TEORETYCZNE PODSTAWY WYCHOWANIA

WYKŁAD 1

WYCHOWANIE JAKO PRZEDMIOT REFLEKSJI TEORETYCZNEJ.

Sens nazwy przedmiotu teoretyczne podstawy wychowania.

Myślenie potoczne, a myślenie teoretyczne.

TEORIA - (łac. teoria, gr. teoria = oglądanie, badanie)

W metodologii nauk dedukcyjnych: zbiór twierdzeń obejmujący aksjomaty, oraz ich konsekwencje i nie zawierający poza tym żadnych innych twierdzeń; inaczej system dedukcyjny.
W metodologii nauk empirycznych: zbiór twierdzeń i pojęć odnoszący się do określonej dziedziny rzeczywistości, zawierający oprócz pojęć opisowych tj. służący do opisu faktów doświadczenia, także pojęcia teoretyczne nie mające bezpośredniego odniesienia do przedmiotów danych w doświadczeniu. Przykłady: siła, masa, libido (w psychoanalizie), opinia publiczna ( w socjologii), itp. Pojęcia te występują w twierdzeniach pełniących funkcje wyjaśnienia w stosunku do danych doświadczenia, np. prawa mechaniki operujące pojęciem siły służą do wyjaśnienia zjawisk ruchu.
Jakikolwiek usystematyzowany zbiór twierdzeń dotyczący określonej dziedziny. W tym znaczeniu można mówić również o teoriach filozoficznych.
Rezultaty działalności często badawczej, pojmowanej w opozycji do działalności praktycznej, czyli praktyki. /…/

Teoretyczne podstawy wychowania jako przedmiot wprowadzający w zakres podstawowej dziedziny pedagogiki, jaką jest Teoria wychowania.

Podstawowe dziedziny pedagogiki:

Pedagogika ogólna

Filozoficzne podstawy pedagogiki

Metodologia badań pedagogicznych

0x08 graphic

Dyscypliny specjalistyczne

Historia pedagogiki.

0x08 graphic

Teoria wychowania

Refleksja teoretyczna nad Teoria nauczania

0x08 graphic

procesem wychowania, PEDAGOGIKA Ogólna teoria nauczania

0x08 graphic

jego uwarunkowaniami i uczenia się.

i konsekwencjami.

Teoria i organizacja oświaty

Polityka oświatowa i organizacja

systemów dydaktycznych

oraz wychowawczych

w ujęciu porównawczym.

Orientacyjny charakter schematu, który stanowi ciągłe pole konfrontacji i walki różnych stanowisk. O jego trwałości decydują różnice między utrwalony zakresem pojęć wychowanie i nauczanie oraz zakresami praktyki podmiotów i struktur procesów związanych z ą działalnością. Nie mniej historia pedagogiki jest ciągłym procesem redefinicji pojęć i ustalania ich zakresów prowadzących do nieustannych prób przekształcania tego schematu.

Podstawowe pojęcia:

Pedagogika - dziedzina (dyscyplina) nauki zajmująca się badaniem szeroko rozumianych procesów edukacyjnych oraz uwarunkowań dyskursu edukacyjnego,
Edukacja - od [łac. educare wychowywać, kształcić] ogół oddziaływań międzygeneracyjnych służących formowaniu całokształtu zdolności życiowych człowieka, czyniących z niego istotę dojrzałą, świadomie realizującą się „zadomowioną” w danej kulturze.
Kształcenie - ogół czynności i procesów umożliwiających ludziom poznanie przyrody, społeczeństwa i kultury, a zarazem uczestnictwo w ich przekształcaniu, jak również możliwe wszechstronny rozwój sprawności fizycznych i umysłowych, zainteresowań i zdolności, a także wyrobienie odpowiednich postaw i przekonań.
Nauczanie - planowa praca nauczyciela z uczniami, umożliwiająca im zdobywanie wiadomości, umiejętności, nawyków oraz rozwijanie osobowości; kierowanie procesem uczenia się.
Wychowanie - oddziaływanie na czyjąś osobowość, jej formowanie, zmienianie i kształtowanie; wyzwalanie w drugiej osobie bądź grupie społecznej pożądanych stanów, jak rozwój, samorealizacja czy wzrost świadomości; efekt powyższych procesów.

Problemy z definiowaniem i redefiniowaniem pojęć zaczynają się od podstawowego pytania czy pedagogika jest w ogóle dziedziną nauki czy tez dziedziną filozofii lub uogólnieniem praktyki. Prowadzi to do pytań o hierarchię i treść jej podstawowych dziedzin a tym samym do pytania o charakter teoretycznych podstaw wychowania.

Drugi rodzaj problemów to z kolei definiowanie pojęć składających się na strukturę pojęć podstawowych takich jak dojrzałość rozwój samorealizacja, osobowość, które nadają strukturze wyjściowej sensy różne od pierwotnych.

WYKŁAD 2

NAUKOWE, FILOZOFICZNE, PRAKTYCZNE I IDEOLOGICZNEINSPIRACJE TEORETYCZNYCH PODSTAW WYCHOWANIA cz. 1

Każda próba uporządkowania myślenia o wychowaniu staje się wobec problemu samookreślenia się wobec wielości teoretycznych (czyli uporządkowanych) dyskursów (czyli sposobów ujmowania i przekazywania) problematyki wychowania z perspektywy różnych sposobów posiadania i zdobywania wiedzy o świecie.

Każdy z tych sposobów musi być rozpatrywany z perspektywy istnienia określonego zasobu wiedzy i sposobu jej zdobywania.

Zasób wiedzy rzeczywistej (merytorycznej) to treści, które proponuje dany rodzaj wiedzy np. wiedza zawarta w psychoanalitycznej koncepcji człowieka, filozofii egzystencjalnej, w Koranie i jego interpretacjach, ideologii konserwatyzmu, ideologii faszystowskiej itd.

Sposób jej zdobywania to metody, którymi się ją zdobywa i refleksja nad nimi, czyli metodologia. Rodzaje sposobów zdobywania wiedzy są różne: badania naukowe, dociekania filozoficzne, objawienie, tradycja, intuicja.

Z perspektywy zdobywania wiedzy da się ona podzielić na ogólnie na pewną i niepewną. W praktyce na mniej lub bardziej pewną.

Wiedza pewna to wiedza oparta na doświadczeniu dającym się powtarzać i sprawdzać przez innych - inaczej naukowa. Wiedza wykraczająca poza taką pewność np. oparta na przekonaniu, doświadczeniu nie dającym się powtarzać np. jednorazowym lub osobistym jest wiedzą oparta na zaufaniu i wierze - np. w objawienie - fakt jednorazowy i osobisty, doświadczenie własne lub cudze.

Skrajnym przypadkiem może być doświadczenie, na które powołuje się Adolf Hitler w odniesieniu do Żydów, nie dające się zobiektyzować, a mogące być przedmiotem wiary tych, którym takie intuicje wydają się prawdopodobne.

Ten ostatni przykład ilustruje przesłanki obaw, co do skutków wiedzy niepewnej i dążenie do obiektywizacji i intersubiektywnej kontrolowalności. Określa, więc przesłanki wysokiej oceny wiedzy naukowej jako jedynej solidnej bazy dla działań np. wychowawczych.

Jednak problem z wiedzą naukową polega na tym, że:

Po pierwsze - jest ona zawsze cząstkowa i konkretna i obraz świata w oparciu o badania naukowe nie

może być nigdy całościowy i pełny.

Po drugie - jest ona uwarunkowana podmiotowo tj. przez to, że badaczem jest konkretny człowiek.

Przy badaniu świata zewnętrznego nie odgrywa to roli zbyt istotnej, wszyscy jesteśmy równi poznawczo, mamy takie samo wyposażenie biologiczne - zmysły i strukturą psychofizyczną. Jednak przy badaniu świata ludzkiego pytanie czy jeden człowiek może badać, traktować jako obiekt badań budzi już poważne wątpliwości. Pozytywna odpowiedz zakłada, bowiem nieskończoną wyższość badanego nad badanym i możliwość wyjścia badacza poza wszelkie osobiste uwarunkowania własnej wiedzy, co wydaje się niemożliwe a w związku z tym nadaje naukom o człowieku (społecznym, humanistycznym) status źródeł wiedzy mniej pewnej i problematycznej.

Po trzecie - zdarzyły się i zdarzają się przypadki nadużywania wiedzy naukowej - nieuzasadnionych

uogólnień itd. prowadzące zarówno do nadużyć praktycznych np. tzw. eugenika (naukowe doskonalenie gatunku ludzkiego) jak i teoretycznych postaw absolutyzujących wiedzę naukową czyli tzw. scjentyzmu:

SCJENTYZMU (łac. scientia = wiedza)

Termin wprowadzony przez Ch. Renouviera.

Panujący w drugiej połowie XIX wieku pogląd, wg którego:

jedyną droga do uzyskania wartościowej wiedzy jest poznanie naukowe
nauka jest jedynym sposobem usunięcia wszystkich niedostatków zarówno zarówno życiu jednostek jak i społeczeństwa.

Szansę urzeczywistnienia postępu społecznego upatrywał on w rozwoju nauk oraz industrializacji. Jako światopogląd scjentyzmu wiązał się z pozytywizmem, materializmem, ewolucjonizmem, utylitaryzmem. Głównymi przedstawicielami byli: A. Bain i K. Person.

