zag 5 v3 Donka W


Zag.5: Dzieje dramatu od średniowiecza do oświecenia...

W dawnej terminologii lit. słowo drama (gr. czynność, aktywność) pełniło funkcję nazwy rodz. - w szerszym ujęciu - każdy tekst nadający się do wystawienia na scenie. Autorytet poetyk antycznych oraz renesansowych podsuwał staropolskim pisarzom podział dramatu na tragedię i komedię. Ale już od XVII wieku rozumiano niepraktyczność tak wąskiego systemu klasyfikacji. Dlatego używano terminów antycznych swobodniej oraz wprowadzano nowe.

W XVII wieku używano rożnych określeń zbliżonych do drama: actus lub actio. Polskim odpowiednikiem była w XVI w. sprawa, także w znaczeniu akt. Dramaturdzy chętnie tez omijali określenia rodzajowe.

W końcu XVII w. poetyki szkolne podsuwały rożne pojęcia gat. dramat. Przeważało przekonanie, że drama dzieli się na: 1) tragedię (tragoedia), 2) komedie (comoedia), 3) komikotragedię (comocotragoedia), 4) tragikomedię (tragicocomoedia), 5) przedstawienie (repraesentatio), 6) dialog (dialogus). W określeniu repraesentatio pobrzmiewa echo koncepcji misterium - utworu dramatycznego, w którym ukazuje się całe czyjeś życie albo liczne dzieła boskie. Nazwę dialogus

przyjmowały w i XVII w 1 poł. XVIII w. widowiska o treści rel. np. Dialogus de Passione. Następnie przyjęła się powszechnie jako oznaczenie utworu teatralnego . W XVIII w. chętnie wraca się do do podstawowego pojęcia, nazywając widowiska dramatami , dlatego w kolegiach jezuickich kopiariusze obejmujące rozmaite sztuki nazywano liber dramatum.

Drugie, wąskie znaczenie słowa drama, weszło do obiegu na przełomie XVII i XVIII w. jako nazwa utworu poważnego o niepomyślnym zakończeniu (podobnego do tragedii), którego postacie należą środowiska mieszczańskiego.

Staropolskie pojęcie dramatu: pojmowanie dramatyczności zmieniało się w kolejnych epokach, wykazując równocześnie zróżnicowanie w obrębie poszczególnych typów i odmian twórczości. W okresie średniowiecza na gruncie dramatu liturgicznego już w XIII w. zarysowało się pojęcie dramatu, jako akcji fingowanej przez ukostiumowane postacie.

Od 1489 do 1562 r. W akademii krakowskiej czyta się i komentuje aż 44 razy komedie Terencjusza i Plauta, na pocz. XVI w. komedie Poliscena i Henno. Co najmniej od 1526 znany i komentowany jest traktat Evantiusa - Donata De comoedia, opisujący genezę teatru greckiego, podział na gat. komiczny i tragiczny, materie komedii, jej teatralne przeznaczenie. Eurypides znany był z 2 tragedii w przekładzie łacińskim, Seneka z kilku sztuk.

Pierwsze oryginalne polskie próby dramatyczne traktują dramat jako przedstawienie jakiegoś wyjątkowego zdarzenia:

  1. Mikołaj Rej, Żywot Józefa, 1545; animowana Tragedia żebracza ok. 1551

  2. W. Korczewski, Rozmowy polskie, 1553.

zarysowuje się tez w poł. XVI wieku tendencja do traktowania akcji dramatycznej jako nosiciela pewnych z góry założonych, pozaartystycznych treści - moralnych, politycznych, obyczajowych.

Jeżeli model dramatyczny komediowy, a pewnym stopniu i tragiczny opierał się na rekonstrukcji wybranych wydarzeń poprzez rozmowy i ruch postaci, dramaturgia moralitetowa (moralitet) zakładała kreowanie postaci abstrakcyjnych , układanie między nimi dowolnie pomyślanych zależności przestrzennych, czasowych, ideowych. Obrazy świata rzeczywistego mogły się tu pojawiać, ale były schematyczne i pozbawione funkcji dramatycznej; pełniły role tylko techniczną, uzasadniając część tylko kwestii aktorskich i stwarzają pretekst do prowadzenia dialogu, prawie wyłącznie między uosobieniami i postaciami abstrakcyjnymi. Taki model dramatu związany był ze środowiskami raczej elitarnymi. Żywy był w latach 40. XVI w., przeniósł potem do kręgu teatrów jezuickich, gdzie funkcjonował w XVII i 1. ćwierćwieczu XVIII w.

Na przestrzeni XVI w, w misterium ustalił się jeszcze inny dramat. formowania się obrazu rzeczywistości. Była to reprezentacja stosunkowo krótkich obrazów, których treść tak w malarstwie jak i w piśmiennictwie, jak w realizacjach teatralnych określał ustalony kanon wątków przeznaczonych do zilustrowania - fragmenty dialogów, lista osób działających. Do dramaturga należało zredagowanie krótkich scen i dialogów. Misterium było żywotne w Polsce aż do XVIII wieku.

