1. Aktualne kierunki badań: motywy, cele i dobre samopoczucie

Konieczność procesów wolicjonalnych

Wg psychologii klasycznej skłonność do działania wynika z trwałych motywów jednostki, które są pobudzane przez bodźce sytuacyjne - nie ma tu miejsca na procesy wolicjonalne, wystarczą te motywacyjne. Kontrargument: dla osiągnięcia czegoś często należy przymusić się do czynności nieprzyjemnej → koniecznie tu są procesy zależne od woli, sama idea celu nie wystarczy.

Motywy ukryte i motywacyjne obrazy samego siebie

Czy możliwa jest motywacja „od wewnątrz”, bez konieczności zewnętrznej? Tak, ale jest to zjawisko rzadsze.

Koncepcja McClellanda - obok motywów istnieje też wyobrażenie (o sobie, o swoich pragnieniach, wartościach, itd. ), które też steruje motywowanym zachowaniem. Te dwa układy motywacyjne są od siebie niezależne, ale mogą być zbieżne (np. myślimy o sobie jako o osobie ambitnej i tacy jesteśmy).

Motywy ukryte (podstawowe) - charakter biologiczny, mają ogólny wzorzec, są uniwersalne, ale u każdego występują w specyficznej formie. Istotą każdego motywu jest afekt - czynnik napędowy motywów ukrytych. za danym afektem stoją konkretne neurohormony (np. motyw sukcesu - wazopresyna).

Sprzężenie bodźców z afektem występuje już we wczesnym dzieciństwie = mogą być to procesy bezrefleksyjne. (Badania LeDoux - brak udziału kory mózgowej, procesów poznawczych wyższego rzędu.) Badania sugerują że np. wymagania co do sukcesu w pierwszych latach życia (czystość itd.) zapowiadają wysoki motyw sukcesu w dorosłym życiu. Wpływa na to też genetyczna różnica w wytwarzaniu neurohormonów.

Motywy ukryte mają mniejszy udział w racjonalnym planowaniu celu, są bardziej obecne przy wykonywaniu przyjemnych czynności.

Winter na podstawie testów TAT badał przejawy motywów ukrytych kandydatów na prezydenta USA. Wyniki: kandydaci z motywem władzy walczyli do końca, ci z motywem sukcesu poddawali się, jeśli wyniki w sondażach były niekorzystne.

McClelland nawiązywał do Freudowskiej koncepcji id - ludzie pytani o swe pragnienia mogą nie mówić prawdy, bo ta może być poniżej poziomu świadomych procesów refleksyjnych. Ludzie mówią to, co jest obrazem ich motywacyjnych wyobrażeń o samym sobie - jest to ich świadome spostrzeżenie o charakterze poznawczym.

Scheldon i Elliot - zgodność z samym sobą - miara jak bardzo nasz cel jest zgodny z motywacyjnym wyobrażeniem o samym sobie.

Motywy ukryte	Motywacyjne wyobrażenia o samym sobie
Podstawa neurohormonalno-afektywna Wcześnie nabyte Nieświadome Długotrwałe skutki Mierzone testami, np. Testem apercepcji tematycznej Murraya ( TAT)	Podstawa poznawcza Późno nabyte Świadome, zwerbalizowane Skutki krótkotrwałe Mierzone samoopisem

Jeśli motyw ukryty i wyobrażenie bardzo się od siebie różnią, to jednostka staje przed wyborami celów, które nie sprawiają jej przyjemności - wybiera cel zgodny z wyobrażeniem, by podtrzymać autowizerunek.

Teoria McClellanda łączy procesy motywacyjne i wolicjonalne, pomaga wyjaśniać nasze niezrozumiałe zachowania. Niespójna w tej koncepcji jest idea dwóch systemów niezależnych od siebie - inni postulują pewną zależność.

Cele spójne z motywacjami a dobre samopoczucie

Ukierunkowanie na działanie albo na stan - Kuhl. Na stan = niepowodzenie wytrąca z równowagi, trudno o nim zapomnieć, nie wiadomo skąd mamy taki a nie inny cel, nie wiemy czy realizujemy czyjeś potrzeby czy swoje. Na działanie = zgodność między zamiarami a potrzebami, odróżniamy swoje cele od cudzych.

Brunstein - badania ze studentami; cele i motywy tych ukierunkowanych na stan były od siebie niezależne.

Przybliżenie do realizacji celu poprawia samopoczucie tylko wtedy, gdy jest to cel zgodny z motywami ukrytymi - w wypadku tych celów zgodnych z autowizerunkiem relacja ta nie występowała.

Wolicjonalne wyczerpanie - Muraven i Baumeister - gdy zbytnio kontrolowaliśmy nasze działania, ignorując motywy ukryte.

Możliwość zwiększenia wpływu motywów ukrytych na własne zaangażowanie: Schultheiss i Brunstein - badani mieli przeprowadzić rozmowę, część miała wcześniej kurs wyobraźni, gdzie mieli sobie wyobrazić przyszłą rozmowę i jej skutki. Miało to pomóc ujawnić badanym ich motywy ukryte - i tak było. Wnioski: wizualizacja czynności i celów może nam pomóc przewidzieć własne samopoczucie i odkryć motywy ukryte.