Scjentyzmu metodologiczny - stanowisko, według, którego każdy rodzaj poznania

naukowego jest wiedzą typu matematyczno - przyrodniczego; stąd postulat stosowania we wszystkich badaniach naukowych metod empirycznych i matematycznych (fizyki i biologii) a w związku z tym ograniczenia poznania naukowego do tak zwanych nauk ścisłych. Postulat ten dotyczy również filozofii i humanistyki. Scjentyzmu przyjmuje, że zagadnienia metafizyczne mogą być rozwiązane bądź wyeliminowane za pomocą metod właściwych naukom formalnym lub przyrodniczym.

Scjenteczna tendencja do ograniczania wiarygodnego poznania i wiedzy wyłączne do metod i osiągnięć naukowych, przede wszystkim matematyczno - przyrodniczych, bywa oceniana pejoratywnie ze względu na minimalizm, wyrażający się min. w odrzucaniu tych wszystkich osiągnięć poznawczych, których nie da się ująć w kategoriach właściwych naukom ścisłym.

Scjentyzmu jest zjawiskiem, któremu szczególnie współczesna humanistyka oparta na krytyce nauki zwana postmodernizmem (ponowoczesnością - uznająca konieczność przekroczenia nowoczesności, czyli jednostronnie technicznego podejścia do świata opierającego się na nauce) przypisuje w myśleniu współczesnym olbrzymią rolę. Jak się wydaje jest to krytyka przesadna ale istotna jest jak sama znajomość pojęcia odgrywającego we współczesnej dyskusji o teoretycznych podstawach wychowania olbrzymią rolę.

NAUKA

W znaczeniu funkcjonalnym: zorganizowany proces poznawczy prowadzący do konstruowania teorii,

czyli do nauki w sensie przedmiotowym. Na proces ten składają się: obserwacje, pomiary, definiowanie, wnioskowanie itd. W takim kontekście słowo „nauka” występuje np. w kontekście zwrotu „Uprawiać naukę”.

W znaczeniu przedmiotowym: zespół teorii dotyczących konkretnej dziedziny rzeczywistości i

spełniających warunki metodologiczne, co do precyzji pojęć, uzasadniania twierdzeń itd. Tak pojęta nauka jest wytworem nauki w znaczeniu funkcjonalnym - to pojęcie pojawia się w kontekście zwrotu „tworzyć naukę. ”

Problem polega na ty, że w zakresie przedmiotowego zakresu nauki, czyli rozumienia jej jako zasobu wiedzy mamy do czynienia z wielością teorii ujętych w postaci dyscypliny.

W zakresie teoretycznych podstaw wychowania interesują nas następujące dyscypliny naukowe:

biologia,
medycyna,
psychologii,
socjologia,
ekonomia,
politologia,
nauki o państwie i prawie,
antropologia kulturowa,
historia sztuki.

Wielość dyscyplin naukowych jako wyzwanie dla myślenia o wychowaniu czyni istotnymi również następujące pojęcia.

Redukcjonizm - sprowadzanie całej wiedzy istotnej do jednej dyscypliny, która tłumaczyć się zdaje wszystkie istotne zagadnienia np. psychologizm tj. uznawanie wszystkich zjawisk za zjawiska psychiczne dające się badać przez psychologię. Klasyczne postaci redukcjonizmu: biologizm, psychologizm, socjologizm, kulturalizm.

Antyredukcjonizm - uważanie, ze nie można sprowadzać wszystkich zjawisk do jednej płaszczyzny badawczej, teorii itp. Uznanie, ze istnieją odrębne strefy zjawisk mające swoje własne prawidłowości i istotne jest dostrzeganie różnic między np. zjawiskami psychicznymi, a społecznymi.

Zróżnicowanie w łonie poszczególnych dyscyplin np. psychologia - psychoanaliza, psychologia humanistyczna, behawioryzm prowadzi do zagadnień metodologicznych. W naukę jako całość w myśl tradycji ingeruje jedność metody naukowej, którą mają się posługiwać wszystkie dyscypliny.

W tym momencie pojawia się jednak problem różnic, który wynika ze zróżnicowania podmiotu. Prowadzi on do coraz powszechniejszego przekonania, że nie ma jednej metody naukowej. Zwolennicy tego stanowiska za pojęcie kluczowe uznają:

Paradygmat - czyli model badań wypracowany przez daną naukę, uznany i aprobowany przez określoną szkołę badawczą. Paradygmaty nawet w łonie tej samej dyscypliny naukowej mogą się różnić.

Dla nauk społecznym centralnym pytaniem prowadzącym do różnic w konstruowaniu paradygmatów jest wspomniane wcześniej zagadnienie relacji miedzy badaczem a badanym (badanymi).

Prowadzi ono do różnic między szkołami, które podstawa analizy zjawisk ludzkiego świata czynią opis, a szkołami, które podstawą analizy czynią rozumienie.

Przekonanie, ze podstawą wiedzy może być jedynie opis ludzkich zachowań prowadzi do oparcia badań naukowych na statystyce eksperymencie laboratoryjnym. Potocznie określa się metody tej orientacji jako ilościowe, czyli wychwytujące różnice ilościowe w ludzkich zachowaniach i formułujące w oparciu o te obserwacje prawa i prognozy np. psychologia eksperymentalna, behawioryzm, socjologia opisowa, ekonometria.

Przekonanie, ze podstawa wiedzy może być jedynie rozumienie innych, co prowadzi do badań stawiających sobie za cel zrozumienie świata innego człowieka, a tym samym również własnego. Prowadzi to do oparcia badań na analizie wytworów i wypowiedzi ujawniających złożoność indywidualnych przypadków, biografii, uwarunkowań myślenia. Badania te określane są jako jakościowe, czyli wydobywające złożoność i niepowtarzalność podmiotu. Ich uogólnienia maja jedynie hipotetyczny i warunkowy charakter, a poznanie łączy się w nich z samopoznaniem podmiotu badającego. Przykłady: psychoanaliza, psychologia humanistyczna, socjologia humanistyczna, hermeneutyka.

WYKŁAD 3

NAUKOWE, FILOZOFICZNE, PRAKTYCZNE I IDEOLOGICZNEINSPIRACJE TEORETYCZNYCH PODSTAW WYCHOWANIA cz. 2

Kontrowersje na gruncie nauki wiążą się bezpośrednio z refleksją filozoficzną integrującą bardzo ściśle we współczesnym myśleniu oba te rodzaje refleksji.

O ile myślenie naukowe jest próbą mniej czy bardziej udaną lub mniej czy bardziej możliwą budowania wiedzy będącej podstawą konsensusu to wiedza filozoficzna okazuje się dziedzina sporu i kontrowersji. Cechę tę można uznać w definiowaniu filozofii za konstytutywną do tego stopnia że jeden z najbardziej wpływowych kierunków filozofii współczesnej pozytywizm znany z pewnością w jednej ze swoich wcześniejszych postaci pozytywizmu warszawskiego swoją nazwę zawdzięcza temu, że uznając naukę za jedyna wiedze przenoszona konstruktywne czyli pozytywne skutki wszystko co poza nią wykracza zakwalifikował jako wiedze negatywną używając dla niej tradycyjnej nazwy metafizyki (czyli coś co jest poza czy tez ponad fizyką czyli przyrodą) użytej onegdaj przez Androniksa z Rodos na określenie tych pism Arystotelesa, które dociekały pierwszych przyczyn zjawisk i natury świata w przeciwieństwie do pism, które opisywały przyrodę poznaniu dostępną. Zasadniczy problem polega na tym, ze wiedza naukowa, czyli bezsporna nie może objąć najprawdopodobniej całości naszego doświadczenia, jako, że

po pierwsze nie jest w stanie zweryfikować obiektywności wszystkich naszych doświadczeń,
po drugie nie wiemy wszystkiego o czym świadczy to, że ciągle dowiadujemy się rzeczy nowych,
po trzecie to czego nie wiemy, jest w istocie nie przewidywalne i w zasadniczy sposób, może nasze wyobrażenie o sobie samych.

Paradoks polega natomiast na tym, że zagadnienia dotyczące najogólniejszych zasad naszego funkcjonowania w świecie zdają się nam praktycznie potrzebne, jako że odczuwamy potrzebę nadawania sensu temu, co robimy nawet wtedy, gdy nie jest on bezsporny. To, że wolimy swojemu życiu nadawać sens bezsporny niż uznać go za sporny, powoduje, że spory o kwestie sporne bardzo często przekształcają się w walki albo wręcz wojny prowadzące do zastępowania siły argumentów, które są zawsze wątpliwe argumentami siły.

Wątpliwy charakter wiedzy pozanaukowej prowadzi często do pogardliwego stosunku wobec niej. Ale warto pamiętać o tym, że są to problemy w życiu ludzkim nieuniknione, więc lekceważenie ich prowadzi jedynie do prymitywizmu intelektualnego w momencie, gdy formułujemy wnioski o swoim miejscu w świecie i uzasadniamy działania.

