LITERATURA W KRAJU
V. DRAMAT
3. TWÓRCZOŚĆ DRAMATURGICZNA
charakterystyka:
przedłużenie wcześniejszych konwencji
rzadkie korzystanie z konwencji światowych (groteska, kostium antyczny)
****************************************************************
A. HISTORIA I CZASY OBECNE
charakterystyka:
konkursy:
sztuki zwycięskie
Jan Dobraczyński Przędziwo Jolanty
Jerzy Zawieyski Masław
dalsze miejsca
Zawieyski Dzień sądu
Andrzejewski i Zagórski Święto Winelrida
Tadeusz Kwiatkowski Obrona Warszawy
Świrszczyńska Orfeusz
Trzebiński Aby podnieść różę
MASŁAW- Jerzy Zagórski
drama historyczna
drugorzędne realia
psychika bohatera
bohater- po śmierci Mieszka II stanął na czele buntu przeciw następcy Kazimierzowi Odnowicielowi
postawy hamletyczne
okazanie niebezpieczeństwa grożącego Polsce ze strony Niemiec
PRZĘDZIWO JOLANTY- Jan Dobraczyński
żona księcia kaliskiego Bolesława Pobożnego; rzeczniczka zjednoczenia rozbicia dzielnicowego
Jolanta tka szatę dla przyszłego króla Polski
konflikt polsko- krzyżacki
barwna postać Przemysława; jego kolejne małżeństwa, jedno z księżną szczecińską Ludgardą
OPOWIEŚĆ O BARTOSZU GŁOWACKIM- Wanda Wasilewska
dramat historyczny
utwór poprzedziła kampania propagandowa
stawianie interesu klasowego ponad narodowy- realizuje Bartosz Głowacki
schematyzm postaci i ich charakterów
nieudana próba połączenia stylizacji językowej z dyskusją ideologiczną
SPARTAKUS- Stanisław Ryszard Dobrowolski
temat historyczny
lewicowa orientacja pisarza
Spartakus jako uosobienie buntu społecznego
ostatnie dni powstania, już po zdradzie sprzymierzeńców
Spartakus i żona Słowianka Wanduo mają przez Alpy uciec
Wanduo idzie jeszcze prosić wiarołomnego sprzymierzeńca Krixosa o wspólną walkę z Krassusem,
Spartakus ginie
tendencja pesudoklasycystyczna
sztuczny język deklamacyjno- retoryczny
mała wiarygodność psychologiczna postaci
RYCERZE ANTYCHRYSTA- Ludwik Hieronim Morstin
historia kostiumem
schizma po wyborze Innocentego II (antypapieżem Anaklet II)
Anaklet II- nienawiść do żydów, swoich niedawnych współwyznawców; kupowanie popularności złotem
matka Miriam- mądrość i etyka
siostra Tulia- oddana uciechom cielesnym, przez Anakleta zmuszona do ślubu
rabin Ibn Mioszal
przepowiednie prześladowań Żydów
dobry język i tempo wydarzeń
****************************************************************
B. MIĘDZY WIARĄ A ZWĄTPIENIEM
charakterystyka:
utwory o człowieku borykającym się z wiarą
pesymizm
postać Hioba
postać św. Franciszka z Asyżu
MĄŻ DOSKONAŁY - Jerzy Zawieyski
nawiązanie do postaci Hioba
indywidualne cierpienie
uniwersalizm
HIOB- Karol Wojtyła 1940
„drama ze Starego Testamentu”
zgodny z założeniami Teatru Rapsodycznego Kotlarczyka
wpływ Wyspiańskiego:
konstrukcja antyczna, chóry, posłańcy
posągowa tonacja
równorzędność akcji antycznej i liturgicznej
cierpienie jako pierwocina Nowego Zakonu (Hiob „typem” Chrystusa)
JEREMIASZ. DRAMA NARODOWE WE TRZECH DZIEŁACH- Karol Wojtyła 1940
postaci biblijne i rodzime (Żółkiewski, król Zygmunt III, ks. Piotr Skarga)
Jeremiasz- wieszcz haniebnego kresu Jerozolimy- Polski
nadzieja w rycerzach Chrystusowych
wizjonerstwo
mesjanizm
stylizacja biblijna
DZIEŃ SĄDU - Jerzy Zawieyski
tematem sąd i śmierć Chrystusa
nacisk na różnicę świata rzymskiego i żydowskiego (tu terror fikcji nad racjonalizmem w działaniach)