Kompetencja motywacyjna

• Zarys teoretyczny

Jest to umiejętność takiego harmonizowania aktualnych i przyszłych sytuacji z własnymi upodobaniami do pewnych czynności, aby skuteczne działanie było możliwe także bez ustawicznego wysiłku woli. Podstawą tej kompetencji są:

• Trafne wyobrażenie o własnych motywach ukrytych,

• Umiejętność oceny z góry przyszłych sytuacji pod kontem bodźców,

• Wiedza, jak można skutecznie i z zadowoleniem realizować własne działanie ukierunkowane na sukces przez właściwe wyznaczenie celu, wzbogacenie bodźcami i kształtowanie sytuacji.

• Pierwsze wyniki badań

Koncepcja kompetencji motywacyjnej pierwotnie wyjaśniała dlaczego niektórzy oddają się czynnościom, które nie są zgodne z ich ukrytymi motywami. Podobną teorię przedstawił Carl Rogers - koncepcja „zgodności z samym sobą”. Osoby o niewielkiej kompetencji motywacyjnej muszą wykonywać czynności pod samokontrolą, a te o wysokiej - mogą zdawać się na stan o charakterze flow. Clavadetscher - stan flow wzrasta w miarę, jak zgodne są motywy ukryte z motywacyjnym autowizerunkiem badanego. Engeser - silny ukryty motyw sukcesu pokrywający się z odpowiednią samooceną = studenci b. utożsamiają się z tym co robią, jeśli zaś samoocena jest niezgodna, badani muszą się kontrolować i przymuszać do pewnych czynności.

Sprawne życiowe samosterowanie wymaga uzupełnienia kompetencji motywacyjnej przez kompetencję wolicjonalną, która pomaga wykonać sprawnie czynności, które nie sprawiają nam przyjemności.

2. Jak się mierzy motywację?

Cechy szczególne diagnozy motywacji

Schemat procesy motywacyjnego jest skomplikowany. Można mierzyć poszczególne motywy, ukierunkowania na cel itd., ale mierzenie motywacji jednostki powinno być za każdym razem traktowane jako indywidualny przypadek, bo inaczej ryzykujemy pominięcie jakiegoś składnika.

Schematy diagnozy

Pytanie 1: czy dana czynność obiecuje już sama z siebie zadowolenie?

Należy określić zawarte w czynności bodźce i doznanie flow. Jeśli odpowiedź na pytanie 1 = tak (bodźce są dostatecznie pozytywne), to czynność jest zapewne wykonywana z własnej inicjatywy, spontaniczna (np. sport, seks). Motywacją jest tu więc przyjemność, którą zapewnia wykonanie czynności.

Pytanie 2: Czy sama czynność jest przez innych sankcjonowana i/lub oczekiwana?

Czynność kontrolowana przez inną osobę - szczególnie w pedagogice, motywacja do uczenia się wśród młodszych uczniów.

Pytanie 3: Czy dana czynność powoduje jakiś skutek?

Odpowiedź na 1 i 2 pytanie = nie, to jeśli czynność nie powoduje skutku, brak jest powodu by ja wykonać. Jest to całkowity niedobór motywacji.

Pytanie 4: czy skutek ten miałby z pewnością korzystne następstwa?

Skutek jest motywacyjnie skuteczny wtedy, gdy pociąga za sobą następstwa zawierające w sobie bodźce, jest to coś jak motywacja skoncentrowana na celu. Na bodźce zawarte w następstwach oddziałuje głównie motywacyjny obraz samego siebie. Odpowiedź na pytanie 1, 2 i 4 = nie, to mamy do czynienia z niedoborem bodźców.

Pytanie 5: Czy mógłbym przez własne działanie wpłynąć dostatecznie na skutek?

Jest to oczekiwanie co do własnej skuteczności albo obraz samego siebie pod katem własnej kompetencji. Odpowiedź 5 = nie, to jest niedobór skuteczności.

Pytanie 6: czy czynność jest bardzo odstręczająca albo czy wymaga rezygnacji z czegoś?

Pytanie 4 i 5 = tak, to należy dookreślić, czy sama czynność nie jest odstręczająca. Jeśli 6 = nie, to jest to ukierunkowana na cel czynność sterowaną przez samą osobę.

Pytanie 7: Czy mam dostateczną kompetencję dla autoregulacji?

Pytanie 6 = tak, to wszystko zależy od autoregulacji. Jeśli 7 = nie (tzn. przy nieprzyjemnych czynnościach nie potrafimy utrzymać ich wykonywania), to jest to niedobór woli. Jeśli 7 = tak, to jest czynność ukierunkowana na cel w sytuacji samoopanowania. Nie sprawia przyjemności, ale podmiot zdaje sobie sprawę, że jest niezbędna. Zbyt częste wykonywanie takich czynności prowadzi do wyczerpania autoregulacji.

Kilka słów o zastosowaniu schematu diagnozy

Poznanie procesu motywacji wymaga poznania tez procesów poznawczych jednostki. Rheinberg proponuje użycie ww. pytań, by sklasyfikować niedobór motywacji lub jej występującą formę.

(Schemat przekopiowany z artykułu, w sumie jest w nim to co wyżej, dla wzrokowców). A = czynność.

3

Rheinberg, F. - Psychologia motywacji.

---