do ostatecznej reformy.

Specjalna Komisja do reformy Izby Lordów przedstawiła siedem propozycji reform. Wśród projektów znalazły się pomysły:

- elekcji całej Izby w wyborach powszechnych,

- aby część członków Izby miałaby pochodzić z wyborów powszechnych, a część z nominacji premiera,

- aby wszystkich członków nominował premier.

Izba Lordów pracuje na sesjach rocznych. Na mocy przyjętej w 1660 r. normy regulaminowej posiedzeniom Izby Lordów przewodniczy z urzędu lord kanclerz (Lord Chancellor). Będąc spikerem izby wyższej lord kanclerz jest równocześnie członkiem gabinetu kierującym resortem sprawiedliwości, a ponadto najwyższym funkcjonariuszem państwowym angielskiego sądownictwa. Urząd lorda kanclerza jest symbolem powiązań i wzajemnego oddziaływania na siebie wszystkich trzech władz, tak charakterystycznego dla strojowego mechanizmu w systemie parlamentarnym. Kandydata do sprawowania tej funkcji rekomenduje premier, jednak bez obowiązku konsultowania się w tej kwestii z izbą.

W porównaniu ze spikerem Izby Gmin lord kanclerz jako przewodniczący Izby Lordów ma o wiele mniejszy zakres obowiązków. Honorowo pojmowane rygory dyskusji zwalniają go od przestrzegania porządku obrad, przywoływania mówców do porządku, kierowania dyskusją, udzielania głosu. Taki pasywny model przewodniczenia sprowadza się do czynności ceremonialno-protokolarnych, takich jak ogłoszenie decyzji, wyników głosowania, mianowanie sekretarzy izby, itp.

Jako wysoki rangą członek gabinetu, który często i aktywnie uczestniczy w debatach i głosowaniach na terenie izby, lord kanclerz nie jest związany rygorem apolityczności. Zwalnia też sprawowany urząd w Izie Lordów wraz z ustąpieniem rządu. W razie nieobecności lorda kanclerza, w przewodniczeniu obradom zastępuje go któryś z czterech zastępców

Pod względem historycznej tradycji i parlamentarnego protokołu w ścisłym związku z urzędem lorda kanclerza pozostają ponadto urzędnicy izby: sekretarz Parlamentu (Clerk of Parliaments) oraz wypełniający ważne obowiązki ceremonialne parlamentarny woźny (Gentelman Ucher of the Blach Rod). Współcześnie odpowiada on przede wszystkim za bezpieczeństwo i porządek na terenie izby.

Sposób wyłaniania Izby Lordów odbiega od kanonów demokratycznych i opiera się na zasadach dziedziczenia i mianowania. Wedle danych z 1992 r. prawo zasiadania w izbie miało 1211 parów, z tego 777 lordów dziedzicznych, 26 lordów duchownych, 20 lordów prawa i 386 lordów dożywotnich.

Najbardziej zróżnicowana jest kategoria lordów dziedzicznych (hereditary peers). Tworzą ją parowie Anglii, Szkocji, Wielkiej Brytanii i Zjednoczonego Królestwa. Parowie Anglii i Szkocji wywodzą się z czasów sprzed zawiązania unii realnej obu królestw z 1707 r. Tytuł para Wielkiej Brytanii nadawany był w okresie między unią z 1707 r. a zawarciem unii z Irlandią z 1800 r. Tytuł dziedziczony z nadania po tej ostatniej dacie to par Zjednoczonego Królestwa. Ustawa o parostwie z 1936 r. wprowadziła możliwość zrzeczenia się dziedzicznego tytułu lordowskiego (np. dla zasiadania w Izbie Gmin).

Lordowie duchowni (spiritual lords) są hierarchowie Kościoła anglikańskiego: arcybiskupi Canterbury i Yorku, biskupi Londynu, Durham i Winchesteru. Do grupy tej należy ponadto 21 innych biskupów anglikańskich zasiadających w Izbie tylko w okresie sprawowania urzędu i powoływanych w kolejności starszeństwa.

Lordowie prawa (lord sof appeal potocznie law lords) powoływani są przez monarchę na mocy ustaw o sądownictwie apelacyjnym z 1876 i 1877 r. Mianowani są dożywotnio spośród doświadczonych praktyków wymiaru sprawiedliwości, do wypełniania funkcji sądowych izby.

Ostatnią kategorię parów tworzą lordowie dożywotni (life peers). Godność tę wprowadziła ustawa z 1958 r. Otrzymują ją, po rekomendacji premiera, z mianowania monarchy, kobiety i mężczyźni zasłużeni w życiu publicznym państwa.

1. funkcje

   • ustawodawcza:

- inicjatywa ustawodawcza (bardzo rzadko realizowana)

- weto zawieszające. W skrajnym przypadku nawet na około jednego roku. Może zostać przełamane w Izbie Gmin poprzez ponowne uchwalenie ustawy na kolejnej sesji.

• sądownicza – teoretycznie cała izba, faktycznie lordowie prawa pod przewodnictwem lorda kanclerza. Komisja Apelacyjna Izby – najwyższy sąd w sprawach cywilnych i karnych. Zakres spraw karnych nie dotyczy Szkocji. 2009 r. – powołanie niezależnego Sądu Najwyższego!

Decydują o zasadności impeachmentu. Z wnioskiem występuje Izba Gmin, a jego zasadność stwierdza Izba Lordów.

1806 r. – ostatnia procedura impeachmentu

Zgoda Izby Lordów jest niezbędna przy przedłużeniu kadencji Izby Gmin. W historii były dwa przypadki przedłużenia kadencji parlamentu. Pierwszy w czasie I wojny światowej (do 7 lat i 10 miesięcy), drugi – podczas II wojny światowej (do 9 lat i 7 miesięcy).

Rząd i Gabinet

Brytyjskie rozumienie pojęcia rząd jest wielorakie i inne od europejskiego:

a) rząd to Korona i sługi Korony, czyli cały aparat administracji opłacany z kasy skarbu państwa, albo

b) rząd to tylko ci słudzy Korony, którzy sprawują określone stanowiska polityczne (ministrowie i wiceministrowie - tzw. ministrowie młodsi), ale już nie służba cywilna o charakterze administracyjnym (np. pracownicy ministerstw), albo

c) rząd to członkowie Gabinetu powoływani przez monarchę (- rozumienie najbliższe europejskiemu - kontynentalnemu)

W skład Gabinetu mogą wejść członkowie Izby Lordów, Izby Gmin i wyjątkowo osoby spoza parlamentu. Wszyscy są jednocześnie członkami Tajnej Rady, więc obowiązuje ich zakaz ujawniania tego, co dzieje się na posiedzeniach Gabinetu. Liczba członków Gabinetu wynosi obecnie (XI 2004) 22 osoby (łącznie z premierem). Monarcha mianuje na premiera lidera partii zwycięskiej. Nie wymaga się tu kontrasygnaty, bo nie ma osoby, która mogłaby jej dokonać. Nominacja pozostałych członków Gabinetu dokonywana jest przez monarchę na wniosek premiera. Odwoływanie członków rządu to także prerogatywa monarchy, ale w praktyce kieruje tym premier, który "prosi ministra o rezygnację".

Wyjątkowa pozycja premiera przejawia się w:

a) pozycji w gabinecie - premier jest najważniejszym i głównym doradcą monarchy oraz szefem rządu (szefem, a nie tylko „jednym wśród równych”)

b) pozycji w parlamencie (zwłaszcza w Izbie Gmin) - jako lider partii rządzącej jest też liderem Izby Gmin; funkcję tę jedynie z powodów technicznych może wykonywać inna osoba, co w niczym nie zmienia pozycji osoby premiera

c) pozycji premiera w partii - nadal pozostaje jest liderem

d) faktycznym przejęciu prerogatyw monarchy w zakresie rozwiązania parlamentu

5. udział w wykonywaniu przez monarchę prerogatyw związanych z nadawaniem tytułów i godności

Premierem jest obecnie David Cameron, któremu ex officio przysługuje tytuł Pierwszego Lorda Skarbu i Ministra Służby Cywilnej.

Zdarza się, że gabinet pomimo jedności politycznej, nie działa jednomyślnie. Wówczas premier może wykorzystać swoją bezwzględnie dominującą pozycję do utworzenia:

- Wewnętrznego Gabinetu (grupa "przyjaciół" premiera w łonie gabinetu, która podejmuje decyzje w swoim wąskim gronie i przedstawia gotowe propozycje gabinetowi)

- Częściowy gabinet - komitet pod przewodnictwem premiera, podejmuje decyzje poufnie i przedstawia Gabinetowi do akceptacji lub podejmuje decyzje w imieniu całego Gabinetu, bez jego udziału. Jego decyzje traktowane są jako decyzje całego gabinetu.

Funkcje gabinetu:

- ostateczne ustalenie polityki, która ma być przedstawiona parlamentowi (w formie mowy tronowej, czyli odpowiednika kontynentalnego exposé)

- najwyższa kontrola organów wykonawczych zgodnie z polityką określoną przez parlament

- koordynacja i kierowanie resortami administracji państwowej

Monarcha
- jest głową państwa,

- jest głową Kościoła anglikańskiego i prezbiteriańskiego,

- jest głową niektórych państw, które nie mają własnej głowy państwa (np. Australia, Nowa Zelandia, Kanada; około 10 państw). Królową reprezentuje tam Generalny Gubernator mianowany przez monarchę na wniosek rządu danego kraju.

- jest zwierzchnikiem armii (teoretycznie, faktycznie tylko tytularnym),

Stany Zjednoczone Ameryki

Podstawy ustrojowe

Podstawy ustroju określa Konstytucja Stanów Zjednoczonych uchwalona 17 IX 1787. Była to pierwsza pisana konstytucja na świecie (weszła w życie w 1789), która obowiązuje do dzisiaj.

Ustrój polityczny opiera się głównie na zasadach federalizmu i podziału władzy. Władza została podzielona między stany, którym przysługują uprawnienia pierwotne, a federację, której prawa zostały określone w konstytucji.

Konstytucja jest oszczędna w słowach. Reguluje sprawy fundamentalne. Twórcy konstytucji wymyślili procedurę zmian i uzupełniania jej (amendment). Uczyniono tak do dziś 27 razy. Taka poprawka wpisywana jest pod konstytucję z przypisaną cyfrą rzymską w kolejności jej uchwalenia.

Konstytucja składa się z 7 artykułów dzielących się na sekcje (nie ma tytułów artykułów)

Zasadą konstytucji jest zapewnienie błogosławieństwa wolności .

I – poświęcony jest Kongresowi

II – poświęcony jest Prezydentowi

III – poświęcony jest Sądowi Najwyższemu

IV – regulacje między Unią a Stanami (stosunki federalne)

V – procedura wprowadzania poprawek do Konstytucji

VI – klauzula supremacyjna podkreślająca nadrzędność konstytucji

VII – historyczna; dotyczy wejścia wżycie konstytucji; jeśli 9 stanów (wszystkich wówczas ich było 13) wypowie się za nią , to wejdzie ona w życie.

Ad. V

Z inicjatywą uchwalenia poprawki musi wystąpić uprawniony do tego podmiot.