poparcie dla Józefa z Arymatei i Nikodema- nie zamniętych na „słuszność jednej racji”
nadanie religii i wierze odcienia nacjonalistycznego
GOŚĆ OCZEKIWANY- Zofia Kossak
baśń religijna
lichwiarz Rokita chce zająć dom biedaka Kurka; nie znajduje on pomocy u nikogo, dopiero u figurki Chrystusa
pochwała wiary maluczkich
PRZED ŚWITEM- Wojciech Mencel
o św. Franciszku tuż przed podjęciem wyboru
walka wewnętrzna o pogodzenie uroków życia i ideału ubóstwa
sprawy doczesne jako droga do Boga
treścią przebieg walki wewnętrznej bohatera
WYBÓR- Krzysztof Kamil Baczyński
artysta Jan- trafia w wir walki i gnie; pozostawia matkę i brzemienną żonę
żołnierz Piotr- zamiast na polu walki zostaje sztabowym „gryzipiórkiem”
nastrojowa muzyka Chopina
moralne konflikty męża i syna
marzenia o świętości
walka jako wyzwanie rzucone moralności
Gladiator- porte- parole autora' przekonuje Jana, że misją jego jest wzięcie na siebie cierpienia innych
utwór słaby
****************************************************************
C. KOSTIUM ANTYCZNY
charakterystyka:
sposób uwydatnienia wątków psychologicznych
umowność w traktowaniu postaci mitologicznych
sposób na dystans do tematyki aktualnej
wpływy:
przedwojenne dramaty J. Giraudoux, J. Anouilh, J. Cocteau
PENELOPA- Ludwik Hieronim Morstin
powrót Odysa z Itaki
problem wierności i zdrady
postać Penelopy o wiele bardziej złożona od Odysa
wieczny konflikt damsko- męski dzielący świat
sztuka o charakterze kameralnym
ORFEUSZ- Anna Świrszczyńska
Prolog- o sztuce; mimo że materiałem jest życie, jest ona zawsze niepoważna, odległa od surowości życia
umowność kostiumu antycznego
Kawiarni w Delfach (jakby paryski lokal) i Orfeusz (jakby gwiazdor filmowy) karmi swoimi przygodami wyobraźnię ludzi
jego zadaniem jest ujarzmić ich lęk- a tym samym pokonać proces śmierci psychicznej
Orfeusz popełnia jednak błąd chcąc pokonać śmierć, bo świat jest właśnie oparty na ciągłym ścieraniu się sił
Hermes- jak bóg cierpi wyzuty z pragnień; zazdrości potępionym w ogniu
nowe środki teatralne:
umowność akcji
ironia i groteska
zaświaty
scenografia
HOMER I ORCHIDEA- Tadeusz Gajcy
język i zachowanie współczesne
wygnani oboje z Chios za złorzeczenia Orchidei na bogów zsyłających ślepotę na Homera
śmierć Orchidei skaleczonej pękniętą struną formingi- pod koniec życia godzi się z losem, Homerowi nakazuje posłuszeństwo Słonecznemu
o twórcy, który swoją sztukę musi okupić ofiarą
elementy humoru i zwyczajności
stan niepokoju
realizm powiązany z pewną wyższością duchową bohaterów
****************************************************************
D. W NURCIE GROTESKI
charakterystyka:
rozładowanie atmosfery patosu
ŚWIĘTO WINKELRIDA- Jerzy Andrzejewski, Jerzy Zagórski
„widowisko w trzech aktach”
Winkelrid- szwajcarski bohater, pod Sempach w 1386 skierował na swoja pierś ataki wrogów i umożliwił Szwajcarom przeprowadzenia ataku na wroga
w 20 rocznicę śmierci ojca przyjeżdża po swoje utracone łąki
aresztowany
w mieście walka obrońców wolności „właściwej” z obrońcami wolności „swoistej”
wygrywa władza
Szwajcaria to parodystyczny obraz Polski i karykatura megalomanii
wyszydzenie walk politycznych podziemia i pustych haseł patriotyzmu
krytyka sztuki służącej doraźnej grze politycznej
KANIKULA- Zygmunt Kałużyński
„fantazja dramatyczna”
inspiracja Orfeuszem Jeana Cocteau
