MAGDALENA BIELAŃSKA EWA WASILEWSKA

Program lekcji etyki do gimnazjum

dotyczący treści nauczania:

Człowiek jako osoba, natura i godność człowieka

w ZKPiG nr 24

Gdańsk 2003

SPIS TREŚCI:

1. Wstęp...............................................................................................................3

2. Cele ogólne......................................................................................................4

3. Cele szczegółowe.............................................................................................4

4. Treści nauczania.............................................................................................6

5. Przewidywane osiągnięcia...........................................................................12

6. Sposoby osiągania celów..............................................................................12

7. Ocenianie ucznia...........................................................................................13

8. Ewaluacja......................................................................................................13

9. Literatura......................................................................................................13

WSTĘP

Proponowany program nauczania etyki obejmuje jedną treść zawartą w „Podstawie programowej kształcenia ogólnego dla gimnazjum” (Rozporządzenie MEN z dnia 15 lutego 1999 r.). Materiał nauczania dotyczy treści: Człowiek jako osoba, natura i godność człowieka i składa się z trzech działów:

• Skąd przychodzisz?

• Kim jesteś?

• Dokąd zmierzasz?

W programie znajdują się:

• cele ogólne

• szczegółowe cele edukacyjne kształcenia i wychowania

• hasła programowe

• rozkład materiału nauczania

a w nim:

• numer i temat lekcji

• materiał nauczania

• cele szczegółowe dostosowane do każdej lekcji

• sposoby realizacji

• przewidywane osiągnięcia

• sposoby osiągania celów

• ocenianie ucznia

• ewaluacja

W programie założono realizację treści w poszczególnych klasach gimnazjum w ciągu trzech lat. Można jednak każdy temat realizować na różnych poziomach edukacyjnych, zawężając lub rozszerzając materiał nauczania. Program daje możliwość realizacji treści programowej na godzinach etyki, na godzinach wychowawczych, a także w ramach ścieżek międzyprzedmiotowych.

Program pozostawia nauczycielowi dużą swobodę i miejsce na kreatywność.

ADRESACI PROGRAMU

• uczniowie klas I - III gimnazjum

• nauczyciele etyki

• wychowawcy klas gimnazjalnych

CZAS TRWANIA PROGRAMU

Planowana realizacja programu to trzy lata.

CELE OGÓLNE:

1. Kształtowanie refleksyjnej postawy wobec człowieka i jego natury.

2. Rozpoznawanie podstawowych wartości i dokonywanie właściwej ich hie- rarchizacji.

3. Rozbudzanie u uczniów postawy refleksyjnej wobec własnego życia.

CELE SZCZEGÓŁOWE:

Wiedza:

• poznanie podstawowych pojęć z filozofii i etyki,

• pogłębienie wiedzy o człowieku w aspekcie religijnym, antropologicznym i kulturowym,

• uświadomienie różnic dzielących człowieka od innych istot żywych,

• zrozumienie, że człowiek jest fizyczną, psychiczną, duchową i niepowtarzalną całością,

• uświadomienie szerokiej gamy ludzkich przeżyć i namiętności,

• uświadomienie funkcji rozumu jako swoistej cechy człowieka,

• pogłębienie świadomości w kwestii roli wspólnot w życiu społecznym,

• pogłębienie świadomości własnej przynależności do różnych wspólnot,

• hierarchizacja celów, sensu i wartości w życiu,

• zrozumienie znaczenia godności ludzkiej,

• zrozumienie, czym są prawa człowieka,

• zaznajomienie z organizacjami i instytucjami służącymi obronie człowieka.

Umiejętności:

• dostrzeganie różnorodności spojrzeń na pochodzenie człowieka,

• omówienie jedności psychofizycznej i duchowej człowieka,

• analizowanie własnych i cudzych zachowań,

• określenie najważniejszych wartości w relacjach międzyludzkich,

• artykułowanie i precyzowanie własnych przekonań zgodnych z wartościami moralnymi,

• dostrzeganie zjawiska niszczenia godności ludzkiej,

• wskazywanie sposobów przeciwdziałania złu.

Wychowawcze:

• poszanowanie odmiennych poglądów i przekonań,

• rozbudzenie refleksyjnej postawy w aspekcie człowiek - otaczający świat,

• uświadomienie własnej wartości,

• kształtowanie sposobów radzenia sobie z negatywnymi emocjami,

• kształtowanie potrzeby uczestnictwa w życiu społecznym,

• pogłębianie potrzeby właściwych relacji z innymi ludźmi,

• uczenie tolerancji dla odmiennych postaw, poglądów i zwyczajów,

• wskazywanie pozytywnych wzorców osobowych,

• kształtowanie wrażliwości na najważniejsze wartości w życiu człowieka,

• dostrzeganie potrzeby przeciwdziałania negatywnym wzorcom osobowym,

• rozbudzenie wrażliwości na nieszczęścia innych ludzi.

