ĆWICZENIA 3

Architektura współczesnego systemu finansowego

Podejmowanie decyzji finansowych przez rządy, samorządy, przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe odbywa się w ramach systemu finansowego.

Definicja „systemu finansowego”

To zespół logicznie ze sobą powiązanych form organizacyjnych, aktów prawnych, instytucji finansowych i innych elementów umożliwiających podmiotom nawiązywanie stosunków finansowych zarówno w sektorze realnym, jak i w sektorze finansowym.

System ten tworzy fundamenty działalności dla podmiotów posługujących się pieniądzem, umożliwiając zawieranie różnych transakcji gospodarczych, w których pieniądz pełni różne funkcje. Elementami systemu finansowego są instytucje finansowe działające zarówno w sferze pieniężnej (banki, parabanki, niebanki), instytucje nadzoru a także akty prawne oraz fundusze (formy organizacyjne gromadzenia i wydatkowania środków pieniężnych).

Funkcje systemu finansowego w gospodarce rynkowej:

1. płatnicza (system finansowy powinien zapewnić sprawne działanie mechanizmu rozliczeń w transakcjach gospodarczych zwłaszcza przy zakupie dóbr i usług);

2. płynności (system finansowy umożliwia i ułatwia zamianę papierów wartościowych i innych aktywów finansowych na pieniądz gotówkowy);

3. oszczędności (promowanie warunków atrakcyjnego lokowania nadwyżek pieniądza przy umiarkowanym ryzyku);

4. akumulacji bogactwa („przechowywanie” siły nabywczej danego pomiotu);

5. kredytowa (zapewnienie nieprzerwanego dopływu kredytu dla przedsiębiorstw, gospodarstw domowych i rządu w celu finansowania inwestycji i konsumpcji);

6. minimalizacji ryzyka (w system finansowy powinny być wbudowane mechanizmy i instrumenty minimalizacji ryzyka);

7. polityki gospodarczej (system finansowy stwarza możliwość prowadzenia przez rząd polityki mającej na celu wzrost gospodarczy, niskie bezrobocie, walkę z inflacją i zachowanie stabilnej pozycji płatniczej względem zagranicy).

Międzynarodowy system finansowy

Współczesny system finansowy mający zasięg globalny, może być umownie odnoszony do skali poszczególnego państwa lub do skali światowej. W tym drugim przypadku chodzi o międzynarodowy system finansowy.

- Jest to sieć instytucji i instrumentów oraz rynków finansowych oraz ich regulatorów służących do budowania zaufania między eksporterami i importerami oraz alokacji nadwyżki środków finansowych w sposób pozwalający na zarządzanie ryzykiem i zapewnienie efektywnych rozliczeń transgranicznych.

W międzynarodowym systemie finansowym specjalną pozycję zajmują centra finansowe, których hierarchia zmieniała się w kolejnych okresach historycznych. Współcześnie głównymi (pierwszo- i drugorzędnymi) centrami są Nowy Jork i Tokio. Natomiast w Europie: Londyn, Paryż, Frankfurt nad Menem, a także Zurych i Luksemburg. Do głównych kryteriów atrakcyjności centrów finansowych z punktu widzenia uczestników rynku zalicza się: potencjał gospodarczy, stabilność systemu politycznego i ekonomicznego kraju goszczącego, warunki opodatkowania dochodów, organizację i technologię giełdy, wysokość kosztów transakcyjnych, podaż kwalifikowanych kadr, jakość regulacji prawnych

Struktura krajowego systemu finansowego (załącznik do ćw. 2):

Publiczny system finansowy (sektor finansów publicznych)

1. system budżetowy państwa

2. system finansowy jednostek samorządu terytorialnego

3. fundusz ubezpieczeń społecznych i pozostałe fundusze celowe

4. pomoc publiczna, polityka fiskalna, dług publiczny etc.

Ogniwami publicznego systemu finansowego są: instytucje i instrumenty fiskalne, publiczne instrumenty finansowe oraz instytucje budżetowe

2. Rynkowy system finansowy (sektor finansów komercyjnych, prywatnych)

1. system bankowy i parabanki

2. system ubezpieczeń gospodarczych (osobowych i majątkowych)

3. system finansowy przedsiębiorstw

4. system finansowy gospodarstw domowych.

Rynkowy system finansowy składa się z 4 ogniw, którymi są: rynki finansowe, instytucje finansowe, instrumenty finansowe, oraz zasady, na jakich funkcjonują trzy pierwsze ogniwa.