W 2 poł. XVI w. J. Kochanowski i Sz. Szymonowic zademonstrowali technikę tragediopisarką z tradycji historycznej wybierając jeden ważny fakt, który stawał się problemem ogniskującym akcję dramatu. Relacja o świecie była realistyczna, skomponowana według zasad prawdziwości lub prawdopodobieństwa. Zarzucono klasyczny model tragedii, pisarzy zajmuje teraz wyobrażenie sceniczne krwawego rozwiązania, okropności. Wydarzenia mnożą się, a akcje są coraz dłuższe, jednak postacie i sytuacje między nimi ulegają schematyzacji. Wina i kara nie są już tragiczne, staja się zapłata za grzechy, których można uniknąć.

Polski renesans nie dopracował się własnej dramaturgii komediowej w stylu klasycznym; jedynym okazem był Potrójny z Plauta P. Ceklińskiego (1597). U schyłku odrodzenia sowizdrzałowi i rybałci uformowali własny model dramatyczny uznawany za komediowy. Persony pospolite (pachołkowie, dworacy, karczmarze, plebani, klechy, dziady, karczmarze)stawiane były w sytuacjach-obrazach z dnia powszedniego. Podstawowy zabieg dramatyczny to przeniesienie protagonisty z właściwego mu środowiska lub profesji w nową sytuację. Nowe zależności, odniesienia między postaciami a otoczeniem były tak dobierane, aby dawały efekt komiczny. Komedie takie nie musiały mieć intrygi ani rozwiązania akcji w rozumieniu poetyki klasycznej. Czasami dramaturg na końcu sztuki przywracał bohatera do dawnego układu sił (np. klecha powracał do szkoły). Niektóre intermedia naśladowały takie formowanie rzeczywistości na potrzeby teatru, inne zaś na przedstawiały na ogół proste zawikłania ludzi niższej profesji.

W dobie baroku nowy model dramatu uformował siew teatralnej twórczości szkół zakonnych. W 50 jezuickich i w ok. 30 innych teatrach kolegiów, szkół i akademii skomponowano w XVII i XVIII w. 20 000 sztuk, z których znamy ok. 3-4 procent. Po pierwszej fazie eksploatowania wzorców humanistycznych i postrenesansowych dramaturgia zakonna zróżnicowała się i poszła swoimi drogami. Wzór tragiczny,uległ przekształceniu, stracił swoją klasyczna zwartość. I praktyka i teoria czynią z z nowej tragedii sztukę o jednym bohaterze i jednej akcji (inne mają być podporządkowane), wypełniona smutkami, żałościami, rzeziami, okrucieństwem, o zakończeniu bolesnym i uciążliwym.

Pojawiły się nowe gatunki: tragikomedia i komikotragedia; pozwalają one swobodniej gospodarować scenami o rożnej treści.

W tragikomedii rozwiązanie miało być dla bohatera pomyślne, a w komikotragedii tragiczne i niespodziewane. Nowością są postacie idealne, abstrakcyjne w sztukach poważnych.

Dramat i teatr

Dramat staropolski był ściśle związany z teatrem, z rożnymi warunkami inscenizacji. Twórczość uprawianą w kolegiach zakonnych cechowała duża rozległość struktury dramatycznej. Wizja teatralna znacznie przekraczała samą sztukę o jednej określonej akcji. Spektakl był był wielkim, złożonym mechanizmem, a często elementem uroczystego wjazdu, jubileuszu, święta kościelnego lub szkolnego. Do samego spektaklu o akcji dramat. przyrosły rozbudowane prologi, chóry, intermedia. Wzajemne relacje między tymi elementami bywały ściślejsze lub luźniejsze. Dramaturg często przejmował intermedia już gotowe, posługiwał się także rożnymi znanymi tańcami - działał jednocześnie jako inscenizator. Zmąciły się więc reguły gatunków oraz poszerzyło funkcjonowanie dramaturga. Ten powszechny liberalizm bywał zarazem znamieniem słabości dramatotwórczej, a jednocześnie kreatywności nowych typów zjawisk artystycznych. Dramaturgia okresu baroku nie pozostawiła dzieł cenniejszych; sukcesy były doraźne. Szansa oparcia się na na trwale działającym mecenasie zakonnym została zaprzepaszczona. Dopiero w połowie 18 wieku uformował się nowy układ sił, powstały ambitniejsze i kontrolowane artystycznie dzieła, zwłaszcza komedie.

Widowiska parateatralne organizowano często wokół pewnej idei wiodącej, która można było określić jako dramatyczna. Adoracja dzieciątka w szopce, wystawianego w kościołach już od XV wieku, herody, chodzenie z gwiazdą były refleksem dramatyzacji liturgicznych. Kolejność pewnych czynników wynikała z ich wątków. Niektóre maszkary (zabawy kostiumowe) XVI w. układano w ciąg tematyczny. Liczne w XVII w. widowiska procesjonalne powtarzały obraz wjazdu Jezusa do Jerozolimy. Zdarzało się, że także w inscenizacjach dialogów na gody oraz pasyjnych, ze dołączone akty, niby paralelne miały charakter jakby intermediów poważnych. Widowiska procesjonalne na Boże Ciało i inne wykładały zwykle jakąś problematykę teologiczną, nie odbijały żadnego ciągu zdarzeń, choć układały się w pewien ciąg myślowy.