- Kongres (Izba Reprezentantów i Senat) większością 2/3 głosów.

Poprawka taka trafia do stanów i staje się obowiązującym prawem gdy ¾ stanów (38 stanów) ją ratyfikuje (najczęściej głosowanie w parlamentach stanowych).

- stany – jeśli 2/3 stanów (34 stany) wystąpi z inicjatywą jej uchwalenia to jest ona zainicjonowana. Zwołuje się wówczas specjalną konwencję konstytucyjną gdzie się ją rozważa. ¾ uczestników takiej konwencji musi zagłosować za nią aby weszła ona w życie.

Wszystkie 27 poprawek uchwalono w pierwszej drodze.

Pierwsze dziesięć poprawek uchwalił Kongres już w 1789 r., czyli w pierwszym roku istnienia państwa, jeszcze zanim ostanie stany ratyfikowały konstytucję.

Poprawka I

Nie można:

- uznać jakiegoś wyznania za religię państwową,

- zakazać praktyk religijnych,

- ograniczyć wolności słowa i prasy,

- zakazać prawa do zgromadzeń.

Obywatele mogą kierować petycje do władz państwowych o naprawienie krzywd.

Poprawka II

Milicja odpowiada za bezpieczeństwo państwa. Poprawka zezwala na posiadanie i noszenie broni.

Prawo do tego nie może być ograniczane.

Poprawka IV
Prawo do nietykalności osobistej, mieszkania, dokumentów, dobytku.

Tylko w uzasadnionych przypadkach, popartymi przez zeznania złożonymi pod przysięgą lub przyrzeczeniem, sądy będą wydawać zezwolenia na rewizje w dokładnie określonym miejscu.

Poprawka V

Zabrania się pociągania do odpowiedzialności za przestępstwa bez postawienia w stan oskarżenia przez wielką ławę przysięgłych (nie dotyczy to spraw zaistniałych w siłach zbrojnych w czasie wojny lub zagrożenia bezpieczeństwa publicznego). Za to samo przestępstwo nie można zostać dwukrotnie skazany. Nikt nie będzie zmuszany do świadczenia przeciwko sobie w jakiejkolwiek sprawie karnej bez odpowiedniego wymiaru sprawiedliwości.

Poprawka X

Uprawnienia nie wymienione w Konstytucji USA oraz nie zakazane w konstytucjach stanowych, są zastrzeżone odpowiednio stanom lub ludziom.

Poprawka XIII [1865 r., 1865 r.]

Znosi niewolnictwo.

Poprawka XIV [1866 r., 1869.]

Reguluje sprawę obywatelstwa USA.

Za obywatela uważa się osobę urodzoną na terytorium USA i osobę naturalizowaną.

Poprawka XV [1869 r., 1870 r.]

Przyznaje równe prawa wyborcze bez względu na rasę, kolor skóry lub poprzednie niewolnictwo.

Poprawka XVII (19 r.) [1912 r., 1913 r.]

Zmienia tryb wyborów do Senatu. Do tej pory senatorowie byli delegowani przez parlamenty stanowe. Teraz mają pochodzić z wyborów powszechnych. 2 Senatorów ma przypadać na jeden stan.

Poprawka XIX (1920 r.) [1919 r., 1920 r.]

Wprowadza równość praw wyborczych.

Poprawka XXII (1951 r.) [1947 r., 1951 r.]

Ogranicza liczbę kadencji urzędu prezydenta tej samej osoby do dwóch.

Osoba, która pełniła urząd dłużej niż 2 lata w miejsce zastępstwa za inną może ubiegać się o reelekcję tylko raz.

Norma – pełnienie urzędu tylko dwa razy.

Uchwalenie tej poprawki było odpowiedzią na długą kadencję Franklina D. Roosevelta (wybrany w 1932 r., 1936 r., 1940 r., 1944 r.). W 1945 r. przed końcem wojny Roosevelt umiera i zastępuje go Harry Truman.

W 1940 r. było szerokie przyzwolenie aby mógł pełnić funkcję trzecią kadencję (w Europie i Azji toczyła się wojna).

Poprawka XXVI (1971 r.) [1971 r., 1971]

Przyznaje prawo wyborcze obywatelom którzy ukończyli 18 rok życia. Dotychczas o tym decydowało prawo stanowe. Jedne stany były pod tym względem liberalne, a inne restrykcyjne.

Sześć fundamentalnych zasad ustroju politycznego w USA:

1. separacja władzy; trzy ośrodki władzy :

- dwuizbowy Kongres – władza ustawodawcza,

- prezydent - władza wykonawcza,

- Sąd Najwyższy - władza sądownicza;

Władza jednego ośrodka władzy równoważona jest przez dwie pozostałe. Zasada Checks and Balances (system hamulców i równowagi).

1. zasada supremacji Konstytucji; Konstytucja wraz z innymi, w zgodzie z nią, prawami i traktatami stoi ponad wszystkimi innymi regulacjami prawnymi;

2. zasada równości ludzi – wszyscy obywatele USA są równi wobec prawa i są w ten sam sposób przez nie chronieni;

zasada równości stanów – wszystkie stany są równe; żadne z nich nie może dostać specjalnych praw od federacji;

1. zasada wzajemnego poszanowania się stanów – każdy stan musi uznawać i respektować prawa pozostałych stanów;

2. zasada republikanizmu – władze stanowe jak i federacji muszą być republikańskie, a ostateczna władza musi spoczywać w rękach narodu;

3. zasada demokracji – naród ma prawo zmieniać władzę przez legalne środki określone w konstytucji.

System partyjny i związkowy

W Stanach Zjednoczonych istnieje system dwupartyjny, ukształtowany w XIX w. i ustabilizowany po wojnie secesyjnej (1861–65). Oznacza to hegemonię Partii Demokratycznej i Partii Republikańskiej, określanych jako partie wyborcze. Stanowią one formacje polityczne pozbawione jednolitego programu i zinstytucjonalizowanych struktur, podporządkowujące swoje działania wymogom walki wyborczej na różnych szczeblach (lokalnym, stanowym, federalnym) i zapewnieniu sukcesu wyborczego elitom reprezentowanym przez te partie.

Partia Demokratyczna - Democratic Party

Jest jedna z dwóch głównych partii USA. Ukształtowana została w okresie prezydentury A. Jacksona (1829–37), wywodziła się z Partii Demokratyczno – Republikańskiej. W XIX w. skupiała głównie bogatych plantatorów z Południa, zwolenników szerokich praw stanowych i liberalizacji polityki społecznej oraz gospodarczej. W drugiej połowie XIX w., po klęsce Południa w wojnie secesyjnej, utraciła wpływy. Odzyskała je przejściowo w okresie prezydentury G. Clevelanda, utrwaliła podczas administracji W. Wilsona, następnie F.D. Roosevelta, którego program New Deal zjednał Partii Demokratycznej nowe grupy wyborców, m.in. Murzynów, imigrantów, robotników i farmerów. W okresie powojennym popularna i wpływowa, zwłaszcza w latach administracji J.F. Kennedyego i L.B. Johnsona, którzy doprowadzili do rozwinięcia licznych programów społecznych (Nowe Pogranicze, Wielkie Społeczeństwo). W latach 70. nastąpił kryzys partii, spowodowany głównie nasileniem tendencji konserwatywnych w społeczeństwie. W latach 80. w programie wyborczym Partii Demokratycznej wzrosło znaczenie mniejszości etnicznych i społecznych (hasło tzw. tęczowej koalicji J. Jacksona). Partia rządząca m.in. 1913–21, 1933–53, 1961–69, 1977–81, 1993-2001. Nie ma stałych członków, program wyborczy ustalają zjazdy wyborców. Pracą między zjazdami kieruje Narodowy Komitet Partii Demokratycznej, któremu podlega stały aparat partyjny w każdym stanie i okręgu.

Partia Republikańska - Republican Party

Jedna z dwóch głównych partii USA;. Utworzona została w 1854 r., w okresie nasilającej się w USA walki o zniesienie niewolnictwa, przez jego radykalnych przeciwników z Partii Wigów, Partii Demokratycznej i Free Soil Party. Jej celem było wprowadzenie w całym kraju gospodarki kapitalistycznej i protekcyjnych taryf celnych w celu ochrony rodzimego przemysłu oraz reforma systemu bankowego, budowa transkontynentalnej linii kolejowej i rozwój osadnictwa na Zachodzie USA. Skupiała głównie przedstawicieli warstwy średniej, m.in. przedsiębiorców ze wschodniego wybrzeża (zwłaszcza Nowa Anglia), oraz farmerów ze Środkowego Zachodu. Zwycięstwo Partii Republikańskiej w wyborach prezydenckich 1860 (A. Lincoln) stało się bezpośrednią przyczyną wybuchu wojny secesyjnej (1861–65). W trakcie wojny Partia Republikańska dzięki przewadze, którą posiadała w Kongresie, zrealizowała większość swoich postulatów. Zwycięstwo Unii zapewniło Partii Republikańskiej wpływy ogólnokrajowe i silną pozycję w państwie. W okresie rekonstrukcji (m.in. dzięki głosom wyborczym Murzynów) narzuciła swoje rządy w stanach byłej Konfederacji Południa. Do 1913 utrzymywała przewagę w sprawowaniu władzy w skali kraju, m.in. za cenę kompromisów politycznych (kompromis). Przerwę w jej rządach stanowiła jedynie 2-krotna prezydentura G. Clevelanda (1885–89 i 1893–97). Reprezentując głównie interesy kół przemysłowo – finansowych, w końcu XIX w. traciła poparcie farmerów. Popierała ekspansjonizm USA. W pocz. XX w. Th. Roosevelt zainicjował w Partii Republikańskiej nurt reformatorski (era postępowa). Po I wojnie światowej Partia Republikańska opowiedziała się za polityką izolacjonizmu. Wpływy i władzę, a także poparcie wyborców murzyńskich, utraciła w okresie wielkiego światowego kryzysu gospodarczego. W drugiej połowie XX w. jej rywalizacja z Partią Demokratyczną stała się bardziej wyrównana. Pozycję Partii Republikańskiej w latach 70. osłabiła afera Watergate, a w latach 80. wzmocniły ją rządy R. Reagana. Obecnie uchodzi za partię konserwatywną, w wyborach zdobywa głównie głosy białych Amerykanów z klasy średniej i wyższej. Popiera liberalizm gospodarczy. Nie ma stałego członkostwa. Jej program jest ustalany na konwencji przedwyborczej, która wysuwa kandydatów partii na prezydenta. Jej działalnością między konwencjami kieruje Narodowy Komitet, któremu podlega stały aparat partyjny w każdym stanie i okręgu.

Każdy stan ma własną konstytucję, godło, odrębny system prawny i naczelnych organów, sądownictwo. Na czele stanu stoi gubernator, wybierany w wyborach powszechnych na 2- lub 4-letnią kadencję, sprawuje władzę wykonawczą. Wymiar sprawiedliwości sprawują sądy federalne i Sąd Najwyższy USA, który jest naczelnym organem sądowniczym (bada zgodność ustaw z konstytucją).