Uproszczony podział trzech pierwszych ogniw systemu rynkowego:

1. Rynki finansowe

1. Rynek pierwotny i rynek wtórny

2. Rynek bankowy (kredytowy i depozytowy) i ubezpieczeniowy

3. Rynek pieniężny i rynek kapitałowy (giełdowy i pozagiełdowy)

4. Rynek instrumentów pierwotnych i pochodnych (derywatów)

5. Rynek instrumentów denominowanych w pieniądzu krajowym i rynek walutowy

6. Rynek finansowy hurtowy i detaliczny

2. Instytucje finansowe (banki, parabanki, „niebanki”)

1. Instytucje tworzące pieniądz

• Bank centralny

• Banki operacyjne uniwersalne i specjalistyczne

• Instytucje nietworzące pieniądza

• Towarzystwa ubezpieczeniowe

• Fundusze emerytalne

• Fundusze inwestycyjne

• Fundusze poręczeniowe

• Towarzystwa udziałowe podwyższonego ryzyka (venture capital)

• Kasy budowlano-oszczędnościowe, mieszkaniowe

• Firmy leasingowe, factoringowe

• Domy maklerskie

• Instrumenty finansowe:

1. Instrumenty w obrocie międzynarodowym i w obrocie krajowym

2. Instrumenty o charakterze wierzycielskim i własnościowym

3. Instrumenty o stałym i zmiennym dochodzie

4. Instrumenty krótko- średnio- i długoterminowe

5. Instrumenty rynku pieniężnego i kapitałowego

6. Instrumenty rzeczywiste i pochodne

Banki i systemy bankowe

Geneza pojęcia bank

Pojęcie „bank” pochodzi z języka włoskiego i oznacza ławkę, stół, kontuar - banco, przy których pracowali średniowieczni włoscy handlarze trudniący się wymiana pieniądza kruszcowego. Do głównych zadań tych bankierów należało przekazywanie wkładów pieniężnych od jednego klienta do drugiego, znajdującego się niekiedy w innej miejscowości. W zamian za zdeponowany kruszec bankierzy wydawali tzw. „kwity bankierskie” (pierwotna nazwa współczesnych banknotów).

Współczesne określenia i definicje banku

Wśród wielu definicji banku na uwagę zasługują:

• Bank jest instytucją zaufania publicznego;

• Bank jest instytucją dokonującą transformacji ryzyka i terminów w procesie przyjmowania wkładów i udzielania kredytów.

Transformacja terminowa odnosi się do możliwości udzielania przez instytucje bankowe kredytów długoterminowych na bazie wkładów krótkoterminowych. Możliwe jest to gdyż faktycznie formalne terminy wkładów są przedłużane a na ich miejsce dokonywane są następne.

Transformacja ryzyka odnosi się do umiejętnego zarządzania przez banki ryzykiem. Udzielenie kredytu pojedynczemu kredytobiorcy wiąże się z dużym ryzykiem, natomiast przekazanie środków do banku, który udziela wielu kredytów zmniejsza to ryzyko w znacznym stopniu.

• W polskim prawie bankowym przyjęto, iż „bank jest osobą prawną utworzoną zgodnie z przepisami ustaw, działającą na podstawie zezwoleń uprawniających do wykonywania czynności bankowych, obciążających ryzykiem środki powierzone pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym”.

Rola banków w gospodarce

Rola banków w gospodarce ma ścisły związek z najbardziej istotnymi dziedzinami działalności, jakie wykonują i sprowadza się do:

1. kreacji pieniądza,

2. pośrednictwa finansowego,

3. dokonywania alokacji i transformacji środków,

4. udziału w społecznym podziale pracy.

Ad. 1. Kreacja pieniądza w systemie bankowym dokonywana jest przez bank centralny oraz przez banki komercyjne, które kreują dwa rodzaje pieniądza:

• pieniądz gotówkowy

• pieniądz bezgotówkowy (zwanym bankowym, depozytowym)

Pieniądz gotówkowy emitowany jest przez bank centralny, który nadaje znakom pieniężnym charakter prawnego środka zwalniania ze zobowiązań. Gdy trafia on do banków w postaci wkładów, staje się podstawą kredytowej kreacji pieniądza bankowego, czyli wprowadzania i wycofywania go z obiegu głównie za pomocą udzielanych kredytów. Czynności te powodują zmiany wielkości bazy monetarnej (ilości pieniądza w obiegu).