Wotowania to szczególny rodzaj organizowania tekstu głoszonego przez aktorów; na wzór obrad sejmikowych lub cechowych. W ramach fikcji teatralnej gromadzono żebraków, niewiasty, diabły i klechów, którzy prezentowali się kolejno i przedkładali racje, sprawozdania jednej, ważnej osobie. Spektakl zamykała konkluzja. Taki szczególny dramat kolisty znany jest w latach 1552-1622, i może być gasnącym refleksem dramatyzacji dawnych form obrzędowych, prawie całkowicie zagubionych.

Poczynając od lat 30. XVIII wieku w pracowniach dramaturgów dość gwałtownie zaostrza się kryteria gatunkowe i przywołuje klasycyzujące wzorce. Przypomina się Moliera, Racine a, gra w oryginale i tłumaczy Woltera. Sztuki poprzedzane są wstępami wyjaśniającymi zasady postępowania pisarza. Jedni, jak A. Bielski próbują doskonalić metody dramatyzowania z poprzedniego wieku, inni, jak S. Konarski (Tragedia Epaminondy), przypominają modele klasyczne. Obserwacja ruchu piśmienniczego zachodniej Europy jest skuteczne: korzysta się z wzorców francuskich - jednocześnie intensyfikuje się rozumienie sensu własnej dramaturgii; jeśli nie własnych zasad, to celowo dobranych treści sztuk.

Teatr - pojęcie teatru w dawnej Polsce

Określenie teatr miało kilkanaście znaczeń, choć zasadniczo zgodnie z pochodzeniem od gr theatron - oznaczało przestrzeń lub budynek przeznaczony do przedstawień. Słowem tym obejmowało zarówno scenę, proscenium i widownie. Ponieważ w Polsce praktycznie nie było budynków teatralnych wolno stojących ( wiemy jedynie o wystawieniu Odprawy posłów greckich w 1578r na theatrum specjalnie wzniesionym, choć nie jest pewne, czy nie grano sztuki adaptowanej na teatr sali ujazdowskiej), najczęściej używano zwrotu dać na scenę, zwłaszcza w kolegiach, gdzie w największych salach budowano stałe lub prowizoryczne podia sceniczne. Używano tez słowa komedialnia, choć stosunkowo rzadko i bez względu na rodzaj przedstawienia, widocznie odczuwano komedie jako określenie wszelkiej rozrywki widowiskowej. Staropolskie odpowiedniki to krotochwile, igrzyska, widowiska.

Najczęściej kojarzono z tym słowem nie budynek przeznaczony do przedstawień, ale sam fakt spektaklu. Działalność teatralna, instytucja teatru laickiego utożsamiana jest z dywertymentem, działalnością niepraktyczną. Stąd płynie poszerzenie terminu np. operę (comoedia in musica). Dlatego tez komedianci to w ogóle aktorzy, twórcy dzieła teatralnego, teatru.

Pojęcie teatru zazębia się z pojęciem dramatu jako rodzaju twórczości literackiej, z dialogowością tekstu. Podstawowa cecha teatru to świadomość operowania fikcją była odnotowana już w XIII wieku w najstarszym u nas znanym dramacie liturgicznym Visitatio Sepulchri. Dano tam wskazówki reżyserskie.

Mikołaj Rej podkreśla związek sztuki teatralnej z dialogami i tak formułuje tytuł swojego utworu: Żywot Józefa [...] z pokolenia żydowskiego rozdzielony w rozmowach person. W podobnym trybie myślenia od 2 poł. XVI wieku upowszechnia się określenie dialog jako nazwa dramatu teatralnego w ogóle, także dla często wystawianych sztuk typu misteryjnego oraz innych religijnych.

Średniowiecze

Renesans i barok

Oświecenie



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
zagadnienia 2, zag 34 - Donka W
zagadnienia 2, zag 32 v 2 - Donka W
zagadnienia 2, Zag 53 - Donka W
Zag 3 v2 Donka W
Ekonomia wybrane zag 09
Referat 3 v3
br9000 mic v3
ITIL v3 Cykl życia usług IT
Ps reh Dz zag kolII 2010 11, Psychologia, rehabilitacja
Przykład. zag. egz. KPK 2010, ★ Studia, Psychologia, Kierunki Psychologii Klinicznej
Opracowane zag czytac, Awf notatki,egzaminy,wykłady, Pływanie-egzamin
JĘZYKOZNAWSTWO A SEMIOTYKA zag 5
Owi v3
rozw j teorii literatury wyk zag do egz www przeklej pl
ZAG 
ZAG 2 i 3
Poj def zag tur
proxima v3
5 min Intraday v3

więcej podobnych podstron