Generalnie możemy wskazać trzy podstawowe płaszczyzny wiedzy nie dającej się zobiektywizować:

zagadnienia światopoglądowe - poglądy na naturę świata, miejsce człowieka w kosmosie i wnioski

stąd wynikające możemy skazać jako konkretne zjawiska, religie i światopoglądy np. chrześcijaństwo, katolicyzm, protestantyzm, buddyzm, idealizm, agnostycyzm, naturalizm, materializm, ale również zjawiska marginalne czy patologiczne jak chociażby, scjentologia czy satanizm.

zagadnienia określane jako ideologiczne - poglądy związane z miejscem człowieka w społeczeństwie

i poczuciem przynależności do jakiejś grupy społecznej i wizje pożądanego ładu społecznego. Kategoria ideologii występuje w sensie wartościującym i opisowym. Ponieważ ideologie prezentują często interesy grupowe jako oczywiste źródła celów dla całego społeczeństwa stąd określenie ideologii jako faszystowskiej świadomości (Napoleon, Karol Marks) i lekceważący stosunek do samego zagadnienia. Jednak mniej czy bardziej świadome związki myślenia z kondycją społeczna osób myślących należą do najistotniejszych zjawisk związanych z formułowaniem jakichkolwiek poglądów na rzeczywistość. Przykłady: liberalizm, socjalizm, konserwatyzm, rasizm, totalizm, Ew. ideologie mieszczańskie, burżuazyjne, inteligenckie, robotnicze, czy zachowawcze, reakcyjne, postępowe, rewolucyjne. Kategorie analizy ideologicznej są z reguły konfliktogenne i kontrowersyjne.

Interesujące wprowadzenie w problematykę ideologii w kontekście wychowania zawiera praca amerykańskiego pedagogia Gerarda L. Gutka „Filozoficzne i ideologiczne podstawy edukacji”.

zagadnienia indywidualnego doświadczania życiowego - zbiór doświadczeń indywidualnych nie

poddających się obiektywizacji a mających doniosłe znaczenie praktyczne określane jako mądrość życiowa, mistrzostwo, sztuka. Doświadczenie to w przeciwieństwie do innych rodzajów wiedzy nie może być przekazane w postaci dyskursywnej np. w postaci podręcznika, a jedynie przez bezpośredni kontakt, praktykę u kogoś kto to doświadczenie posiada. W odniesieniu do wychowania mówi się tutaj o „sztuce wychowania” i pedagogiach. Chociaż pojecie to nie jest w pełni jednoznaczne i bywa ono odnoszone do tego co w pełni nie daje się opisać w działalności pedagoga jak i do prób opisania zespołu środków i metod wychowawczych stosowanych przez wychowawców lub rekonstrukcji założeń leżących u podstaw działalności wychowawczej nie zawsze werbalizowanych.

Przykładem może być tutaj analiza pedagogii wielkich pedagogów takich jak chociażby Janusz Korczak uznające, ze pedagogika jest nie tyle wiedzą wcielana w praktykę, co sztuką, czyli umiejętnością obcowania z wychowankiem.

FILOZOFIA

Perspektywy zagadnień światopoglądowych, ideologicznych i praktyczno - zawodowych możemy dopiero określić charakter filozofii jako dziedziny, która dotycząc scharakteryzowanych dziedzin wiedzy wymykających się obiektywizacji obejmuje swoim zakresem obejmuje część każdej z nich, ale nie całość.

Filozofia chrześcijańska nie jest tym samym co chrześcijaństwo, filozofia liberalizmu tym co liberalizm, intuicyzm tym co intuicja.

Problem ten zajmuje wyraz w podkreślaniu przez wielu filozofów, ze filozofia jest z istoty „umiłowaniem mądrości” a nie samą „mądrością”.

Próbuje ona obiektywizować - ujmować pojęciowo zagadnienia wykraczające poza wiedze naukową i analizować je stosując rygory poprawności metodologicznej pozwalającej analizować kwestie światopoglądowe, ideologiczne i praktyczne.

Filozofia jest dziedzina wiedzy eksplorującą pogranicze nauki i świata nie poznawczego systematyzującą argumenty i zasady myślenia na rzecz określonych stanowisk nie w pełni dających się uzasadniać.

Filozofia jest dziedziną refleksji, która współcześnie przezywa niezwykły rozwój będący odbiciem uświadamiania sobie złożoności świata.

Filozofia tradycyjna - pytanie o istotę rzeczy: liberalizm, naturalizm, agnostycyzm.

Filozofia krytyczna - Krytycyzm jest to pytanie o warunki i możliwości istnienia człowieka w świecie i zmiany tych warunków: oświecenie, naturalizm - J.J.Rousseau, kantyzm - Kant, klasyczna filozofia niemiecka - J.G. Fichte, G.W.F. Hegel.

Antykrytycyzm - wychodzenie od tego, co jest. Tradycjonalizm (E. Burke), pozytywizm(A. Comte) i utylitaryzm (J. Benthan, J.S. Mill). Kontynuacje mysli krytycznej i antykrytycznej we współczesnej mysli filozoficznej. Antykrytycyzm - różne koncepcje pozytywizmu i konserwatyzmu. Scjentyzm i antyscjentyzm. Neopozytywizm (Koło wiedenskie), pragmatyzm (W. James, J. Dewey) i neopragmatyzm (R. Roty), filozofia analityczna (G. Moore, B. Russel), neotomizm (J. Maritain), różne postacie tradycjonalizmu. Filozofie krytyczne - egzystencjalizm (S. Kierkegaard, J. P. Sarte), fenomentologia (E. Husserl), ich współczesni kontynuatorzy - filozofia dialogu (M. Buber, E. Levinas), personalizm chrześcijański (E. Mounier), hermeneutyka (H. G. Gadamer), neomarksizm, filozofia krytyczna (J. Derrida, M. Foucault, szkoła frankfurcka - T. Adorno, M. Horkheimer, J. Habermas). Postmodernizm jako krytyka i jako filozofia pozytywna.

Dla refleksji nad wychowaniem najistotniejsze znaczenie maja:

w wymiarze refleksji światopoglądowej. Zagadnienia refleksji między wychowaniem, a

światopoglądem prowadzące do analizy zagadnienia autonomii działalności wychowawczej w społeczeństwie opartym na pluralizmie i tolerancji światopoglądowej w konflikcie z postawami fundamentalizmu światopoglądowego. Dominują tu stanowiska ukazujące ograniczenie ludzkich możliwości poznawczych podkreślający ograniczenia pewność wyborów światopoglądowych(czyniący z nich jak się moi najczęściej sprawę prywatną). Najpopularniejsze obecnie są postawy agnostyczne (gr. a - nie, gnoza - wiedza), czyli uznające zasadniczą niepoznawalność natury świata (np. kulturalizm, różne warianty myśli postmodernistycznej i pozytywistycznej). Nie mniej tolerancja i pluralizm niekoniecznie musza metafizykę z refleksji wychowawczej a tym samym wartości takich jak prawda z kręgu wartości wychowawczych. Ważniejsze niż sam istnienie bądź nie istnienie, prawda wydaje się jak sugeruje Bogdan Suchodolski moralne do niej podejście, uświadomienie sobie trudności dochodzenia do niej, pokora wobec niej jako czegoś, czemu się służy zamiast dumy i arogancji z jej posiadania.

w wymiarze refleksji ideologicznej - są to pytania o system wychowania jako teren ścierania się

interesów czyniących z działalności wychowawczej pole realizacji dążeń grup dominujących, realizujących swoje cele przez ukryte programy wychowania, przemoc strukturalna i symboliczną. Pytania o możliwość emancypacji, o warunki reprodukcji istniejących systemów dominacji, o ideologiczne przesłanki działalności wychowawczej stanowią podstawowy problem refleksji nad wychowaniem.

w wymiarze indywidualnego doświadczenia życiowego - nieustannie odnawiającym się pytaniem jest

pytanie o znaczenie dla wychowania refleksji teoretycznej. Problem czy działalność wychowawcza wymaga w pierwszym rzędzie refleksji teoretycznej czy praktycznego doświadczenia, czy jest w tradycyjnym sensie dyscypliną uniwersytecką czy akademicką.

Refleksja nad wychowaniem na poziomie teoretycznym jest w istocie dążeniem do zsyntezowania naukowego, światopoglądowego, ideologicznego, praktycznego i filozoficznego wymiaru problematyki wychowawczej w jedna spokojna całość. Na tym poziomie pojawiają się uogólnienia, które określamy jako teorie lub teorie wychowania. Tutaj pojawiają się poszczególne koncepcje całościowego ujęcia problematyki wychowawczej często mające własne nazwy jak np. perenializm, esencjalizm, progresywizm, czasem odwołujące się do pojęć z zakresu nauki, filozofii, światopoglądów czy ideologii jak naturalizm pedagogiczny, pedagogika kultury, pedagogika chrześcijańska, etc. zawsze mające jednak wielowymiarową strukturę pomimo często występujących tendencji redukcjonalistycznych.

WYKŁAD 4

TEORETYCZNE UJĘCIA PROBLEMÓW WSPÓŁCZESNOŚCI JAKO PUNKT WYJŚCIA DLA TEORETYCZNEJ REFLEKSJI NAD WYCHOWANIEM

Teoretyczne podstawy wychowania organizowane są zawsze przez diagnozy współczesności, których wymiar wychowawczy okazuje się punktem wyjścia dla definicji, kto, kogo i w jakim celu w istocie wychowuje.