Prezydent

Tryb wyłaniania prezydenta:

- obywatel amerykański mający obywatelstwo od urodzenia;

- wiek: musi ukończyć 35 rok życia;

- warunek domicylu: konieczność udowodnienia, że mieszka na terenie USA przez co najmniej 14 lat.

Ograniczenia wynikające z ustaw:

- nie może się ubiegać o urząd prezydenta osoba, która została skazana za rebelię przeciw USA;

- nie może się ubiegać o urząd prezydenta obywatel USA, który jest na służbie innego państwa;

- nie może się ubiegać o urząd prezydenta osoba, która była funkcjonariuszem, który przyjmował nielegalnie korzyści majątkowe (łapówki).

Procedura wyborcza (trzy fazy wybierania prezydenta):

1. faza prawyborów (primaries),

2. faza głosowania powszechnego,

3. faza głosowania elektorów (faza wyłącznie formalna).

Ad. a)

Prawybory trwają kilka miesięcy. Zazwyczaj od końca stycznia do końca czerwca.

Są to procedury wewnątrzpartyjne polegające na przetestowaniu popularności kandydatów ubiegających się o urząd prezydenta.

Wybór delegatów z danych stanów na konwencję ogólnokrajową, która jest najwyższą władzą partii. Za zadanie ma wybór kandydata na prezydenta.

Charakter zamkniętych prawyborów – zgodny z logiką wyborczą. Prawo wyboru mają tylko członkowie partii. Co roku, jesienią (IX – X), osoba udaje się do rejestru i określa się za opcją – Demokrata lub Republikanin. Osoba, która zarejestrowała się w takim spisie jako Republikanin może głosować tylko na konwencji Republikanów za danym kandydatem.

Charakter otwartych prawyborów – w wyborach w 2000 r. na konwencjach Republikanów Demokraci komplikowali G. W. Bushowi otrzymanie nominacji partii - głosowali na jego kontrkandydatów aby zmniejszyć jego szansę uzyskania nominacji.

26 VI 2000 r. – Sąd Najwyższy uznał, że prawybory otwarte są niezgodne z konstytucją.

Od 1 I 2001 r. – wyłącznie prawybory zamknięte.

Około 10 stanów nie przeprowadza prawyborów. Wtedy elekcji dokonuje konwent stanowy (forma zgromadzenia).

Na konwencie stanowym dyskutuje się komu spośród kandydatów udzielić poparcia.

1 wtorek marca, tzw. superwtorek – równocześnie w 16 stanach odbywają się prawybory, które rozstrzygają o zwycięstwie (porażce) danego kandydata.

Po śmierci George’a Waszyngtona, który był pierwszym i ostatnim w historii Stanów Zjednoczonych prezydentem wybranym jednogłośnie, Amerykanie stanęli przed koniecznością stworzenia procedury nominowania kandydatów. Po okresie demokratycznych eksperymentów przyjęło się, że kandydatów wyłaniają konwencje. Tradycyjnie partia, z której prezydent sprawuje urząd, ma konwencję w sierpniu, a opozycja (zwana out party) – w lipcu. W praktyce przerodziło się to w wyznaczenie kandydatów przez luminarzy poszczególnych partii. Po 196 r. polityczna rola szefów partyjnych zmalała, a kandydaci republikanów i demokratów zaczęli być wyłaniani w trakcie prawyborów.

W rezultacie konwencje mają w procesie nominowania już tylko symboliczne znaczenie. Tradycyjnie pozostają jednak najważniejszym w cyklu wyborczym zebraniem partii, podczas którego przyjmuje się platformę polityczną oraz zasady zarządzania na najbliższe cztery lata.

Konwencje ogólnokrajowe

W pierwszym głosowaniu delegacje stanowe (ok. 2000 delegatów) mają obowiązek głosowania za kandydatem, który wygrał u nich prawybory.

Jeśli w pierwszym głosowaniu nie ma rozstrzygnięcia to głosuje się ponownie.

Przegrany kandydat o nominację na konwencji ogólnokrajowej może poprosić swoich delegatów, aby zagłosowali za faworytem.

Obowiązuje bezwzględna większość głosów. Gdy kandydat otrzyma taką ilość głosów staje się oficjalnym kandydatem partii.

Obowiązuje spoistość partii. Przegrani kandydaci mają obowiązek w kampanii wyborczej popierać i wspierać oficjalnego kandydata.

Ad. b)

Głosowanie odbywa się w 1 wtorek po 1 poniedziałku listopada.

Wybierany jest w wyborach powszechnych i formalnie pośrednich (w głosowaniu 2-stopniowym) przez kolegium elektorów (538 elektorów), których liczba równa się liczbie przedstawicieli danego stanu w Kongresie (najmniej 3 i 3 przedstawicieli Dystryktu Kolumbii). Kandydat, który zwyciężył w wyborach powszechnych w danym stanie, zdobywa wszystkie głosy elektorskie z tego stanu. Jeżeli żaden z kandydatów nie uzyska bezwzględnej większości głosów elektorskich (co najmniej 270), wówczas wyboru dokonuje Izba Reprezentantów Kongresu.

Według tej samej procedury, wybierany jest wiceprezydent, którego jedynym konstytucyjnym uprawnieniem jest przewodniczenie w Senacie, w przypadku śmierci prezydenta w okresie kadencji lub jego ustąpienia obejmuje on urząd prezydenta.

W Stanach Zjednoczonych nie ma automatycznych praw wyborczych. Przed wyborami należy się zarejestrować. Wybory odbywają się na poziomie stanowym. Nie ma tam głównej, centralnej komisji wyborczej. Rozstrzygnięć dokonuje się na drodze sądowej.

Wyborca głosuje na kandydata lub na elektorów kandydata.

>> Maszyny wyborcze, którymi się głosuje powstały jeszcze w XIX w. Wyborca wyszukuje nazwisko kandydata, elektorów, nazwę partii lub jej logo i głosuje za pomocą dźwigni. 13% głosów jest oddawana taką metodą.

>> Specjalna maszyna dziurawiąca w odpowiednim miejscu (nazwisko kandydata, nazwa partii, elektorzy) kartę wyborczą - ok. 18%.

>> Terminale wyborcze – ok. 30%. W poszczególnych stanach są różne rodzaje takich maszyn wyborczych. Proponuje się aby do tych terminali zainstalować drukarki, które po oddaniu głosu przez wyborcę, drukowały potwierdzenie poprawnie oddanego głosu.

>> Skanery – o. 30%. Wyborca zaznacza swój głos w kratce obok nazwiska kandydata po czym wkłada kartę wyborczą do specjalnego czytnika.

>> Głosowanie przedterminowe odbywa się za pośrednictwem poczty lub w lokalu wyborczym specjalnie otwartym wcześniej. Głosy liczone są w dniu wyborów. W stanie Oregon głosuje się tylko i wyłącznie za pośrednictwem poczty.

W dniu wyborów wyborca oddaje głos ok. 20 razy ponieważ w ciągu jednego dnia odbywają się oprócz wyborów prezydenckich, wybory do Izby Reprezentantów (wymiana całego składu), wybory do Senatu (wymiana 1/3 składu Izby), wybory do władz stanowych oraz szereg referendów.

Głosy tymczasowe – wyborca oddaje głos, ale gdy nie ma pewności, że ma prawo do głosowania, można ten głos później anulować.

Amerykanie wybierają formalnie elektorów, a nie prezydenta. Są to więc wybory dwustopniowe. Występuje różnica elektorów przypisanych danym stanom. Zależy to od liczebności stanów. Stan ma tylu elektorów ilu przedstawicieli w Kongresie.

Kalifornia – 55 głosów elektorskich (ev)

Texas – 34 ev

New York – 31 ev

Florida – 27 ev

Illinois –

Ohio – 20 ev

Vermont – 3 ev

Dakota Północna – 3 ev

Dakota Południowa – 3 ev

Alaska – 3 ev

Dystrykt Kolumbia – 3 ev (nie ma przedstawicieli w Kongresie)

Zasada generalna: w 48 stanach zwycięzca bierze wszystko. Kandydat, którego elektorzy wygrali, np. w Kalifornii zbiera wszystkie głosy elektorskie.

W stanach Main (4 ev) oraz Nebraska (5 ev) głosy są dzielone proporcjonalnie.

Ad. c) Faza głosowania elektorów

W 1 poniedziałek po 2 środzie grudnia elektorzy zbierają się w stolicach swoich stanów i każdy z nich oddaje swój głos na kandydata na prezydenta i na kandydata na wiceprezydenta (tradycyjnie na kartkach).

Kolegium Elektorów liczy 538 osób. Elektorem nie może być Kongresman oraz osoba sprawująca urząd federalny. Elektorami są najczęściej działacze partyjni kandydatów na urząd prezydenta i są oni politycznie sprawdzeni. W większości stanów nie ma przepisów regulujących oddawanie głosów przez elektorów. W niektórych stanach takie prawo istnieje i elektor jest zobowiązany głosować za wygranym kandydatem.

W całej historii USA osiemnaście razy zdarzyło się, że elektorzy głosowali wbrew swojej przynależności partyjnej.

1948 – Elektor demokratów Preston Parks namawiał do głosowania na niezależnego kandydata Stroma Thurmonda.

1956 – W.F. Turner, elektor demokratów, zagłosował na kandydata niezależnego.

1968 – Elektor republikanów Lloyd W. Bailey zamias na Nixona zagłosował na kandydata Amerykańskiej Partii Niepodległościowej.

1972 – Republikański elektor Robert L. Mcride nie zagłosował na Richarda Nixona.

2000 – Barbara Lett-Simmons nie oddała głos na Ala Gore’a, kandydata jej partii.

Gdyby przed głosowaniem elektorów prezydent-elekt zrezygnował z chęci pełnienia funkcji lub z innych przyczyn to gremia partii, która wygrała w tych wyborach wystawia innego kandydata.

W XIX w. trzy razy wygrały wybory osoby na które oddano mniej głosów w skali całego kraju niż na jego oponenta. Głosowało za nimi mniej osób w wyborach powszechnych niż elektorów w Kolegium Elektorów.

W 2000 r. George W. Bush w wyborach powszechnych otrzymał o 330 tys. mniej głosów niż Al Gore. Zdobył wymaganą liczbę głosów elektorskich.

Jeśli żaden z kandydatów nie uzyska wymaganej liczby elektorów to Izba Reprezentantów wybiera prezydenta z osób które w wyborach otrzymały najwięcej głosów.

Ostatni raz – w latach 20. XIX w.

W XIX w. – trzy razy.

Od poł. XIX w. nie ma już takiej sytuacji.

Ross Perot – teksański miliarder w latach 90. XX w. ubiegał się o urząd prezydenta USA. Był dość popularny. W wyborach w 1992 r. w skali kraju uzyskał 19% głosów, ale nie zdobył żadnych głosów elektorskich. W wyborach w 1996 r. uzyskał już tylko 10% głosów w skali kraju i też nie zdobył żadnych głosów elektorskich.

Gdyby Kolegium Elektorskie nie wybrałoby wiceprezydenta to tego wyboru dokonuje Senat. Senatorowie głosują wówczas indywidualnie, a nie stanowo. Oddają głos na jednego z dwóch kandydatów, którzy otrzymali najwyższą liczę głosów.