Treści nauczania i przewidywane osiągnięcia ucznia.

Nr lek- cji	Temat lekcji	Materiał nauczania	Cele szczegółowe	Sposób realizacji	Reali-zacja w kla- sach
1	2	3	4	5	6
Dział I. SKĄD PRZYCHODZISZ?
1.	Laicka i religijna koncepcja człowieka.	Spojrzenie na człowieka z punktu widzenia religii. Pochodzenie człowieka z naukowego punktu widzenia. Psychofizyczna budowa człowieka. Dawne i nowe koncepcje duszy.	Uczeń: zna różne koncepcje pochodzenia człowieka, wskazuje różnice w poglądach na psychofizyczną budowę ciała, wyjaśnia pojęcia: homo sapiens, laicyzm, antropologia, ewolucja, dusza, psychika.	Wykład, dyskusja, foliogramy, film edukacyjny.	I
2.	Mity w różnych kulturach.	Powstanie człowieka w różnych mitach.	Uczeń: zna różne mity mówiące o pochodzeniu człowieka, dostrzega w odmiennych kulturach różnorodność spojrzeń na pochodzenie człowieka.	Książki , mity z różnych stron świata.	I
Dział II. KIM JESTEŚ?
3.	Człowiek a inne istoty żywe.	Właściwości ciała ludzkiego. Różnice między człowiekiem a pozostałymi istotami żywymi (zachowanie, tryb i sposób życia).	Uczeń: zna cechy organizmu ludzkiego, potrafi wskazać różnice między człowiekiem a zwierzęciem.	Praca z atlasem anatomii człowieka, encyklopedią, słownikiem, praca w grupach, dyskusja.	I
4.	Człowiek jako osoba.	Zróżnicowanie gatunku ludzkiego. Różne aspekty tożsamości - człowiek jako fizyczna, psychiczna i duchowa całość. Człowiek jako jednostka niepowtarzalna.	Uczeń: wymienia powody zróżnicowania gatunku ludzkiego np. płeć, wiek, rasa itd., zna pojęcie „osoba” z punktu filozoficznego, potrafi wymienić cechy określające pojęcie osoby, wyjaśnia pojęcia: indywidualność, indywidualizm, osobowość, tożsamość, wie, że jest kimś oryginalnym, niepowtarzalnym, umie omówić na przykładzie jedność psychofizyczną i duchową człowieka.	Praca z encyklopedią, słownikiem, burza mózgów, praca w grupach, wizyta w szpitalu, hospicjum, spotkanie z przedstawicielem ww. instytucji.	II
5.	Konstrukcja psychiczna człowieka.	Przeżycia - niezależna reakcja na świat. Namiętności - skłonności naturalne człowieka. Stres i techniki jego minimalizacji. Rozum jako swoista cecha człowieka - zdolność do myślenia, przewidywania i konsekwencji działania.	Uczeń: definiuje pojęcia: przeżycie, namiętności, bodźce, wymienia rodzaje przeżyć i namiętności, zna sposoby radzenia sobie z negatywnymi emocjami, np. stres, gniew, złość, rozumie, że przeżycia tkwią w człowieku obiektywnie, rozumie, że należy pracować nad sobą, aby udoskonalać się, potrafi dokonać analizy zachowania na podstawie przykładu.	Rozmowa, praca ze słownikami, drama , ranking diamentowy, konkurs.	I
6.	Człowiek jako istota społeczna.	Budowanie więzi z innymi (rodzina, przyjaciele). Uczestnictwo we wspólnotach i organizacjach (grupa, klasa, szkoła, kościół, społeczeństwo, naród, ludzkość). Wartości związane z relacją człowiek - człowiek: sprawiedliwość, miłość, uczciwość, wdzięczność, tolerancja, szacunek.	Uczeń: zna podstawowe kategorie socjologiczne: jednostka, rodzina, wspólnota, grupa, więź społeczna, społeczeństwo, wie, jaką rolę w jego życiu odgrywają inni ludzie, potrafi omówić wartości takie, jak sprawiedliwość, miłość, uczciwość, szacunek, tolerancja, potrafi wymienić korzyści płynące ze współpracy w grupie, potrafi używać właściwych argumentów podczas dyskusji.	Praca w grupach, dyskusja, burza mózgów.	I, II