Koncepcja Margaret Mead relacje wychowawcze w kontekście dynamiki rozwoju cywilizacyjnego:

społeczeństwo postfiguratywne,
społeczeństwo konfiguratywne,
społeczeństwo prefiguratywne.

Erika Eriksona próba zdefiniowania cyklu życia w wyniku obserwacji społeczeństwa Amerykańskiego w kontekście zjawisk takich jak statystyczne wydłużenie życia przeciętnego Amerykanina czy konflikty międzygenracyjne i młodzieżowa kontestacja.

Erikson jako przedstawiciel psychoanalizy.

Synteza podejścia psychoseksualnego i psychospołecznego.

Podstawowe zasady konstrukcji Eriksona:

rozwój jako proces trwający całe życie
modelowy charakter konstrukcji
następstwo faz rozwojowych, możliwość ich komplikacji i zakłóceń
rola wychowania jako stymulatora rozwoju
rytualizacje jako pozytywne formuły i rytualizmy jako zagrożenia dla rozwoju.

Konstrukcja Eriksona:

Tabela dopełniony cykl życia według Erika Homburgera Eriksona (część I)

Stadia

Stadia i funkcje psychoseksualne

Kryzysy

psycho-społeczne

Zasięg znaczących relacji z innymi

Podstawowe siły życiowe

Okres niemowlęcy

Oralno - oddechowe, czuciowo -kinestetyczne (funkcje przyjmowania)

Podstawowa ufność a podstawowa nieufność

Osoba pełniąca rolę matki

Nadzieja

Wczesne dzieciństwo

Analno -uretralne, mięśniowe (funkcje zatrzymywania

i wydalania)

Autonomia

a wstyd

i zwątpienie

Osoby pełniące role rodziców

Wola

III

Wiek zabawy

Dziecięco-genitalne, lokomotoryczne (funkcja intruzyjna oraz włączania)

Inicjatywa

a poczucie winy

Najbliższa rodzina

Stanowczość

Wiek szkolny

Latencji

Pracowitość

a poczucie niższości

Sąsiedzi, szkoła

Kompetencja

Wiek dojrzewania

Dojrzewania płciowego

Tożsamość

a rozproszenie tożsamości

Grupy rówieśnicze i zewnętrzne, wzory przywódcze

Wierność

Wczesna dorosłość

Genitalne

Intymność

a izolacja

Przyjaciele, partnerzy seksualni, współpracownicy, rywale,

Miłość

VII

Dorosłość

(funkcja rozrodcza)

Generatywność

a stagnacja

Praca dzielona z innymi, wspólnie prowadzony dom

Troska

VIII

Starość

(Uogólnienie funkcji zmysłowych)

Integralność

a rozpacz

„Gatunek ludzki”, „mój gatunek”

Mądrość

Tabela dopełniony cykl życia według Erika Homburgera Eriksona (część II)

Stadia

Podstawowe patologie i wartości negatywne

Pokrewne zasady porządku społecznego

Rytualizacje wiążące

Rytualizmy

Okres niemowlęcy

Wycofanie

Porządek kosmiczny

Ubóstwiająca

Idolizm

Wczesne dzieciństwo

Przymus

„Prawo

i porządek”

Rozsądzająca

Legalizm

III

Wiek zabawy

Zahamowanie

Wzorce idealne

Dramatyzująca

Moralizm

Wiek szkolny

Inercja

Porządek technologiczny

Formalna

(techniczna)

Formalizm

Wiek dojrzewania

Nieuznawanie

Ideologiczna wizja świata

Ideologiczna

Totalizm

Wczesna dorosłość

Wykluczanie

Wzorce współpracy

i rywalizacji

Afiliatywna

Eliytyzm

VII

Dorosłość

Odrzucanie

Prądy edukacyjne

i tradycja

Pokoleniowa

Autorytaryzm

VIII

Starość

Pogarda

Mądrość

Filozoficzna

Dogmatyzm

WYKŁAD 5

TEORETYCZNE UJĘCIA PROBLEMÓW WSPÓŁCZESNOŚCI JAKO PUNKT WYJŚCIA DLA TEORETYCZNEJ REFLEKSJI NAD WYCHOWANIEM

SPOŁECZEŃSTWO KONSUMPCYJNE A WYCHOWANIE:

Producent i konsument jako dwie podstawowe postaci procesu gospodarowania w gospodarce rynkowej.

Przejście od dominacji producenta do dominacji konsumenta jako podstawowy proces wyznaczający przemiany współczesnego świata.

Kryzys cywilizacyjny spowodowany poszukiwaniem nowych rynków zbytu. Teoria imperializmu Johna A Hobsona( 1902). Propozycja nie rozszerzania, ale pogłębiania rynku.

Wojny o rynki zbytu jako przesłanka kryzysu cywilizacji przemysłowej w pierwszej połowie XX wieku. Społeczeństwo zdyscyplinowanych producentów jako zaplecze autorytarnych tendencji militarystycznych i rewolucyjnych. Zerwanie z dyscypliną i oszczędnością i konsumpcjonizm jako droga rozładowania społecznych napięć i pacyfikacji społeczeństwa (B. Suchodolski)

Zmiana stosunku producentów do wychowania związana z przejściem od rynku konsumenta do rynku producenta. Monopol państwowych/społecznych instytucji wychowawczych jako najlepsza, z punktu widzenia indywidualnego producenta, formuła przygotowania siły roboczej dla produkcji w fazie dominacji producenta i dążenie do wychowania konsumenta przez indywidualnych producentów do wychowania konsumenta swoich towarów jako zjawisko rewolucjonizujące sferę wychowania. Upadek autorytetu państwowych/ społecznych instytucji wychowawczych jako konsekwencja przemian gospodarczych Społeczeństwo konsumpcyjne i jego mechanizmy. Potlacz. Jean Baudillard - prestiż i zbytek jako czynniki napędzające konsumpcję. Thorstein Veblen - Teoria klasy próżniaczej. Konsekwencje wychowawcze - wychowanie między gospodarką a społeczeństwem obywatelskim. Pytanie o alternatywne modele gospodarowania - kontestacja młodzieżowa lat sześćdziesiątych i jej następstwa. Tragizm jako konsekwencja konfliktów wychowania.

SPOŁECZEŃSTWO POSTINDUSTRIALNE JAKO PRÓBA CAŁOŚCIOWEJ DIAGNOZY WSPÓŁCZESNOŚCI.