6 stycznia o godz. 13. Głosy Kolegium Elektorów są przesyłane do Kongresu, gdzie są oficjalnie liczone po czym następuje ich oficjalne ogłoszenie.

Objęcie urzędu następuje 20 stycznia o godz. 12 po złożeniu ślubowania. Prezydent składa rotę przed Prezesem Sądu Najwyższego, a wiceprezydent przed Spikerem Izby Reprezentantów. Oboje opierają rękę na Biblii.

1895 r. – wyjątek; przysięga nie została złożona na Biblię ale na zbiór konstytucyjny.

Frekwencja tradycyjna:

60% - osoby zarejestrowane (w 2004 r. ok. 70% zarejestrowanych)

50% - osoby głosujące

Prezydent USA dysponuje władzą nieporównywalnie większą od innych głów państw świata.

> jest głową państwa;

> jest szefem rządu;

> stoi na czele administracji federalnej;

> jest politycznym przywódca swojej partii;

> jest zwierzchnikiem sił zbrojnych;

> prowadzi i definiuje politykę wewnętrzną i zagraniczną

> wykonuje ustawy;

> opracowuje budżet państwa;

> wydatkuje fundusze z budżetu;

> kieruje i planuje posunięcia armii w czasie wojny;

> posiada liczne uprawnienia nominacyjne (najważniejsze za zgodą i opinią Senatu); obsadza m.in. stanowiska ambasadorów i konsulów, stanowiska w siłach zbrojnych, członków Sądu Najwyższego, sędziów federalnych;

> posiada prawo łaski w stosunku do przestępstw federalnych (ale już nie stanowych);

> wygłasza orędzia do Kongresu – m.in. tzw. orędzie o stanie państwa, wygłaszane zwyczajowo na początku roku kalendarzowego. Wygłasza orędzia również w innych sprawach. Jest to środek politycznego i moralnego oddziaływania na Kongres - sugestia działań ustawodawczych. Nie jest jednak to zobowiązujące dla Kongresu.

> prawo weta w stosunku do ustaw Kongresu. Ustawa uchwalana przez Izbę Reprezentantów i Senat kierowana jest do prezydenta, który ma 10 dni (nie licząc niedziel i świąt) na jej podpisanie lub zawetowanie.

Jeśli jej nie zawetuje to ustawa wchodzi w życie.

Jeśli jej nie podpisze oznacza to, że nie ma do niej uwag i wchodzi w życie.

Jeśli ją podpisze to wchodzi ona w życie.

Jeśli skorzysta z prawa weta to kieruje pismo do Kongresu z uzasadnieniem udzielenia weta. Jest to weto zawieszające (nie weto absolutne) i można je przełamać jeśli ponownie za tą ustawą zagłosuje 2/3 członków Kongresu. Jeśli weto zostanie obalone prezydent musi tą ustawę podpisać. Ustawa wchodzi wówczas w życie.

W historii USA prezydenci skorzystali z prawa weta ok. 1300 razy. Kongresowi udało się je przełamać tylko ok. 100 razy. Weto jest więc poważnym środkiem oddziaływania na Kongres.

Weto kieszonkowe, pocket veto – występowało kiedy Kongres przesłał ustawę i przestał funkcjonować (zakończyła się sesja Kongresu). Prezydent nie miał komu odesłać ustawy w wyznaczonym terminie 10 dni. Prezydent Richard Nixon nadużywał tego przepisu. Spór rozstrzygnął Sąd Najwyższy – Kongres upoważnia organ lub osobę do odbioru odsyłanych ustaw od prezydenta. Od lat 70. XX w. praktycznie niestosowane.

Odpowiedzialność prezydenta

> nie ponosi odpowiedzialności politycznej przed Kongresem i innymi organami państwowymi;

> odpowiedzialność konstytucyjna – procedura impeachment (oskarżenie), Art. 2, Sekcja 4 Konstytucji USA

- postawienie zarzutów przez Izbę Reprezentantów i orzeczenie ich zasadności przez Senat;

- prezydent może być pociągnięty do odpowiedzialności konstytucyjnej za zdradę, przekupstwo, ciężkie przewinienie lub przestępstwo,

- procedurę impeachment stosuje się wobec wszystkich funkcjonariuszy administracji publicznej cywilnej oraz sędziów.

Izba Reprezentantów przygotowuje oskarżenie. Jest to procedura bardzo długa.

Dużą rolę odgrywa tutaj Komisja Wymiaru Sprawiedliwości Izby Reprezentantów, która ocenia to co prezydent zrobił (lub czego nie zrobił). Jest to podstawą impeachmentu Przygotowuje dokumenty obciążające prezydenta, wzywa świadków. W finale swoich prac kieruje do Izby Reprezentantów rezolucję o postawienie prezydenta w stan oskarżenia.

Dochodzi do dyskusji na forum Izby Reprezentantów czy Komisja pracowała rzetelnie i czy zrobiła wystarczająco dużo aby dowieść o popełnieniu przestępstwa przez prezydenta.

W celu uzupełnienia, poprawienia cofa się raport do Komisji.

Następuje głosowanie o przyjęcie/odrzucenie rezolucji Komisji. Wystarczy większość głosów do przyjęcia/odrzucenia. Nie musi być bezwzględna.

Senat przesądza o winie/niewinności prezydenta.

W czasie rozpraw Senatowi przewodniczy Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego. Stuosobowy Senat jest kolegialnym sędzią, który korzysta z zaplecza prawnego i administracyjnego. Wzywa świadków, udziela głosu oskarżycielom, świadkom obrony. Strona pozwana korzysta z prawa do adwokatów.

Na koniec dochodzi do głosowania nad zasadnością/niezasadnoścą oskarżenia.

Potrzebna jest większość 2/3 głosów Senatorów. Jeśli nie uzyska się wymaganej liczby głosów prezydent uznany jest za niewinnego. Jeśli 2/3 głosów będzie za zasadnością oskarżenia to prezydent traci urząd. Nie ma odwołania od wyroku. Otwiera to drogę do postępowania sądowego w trybie karnym. Były prezydent powinien wówczas ponieść odpowiednią karę.

14 przypadków impeachmentu

2 dotyczyły prezydentów

I – 1868 r. A. Johnson – zarzucano mu korupcję

W Senacie zabrakło 1 głosu do wymaganej większości 2/3 aby pozbawić go urzędu.

II – 1998/99 r. W. Clinton – Monikagate

Senat oddalił oskarżenie Izby Reprezentantów. Większość Senatorów nie była za wnioskiem o pozbawienie Clintona urzędu.

Pośredni 1974 r. R. Nixon – Watergate

Wiceprezydent USA wybierany jest równocześnie z prezydentem. Wymogi co do kandydata na ten urząd są takie same jak u kandydata na prezydenta.

Jeżeli prezydent nie zostanie wyłoniony w wyborach powszechnych to elekcji wiceprezydenta dokonuje Senat.

Prerogatywy wiceprezydenta:

- przewodniczy Senatowi (w rzeczywistości nie angażuje się w sprawy Izby; nie ma prawa głosu),

- zastępuje prezydenta gdy ten nie może sprawować urzędu (czasowa niemożność pełnienia obowiązków),

- gdy prezydent traci urząd, wiceprezydent przejmuje jego urząd. Nie odbywają się przedterminowe wybory,

- prezydent często powierza wiceprezydentowi pewne zadania, które ten wykonuje w jego imieniu (z jego upoważnienia, pod jego nadzorem), np. polityka zagraniczna

Gdy zaistnieje wakat na stanowisku wiceprezydenta to nowego wiceprezydenta mianuje prezydent za zgodą obu Izb.

Poprawka XXV (1967 r.) reguluje wszelkie warianty zajęcia urzędu prezydenta przez wiceprezydenta.

Gdy prezydent nie może czasowo pełnić funkcji składa Spikerowi Izby Reprezentantów oraz Przewodniczącemu pro tempore pisemne oświadczenie, że przekazuje tymczasowo władzę wiceprezydentowi. Ten pełni urząd prezydenta do momentu gdy prezydent nie złoży oświadczenia, że kompetencje p.o. prezydenta wygasły.

Może zaistnieć sprzeczność między deklaracjami – prezydent deklaruje, że może sprawować urząd, wiceprezydent p.o. prezydenta składa oświadczenie, że prezydent nie może dalej pełnić funkcji.

Aby tymczasowy prezydent wygrał z prezydentem to większość gabinetu musi poprzeć wniosek wiceprezydenta. Wówczas sprawa trafia do Kongresu, który musi się zebrać w ciągu 48 godzin. Dochodzi do debaty – kto ma rację prezydent czy wiceprezydent.

Aby prezydent był odsunięty od władzy w obu Izbach za tym musi się opowiedzieć 2/3 Kongresmanów.

Gabinet:

- nie ma odpowiednika w Europie,

- nie jest partnerem politycznym dla prezydenta,

- instytucja podporządkowana prezydentowi,

- rząd pomocniczy wobec prezydenta,

- prezydent może zignorować opinie / sugestie płynące od gabinetu,

- członkowie gabinetu noszą tytuł Sekretarza

- kandydaturę na członka gabinetu wysuwa prezydent na która zgadza / nie zgadza się Senat. Gdy kandydatura nie uzyska akceptacji Izby prezydent proponuje nową osobę.

np. 1989 r. – George Bush Sr

- obecnie składa się z piętnastu Departamentów.

Na początku USA było ich kilka. Kolejne były tworzone na podstawie ustaw Kongresu, który tworzy ustawy o nowych departamentach. Likwidacja danego departamentu także odbywa się na podstawie uchwalenia odpowiedniej ustawy.

Najnowszy departament to utworzony po zamachach z 11 września 2001 r. Departament Bezpieczeństwa Wewnętrznego, który ma zajmować się zwalczaniem terroryzmu. Powstał z inicjatywy George’a W. Busha.

Departament Stanu pomaga realizować prezydentowi politykę zagraniczną.

Sekretarz Stanu ≈ szef MSZ

Sekretarz Stanu jest trzecią osobą w administracji USA.

Na początku USA Departament Stanu odpowiadał za politykę całego państwa – stanów. Później sprawy wewnętrzne przeszły do innego departamentu.

Departament Skarbu odpowiada za finanse i politykę gospodarczą państwa.

Departament Obrony (Pentagon) nadzoruje sprawy wojskowe oraz doradza prezydentowi w polityce obronnej.

Na czele Departamentu Sprawiedliwości stoi Prokurator Generalny – najwyższy urzędnik prawny USA. Doradza prezydentowi w sprawach prawnych, nadzoruje przestrzeganie ustaw federalnych, stoi na straży prawa federalnego oraz ściga przestępców federalnych. Podlega mu Federalne Biuro Śledcze (FBI) –policja federalna, pełniąca także funkcje kontrwywiadu.

Poza strukturami w administracji są komisje i agencje zajmujące się sprawami, którymi nie zajmują się departamenty.

np.

- CIA – Agencja Wywiadu i Kontrwywiadu założona w 1947 r. Ustawą o Bezpieczeństwie Narodowym.