Dział III. DOKĄD ZMIERZASZ?
7-8.	Cel i sens ludzkiego życia.	Podstawowe cele i ich hierarchizacja. Sens ludzkiej egzystencji - dążenie do dobra, piękna i prawdy. Mój cel i sens życia.	Uczeń: wskaże różnicę między pojęciami cel a sens życia, wymienia podstawowe cele życia człowieka: służba sobie, innym, ideałom, Bogu, definiuje pojęcia: egocentryzm, altruizm, aksjocentryzm, teocentryzm, dokonuje hierarchizacji własnych celów życia, podaje przykłady ludzi, których życie miało sens, uświadamia sobie, że dążenie do dobra, piękna i prawdy nadaje życiu sens.	Burza mózgów, praca z Internetem, dyskusja, piramida celów, ranking diamentowy (karo) sensu życia.		II
9.	System wartości - ideały w życiu człowieka.	Wyjaśnienie pojęć wartość, system wartości, ideał, człowiek wartościowy. Tworzenie listy wartości i jej hierarchizacja. Wartości wybierane i realizowane. Konflikty wartości. Ustalenie własnego systemu wartości.	Uczeń: zna podstawowe pojęcia: wartość, system wartości, ideał, człowiek wartościowy, podaje przykłady wartości, dokonuje wyboru wartości i tworzy ich hierarchizację, umie odróżnić rzeczy ważne od nieważnych, potrafi zaprezentować własne stanowisko.	Foliogramy, piramida priorytetów, burza mózgów, dyskusja.		I
10-11.	Różne wzory osobowe.	Wzory osobowe z minionych epok - przestały obowiązywać czy służą nadal? Pozytywne wzory osobowe - ich wpływ na ludzi. Wzory negatywne - przyczyny ich popularności i sposoby przeciwdziałania. Społeczna rola wzorców osobowych. Mój wzór osobowy.	Uczeń: potrafi wskazać pozytywne i negatywne wzory osobowe, rozumie ich wpływ na innych, rozumie konieczność przeciwdziałania wzorcom negatywnym, potrafi uzasadnić swoje wzorce do naśladowania.	Dyskusja, burza mózgów, fragmenty powieści i tekstów historycznych.		I
12.	Osoba ludzka i przysługujące jej prawa.	Wyjaśnienie pojęć: godność, wolność, prawa człowieka. Godność osobista a godność ogólnoludzka. Wolność i formy wolności. Prawa człowieka i obecne regulacje prawne.	Uczeń: definiuje pojęcia: godność osobista, godność ogólnoludzka, wolność, rozumie, na czym polega godność osoby ludzkiej, wymienia różne formy wolności, wymienia akty prawne dotyczące praw człowieka, zna najważniejsze prawa człowieka i wskazuje na ich niezbywalność.	Korzystanie z aktów prawnych, dyskusja.		II
13.	Godność a wolność. Upodlenie a zniewolenie.	Przypomnienie podstawowych pojęć z poprzedniej lekcji. Tracenie godności poprzez własne zachowania. Przykłady łamania praw człowieka. Zjawiska poniżania i odbierania godności (przemoc w rodzinie, szkole, wojsku, więzieniu). Formy zniewolenia (nędza, niewola, ciemnota, zezwierzęcenie). Społeczność w obronie godności ludzkiej.	Uczeń: wymienia przykłady tracenia godności przez własne zachowania i działania innych, zna instytucje broniące człowieka przed przemocą, wymienia działania społeczności w obronie godności ludzkiej, potrafi dostrzec zjawiska niszczenia godności człowieka, zaproponuje formy pomocy i obrony krzywdzonego człowieka.	Ankieta o przemocy w najbliższym otoczeniu ucznia, materiały prasowe, nagrania relacji i komentarzy radiowych i telewizyjnych, fotografie, praca w grupach, dyskusja, drzewko decyzyjne, spotkania z pracownikami organizacji humanitarnych.		III