TEORIA SPOŁECZENSTWA POSTINDUSTRIALNEGO (Daniel Bell, Alain Touraine, Zbigniew Brzeziński, Alvin Toffler, i inni)
Sfery życia społecznego	Społeczeństwo preindustrialne (przedprzemysłowe) Tradycyjne	Społeczeństwo industrialne (przemysłowe) Nowoczesne	Społeczeństwo postindustrialne (poprzemyslowe) Ponowoczesne
GOSPODARKA
Gospodarczy punkt wyjścia danej fazy	Rewolucja neolityczna (pojawienie się rolnictwa i hodowli)	Rewolucja przemysłowa (pojawienie się maszyn)	Rewolucja informatyczna (pojawienie się komputera i komputeryzacja) dawniej rewolucja naukowa
Dominująca forma gospodarowania	Rolnictwo	Przemysł	Handel, usługi, nauka
Dominująca forma własności	Własność ziemska	Kapitał przemysłowy	Kapitał intelektualny
Dominujący rodzaj wykorzystywanej energii i jej źródła	Energia odnawialna siła mięśni ,siły natury	Energia mechaniczna i elektryczna Nieodnawialne źródła energii	Racjonalizacja wykorzystanie zasobów kompilacja źródeł odnawialnych i nieodnawialnych
Rodzaj pracy	Ręczna indywidualna	Obsługa maszyn zestandaryzowana	Umysłowa twórcza
Dominująca zasada racjonalności ekonomicznej	Odnowienie zasobów	Rozszerzenie zasobów	Efektywne wykorzystywanie zasobów
Dominujący zakres działań gospodarczych	Społeczność lokalna, rynek lokalny	Rynek narodowy,	Rynek światowy, (globalny)
SPOŁECZEŃSTWO
Społeczeństwo	Feudalne, rolnicze wiejskie,	Przemysłowe, kapitalistyczne,	Poprzemysłowe, Społ. Klasy średniej
Dominujące grupy społeczne	Właściciele ziemscy, Chłopi	Kapitaliści, robotnicy przemysłowi,	Klasa średnia, ludzie prowadzący własne przedsiębiorstwa usługowe, bądź działalność opartą na profesjonalnych umiejętnościach
Rodzaj struktury społecznej	Stanowa, zróżnicowana lokalnie i hierarchicznie	Klasowa, Biegunowa, wielkie grupy społeczne,	Spłaszczona, dominuje klasa średnia, traci znaczenie wielka własność i praca fizyczna
Więź społeczna, Wartości społeczne	Solidarność grupowa, partykularyzm	Solidarność klasowa uniwersalizm	Poszanowanie indywidualności, Indywidualizm
Konflikt społeczny	Rywalizacja miedzy stanami	Walki klasowe	Dialog poszukiwanie konsensusu
Rodzaj uspołecznienia	Społeczności lokalne	Naród	Społeczeństwo globalne
POLITYKA
Zasady organizacji politycznej	Autorytet -władza pochodzi od boga	Suwerenność narodu, suwerenność ludu, wola większości	Porozumienie podmiotów, konsensus, poszanowanie praw mniejszości
Forma państwa - ustrój poltyczny,	Monarchia, republika stanowa, arystokratyczna, rycerska, mieszczańska	Republika demokratyczna, dyktatura wodzowska, lub partyjna (klasowa)	Demokracja liberalna
Organizacje polityczne	Stany, związki, korporacje, gildie, zakony	Partie polityczne, Związki zawodowe	Organizacje oparte na wspólnocie wartości luźne koalicje, itd.
Forma państwa - ustrój społeczno-gospodarczy	Państwo stanowe walka o przywileje, koalicje lub dyktatury stanów.	Walka o prawa, Państwa liberalne, socjalistyczne, albo państwo opiekuńcze	Zasada każdy troszczy się o siebie, państwo liberalne - minimalne
Opieka społeczna	Dobroczynność - jałmużna jako obowiązek społeczny	Prawo stanowione przez państwo, bezpieczeństwo socjalne jako wynik walki między klasami	Bezpieczeństwo socjalne jako wynik własnej zapobiegliwości, rozwój społeczeństwa obywatelskiego jako wyniku rozwoju wrażliwości
KULTURA
Wzory kultury	Kultura partykularna	Wzorce klasowe, kultura masowa	Indywidualizacja wzorów kulturowych
Autorytety intelektualne	Magia, religia, tradycja, mit - kapłan, szaman, starzec,	Nauka, Filozofia, ideologia - naukowiec ekspert, filozof, polityk, terapeuta	Indywidualizacja przekonań - poleganie na samym sobie, i na własnym wyborze
Sposób rozumienia świata	Tradycjonalizm, przekonanie o cykliczności rozwoju, wszystko rodzi się dojrzewa, starzeje, zamiera, po dniu następuje noc, są lata tłuste i chude, jest wiosna lato itd.	Wiara w postęp, człowiek może udoskonalić świat dzięki wiedzy i technice, tradycja jest wynikiem słabości i źródłem przesądów i zabobonów, które trzeba zwalczać, stare jest gorsze niż nowe, Trzeba być nowoczesnym	Człowiek może doskonalić się indywidualnie, nie można uszczęśliwić wszystkich, zmiany globalne są niebezpieczne, przynoszą tyle szkody, co i pożytku.
Stosunek do prawdy	Każdy ma swoją prawdę przekazaną przez ojców i siły nadprzyrodzone, której powinien być wierny, tradycja tolerancji związanej z pogardą lekceważeniem inności,(np. chrześcijanie i żydzi), lub prozelityzm tj. nawracanie na swoją wiarę.	Przekonanie, ze istnieje jedna niezależna od ludzi obiektywna prawda, która ma znaczenie uniwersalne, wzorcem jej jest nauka, to, co nie daje się udowodnić może być przedmiotem przekonań prywatnych, jedynie to, co obiektywne ma wartość - nauka, filozofia naukowa, ideologia oparta na nauce itd.	Istnieje wielość prawd, każdy m prawo do swoich przekonań, ale też nie powinien ich narzucać innym, podstawowa zasada Pluralizm
Stosunek do wartości	Partykularyzm - każdy ma swoje, bo z nimi się urodził	Uniwersalizm - istnieje jeden kanon, który każdy myślący człowiek powinien uznać	Pluralizm - każdy ma prawo do własnych przekonań i stylu życia, który zasługuje na szacunek
Systemy wartości	Moralność grupowa, każda społeczność ma tradycyjne zasady, które bezwzględnie egzekwuje	Etyka - istnieje jeden zbiór zasad, które każdy rozsądny człowiek powinien uznać	Moralność indywidualna każdy ma prawo do własnego stylu życia, pod warunkiem, że nie szkodzi innym
Style myślenia	Tradycjonalizm	Modernizm	Postmodernizm
Edukacja i wychowanie	Edukacja tradycyjna, rodzinna, w domu obcym, terminatorstwo	Edukacja powszechna, Scholaryzacja, Oparta na powszechnym obowiązku i jednolitych programach	Indywidualizacja edukacji ?, deskolaryzacja ?, edukacja przez internet ?

Teoria społeczeństwa postindustrialnego jako przesłanka koncepcji Ponowoczesności -Postmodernizmu jako obecnej fazy rozwoju cywilizacyjnego dyktującej nowe ujęcie celów wychowania.

Problemem, który z dzisiejszej perspektywy budzi najwięcej wątpliwości, co do perspektyw społeczeństwa postindustrialnego jest stopień uwzględnienia przez teoretyków społeczeństw postindustrialnego procesów uniwersalizacji stosunków społecznych prowadzących do przerastania społeczeństw narodowych w społeczeństwo globalne.

GLOBALIZACJA

Globalizacją nazywamy proces uniwersalizacji stosunków społecznych, które przekraczając wymiar lokalny, narodowy, czy międzynarodowy osiągają wymiar globalny tzn. obejmują one swoim zakresem całą ludzkość wiążąc ją w jeden spójny układ dający się zrozumieć tylko jako całość, jedynie w tej skali, gdyż każdy układ lokalny zaczyna stanowić jedynie niesamodzielny składnik globalnej całości.

Procesy globalizacji obejmują wszystkie wymiary życia społecznego szerokim sensie: gospodarczy, społeczny, polityczny, kulturowy (w tym globalizację mediów jako wiodący proces). Jest to jednak proces nierównomierny - globalizacja jest najbardziej zaawansowana w dziedzinie gospodarczej i rozwoju mediów w dziedzinach - społecznej, politycznej i kulturalnej jest procesem pełnym niekonsekwencji i zwrotów. Procesy globalizacji prowadza do globalizacji zjawisk patologicznych - mówi się o globalizacji przemocy, terroryzmu, przestępczości i handlu narkotykami.

Globalizacja jest procesem ambiwalentnym - prowadzącym do przeciwstawnych ocen. Ma ona swoich zwolenników „globaliści”, przeciwników - „antyglobaliści” i krytyków próbujących wymusić kontrolę procesów globalizacji i zapewnić równomierny rozkład kosztów i zysków idących za tym procesem „alterglobalistów”.

Najważniejszym wymiarem globalizacji jest globalizacja ekonomiczna. Na tym polu procesem wiodącym jest liberalizacja handlu światowego i obrotu kapitałowego. Prowadzi ona do gwałtownej intensyfikacji stosunków gospodarczych - do powstania światowej konkurencji, która przyspieszając rozwój gospodarczy, prowadzi do gwałtownego rozwoju procesów polaryzacji społecznej zwiększając rozziew między biegunami Bogactwa (zwycięzcy) i nędzy (przegrani).

Konkurencja prowadzi do rozwoju koncentracji kapitału znajdującej wyraz w rozwoju potężnych ponadnarodowych korporacji stających się głównymi aktorami na scenie nie tylko gospodarczej alei społecznej, politycznej i kulturalnej współczesnego świata.

Konkurencja na rynku pracy prowadzi do obniżania dochodów grup pracowniczych w krajach tradycyjnie bogatych i wzrostu produkcji w krajach biednych, gdzie przenoszona jest produkcja ze względu na niższe koszty. Zwolennicy globalizacji uważają, że procesy te wynikają z hamowani globalizacji, które zwiększa koszty. Krytycy „alterglobalistyczni” uważają, że jedynym wyjściem jest obciążanie biznesu społecznymi kosztami, dzięki czemu z efektów globalizacji będą mogli korzystać wszyscy.

Efektem wzrostu konkurencyjności jest przede wszystkim dążenie do ograniczania kosztów pracy - wzrost wydajności, zstępowanie pracy żywej przez automaty itd. Prowadzi to do najgłębszej rewolucji w istniejących stosunkach społecznych, jakim jest koniec gospodarki opartej na stabilnym zatrudnieniu „na całe życie”. Pojawia się coraz więcej ludzi zbędnych a zdaniem analityków perspektywę wyznacza formuła 20:80. Pytanie czy wiek XXI będzie „końcem pracy” w tradycyjnym sensie tego zjawiska jest najważniejszym pytaniem stojącym nie tylko przed cywilizacją, ale i wychowaniem.

W sferze społecznej najpoważniejszymi zmianami jest wyodrębnianie się warstwy szeroko rozumianych beneficjentów globalizacji i warstwy wykluczonych. Wykluczenie i stygmatyzacja zdają się stanowić zjawiska najbardziej doniosłe zjawiska reorganizujące scenę społeczną.

W sferze politycznej zjawiskiem dominującym zdaje się rozziew między Globalizacją gospodarki a państwem narodowym, które zdaje się stanowić relikt poprzednich faz rozwoju. Pytanie, w jakim kierunku pójdzie ewolucja polityczna procesów globalizacji jest również problemem wychowania, które chronicznie zdaje się znaczenia wychowania obywatelskiego nie dostrzegać.

Globalizacja w sferze kultury wywołuje najbardziej zajadłą opozycję antyglobalistów i jest najbardziej złożona, jako, że na płaszczyźnie kultury najdobitniej ujawnia się zarówno dominacja ekonomii w dzisiejszym świecie jak i opór ofiar globalizacji ekonomicznej. Na płaszczyźnie kulturowej manifestuje się również opór przybierający postać fundamentalizmów religijnych i nacjonalistycznych. Jest ona przesłanką modelu policentrycznej koegzystencji kręgów cywilizacyjnych Samuela P. Huntingtona - Zderzenie cywilizacji.