Dyrektor CIA jest mianowany przez prezydenta za zgodą Senatu.

- NASA – Narodowa Agencja Badania Kosmosu, zajmuj się badaniami w przestrzeni kosmicznej

- Komisja Energii Atomowej

Kongres

Izba Reprezentantów

- składa się z 435 Kongresmanów.

- wybierana jest w wyborach powszechnych na 2-letnią kadencję,

- wymogi formalne dla kandydata: ukończone 25 lat, co najmniej przez 7 lat jest obywatelem USA, mieszkaniec stanu od roku lub dwóch lat (zależy to od ustawodawstwa stanowego) w którym kandyduje,

- wybory w jednomandatowych okręgach wyborczych,

- liczba 435 mandatów jest dzielona proporcjonalnie do liczby mieszkańców. Co 10 lat odbywa się spis powszechny – na jego podstawie aktualizuje się podział liczby mandatów.

Na 480 tys. mieszkańców ma przypadać 1 Kongresman. Jeśli stan liczy mniej niż 480 tys. mieszkańców i tak przysługuje mu 1 miejsce w Izbie Reprezentantów. Natomiast jeśli stan jest ludny to dzielony jest na odpowiednią liczbę okręgów wyborczych.

Kandydatów na Kongresmanów z ramienia partii Demokratycznej i Republikańskiej również wybiera się w prawyborach.

W 40 stanach o zwycięstwie decyduje większość zwykła oddanych głosów – mandat przypada osobie która uzyskała najwyższą ilość głosów.

W 10 stanach obowiązuje większość bezwzględna – mandat przypada osobie która uzyskała ponad 50% głosów.

Senat

- składa się ze 100 Senatorów,

- każdy stan reprezentowany jest przez 2 Senatorów (zasada równości stanów)

- wymogi formalne dla kandydata: ukończone 30 lat, co najmniej przez 9 lat jest obywatelem USA, jest mieszkańcem stanu który ma reprezentować (szczegóły określa ustawodawstwo stanowe),

- kadencja trwa 6 lat (co 2 lata wybiera się 1/3 składu Senatu),

- wybory są zawsze w skali ogólnostanowej (nie ma okręgów wyborczych),

- odbywa się tylko jedna tura głosowania, a zwycięzcą zostaje kandydat który uzyskał większość zwykłą głosów

- kandydatów na Senatorów także wybiera się w prawyborach,

- od 1913 r. na mocy Poprawki XVII obowiązują wybory powszechne do Senatu. Wcześniej Senatorów wybierały parlamenty stanowe.

- Senator jest reprezentantem stanu o reprezentuje ludność stanu,

- w razie śmierci, utraty (dyskwalifikacja) lub zrzeknięcia się urzędu gubernator stanu z którego pochodzi/ił Senator zarządza wybory uzupełniające.

Organizacja wewnętrzna Kongresu

Kadencja rozpoczyna się 3 stycznia w południe.

Przewodniczącym Izby Reprezentantów jest Spiker (Spaker).

Kompetencje Spikera:

- swobodne prawo udzielania i odbierania głosu Kongresmanom,

- przekazywanie ustaw do komisji,

- powołuje członków komisji,

- interpretuje przepisy regulaminowe, od jego rozstrzygnięcia nie ma odwołania,

- jest 3 osobą w państwie.

Prezydent >> Wiceprezydent >> Spiker >> Przewodniczący Senatu pro tempore

Jest szefem partii, która ma większość mandatów w Izbie Reprezentantów, mimo że, jest jeszcze lider większości.

Spiker nie jest osobą apolityczną. Jest bardzo silnie wiązany ze swoją partią.

Komisje:

a) stałe

Izba Reprezentantów ma ich ponad 20 (obecnie 23).

Senat ma ich do 20 (obecnie 18).

Komisje powoływane przez Izbę z uwzględnieniem odzwierciedlenia sił partii w Izbie.

Pracami kieruje przewodniczący komisji (bardzo ważne stanowisko), który określa terminy prac, porządek prac, publiczne przesłuchania (opinie zainteresowanych środowisk). Ma wpływ na przyśpieszanie lub hamowanie prac ustawodawczych. Podejmuje decyzje o podziale na podkomisje. Wyodrębnienie węższych struktur do opracowania szczegółowych spraw (uzgodnień). Daje im pełnomocnictwa.

Do lat 70. przewodniczącymi komisji byli najstarsi członkowie Izby Reprezentantów / Senatu (zasada senioratu). W latach 70 uznano, że jest to anachroniczne. Obecnie dokonuje się wyborów na szefów komisji. W najważniejszych komisjach przewodniczącymi komisji są członkowie partii posiadającej większość mandatów.

b) specjalne

Spiker o składzie takiej komisji, kto będzie w niej zasiadał, decyduje jednoosobowo.

Przewodniczący pro tempore mianuje członków komisji za zgodą Senatu.

Gdy konkretną sprawą interesuje się Izba i Senat wówczas o składzie 50% członków decyduje Spiker a o drugim 50% członków Senat.

c) uzgadniające (wspólne komisje Izby Reprezentantów i Senatu)

Powoływane są gdy istnieją duże różnice pomiędzy projektami ustaw obu Izb. Na jej forum te rozbieżności są usuwane.

Organy partyjne:

- Demokraci →

na czele stoi lider większości (tylko formalnie) / mniejszości

- Republikanie →

Whip – rzecznik dyscypliny partyjnej

W USA nie ma silnej zwartości w partiach. Są różnice, inne stanowiska w różnych kwestiach wewnątrz partii. Nie ma zwyczaju wymuszania dyscypliny partyjnej.

W Senacie przewodniczącym nominalnie jest wiceprezydent. Faktycznie – przewodniczący pro tempore (czasowy). Funkcję tą pełni jeden z Senatorów, który jest wybierany na początku kadencji.

Posiada podobne kompetencje do Spikera. Nie ma jednak tak dużego autorytetu jak przewodniczący Izby Reprezentantów ponieważ nie jest trwałym przewodniczącym Senatu i nie jest szefem większości partii.

Funkcje Kongresu

I funkcja ustrojodawcza

Kongres decyduje o ustroju państwa. Może zainicjować zmianę konstytucji. Musi być na to zgoda 2/3 członków Kongresu w obu Izbach. Jest pierwszym elementem poruszający ten proces.

II funkcja ustawodawcza

Jest podmiotem stanowiącym prawo.

1. Inicjatywę ustawodawczą posiadają wyłącznie członkowie Kongresu. Formalnie prezydent nie ma takiej możliwości. Swoje projekty ustaw wprowadza poprzez swoją partię w parlamencie.

Pojedynczy Kongresman / Senator może wystąpić z projektem ustawy.

W każdej chwili w Izbie Reprezentantów można wrzucić projekt ustawy do specjalnej skrzynki.

W Senacie w określonym czasie Senatorowie składają projekty ustaw w Biurze Woźnego Senatu.

1. Projekt wciągnięty (wpisany) jest do rejestru (wcześniej czy później - zależy to od dobrej lub złej woli przewodniczącego danej Izby).

2. Pierwsze czytanie tytułu ustawy na forum Izby. Nie dochodzi jeszcze do dyskusji nad projektem ustawy. Projekt kierowany jest do odpowiedniej komisji.

Istnieje możliwość przyjęcia / odrzucenia bezwzględną większością głosów ustawy bez kierowania jej do komisji i pracą nad nią.

1. Projekt znajduje się w komisji, podkomisji. Organizowane są publiczne przesłuchania. Komisja składa wniosek o przyjęcie / odrzucenie ustawy.

2. Po otrzymaniu projektu z komisji odbywa się drugie czytanie. Od tej pory ten projekt ustawy jest już projektem komisji, a nie osoby która ją zainicjowała. Kończy się czytanie i dochodzi do głosowania nad jej przyjęciem / odrzuceniem.

3. W razie jej przyjęcia projekt kierowany jest do drugiej Izby, która organizuje prace u siebie od nowa. Prowadzi całą własną procedurę. Może ją od razu przyjąć / odrzucić. Obie Izby mają równe prawa i jedna nie może przełamać drugiej.

Gdy istnieją rozbieżności powoływana jest komisja uzgadniająca.

1. Obie Izby muszą uchwalić projekt ustawy w jednakowym brzmieniu. Projekt staje się ustawą.

2. Prezydent ma 10 dni roboczych (bez świąt i niedzieli) na podpisanie / zawetowanie ustawy. Jeśli jej nie podpisze wchodzi ona wówczas w życie. Gdy zastosuje weto ustawa wraca do Kongresu.

3. Następuje ponowne przyjęcie lub nie przyjęcie ustawy w obu Izbach przynajmniej przez 2/3 głosów.

III funkcja polityczna

Kongres może się wypowiadać w różnych sprawach, sugerować prezydentowi pewne rozwiązania. Najczęściej dotyczy to polityki zagranicznej.

Rezolucje – akty uchwalane przez Izby. Nie ma mocy prawnej.

>> Rezolucje wspólne – jednobrzmiące akty obu Izb o dużej wadze politycznej (są najważniejsze spośród innych rezolucji).

>> Rezolucje zbieżne – nie było zgody obu Izb na szczegóły; przyjęły tą samą linię polityczną ale nie uzgodniły wszystkiego.

>> Rezolucje zwykłe – uchwalone przez jedną z Izb. Przedstawia stanowisko tej izby (taka rezolucja jest mało istotna).

IV system hamulców i równowagi

W stosunku do prezydenta i jego administracji:

- impeachment,

- przełamywanie weta prezydenckiego,

- decyduje strukturze administracyjnej, w tym o strukturze rządu; może ją tworzyć / usuwać (np. departamenty),

- Senat aprobuje nominacje prezydenckie na ważne urzędy,

- Senat ratyfikuje i zatwierdza traktaty międzynarodowe podpisane przez prezydenta,

- decyduje o finansach państwa.

W stosunku do sądownictwa federalnego:

- impeachment (dotyczy także sędziów),

- decyduje o strukturze sądownictwa federalnego; tworzy / likwiduje szczeble sądownictwa federalnego (oprócz Sądu Najwyższego),

- apeluje do Sądu Najwyższego w jakich sprawach ten decyduje,

- decyduje o finansach sądownictwa federalnego.

V funkcja kreacyjna

Powoływanie innych urzędów państwowych.

Odnosi się to do wyboru prezydenta i wiceprezydenta.

Izba Reprezentantów dokonuje elekcji prezydenta, a Senat wiceprezydenta gdy ci nie zostaną wybrani przez Kolegium Elektorów.

VI funkcja sądownicza

Kongres, a w szczególności Senat w czasie impeachmentu jest sądem i pracuje w trybie procedury sądowej.

VII funkcja kontrolna

Kontrola nad administracją federalną.

Inaczej niż w Europie gdzie można doprowadzić do odwołania rządu. Nie jest to kontrola polityczna. Kongres nie może wymusić na prezydencie działań politycznych i kontrolować i zdymisjonować go.

Kontrola wyłącznie techniczna, administracyjna poprzez komisje Izb. Kontrola nad realizacją ustawodawstwa przez prezydenta i podległą mu administrację.

Podkomisje kontrolne – silny bieg kontrolny. Ostrzeganie administracji poprzez procedurę impeachmentu.