bohaterem Student- wędrowiec, spragniony wiedzy żywej
Doktor Dolitle, utopista, chce uszczęśliwić ludzkość przez wynalazki naukowe
Gehenna, szarlatan, zwolennik walki i terroru, chce w ludziach wyzwolić instynkty zwierzęce
walka kelnerów z szoferami
Student wciągnięty przez Gehenna w liczne gagi przypominające film
Gehenna okazuje się zbiegłym z psychiatryka Józefem Bzikiem
zwycięstwo fryzjerów i ogólny śmiech
świadectwo poszukiwań ciekawej formy
karnawalizacja rzeczywistoci (Bachtin)
MISTERIUM NIEDZIELNE- Tadeusz Gajcy 1943
poemat rozpisany na głosy
powstała w momencie kulminacji terroru hitlerowskiego
o nastrojach w stolicy w 1939 roku
samozwańczy prorocy: dziad kościelny Hipolit, dorożkarz, policjant, żołnierz, prosta dziewczyna
wieszczenie katastrofy
Komitet od Wielkiego Zła; quasi- rząd, „metafizyczna potęga” panująca nad tłumem
Ludwik Dwudziesty- samozwańczy prezydent, przegrywa jako prezentujący ustrój monarchiczny z wieszczami- systemem parlamentarnym
demaskacja megalomanii
wiara w proroctw, cuda, boską interwencję- oznaki obłędu i choroby
humor, drwina, farsa, burleska- wpływy Gałczyńskiego
trawestacje Mickiewicza, Wyspiańskiego
****************************************************************
E. ZE SZKOŁY WITKACEGO
charakterystyka:
deformacja realizmu
odrzucenie zasady mimesis
brak ograniczeń w korzystaniu z technik
parodia, hiperbola, karykatura, groteska
środki do neutralizacji grozy
ANDRZEJ TRZEBIŃSKI
Pokolenie liryczne i dramatyczne
dramat Wyspiańskiego to nie rodzaj, ale kategoria estetyczna
ukazanie rzeczywistości przez jej antynomie, spięcia
obiektywne kreowanie dzieła sztuki jest koniecznością sztuki
Z laboratorium dramatu
człowiek zastaje już w świecie rzeczy i musi się z nimi uporać by poczuć się wolnym
totalizm eliminuje dramat, bo czyni z człowieka jedynie cień
demokracja dając człowiekowi całkowitą swobodę- pozbawia go oparcia w czymkolwiek
Uniwersalizm
„kompozycja walki”, może zwyciężyć trzecia strona
ABY PODNIEŚĆ RÓŻĘ- Andrzej Trzebiński
kosmopolityczne środowisko: demagodzy, faszyści, liberałowie, socjologowie, szachista, bokser, atrakcyjna dziewczyna
hotel Marokko
gra w ping- ponga- walka szachisty i boksera i równorzędnie w konflikt faszystów z liberałami
dziewczyna: wyrzuca piłeczkę, swoją kokardę różę, aż w końcu sama skacze przez okno- nikt tego nie zauważa
socjolog podnosi jej kokardę jako symbol władzy przechodzącej w ręce intelektualistów
socjolog wie, ze może być dyktatorem, jeśli nie będzie brał wszystkiego na serio
odległe aluzje aktualne- konflikty w podziemiu
zabawę parodiowaną należy traktować serio (na skrajności absurdu należy rozładować sytuację, by znów poczuć się za nią odpowiedzialnym)
SCHYŁEK AMONITÓW- Ewa Pohoska (1918- 1944)
przeciwnicy: wódz partii socjal- radykalnej i radykał socjalny
pusta retoryka, przerost ambicji wodza
Tartalan (przypomina przyw. „SiN-u”) tępy dyktator, otoczony garstką ślepo mu wierzących
politykę stanowią zakulisowe gry; czynią one jednak ofiarami przypadkowych ludzi
dewaluacja słowa w prasie
postaci manekinowe
życie polityczne jako szopka- potrzebna widownia, posunięcia obliczone na reakcję publiczności
dowolna manipulacja słowami
wszystko narażone na śmieszność (akcja Tartalana sie powiedzie, jeżeli jego żona Epifania przechowa odpowiednie materiały)
1