Zjawiska globalizacji w najwyraźniejszym stopniu zdają się stanowić kontekst zjawisk wychowawczych pozwalających określać ich perspektywę i musi stanowić dla nich centralny punkt odniesienia.

Ostatnim problemem jest w tym kontekście problematyka ekologiczna, która zdaje się wyznaczać ostateczne imperatywy współczesnych teoretycznych podstaw wychowania.

Źródła informacji na temat globalizacji:

Z. Bauman, Globalizacja. I co z tego wynika, Warszawa 2000.

L. S. Thurow, Nowa rewolucja, nowe średniowiecze, Rozmowa z Jackiem Żochowskim, "Gazeta Wyborcza" 27 - 28 września 1997.

J. Rifkin, Koniec pracy. Schyłek siły roboczej na świecie i początek ery postrynkowej, Wrocław 2001.

H. P. Martin, H. Schuman, Pułapka globalizacji. Atak na demokrację i dobrobyt, Wrocław 1999.

N. Chomsky, Zysk ponad ludzi. Neoliberalizm a ład globalny, Wrocław 2000.

WYKŁAD 6

WYCHOWANIE A ROZWÓJ, SOCJALIZACJA I KULTURACJA.

Wychowanie jako próba ukierunkowywania procesów żywiołowych ze względu na wartości aprobowane przez wychowawcę.

Podstawowe żywiołowe procesy :

- rozwój biologiczny i psychiczny

- socjalizacja

- kulturacja

Perspektywy redukcjonistyczne: naturalizm, socjologizm lub kulturalizm podporządkowanie wychowania jednej z wyżej wymienionych grup zjawisk lub zacieranie granic między działalnością celową a żywiołowym charakterem procesu z którym mamy do czynienia pedagogizm (np. uznawanie wychowania za równoznaczne z socjalizacją).

Względny charakter podziałów na to co biologiczne, psychiczne, społeczne, kulturowe i granic towarzyszących temu podziałowi nauk. Rozwój badań na pograniczach tradycyjnych nauk i pojawianie się nowych dziedzin nauki takich jak socjologia kultury, antropologia kultury, etologia, psychologia społeczna itd. Brak precyzyjnych definicji socjalizacji, kulturacji, itd. jako zjawisko naturalne świadczące o złożoności przedmiotu jakim jest rozwój człowieka.

Konieczność dostrzegania przenikania się poszczególnych wymiarów w procesie kształtowania jednostki. Intencjonalny charakter interakcji społecznych w stosunkach międzypokoleniowych prowadzący do wychowania naturalnego tj. nie mającego wyraźnie zwerbalizowanych celów i zasad. Ujawnianie się wymiaru społecznego w rozwoju psychicznym przez konstytuowanie się ego. Kulturowy wymiar socjalizacji itd.

Wychowanie a rozwój biologiczny i psychiczny.

Rozwój jako realizowanie możliwości zawartych w gatunkowych i indywidualnych cechach dziedzicznych. Samorzutny charakter rozwoju biologicznego jako podstawowy problem tego wymiaru zagadnień wychowawczych. Cechy dziedziczne a wpływ środowiska.

Dwie postawy wobec procesów rozwojowych - opieka i wychowanie. Opieka - zaspakajanie potrzeb których osobnik nie jest w stanie sam zaspokoić. Wychowanie z perspektywy rozwoju jako wspomaganie dzieci i młodzieży w ich naturalnym i spontanicznym rozwoju.

Problem relacji między rozwojem naturalnym i społecznym i kulturowym jako podstawowy dylemat wychowania

Wychowanie a socjalizacja.

Socjalizacja - Emil Durkheim (1910 ) - proces wrastania jednostki w społeczeństwo czyli proces uczenia się zachowań właściwych dla relacji międzyosobniczych. W najszerszym sensie - proces uspołeczniania jednostki w sensie opisowym ( jednostka określona jako nieuspołeczniona jest uspołeczniona w sposób przez nas nieakceptowany). Wychowanie może zostać zdefiniowane (za J. Górniewiczem ) - jako ukierunkowana socjalizacja czyli socjalizacja nakierowana na określone wartości.

Socjalizacja ma charakter żywiołowy. W najbardziej skrajnej postaci może mieć miejsce nawet w wypadku społeczności zwierzęcych czy włączenia jednostki ludzkiej w taką społeczność (lub zwierzęcia w społeczność ludzką).

(Konrad Lorenz, Rozmawiał z bydlętami, ptakami, rybami, ... . Opowiadania o zwierzętach, Warszawa 1997).

To co wyróżnia społeczności ludzkie to więź symboliczna - kultura w postaci języka i rozbudowanych form komunikacji z nią związanych.

W praktyce definiowania procesu socjalizacji kultura odgrywa rolę bardzo ważną, a czasem wręcz centralną. Problem polega jednak na tym, że życie społeczne i kultura nie są w pełni tożsame zakresowo i w związku z tym istnieje konieczność rozróżniania procesów socjalizacji i kulturacji. Istnienie socjologii i nauk o kulturze oraz filozofii społecznej i filozofii kultury nie jest z tej perspektywy przypadkiem. Redukcjonizm sprowadzający kulturę do życia społecznego zaciera różnice. (Florian Znaniecki i jego rozróżnienie zakresu socjologii i filozofii kultury.) Antyredukcjonizm nie może prowadzić do trwałej separacji socjalizacji i kulturacji, ale do dostrzegania złożoności problematyki. Niewątpliwie istnieje granica której nie przekracza zwierze uczestniczące w życiu społecznym ani człowiek socjalizujący się w środowisku zwierzęcym. Traktowanie tego co jest powyżej tej granicy jako samoistnej problematyki to właśnie specyfika nauk o kulturze i kulturacji.

Socjalizacja jako uczenie się zachowań i reguł życia społecznego.

Wymiary socjalizacji: świadomy i mimowolny. Jawny i ukryty program socjalizacji. „Ukryty program nauczania" jako formuła socjalizacji. Rodzina jako ostoja tradycji, a „amoralny familiaryzm" - Jadwiga Staniszkis.

Osobisty i instytucjonalny, formalny i nieformalny wymiar socjalizacji. Abstrakcyjne i konkretno - historyczne rozumienie socjalizacji:

Tradycyjne (abstrakcyjne) rozumienie: włączanie jednostki w życie grup o coraz szerszym zasięgu. (rodzina, grupa rówieśnicza, klasa - warstwa, społeczność lokalna, naród). Wymiar instytucjonalny tego procesu: rodzina, szkoła, parafia (organizacja wyznaniowa), warsztat pracy, grupa rówieśnicza.

Konkretno - historyczne rozumienie socjalizacji jako związane z narastającą złożonością i przemianami historycznymi społeczeństwa. Zmiana funkcji rodziny, grupy rówieśniczej, szkoły i grup o szerszym zakresie (wspólnota globalna, wspólnota narodowa, wspólnota lokalna).

/Tekst Zbyszka Melosika w II tomie Pedagogiki (red. Z. Kwieciński, B. Śliwerski), PWN 2003, s. 68-91./

Socjalizacja wobec zróżnicowanych interesów i ich konfliktów. Ideał harmonii społecznej, teorie konfliktu i decentracji społecznej. Socjalizacja - wrastanie w pewną strukturę harmonii / konfliktu / decentracji. Narzucanie pewnej wizji stosunków społecznych jako efekt socjalizacji wychowania.

WYKŁAD 7

KULTURA, KULTURACJA, PEDAGOGIKA KULTURY.

Wychowanie a kulturacja

Relacje między procesem socjalizacji a kulturacji.

Kulturacja jako proces o zasięgu częściowo różnym od socjalizacji. Problem obiektywizacji świata wzorów, symboli i wartości. Możliwość istnienia systemów symbolicznych poza obiegiem społecznym (język, nauka, itd.)

Kultura - pojęcie - problem definicji kultury.

Kultura jako uprawa - refleksja hermeneutyczna.

Definicja tradycyjna: Całokształt materialnego i duchowego dorobku ludzkości przekazywanego z pokolenia na pokolenie oraz zasady współżycia, sposoby postępowania, wzory, kryteria ocen estetycznych i moralnych.

KULTURA JAKO SWOIŚCIE LUDZKI ŚWIAT (WSPÓLNY WYTWÓR) ZOBIEKTYWIZOWANYCH SYSTEMÓW WZORÓW ZACHOWAŃ, SYMBOLI I WARTOŚCI.

KULTURA JAKO "TRZECI ŚWIAT"

Pojęcie kultury jako trzeciego świata (symboli i wartości) w przeciwieństwie do świata fizycznego (faktów) i psychicznego (uczuć). Symbole i wartości jako z natury niematerialne chociaż zakorzenione w materii i obiektywne chociaż obecne jedynie w przeżyciach jak uczucia.

Kultura jako zbiór zobiektywizowanych systemów wzorów zachowań, symboli i wartości stwarzających możliwość wyboru. Renesans jako przykład odwołania się do alternatywy zawartej w dziedzictwie. Rewolucyjne retrospekcje. Mody retro. Hellenizacja, romanizacja, amerykanizacja jako przykłady odwoływania się do systemów wartości występujących równolegle.