Kreacja pieniądza następuje zarówno w banku centralnym jak i w bankach komercyjnych. W BC możliwa jest ona dzięki depozytom banków komercyjnych i instytucji publicznych. Natomiast w bankach komercyjnych odbywa się w oparciu o depozyty gospodarstw domowych oraz przedsiębiorstw.

Ad. 2. Pośrednictwo finansowe oraz alokacja i transformacja środków.

Banki są pośrednikami finansowymi tzn., że pośredniczą pomiędzy podmiotami wykazującymi nadmiar środków pieniężnych a podmiotami zgłaszającymi na nie zapotrzebowanie.

W praktyce gospodarczej występują podmioty gospodarcze dysponujące trwałymi lub przejściowymi nadwyżkami oraz podmioty odznaczające się trwałym lub przejściowym deficytem. Masowa podaż z jednej strony oraz masowy popyt z drugiej tworzą miejsce dla specjalnej grupy podmiotów mianowicie pośredników finansowych.

Przepływ środków finansowych między kapitałodawcami a kapitałobiorcami





Ad. 3. Udział banków w społecznym podziale pracy

Wiąże się z przejmowaniem przez banki szeregu czynności finansowych od przedsiębiorstw i gospodarstw domowych. Są to czynności związane z podstawową działalnością banków komercyjnych, polegające na: przyjmowaniu wkładów, udzielaniu kredytów, obrocie papierami wartościowymi itp.

System bankowy - pojęcie, funkcje, modele

System bankowy - ogół instytucji bankowych funkcjonujących w danym kraju wraz ze wzajemnymi powiązaniami i relacjami z otoczeniem (np. rynkami pieniężnymi).

Współczesne systemy bankowe powstały w wyniku ewolucji historycznej, w trakcie której nastąpiło ukształtowanie dwupoziomowego systemu bankowego (bank centralny i banki komercyjne).

Nauka finansów rozróżnia dwa podstawowe modele systemów finansowych:

1. anglosaski zwany angloamerykańskim,

2. niemiecko-japoński zwany reńskim lub kontynentalnym.

Model anglosaski opiera się głównie na rynkach finansowych i odznacza się wyraźnym wewnętrznym podziałem na sektory:

- inwestycyjny,

- ubezpieczeniowy,

- bankowy.

Taki podział sprzyja silnej specjalizacji podmiotów finansowych i uniezależnieniu się wielkich korporacji przemysłowych od banków komercyjnych, wykorzystywanych przede wszystkim do funkcji płatniczo-rozliczeniowych, a także do zaspokajania krótkoterminowego zapotrzebowania przedsiębiorstw na kredyt.

W systemie tym podstawowy dopływ środków finansowych do przedsiębiorstw odbywa się poprzez giełdę. Istotną rolę odgrywają tu banki specjalistyczne - inwestycyjne.

Państwa reprezentujące ten typ systemu finansowego to:

• Stany Zjednoczone,

• Kanada,

• Wielka Brytania,

• Australia.

W modelu niemiecko-japońskim główną rolę w sektorze finansowym pełni system bankowy, w którym zakres działalności banków nie został prawnie ograniczony, dzięki czemu bank są aktywne na rynkach finansowych oraz ubezpieczeniowych. Zaspokajają one krótko- i długoterminowe potrzeby kredytowe klientów i mają charakter uniwersalny. Silna pozycja banków uniwersalnych miała również wpływ na powolny rozwój rynków kapitałowych.

Państwa reprezentujące ten typ systemu finansowego to:

• Niemcy,

• Japonia,

• Hiszpania,

• Francja.

System bankowy w Polsce

Funkcjonujący obecnie system bankowy w Polsce powstał w wyniku procesów:

1. zmian ustawodawstwa bankowego w 1989 r. (zasadnicza reforma bankowa, która stworzyła podstawy budowy systemu dwuszczeblowego)

2. rynkowej transformacji gospodarki (zmiany w systemie bankowym umożliwiające rozwój rynkowych form transakcji między bankami i klientami oraz bankami a bankiem centralnym)

3. dostosowania się do nowych warunków funkcjonowania banków europejskich (normy Unii Europejskiej)

Struktura systemu bankowo-finansowego w Polsce





Rodzaje banków

Systemy bankowe poszczególnych krajów się różnią. Możliwe jest jednak zidenty­fikowanie zjawisk wspólnych dla niemal wszystkich systemów. Są nimi:

• funkcjonowanie banków centralnych,

• funkcjonowanie banków komercyjnych.

Obok wyżej wymienionych rodzajów banków charakterystyczne jest również funkcjonowanie licznych instytucji para- i pozabankowych.