Biura Generalnych Inspektorów – wyłapywanie błędów i nieprawidłowości.

Formą kontroli są też przesłuchania w komisjach lub podkomisjach. Jest to nacisk polityczny na osobę przesłuchiwaną.

Sąd Najwyższy

Sądownictwo:

1. federalne:

- sprawy uregulowane w konstytucji,

- sprawy uregulowane w ustawach federalnych,

- sprawy wynikające z traktatów i umów międzynarodowych,

- spory między stanami,

- spory między mieszkańcami różnych stanów (spór o realizowanie prawa),

- prawo morskie,

1. stanowe

- wszystkie inne sprawy:

spadkowe

majątkowe

cywilne

karne

W różnych stanach są różne rozstrzygnięcia.

Struktura sądownictwa federalnego

3 szczeble

1. sądy dystryktowe – 94 sądy – sądy pierwszej instancji,

2. sądy apelacyjne – 11 sądów – sądy drugiej instancji,

3. Sąd Najwyższy

Członków Sądu Najwyższego powołuje prezydent za zgodą Senatu. Dzieje się to tylko wówczas gdy jest wakat spowodowany śmiercią, rezygnacją lub usunięciem dotychczasowego (impeachment) członka Sądu. Nominacja jest dożywotnia. W wieku 65 lat sędzia może zdecydować o pójściu na emeryturę.

Funkcje Sądu Najwyższego:

- badanie zgodności z konstytucją ustaw i innych aktów oraz działań rządowych (łącznie z prezydentem),

- tworzenie i likwidowanie precedensów (przez lata traktowane zwyczaje, orzeczenia sądowe są punktem wyjścia w kolejnych sprawach),

- interpretacyjna – dokonuje wykładni konstytucji, ustaw i innych aktów prawnych.

FRANCJA

Ustrój polityczny Francji opiera się na konstytucji Francji, która głosi, że państwo francuskie jest niepodzielną, laicką (fr. laïcité), demokratycznąoraz socjalną republiką, zgodnie ze zdaniem:

Władza wykonawcza we Francji jest dwuczłonowa i należy zarówno do rady ministrów, na czele której stoi premier, jak i do prezydenta. Prezydent, wybierany bezpośrednio przez wszystkich obywateli na 5-letnią (zgodnie z konstytucją kadencja prezydenta powinna trwać 7 lat, lecz na mocy referendum konstytucyjnego z roku 2000 została skrócona do lat 5) kadencję ma prawo powoływania i odwoływania premiera, którego jednak musi również zatwierdzić Zgromadzenie Narodowe, niższa izba francuskiego parlamentu. Prezydent odpowiada za politykę międzynarodową, jest formalnym głównym dowódcą wojska i ma prawo wydawać dekrety oraz kontrasygnować ustawy.

Władza ustawodawcza we Francji należy do dwuizbowego parlamentu, w którym głos decydujący ma Zgromadzenie Narodowe liczące 577 deputowanych, wybieranych bezpośrednio przez obywateli na 5-letnią kadencję. Senat liczy 343 członków, którzy są wybierani na 6-letnią kadencję przez elektorów powoływanych wg skomplikowanego klucza przez lokalne władze departamentów Francji i niektóre instytucje centralne. Senat jest ciałem doradczym z bardzo ograniczonymi prerogatywami. Inicjatywa ustawodawcza we Francji należy niemal w całości do rady ministrów i prezydenta, aczkolwiek muszą oni stosować się do złożonej procedury legislacyjnej, obejmującej konieczność akceptacji projektów ustaw przed złożeniem w parlamencie przez Radę Stanu Francji.

Władza sądownicza opiera się na prawie stanowionym. Sądy dzielą się na powszechne, wojskowe, administracyjne i rozrachunkowe. Wszystkie cztery piony sądowe są trójinstancyjne. Na szczycie sądów powszechnych i wojskowych znajdują się odpowiednie sądy kasacyjne. Na czele systemu sądów administracyjnych znajduje się wydział kasacyjny Rady Stanu Francji. Naczelny Sąd Rozrachunkowy jest ostatnią instancją sądów rozrachunkowych. Sędziowie wszystkich pionów sądownictwa Francji są państwowymi urzędnikami powoływanymi przez ministra sprawiedliwości. Konstytucja i ustrój sądów zapewnia jednak raz powołanym sędziom wysoki stopień niezależności od władzy wykonawczej. Rada Konstytucyjnajest organem o cechach sądu konstytucyjnego.

Francja jest państwem silnie scentralizowanym. Cały kraj jest podzielony na departamenty (fr. département), odpowiadające polskim powiatom. Władze departamentów pochodzą częściowo z wyboru ich mieszkańców, a częściowo są powoływane przez radę ministrów. Jakkolwiek trwa stopniowy proces decentralizacji państwa, lokalna samorządność jest wciąż znacznie mniej rozwinięta niż w większości państw Unii Europejskiej.

Władza wykonawcza[edytuj]

W swym założeniu konstytucja utrzymuje dwuczłonową egzekutywę. Szef rządu otrzymał inną nazwę niż w IV Republice, zamiast prezesa rady ministrów – premier. Głową państwa jestprezydent Republiki. On to, a nie premier, przewodniczy posiedzeniom rządu. Prezydent, jako arbiter, posiadający pewne uprawnienia osobiste został usytuowany ponad partiami politycznymi. Charles de Gaulle sam przekonywał, że zapewni to normalne funkcjonowanie władz. Dlatego też ustrój V Republiki zyskał nazwę „semiprezydencki”.

Prezydent Republiki[edytuj]

Zgodnie z konstytucją prezydent Republiki (fr. Président de la République) miał być wybierany na siedem lat, jednak obecnie jego kadencjęskrócono do pięciu lat w wyniku referendum konstytucyjnego z 2000 roku. To prezydent desygnuje kandydata na premiera, przewodzi Radzie Ministrów, jest zwierzchnikiem sił zbrojnych oraz ma prawo parafowania traktatów międzynarodowych. Prezydent ma prawo poddawania różnych kwestii politycznych pod referendum oraz może rozwiązać Zgromadzenie Narodowe. W sytuacjach nadzwyczajnych prezydent może przejąć pełnię władzy w państwie.

Zgodnie z systemem stworzonym przez de Gaulle'a prezydent ma dużą władzę. Jeżeli w parlamencie dominuje jego frakcja polityczna, to on decyduje kto będzie premierem oraz określa cele polityczne rządu. Jednak gdy frakcja prezydencka stanowi mniejszość parlamentu, prezydent musi wyznaczyć premiera wywodzącego się z opozycyjnej wobec siebie większości. Zjawisko względnej współpracy pomiędzy premierem i prezydentem wywodzącymi się z przeciwnych obozów politycznych nosi miano koabitacji i po raz pierwszy opisano je właśnie we Francji.

W takiej sytuacji dwukrotnie znalazł się Jacques Chirac – w latach 1986-1988 jako prawicowy premier przy socjalistycznym prezydencie oraz jako prezydent z socjalistycznym rządem w okresie od maja 1997 do 2002 roku.

Zobacz też: chronologiczne zestawienie prezydentów Francji.

Rząd[edytuj]

Francuski rząd (fr. gouvernement), któremu przewodniczy premier Francji (fr. Premier ministre), wykonuje swoje uprawnienia konstytucyjne z pomocą służby cywilnej oraz sił zbrojnych.

Gabinet jest odpowiedzialny przed parlamentem. Zgromadzenie Narodowe ma prawo przegłosowania wotum nieufności, co powoduje dymisję rządu. Ministrowie muszą udzielać odpowiedzi na pytania zadawane przez członków parlamentu zarówno na piśmie jak ustnie, co określa się po francusku jako questions au gouvernement. Jednocześnie ministrowie mają obowiązek stawiać się na posiedzeniach komisji dotyczących kierowanych przez nich resortów.

Zgodnie z tradycją rada ministrów składa się z następujących urzędników

• ministrów,

• wiceministrów (ministres délégués),

• sekretarzy stanu (secrétaires d'état),

W historii Piątej Republiki niektórzy ministrowie mieli też tytuł wicepremiera (ministres d'État), ale miał on znaczenie wyłącznie prestiżowe.

Liczba ministrów oraz podział kompetencji zmieniał się w różnych gabinetach. Jednak pewne najważniejsze funkcje i urzędy pozostawały niezmienne:

• Ministerstwo Finansów (podatki i budżet),

• Ministerstwo Spraw Wewnętrznych (bezpieczeństwo, władze lokalne),

• Ministerstwo Sprawiedliwości (więzienia, obsługa sądów, nadzór nad prokuraturą),

• Ministerstwo Edukacji,

• Ministerstwo Obrony,

• Ministerstwo Spraw Zagranicznych.

Rząd ma znaczącą rolę w określaniu prac legislacyjnych realizowanych w parlamencie. Posiada prerogatywy uprawniające go do inicjatywy ustawodawczej oraz składania poprawek podczas posiedzeń parlamentu. Rząd może też powołać się na specjalny tryb pracy ustawodawczej, który skraca cykl tworzenia prawa.

W zwyczaju jest, że gabinet zbiera się raz w tygodniu (rano w środę) w Pałacu Elizejskim (fr. Palais d'Élysée) odpowiadając na zaproszenie prezydenta.

Od 31 maja 2005 do 15 maja 2007 funkcje premiera Francji pełnił Dominique de Villepin wywodzący się z prawicowej partii UMP. Uprzednio był on ministrem spraw zagranicznych. Villepin objął funkcję po tym, jak jego poprzednik Jean-Pierre Raffarin podał się do dymisji na skutek klęski w referendum dotyczącym ratyfikacji traktatu konstytucyjnego. Rząd cieszył się małym poparciem społeczeństwa, które odrzuca próby przeprowadzenia niezbędnych reform socjalnych. Francuzi obwiniają całą klasę polityczną o przyczynienie się do wzrostubezrobocia powyżej 10%.

Od 17 maja 2007 funkcję premiera pełni François Fillon.

Procedury legislacyjne władzy wykonawczej[edytuj]

Tylko prezydent i premier mają prawo podpisywania dekretów (décrets):

• prezydent ma uprawnienie do wydawania dekretów zawierających nominacje oraz dymisje wysokich urzędników cywilnych oraz dowódców wojskowych. Lista stanowisk obsadzanych w ten sposób jest wyszczególniona w konstytucji oraz ustawach regulujących funkcjonowanie poszczególnych instytucji.

• premier wydaje dekrety stanowiące rozporządzenia, kontrasygnowane przez odpowiedzialnych za poszczególne dziedziny ministrów. W niektórych obszarach rozporządzenia są jedyną regulacją, ale zwykle pełnią rolę aktów wykonawczych do wydanych już ustaw. W niektórych przypadkach przed wydaniem dekretu konieczne jest skonsultowanie go z Radą Stanu (fr. Conseil d'État), wtedy nosi on zwyczajową nazwę décrets en Conseil d'État. Dekrety nie poddane temu procesowi określane są jako dekrety uproszczone (décrets simples).