Kultura - jako zbiór systemów wartości - ogólne określenie i jego konkretyzacje - kultura mieszczańska, kultura polska, kultura renesansu, kultura młodzieżowa, indywidualne dzieło. Kultura osobista jako dolna granica różnicowania systemów kultury.

PODSTAWOWE POJĘCIA ODNOSZĄCE SIĘ DO RELACJI MIĘDZY KULTURĄ A WYCHOWANIEM

A. Kulturacja - ogólnie - proces przyswajania kultury.

B. Inkulturacja ( M. H. Herskowitz, Man and his Works . The Science of cultural anthropology , New York 1964. Za: M. Łobocki, op. cit. )

wrastanie w kulturę (włączanie się w kulturę istniejącą),

- enkulturacja - uczenie się kultury.

C. Akulturacja

proces przyjmowania przez jednostkę lub grupę społeczną kultury innej grupy społecznej , prowadzący do unifikacji wzorów kulturowych obu grup;

- proces narzucania kultury innej niż pierwotna;

- kolonizacja kulturowa - proces narzucania kultury własnej skolonizowanym (podporządkowanym) podmiotom prowadzący do odrzucenia kultury dotychczasowej.

D. Autokulturacja

- samookreślenie się wobec świata kultury. Wybór systemu wartości.

PEDAGOGIKA KULTURY:

Rozróżnienie na kulturę obiektywną i subiektywną jako podstawowe rozróżnienie dla pedagogiki kultury.

Obiektywna - zobiektywizowany świat wartości obecny w wytworach i stosunkach społecznych.

Subiektywna - poziom rozumienia wartości zobiektywizowanych przez jednostkę.

Problem możliwości przyswojenia sobie kultury obiektywnej :

Stanowisko idealistyczne -neokantyzm, neoheglizm - wzbogacanie osobowości przez kontakt z wytworami kultury (Wilhelm Dilthey, Heinrich Rickert, Eduard Spranger, Sergiusz Hessen, Bogdan Nawroczyński).

Stanowisko subiektywistyczne inspiracja- filozofia życia (Lebensphilosophie)- indywidualny odbiór wartości wnoszący element twórczości - kultura jako dialog zmierzający ku samookreśleniu się (Fryderyk Nietzsche-Niewczesne rozważania, Wilhelm Dilthey, Georg Simmel, Henryk Bergson, Florian Znaniecki, Bogdan Suchodolski).

Konsekwencje obu stanowisk:

Idealizm - przyswajanie dóbr kultury jako droga ku pełni człowieczeństwa. Kultura wysoka i niska. Barbarzyństwo jako zahamowanie rozwoju.

Subiektywizm - tragedia kultury - jako konsekwencja stanowiska subiektywistycznego. Nieuchronność rozwoju. Podział pracy jako źródło możliwości zniewolenia przez kulturę. Barbarzyństwo jako wyraz buntu. Humanizm jako dążenie do opanowania żywiołu.

PEDAGOGIKA POSTKOLONIALNA I EMANCYPACYJNA

Akulturacja jako centralny problem wychowania. Wychowanie jako narzucanie kultury. Dylematy wychowania wobec akulturacji.

WYCHOWANIE WOBEC TWÓRCZOŚCI I TRADYCJI

Zmiana kulturowa. Twórczość i przekaz w wychowaniu. Kultura elitarna a kultura masowa. Wychowanie wobec globalizacji.

WYKŁAD 8

WYCHOWANIE JAKO PROCES ZORIENTOWANY NA WARTOŚCI

Problematyka wartości, celów i funkcji wychowania jako wynik rozumienia wychowania jako procesu świadomego i ukierunkowanego.

Rozwój refleksji nad wartościami celami i funkcjami wychowania jako wynik problemów związanych z uświadomieniem sobie konfliktów interesów w wychowaniu.

Proces Sokratesa - oskarżonego o demoralizację ateńskiej młodzieży. Oskarżenie wysunięte przez demokratów (Sokrates związany był ze stronnictwem arystokratycznym, Jego wychowankowie znaleźli się wśród tzw. 30 tyranów którym Spartanie powierzyli rządy nad Atenami po zwycięstwie w wojnie peloponeskiej. Po ich obaleniu wytoczono Sokratesowi proces). Również sofiści oskarżani byli o podobne wykroczenia (głównie o bezbożność).

Czasu nowożytne: Przypadek Filipa Buonaccorsi zw, Kallimachem - wychowawcy synów Kazimierza Jagiellończyka. Rady Kallimachowe - apokryf opisujący sposoby wzmacniania władzy królewskiej przez osłabianie opozycji np. przez organizowanie wypraw wojennych wykrwawiających szlachtę. Stąd przysłowie „Za króla Olbrachta wyginęła szlachta” i podejrzenia, że wychowankowie Kallimacha: Jan Olbracht, Aleksander i Zygmunt Stary chcą zbudować absolutyzm kosztem szlachty. Początek pytań o zobowiązania wychowawcy i cele którym powinien służyć. Wychowanie jako narzędzie reformacji i kontrreformacji. Pytanie z czasem coraz istotniejsze i dla samego wychowawcy - epoka Oświecenia Rousseau i Pestalozzi.

Dyskusja o celach, wartościach i funkcjach wychowania jako dyskusja o stosunkach między wychowaniem a społeczeństwem.

Zakres autonomii działalności wychowawczej w stosunku życia społecznego jako zasadniczy problem dyskusji.

Aksjologia wychowania - teleologia wychowania - funkcje wychowania.

Relacje - pytanie o prymat i sens.

CELE Teleologia [ telos - cel, logos -nauka] - pochodzenie pojęcia - myśl Arystotelesa.

Obiektywność celów jako wynikających z natury rzeczywistości i jako podstawa tradycyjnej teleologii wychowania. Subiektywizacja pojęcia cel jako źródło deprecjacji teleologii wychowania. Teleologia wychowania jako wyraz instrumentalizacji wychowania - wychowanie narodowe, wychowanie państwowe , wychowanie socjalistyczne itd.

WARTOŚCI Zainteresowanie wartościami jako wyraz sprzeciwu wobec instrumentalizacji wychowania. Wprowadzenie pojęcia wartości (Rudolf Lotze lata 60-te XIX w.) i powstanie aksjologii [ aksjos- cenny, logos -nauka] (Eduard von Hartmann, Grundriss der Axiologie 1908) jako nauki o wartościach. Kategoria wartości jako próba obiektywizacji celów wychowania. Problem statusu wartości jako źródło dyskusji i konfliktów. Obiektywizm i subiektywizm. Formalizm - Johann F. Herbart i pragmatyzm - John Dewey. Filozoficzne i psychologiczne rozumienie wartości. Wielość propozycji.

FUNKCJE Funkcja (czynność) i funkcjonalizm - wyjaśnianie przez odwołanie się do funkcji roli odgrywanej przez badane zjawisko w odniesieniu do kontekstu w którym występuje. Funkcjonalizm w filozofii (Ernst Cassirer) i socjologii (Bronisław Malinowski). Próba uporządkowania problematyki wychowania przez wprowadzenie pojęcia funkcji. Socjologiczne i psychologiczne rozumienie wychowania - klasyfikacja funkcji. Inspiracja psychologiczna: Eduard Claperede - wychowanie funkcjonalne - wychowanie jako funkcja wspomagająca rozwój jednostki. Inspiracja socjologiczna: np. Zygmunt Mysłakowski -1925 - adaptacyjna i rekonstrukcyjna funkcja wychowania. Współczesne klasyfikacje funkcji : indywidualne i społeczne, zapewniające kontynuację i zapewniające rozwój.

Cele, wartości, funkcje jako narzędzia refleksji pedagogicznej.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ WYCHOWAWCY I GRANICE WYCHOWANIA

ODPOWIEDZIALNOŚĆ WYCHOWAWCY

Problematyka odpowiedzialności i granic wychowania jako problematyka wkraczająca w zakres szeroko rozumianej pedeutologii. (Pedeutologia [gr. paideutētes - wychowawca] - nauka o wychowawcy, w węższym sensie o nauczycielu). Zagadnienie odpowiedzialności jako wiążące się w swojej istocie z określoną wizją wychowania.

Wymiary zagadnienia odpowiedzialności wychowawcy:

Odpowiedzialność: za co ?, przed kim?, jaka?

Za co: za życie i bezpieczeństwo wychowanka, za kierunek wychowania i jego efekty.

Przed kim: przed sądem, władzami administracyjnymi i przełożonymi, rodzicami, społecznością lokalną, społeczeństwem, państwem, „Bogiem i historią", ludzkością i w końcu, co najważniejsze, wychowankiem i samym sobą.

Jaka: prawna, moralna, etyczna.

Prawo (pozytywne - stanowione) to system norm gwarantowanych przez państwo.

Moralność (łac. moralis - obyczajowy, mos - obyczaj) system norm regulujących stosunki w określonej społeczności oparty na sankcji społecznej.

Etyka (gr. ethos - obyczaj) - teoria moralności, nauka o moralności. Dziedzina zajmująca się systematyzacją norm moralnych.