Podział banków ze względu na prawną formę działalności:

• banki w formie spółek akcyjnych;

• banki państwowe (przedsiębiorstwa państwowe);

• banki spółdzielcze.

Bardziej szczegółowy podział instytucji kredytowych obejmuje:

1. Bank centralny

Stanowi w każdym kraju podstawę systemu banko­wego. Jest to bank państwowy, spełniający równocześnie funkcje banku emisyjnego, banku banków oraz banku państwa i gospodarki narodowej.

2. Banki komercyjne (operacyjne - uniwersalne oraz specjalistyczne)

To najbardziej rozpowszechniona forma instytucji bankowych. Świadczą one różnorodne usługi fi­nansowe, ich aktywność jest skupiona na maksyma­lizacji wyników finansowych.

3. Banki uniwersalne

Oferują wiele różnorodnych usług świadczo­nych przez współczesną bankowość. Udzielają kredytów, przyjmują lokaty, dokonują operacji papierami wartościowymi, itp. Nie mają ograniczeń o charakterze ilościowym, cenowym, ja­kościowym, geograficznym, branżowym, czy też pod względem obsługiwanych klien­tów.

4. Banki specjalistyczne

Ograniczają swą działalność do wąskiego zakresu operacji. Finansują wykonywanie specjalnych zadań, wymagających szczególnego rodzaju fachowej obsługi bankowej. Obok specjalizacji o charakte­rze branżowym może także występować specjalizacja pod względem terytorialnym. Wśród banków specjalistycznych można wyróż­nić np. banki hipoteczne, banki inwestycyjne.

• Banki inwestycyjne - zajmują się koncentracją środków na finan­sowanie inwestycji oraz bezpośrednim transferem oszczędności na rynek pieniężny i kapitałowy. Głównie są to usługi związane z operacjami papierami wartościowymi. Współdziałają w tworzeniu lub rozbudowywaniu przedsiębiorstw, gro­madzą środki o charakterze długoterminowym, emitują długoterminowe papiery war­tościowe, a także przyjmują lokaty długoterminowe.

• Banki hipoteczne - zajmują się udzielaniem pożyczek zabezpieczonych hipoteką na nieru­chomości. Udzielanie kredytów hipotecznych refinansowane jest sprzedażą specjal­nych papierów wartościowych - listów zastawnych.

5. Banki i kasy oszczędnościowe

Gromadzą rozproszone oszczędności indywidualne i najczę­ściej udzielają na ich podstawie kredytów lub korzystnie lo­kują zgromadzone zasoby.

6. Banki spółdzielcze

Przyjęły za cel obsługę finansową i zaspokajanie potrzeb kredytowych członków spółdzielni oraz klien­tów w środowisku lokalnym. Za działalność danej spółdzielni solidarnie odpowiada­ją kredytobiorcy - członkowie spółdzielni m.in. przez ich wkłady członkowskie. Banki spółdzielcze są bankami uniwersalnymi.

7. Instytucje parabankowe

Świadczą usługi podobne do bankowych, nie są poddane licencjonowaniu oraz nadzorowi bankowemu. Przykładem parabanków w Polsce są SKOK-i (Spółdzielcze Kasy Oszczędnościowo-Kredytowe).

10

BANK CENTRALNY (NBP)

SYSTEM BANKOWY

SYSTEM PARA- I POZABANKOWYCH INSTYTUCJI POŚREDNICTWA FINANSOWEGO

Banki komercyjne

Banki operacyjne (uniwersalne),

Banki specjalistyczne

(np. hipoteczne),

Banki spółdzielcze,

Banki i kasy oszczędnościowe

Towarzystwa ubezpieczeniowe,

Fundusze emerytalne;

Towarzystwa leasingowe;

Firmy faktoringowe;

Towarzystwa inwestycyjne;

Giełda papierów wartościowych;

Domy maklerskie, maklerzy, doradcy inwestycyjni.

II.

I.

Podmioty gospodarcze

nadwyżkowe

(podaż środków)

Podmioty gospodarcze

deficytowe

(popyt na środki)

Pośrednicy finansowi

Kapitałodawcy

• Gospodarstwa domowe

• Przedsiębiorstwa

• Sektor publiczny

Kapitałobiorcy

• Gospodarstwa domowe

• Przedsiębiorstwa

• Sektor publiczny

Instytucje finansowe

• Instytucje bankowe

• Instytucje parabankowe

• Instytucje pozabankowe (towarzystwa ubezpieczeniowe, giełdy papierów wartościowych)

---