Poszczególni ministrowie mają uprawnienia do wydawania decyzji administracyjnych (arrêtés) w ramach zarządzanych przez nich instytucji, ale mają one niższą rangę legislacyjną niż ustawy i dekrety.

Władza ustawodawcza[edytuj]

Parlament francuski jest dwuizbowy. Składa się ze Zgromadzenia Narodowego i Senatu. Obie izby zbierają się na jedną sesję w roku trwającą od pierwszego roboczego dnia października do ostatniego roboczego dnia czerwca, ale w trakcie sesji nie może zebrać się na więcej niż na 120 posiedzeń. Odbywać się mogą także sesje nadzwyczajne zwoływane przez prezydenta na wniosek premiera lub większości członków Zgromadzenia Narodowego. Na czele każdej z izb stoi przewodniczący, kierujący jej obradami. Jednym z ważniejszych organów jest także biuro (prezydium), w którego skład wchodzą: przewodniczący, jego zastępcy, sekretarze, kwestorzy. W skład izb wchodzą komisje stałe (po sześć w każdej z izb) oraz komisje specjalne. Obie izby działają na podstawie wewnętrznie obowiązujących regulaminów

Mimo że uprawnienia parlamentu są mniejsze niż w Czwartej Republice, może on jednak doprowadzić do upadku rządu, jeżeli Zgromadzenie Narodowe przegłosuje absolutną większością wotum nieufności.

Gabinet ma silny wpływ na prace parlamentu. Istnieje tryb legislacyjny, w którym rząd składa projekt ustawy do parlamentu i jeżeli nie pojawi się wniosek o wotum nieufności dla gabinetu, to nowy akt prawny zostaje uchwalony bez głosowania. W przypadku, gdy parlamentarzyści będą chcieli zablokować ustawę, cała procedura może trwać maksymalnie 72 godziny (24 na złożenie wniosku o wotum nieufności i 48 na jego przegłosowanie).

Stosunek ustaw parlamentu do rozporządzeń rządu[edytuj]

We francuskim systemie prawnym istnieje różnica pomiędzy ustawami (loi) i związanymi z nimi aktami wykonawczymi, czyli rozporządzeniami (règlement) stanowionymi dekretami (décrets) wydanymi przez premiera.

Zgodnie z konstytucją Francji, jedynie poprzez ustawy mogą być regulowane następujące dziedziny życia:

• prawa obywatelskie oraz inne najważniejsze uprawnienia przyznawane obywatelom, obowiązki obywateli związane z obroną kraju,

• przyznawanie obywatelstwa, emigrację, małżeństwa oraz prawa rodzicielskie, dziedziczenie, darowizny,

• ściganie i karanie za najcięższe przestępstwa, procedury karne, amnestie, powoływanie sądów oraz uprawnienia sędziów, prokuratorów i adwokatów,

• podstawę opodatkowania, jego wysokość i sposób ściągania podatków jak również politykę monetarną,

• ordynacje wyborcze do ciał obieranych w wyborach powszechnych,

• uprawnienia urzędników służby cywilnej, oraz służb mundurowych,

• nacjonalizację oraz prywatyzację mienia.

• ogólne zasady organizacji systemu obrony narodowej,

• uprawnienia i podział terytorialny samorządów oraz źródła ich finansowania,

• system szkolnictwa,

• stosunki pracy, tworzenie związków zawodowych, ubezpieczeń społecznych.

Parlament uchwala trzy rodzaje ustaw: konstytucyjne, organiczne i zwykłe. W drodze ustaw konstytucyjnych regulowany jest ustrój państwa. Ustawy organiczne są uchwalane w wyniku realizacji zapowiedzi konstytucyjnych. Stoją one wyżej w hierarchii niż ustawy zwykłe. Parlamentarzyści uczestniczą w głosowaniach osobiście. Jednak możliwe jest w wypadku nieobecności delegowanie głosu, zarówno na posiedzeniu plenarnym, jak i w komisjach.

Szczególną ustawą jest budżet państwa, który określa źródła finansowania oraz zobowiązania państwa.

Pozostałe obszary ładu prawnego są regulowane przez rozporządzenia rządu.

Procedury legislacyjne parlamentu[edytuj]

Inicjatywa ustawodawcza należy do rządu, a właściwie rady ministrów, jak również do odpowiednio licznej grupy parlamentarzystów. Projekt nowego prawa zgłoszony przez rząd określa się jako projet de loi, a ten złożony przez członków legislatywy jest nazywany proposition de loi. Każdy projekt ustawy rządowej jest opiniowany przez Radę Stanu (Conseil d'État), przed rozpoczęciem procesu ustawodawczego. Projekty ustaw proponowane przez grupę parlamentarzystów nie mogą zwiększać obciążenia budżetu bez podania źródła finansowania nowych wydatków.

Ustawy rządowe rozpoczynają swój proces legislacyjny w Zgromadzeniu Narodowym, a te zgłoszone przez członków którejś z izb legislatywy są rozpatrywane najpierw w tej izbie. Jeżeli przepisy proponowane przez obie izby różnią się między sobą, to powoływana jest specjalna komisja harmonizacyjna. Składa się ona po połowie z członków Senatu i Zgromadzenia Narodowego. Jeżeli jej prace zakończą się fiaskiem, to o ostatecznym tekście decyduje niższa izba parlamentu.

Nowe prawo musi być podpisane przez prezydenta. Na tym etapie głowa państwa, przewodniczący obu izb (fr. président), grupa 60 senatorów lub 60 posłów może zaskarżyć projekt przed Radę Konstytucyjną. Prezydent ma też prawo weta, które zmusza parlament do ponownego głosowania projektu ustawy. Jeżeli nowe prawo zostanie przegłosowane, to prezydent musi je podpisać. Po kontrasygnacie przez odpowiedniego ministra ustawa jest publikowana w dzienniku ustaw (fr. Journal Officiel de la République Française).

Zgromadzenie Narodowe[edytuj]

Zgromadzenie Narodowe (fr. Assemblée Nationale) jest niższą izbą parlamentu francuskiego. Składa się z 577 deputowanych (posłów) wybieranych na 5-letnią kadencję w systemie większości bezwzględnej. Podczas każdych wyborów głosowanie obejmuje cały skład Zgromadzenia Narodowego.

Po ukonstytuowaniu się nowo wybranego parlamentu, o tym kto zostanie premierem decyduje zwykle partia mająca najwięcej miejsc w parlamencie.

Senat[edytuj]

Senat składa się z 343 senatorów (rok 2008). Jego skład jest obierany przez około 145 tys. elektorów. Od 1 lipca 2004 r. kadencja senatora trwa 6 lat, a co 3 lata lata połowa składu izby jest wymieniana. Do 30 czerwca 2004 kadencja senatora trwała 9 lat, a co 3 lata odnawiano 1/3 składu izby.

Elektorzy to zwykle przedstawiciele władzy lokalnej. 322 senatorów reprezentuje swoje departamenty (fr. départements), 9 – terytoria zależne, zaś 12 – Francuzów mieszkających na emigracji.

Prerogatywy Senatu są bardzo ograniczone i zwykle rozstrzygający głos ma Zgromadzenie Narodowe. W historii Piątej Republiki izba wyższa zwykle była kierowana przez prawicową większość. Wynikało to z ordynacji wyborczej. Dziś wielu Francuzów uważa sposób obierania Senatu za zupełny anachronizm.

Rada Społeczno-Ekonomiczno-Środowiskowa[edytuj]

Rada Społeczno-Ekonomiczno-Środowiskowa (fr. Conseil économique, social et environnemental), składająca się z 233 członków, jest ciałem doradczym. Nie bierze udziału w procesie legislacyjnym, ale konsultuje tworzone prawo, szczególnie w kwestiach związanych z gospodarką i sprawami społecznymi. Rada publikuje raporty, które są przesyłane do rządu i parlamentu oraz publikowane w dzienniku ustaw.

Władza sądownicza[edytuj]

System prawny[edytuj]

Francuski system prawny opiera się na prawie stanowionym, jednak wyroki sądów mają znaczenie w interpretacji niektórych przepisów. Sądownictwo jest podzielone na powszechne oraz administracyjne.

Sądy powszechne[edytuj]

Sądy powszechne zajmują się rozstrzyganiem spraw cywilnych oraz karnych. System sądowniczy składa się z sądów trzech instancji – rejonowych, apelacyjnych oraz Sądu Kasacyjnego (Cour de cassation).

Sędziowie są urzędnikami państwowymi, jednak posiadają szereg praw, które chronią ich niezależność. Sędziów nie można przenosić ani awansować bez ich zgody. Na straży niezależności sędziów i prokuratury stoi Naczelna Rada Niezawisłości Sądownictwa (fr. Conseil supérieur de la magistrature). Członkami rady są prezydent, minister sprawiedliwości, przewodniczący sądów administracyjnych i kasacyjnych oraz sędziowie i prokuratorzy reprezentujący samorząd zawodowy. Rada decyduje o nominacjach sędziowskich i prokuratorskich, ma prawo do prowadzenia postępowań dyscyplinarnych przeciwko sędziom.

Ławnicy biorą udział tylko w sprawach dotyczących najcięższych zbrodni. Zgodnie ze standardem współczesnych państw demokratycznych, we Francji oskarżony jest niewinny, dopóki ponad wszelką wątpliwość nie udowodni mu się winy.

Sądownictwo administracyjne[edytuj]

Sądy administracyjne zajmują się rozstrzyganiem spraw spornych pomiędzy obywatelami a instytucjami państwa oraz między różnymi urzędami. Każda decyzja urzędnika może zostać zaskarżona. Sądownictwo administracyjne podobnie jak powszechne zapewnia możliwość apelacji. Wyroki rejonowych trybunałów administracyjnych, mogą podlegać apelacji do administracyjnych sądów apelacyjnych, a najwyższą instancją, do której można się odwołać jest Rada Stanu (fr. Conseil d'État) a dokładnie jej wydział zajmujący się pozwami.

Rada Stanu jest organem rządowym, pełniącym dwie funkcje: doradczą (doradza rządowi w sprawie projektów ustaw i ordonansów) oraz sądowniczą (jest najwyższą instancją sądownictwa administracyjnego). Formalnie na czele Rady Stanu stoi Premier, lecz faktyczne kierownictwo sprawowane jest przez wiceprezesa, nominowanego dekretem Rady Ministrów. Bliskie powiązanie Rady Stanu z administracją rządową bywa przedmiotem kontrowersji co do jej niezależności przy rozpatrywaniu skarg na działania organów administracji publicznej. Zgodnie z francuską doktryną prawa administracyjnego, sędzia administracyjny sam jest administratorem.

Rada Stanu rozpatruje również skargi dotyczące decyzji rządu. Jeżeli rozporządzenia wykonawcze lub inne decyzje władzy wykonawczej są sprzeczne z ustawami lub ogólnymi zasadami państwa prawa, mogą zostać unieważnione na mocy wyroku tego ciała.