PRZEWIDYWANE OSIĄGNIĘCIA

1. Znajomość podstawowych pojęć.

2. Dostrzeganie różnic między człowiekiem a zwierzęciem.

3. Znajomość podstawowych praw człowieka.

4. Rozpoznanie i zrozumienie problemów związanych z życiem i egzystencją człowieka.

5. Rozstrzyganie dylematów dotyczących wartości, celów i sensu życia człowieka.

6. Umiejętność kulturalnego dialogu i dyskusji o sprawach spornych i mało oczywistych.

7. Umiejętność lepszego poznania siebie i rozwijania własnej tożsamości.

8. Umiejętność dostrzegania wartości w istniejącej rzeczywistości.

9. Umiejętność logicznego myślenia i argumentowania.

10. Umiejętność przekonywania i obrony własnego zdania zgodnego z wartościami moralnymi.

11. Umiejętność wysłuchiwania racji innych.

12. Umiejętność krytycznego myślenia.

13. Umiejętność lepszego poznania siebie i rozwijania własnej tożsamości.

14. Odwaga w głoszeniu własnych poglądów i stanowisk zgodnych z wartościami moralnymi.

15. Szacunek wobec istotnych wartości życia.

16. Tolerancja wobec odmiennych postaw, przekonań i stanowisk.

SPOSOBY OSIĄGANIA CELÓW

Etyka jest przedmiotem, który ma kształtować określone postawy, wrażliwości i umiejętności. Nauczanie nie powinno być oderwane od codziennych doświadczeń młodzieży. Nauczyciel powinien zwracać uwagę na problemy, które wzbudzają zainteresowanie lub sprzeciw, okazują się niezrozumiałe. Powinien unikać moralizowania, a raczej skłaniać uczniów do samodzielnego wyciągania wniosków.

Lekcje powinny być prowadzone przede wszystkim aktywizującymi metodami i technikami (burza mózgów, metaplan, dyskusja, ranking diamentowy, piramida priorytetów, drama, drzewko decyzyjne), które będą pobudzały młodzież do dyskusji, do zajmowania własnego stanowiska, kształciły w nich logiczne myślenie. Preferowane formy pracy z uczniami to praca w parach oraz praca grupowa z elementami dramy. Wskazane jest sięganie do opracowań encyklopedycznych i słownikowych oraz tekstów literackich i materiałów źródłowych, co utrwali umiejętność poszukiwania wiadomości.

W ten sposób lekcje etyki będą miały charakter integrujący i pogłębiający samowiedzę ucznia.

Zaleca się współpracę z nauczycielami innych przedmiotów.

OCENIANIE UCZNIA

W edukacji etycznej obok zdobytej wiedzy ważne są ukształtowane postawy, społeczna aktywność i otwarcie na drugiego człowieka. Dlatego też, aby całościowo ocenić ucznia, należy zastosować następujące narzędzia kontroli:

• sprawdziany wiadomości po zakończeniu działu,

• krótkie kartkówki, testy z definicji, pojęć,

• wypowiedzi ustne,

• praca domowa lub klasowa w formie rozprawki,

• referaty,

• umiejętność pracy w grupie,

• aktywność na lekcji,

• zaangażowanie, pomoc w akcjach humanitarnych, charytatywnych.

Formy oceniania uczniów:

• oceną szkolną w skali 1- 6

• punktami z zachowania według WSO

• nagrodami rzeczowymi, dyplomami, podziękowaniami

EWALUACJA

• obserwacja pracy uczniów,

• obserwacja zachowań uczniów, które są wyrazem ich postaw w czasie zajęć lekcyjnych,

• obserwacja sposobów rozwiązywania przez uczniów problemów,

• analizowanie wypowiedzi uczniów w czasie rozmów, dyskusji,

• wyniki ankiet, testów, wywiadów,

• obserwacja stopnia zaangażowania uczniów w czasie lekcji,

• ocena samopoczucia uczniów po lekcji,

• monitorowanie postępów w nauce,

• nagradzanie każdej aktywności, dostrzeganie i pozytywne wzmacnianie każdego, najdrobniejszego osiągnięcia w trakcie pracy uczniów (szczególnie w stosunku do młodzieży „trudnej”, mało aktywnej, pracującej wolniej od innych).

LITERATURA

Gruszka M., Janiak I., Prarat J., Scenariusze godzin wychowawczych dla gimnazjum i szkół ponadgimnazjalnych, Gdańsk 2003.

Hamer H., Bliżej siebie. 10 ważnych tematów - scenariusze 20 lekcji wychowawczych, ułatwiających poznanie siebie i rozwój, Warszawa 2001.

Hamer H., Oswoić nieśmiałość. Scenariusze 22 lekcji wychowawczych w gimnazjum. 17 tematów, Warszawa 2000.

Schrade U., Etyka. Główne systemy, Warszawa 1992.

Stanisławek J., Etyka. Poradnik dla nauczyciela szkoły podstawowej, Warszawa 1993.

4

---