Rada Konstytucyjna[edytuj]

Rada Konstytucyjna (fr. Conseil Constitutionnel) rozpatruje akty prawne i ocenia, czy są one zgodne z konstytucją oraz traktatami międzynarodowymi. Wniosek o wszczęcie postępowania przed Radą Konstytucyjną mogą składać prezydent, przewodniczący Senatu (fr. président du Sénat), przewodniczący Zgromadzenia Narodowego (fr. président de l'Assemblée nationale), premier, 60 senatorów lub 60 posłów. Jednocześnie za niekonstytucyjne trybunał może uznać przepisy sprzeczne z Deklaracją Praw Człowieka i Obywatela (fr.Déclaration des Droits de l'Homme et du Citoyen) oraz Europejską Konwencją Praw Człowieka.

Rada Konstytucyjna składa się z 9 członków, z czego 3 jest mianowanych przez prezydenta, 3 przez przewodniczącego Senatu i 3 przez przewodniczącego Zgromadzenia Narodowego. Ponadto do zasiadania w radzie mają prawo byli prezydenci Francji. Charakterystyczne jest to, że członkowie rady nie muszą mieć wykształcenia prawniczego, jednak utrwalił się zwyczaj konstytucyjny, aby takie wykształcenie posiadali.

Sądy rozrachunkowe[edytuj]

Sądownictwo rozrachunkowe zajmuje się audytem finansów państwa oraz innych instytucji publicznych. Jego struktura opiera się na lokalnych sądach rozrachunkowych, a instytucją odwoławczą jest tutaj Naczelny Sąd Rozrachunkowy (fr. Cour des Comptes). Ciało to publikuje coroczny raport, który czasami staje się wstępnym materiałem dla działań prokuratury.

Władze samorządowe[edytuj]

Francja jest państwem silnie scentralizowanym. Cały kraj jest podzielony na departamenty (fr. département), odpowiadające polskim powiatom. W każdym z nich władzę za ramienia rządu sprawuje prefekt. Jednak w roku 1982 Francja rozpoczęła proces decentralizacji. Część uprawnień administracyjnych oraz nadzór nad pewnym wycinkiem spraw podatkowych przekazano politykom lokalnym. W marcu 1986 roku pierwszy raz odbyły się bezpośrednie wybory do lokalnych rad regionalnych. Proces decentralizacji trwa do dnia dzisiejszego, jednak urzędy centralne zachowały jak dotąd sporą władzę.

Podział administracyjny opiera się na:

• około 36000 gmin (fr. commune) zarządzanych przez rady oraz merów,

• 100 departamentów (fr. département) posiadających rady (fr. conseil général),

• 26 regionów (fr. région), z tego 22 we Francji metropolitalnej i 4 regiony zamorskie, kierowanych przez rady regionalne (fr. conseil régional).

Władze różnych szczebli prowadzą działalność publiczną na różnych poziomach. Przykładem może być tutaj edukacja, gdzie gminy zarządzają szkołami podstawowymi, departamentyśrednimi, a regiony wyższymi. Jednak władze lokalne we Francji zajmują się tylko utrzymaniem budynków, natomiast programy nauczania i nadzór nad nauczycielami jest w gestiiMinisterstwa Oświaty.

POLSKA

Na podstawie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 Polska jest republiką parlamentarną z systemem parlamentarno-gabinetowym, opierającą się na trójpodziale władzy.

Konstytucja[edytuj]

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej to najważniejszy akt prawny w Polsce, uchwalony 2 kwietnia 1997 przez Zgromadzenie Narodowe i zatwierdzony w ogólnonarodowym referendum 25 maja 1997. Ogłoszony w Dz. U. z 1997 r. Nr 78, poz. 483, wszedł w życie 17 października 1997. Konstytucja złożona jest z preambuły i 13 rozdziałów, w tym 243 artykuły.Konstytucja określa charakter ustroju państwowego. Ukazuje sposób zorganizowania i działania głównych organów państwa. Definiuje status prawny obywateli i sposób ich wpływania na politykę państwa.

Władza ustawodawcza[edytuj]

Władzę ustawodawczą stanowi dwuizbowy parlament (Sejm – 460 posłów, Senat – 100 senatorów) wybierany w bezpośrednich, powszechnych i tajnych wyborach parlamentarnych na 4-letnią kadencję od dnia pierwszego posiedzenia. Jego głównym zadaniem jest stanowienie prawa poprzez uchwalanie ustaw konstytucyjnych i zwykłych, w tym budżetowej, a także ratyfikowanie umów międzynarodowych. W wyjątkowych przypadkach opisanych w Konstytucji możliwe jest rozwiązanie Sejmu (a jednocześnie Senatu) przed upływem końca kadencji przez głowę państwa lub uchwałę przyjętą większością 2/3 głosów. Jego przedłużenie możliwe jest jedynie w czasiestanu wyjątkowego lub do 3 miesięcy po zakończeniu kadencji.

Organizację Sejmu i Senatu, porządek prac oraz sposób powoływania i działalności ich organów określają regulaminy uchwalone przez każdą z izb.

Sejm i Senat ze swego grona wybierają marszałka i wicemarszałków, którzy tworzą prezydium. Marszałek Sejmu jest najwyższym przedstawicielem izby niższej parlamentu, przewodniczy obradom Sejmu oraz reprezentuje go na zewnątrz. Sejm i Senat powołują równieżkomisje parlamentarne: stałe, które mają za zadanie przygotowywanie projektów w dziedzinie ustawodawstwa i kontroli (obecnie działa ich 39: 25 w Sejmie i 14 w Senacie) oraz nadzwyczajne, powoływane w celu rozpatrzenia konkretnych spraw izby i ulegające rozwiązaniu po wykonaniu zadania. Specjalnym rodzajem komisji nadzwyczajnej jest sejmowa komisja śledcza.

Posłowie i senatorowie mogą tworzyć kluby parlamentarne składające się z co najmniej 15 parlamentarzystów, a posłowie ponadto koła poselskie, dla utworzenia których potrzeba 3 posłów.

Przewodniczący klubów parlamentarnych wraz z członkami prezydium tworzą Konwent Seniorów, organ zapewniający współdziałanie klubów poselskich w sprawach związanych z działalnością i tokiem prac izb w polskim parlamencie. Posłom i senatorom w okresie sprawowania przez nich mandatu przysługuje immunitet.

Proces legislacyjny[edytuj]

Prawo inicjatywy ustawodawczej, na mocy art. 118 Konstytucji RP, przysługuje prezydentowi, rządowi, Senatowi, grupie 15 posłów lub komisji sejmowej, a także grupie 100 tys. obywateli^[17]. Projekt ustawy trafia do tzw. laski marszałkowskiej. Następnie odbywają się trzy czytania w Sejmie. Ustawę przyjętą przez Sejm rozpatruje Senat, który ma prawo zgłosić do niej poprawki lub ustawę odrzucić (po odrzuceniu ustawa wraca do Sejmu, gdzie bezwzględną większością głosów można odrzucić sprzeciw Senatu). Uchwalona przez Sejm i Senat ustawa trafia następnie do Prezydenta RP, który może w ciągu 21 dni przyjąć i podpisać ją, bądź zgłosić weto i przekazać do ponownego rozpatrzenia Sejmowi (weto prezydenckie może być odrzucone przez izbę niższą parlamentu większością 3/5 głosów w obecności co najmniej 230 posłów) lub wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o zbadanie jej zgodności z Konstytucją. Podpisaną ustawę publikuje się w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej.

System prawny[edytuj]

System prawny w Polsce ma charakter tzw. prawa stanowionego, tzn. nie wykorzystuje w procesie stosowania prawa zjawiska precedensu, powszechnie występującego w krajach anglosaskich.

Władza wykonawcza[edytuj]

Organami władzy wykonawczej w Polsce są: Prezydent RP oraz Rada Ministrów^[18]. Prezydent jest wybierany w powszechnych wyborach prezydenckich na 5-letnią kadencję (wygrywa ten kandydat, który otrzyma bezwzględną większość głosów). Może on sprawować tę funkcję maksymalnie przez dwie kadencje. Według Konstytucji Prezydent jest najwyższym przedstawicielem państwa w stosunkach wewnętrznych i międzynarodowych, pełni rolę zwierzchnika Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, stoi na straży nienaruszalności i niepodzielności terytorium kraju oraz czuwa nad przestrzeganiem Konstytucji. Do jego uprawnień należy, m.in. podpisywanie ustaw przyjętych przez Sejm i Senat, ratyfikowanie umów międzynarodowych, powoływanie sędziów, nadawanie obywatelstwa czy stosowanie prawa łaski^[19].

Organem doradczym Prezydenta RP w sprawach bezpieczeństwa państwa jest Rada Bezpieczeństwa Narodowego. W sprawach szczególnie ważnych dla interesu państwa prezydent może zwołać Radę Gabinetową – wspólne posiedzenie głowy państwa wraz z Radą Ministrów. W pełnieniu funkcji i wykonywaniu obowiązków prezydentowi pomaga Kancelaria Prezydenta RP.

Rada Ministrów, czyli rząd, jest kolegialnym organem władzy wykonawczej. W jego skład wchodzą: prezes Rady Ministrów (premier),wicepremierzy, ministrowie oraz przewodniczący komitetów.

Tryb tworzenia rządu określony jest w Konstytucji RP, w myśl której, prezydent desygnuje Radę Ministrów wraz z prezesem Rady Ministrów. Premier w terminie 14 dni, przedstawia Sejmowi program działania rządu (exposé) z wnioskiem o udzielenie wotum zaufania (poparcia). Sejm uchwala wotum zaufania bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. W przypadku, gdyby rządowi nie udzielono wotum zaufania, Sejm w ciągu kolejnych 14 dni wybiera premiera oraz proponowanych przez niego członków Rady Ministrów wg takich samych reguł głosowania. Prezydent RP powołuje tak wybrany rząd i odbiera przysięgę od jego członków. Na wypadek, gdyby w takim trybie rząd nie został powołany Konstytucja RP przewiduje inne rozwiązanie. Prezydent w terminie 14 dni powołuje Prezesa RM i na jego wniosek członków RM. Sejm w ciągu następnych 14 dni udziela jej wotum zaufania, tym razem większością głosów. W razie nieudzielenia w takim trybie rządowi wotum zaufania, Prezydent RP skraca kadencję Sejmu i zarządza nowe wybory.

Organami wymiaru sprawiedliwości w Polsce są: Sąd Najwyższy, sądy powszechne (rejonowe, okręgowe i apelacyjne) oraz sądy szczególne(sądy wojskowe i administracyjne – wojewódzkie sądy administracyjne i Naczelny Sąd Administracyjny). Wespół z Trybunałem Stanu iTrybunałem Konstytucyjnym tworzą niezawisłą władzę sądowniczą.

Podstawą władzy sądowniczej jest wyłącznie prawo, niezależne od innych organów państwowych. Sądy i trybunały wydają wyroki w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej, wszyscy sędziowie i członkowie trybunałów podlegają wyłącznie Konstytucji RP i ustawom. Sędziowie nie mogą należeć do żadnej partii politycznej ani związków zawodowych (apolityczność). Nie wolno im również prowadzić działalności publicznej sprzecznej z zasadami niezależności sądów i niezawisłości sędziów.

Do kompetencji wymiaru sprawiedliwości należy orzekanie w rozpoznawanych sprawach z zakresu prawa karnego, prawa cywilnego i prawa administracyjnego.