Odpowiedzialność prawną określają normy prawa wyznaczające zasady i granice postępowania wychowawcy, których przekroczenie wiąże się z sankcją ze strony aparatu państwa i prowadzi do odpowiedzialności sądowej, decyzji administracyjnych. Jej zakres dotyczy prawa stanowionego i jest regulowana przez przepisy. Dotyczy odpowiedzialności za bezpieczeństwo wychowanka, kierunek i skutki wychowania. Jej zakres jest określany przez ustawy i akty prawne niższego rzędu. W prawie polskim wyznacza ona głównie odpowiedzialność za życie, zdrowie i bezpieczeństwo wychowanka, za respektowanie jego praw podmiotowych, w niewielkim stopniu za efekty wychowania. Odpowiedzialność ta może być egzekwowana w trybie postępowania sądowego bądź administracyjnego i z reguły opiera się na określonych przepisach i procedurach, których znajomość pozwala określić jej zakres.

Odpowiedzialność moralna ma bardziej złożony charakter, ponieważ dotyczy zobowiązań wynikających z określonych oczekiwań i wymagań przyjętych przez społeczność, w której działamy. Jej zakres nie jest jasno i ściśle określony. Dotyczy ona zarówno wymagań, które wiążą się z oczekiwaniami otoczenia - rodziców, społeczności lokalnej, społeczeństwa, jak i wychowanka i jego oczekiwań dotyczących odpowiedzialności wychowawcy za własną działalność. Dotyczą one takich tradycyjnych wyobrażeń jak: misja wychowawcza, przygotowanie do życia, równe i sprawiedliwe traktowanie wychowanków, kompetencje itd. Odpowiedzialność tego rodzaju jest wyznaczana przez swoisty kontrakt, którego warunki mogą być w określonym zakresie przedmiotem negocjacji. Trzeba jednak pamiętać, że normy moralne oparte są na tradycji i sankcji rozproszonej. Nie respektowanie ich może prowadzić do odrzucenia wychowawcy przez środowisko, w którym działa, a całkowite podporządkowanie im i uprzedmiotowienie wychowawcy do faktycznego ubezwłasnowolnienia.

Drugi rodzaj odpowiedzialności moralnej jest związany z osobistym charakterem więzi wychowawczej nawiązywanej przez wychowawcę w wyniku kontaktu z uczniem czy wychowankiem, który filozofia i pedagogika dialogu określa jako spotkanie "twarzą w twarz". Jest to wymiar personalny oparty na zaufaniu, przyjaźni, oczekiwaniach, których wychowawcy nie wolno zawieść. Jest to również problem zakresu odpowiedzialności, w którym wychowawca powinien zakreślić wyraźnie obszar swoich zobowiązań, jako że brak jasnego postawienia kwestii zakresu odpowiedzialności może prowadzić do kryzysu własnej tożsamości i niepowodzeń wychowawczych.

Odpowiedzialność etyczna jest formułą pozwalającą na zabezpieczenie się przed, przynajmniej niektórymi, pułapkami odpowiedzialności moralnej. Etyka jako forma dyskursywnego określania odpowiedzialności moralnej w postaci systemu ogólnych reguł - kodeksów etycznych.

Określanie zakresu odpowiedzialności przez formuły etyczne jest dużą pomocą. Stąd bardzo istotna jest obecna tendencja do formalizowania zadań i reguł w postaci dokumentów, których wypracowywanie może stanowić istotny element zarówno praktyki, jak i rozwoju wewnętrznego wychowawcy.

Odpowiedzialność wobec wychowanka jest zawsze odpowiedzialnością za przyszłość i w dzisiejszym świecie musi być formułowana w kategoriach: autonomii, możliwości i kompetencji. Nie jest jednak odpowiedzialnością za wychowanka jako osobę i jej konkretny los, ponieważ odpowiedzialność za samego siebie powinna być imperatywem odpowiedzialnej działalności wychowawczej.

GRANICE WYCHOWANIA

Pojęcie granic wychowania należy do zakresu etyki wychowawczej i stanowi próbę wyznaczenia zakresu, poza którym rozpoczyna się działalność, sprzeniewierzająca się wychowaniu jako procesowi służącemu dobru wychowywanej jednostki. Dobro wychowanka jest jedynym kryterium wyznaczania tych granic dlatego, że interes każdej wspólnoty wychowawczej formułującej własne cele jest narzucaniem standardów uprzedmiatawiających jednostkę. Istnieją jednak wyraźne granice podmiotowości wychowawcy w definiowaniu tego dobra. W praktyce zakreślane są przez tradycję, wymogi polityki państwa, oczekiwania społeczne. Problem polega definiowaniu obiektywnych granice, których nie wolno przekroczyć i poza którymi wychowanie staje się manipulacją. Problem ten najlepiej rozpatrywać na płaszczyźnie etyki jako dającej się zobiektywizować i sformalizować, chociaż zawsze istnieją naciski związane z interesami określonych wspólnot i grup społecznych dążących do reprodukcji własnych ideałów w nowym pokoleniu.

Granice takiej podległości wyznacza odpowiedzialność wychowawcy za dobro wychowanka, które we współczesnym świecie realizować się może w środowisku innym niż dotychczasowe i w warunkach zdecydowanie odbiegających od obecnych, co wymaga przyjęcia podstaw edukacji opartych na zasadach rozwijania autonomii, samodzielności, krytycyzmu.

WYKŁAD 9

PODMIOTOWOŚĆ JAKO STRUKTURA I JAKO WARTOŚĆ

Podmiotowość jako zdolność stanowienia o samym sobie centralną kategorią wychowania.

Problem przejścia od relacji wychowawca - wychowywany ( zakładającej nierównoprawność uczestników ) do równouprawnienia obu podmiotów.

Zagadnienie drogi do tego celu to pytanie: w jakim momencie relacja z nierównoprawnej powinna przejść w równoprawną jako jedno z centralnych pytań wychowania.

Dylemat autorytaryzmu. Czy wychowanie autorytarne może prowadzić do podmiotowości, czy tylko do reprodukcji relacji autorytarnych w dalszym życiu wychowanka czyniąc jego zdolność do stanowienia o sobie samym iluzją.

Współczesne dyskusje o podmiotowości w wychowaniu. Dwie tradycyjne opcje:

podmiotowość wychowanka jako wartość w procesie wychowania - pedagogika naturalistyczna, pedagogika personalistyczna i pedagogika dialogu
podmiotowość wychowanka jako cel osiągany w procesie wychowania - pedagogika adaptacyjna i emancypacyjna

PRZESŁANKI KONTROWERSJI:

FENOMENOLOGICZNE I STRUKTURALNE ROZUMIENIE JEDNOSTKI LUDZKIEJ

Tradycja kartezjańsko - fenomenologiczna. Jaźń jako punkt wyjścia w definiowaniu podmiotu. Wychowanie jako opieka nad podmiotowością.

Podstawowa kontrowersja w łonie nurtu: indywidualistyczna i dialogiczna koncepcja jednostki.

A. Tradycja traktowania zdolności do samookreślania się jako wartości konstytuującej człowieczeństwo. Platońska (Platon - Arystokles) koncepcja anamnesis (przypomnienia). Zagadnienie wolnej woli i odpowiedzialności jako przesłanka konstrukcji podmiotowości.

Krystalizacja koncepcji podmiotowości jako efekt kryzysu światopoglądowego związanego z narodzinami nowożytności. Kartezjańska (Kartezjusz - Rene Descartes) droga refleksji nad podmiotowością. "Myślę więc jestem". Suwerenność rozumu ludzkiego wobec rzeczywistości.

Russoistyczna (Jean Jacques Rousseau) koncepcja podmiotowości. Suwerenność podmiotu odczuwającego impulsy płynące z natury wobec rzeczywistości społecznej.

Personalistyczna koncepcja podmiotowości. Transcendentny charakter człowieka wobec świata jako "osoby" i immanentny - człowieka w świecie jako "jednostki": Jacques Maritain i Emmanuel Mounier.

Egzystencjalizm Jean Paul Sartre, Albert Camus i in. Egzystencja poprzedza esencję. Człowiek jako świadomość „wrzucona” w świat.

B. Koncepcja przebudzenia podmiotowości jako wyniku spotkania. Przeciwieństwo relacji ja - to i ja i ty. Relacja ja i ty jako źródło podmiotowości.

Dialog jako formuła budowania podmiotowości: Martin Buber, Franz Rosenzweig, Emmanuel Levinas, Gabriel Marcel .

Tradycja kształtowania podmiotowości przez wychowanie

Człowiek jako wytwór okoliczności konstytuujący się w oparciu o doświadczenie. Metafora "niezapisanej karty".

Tradycja arystotelesowska (Arystoteles ze Stagiry). Koncepcja cnót jako efektu wychowania.

Krytyka pojęcia podmiotowości w angielskim empiryzmie: John Locke i David Hume. Dziewiętnastowieczne krytyki indywidualistycznego ujmowania podmiotu. Uwarunkowania historyczne, ekonomiczne, biologiczne, psychologiczne podmiotowości. Podmiotowość jako dojrzałość.

Podmiotowość a emancypacja. Immanuel Kant autonomia jako wyjście z zawinionej przez siebie niepełnoletności (próba syntezy kartezjańskiegoracjonalizmu i empiryzmu angielskiego) . Georg Wilhelm Fryderyk Hegel - dialektyka pana i niewolnika. Koncepcje przechodzenia od przymusu do wolności . Wyzwalający autorytet Sergiusza Hessena. Fazy rozwoju Jeana Piageta i Lawrence Kolberga.

Dzisiejsze kontrowersje. Pytanie o koncepcję podmiotowości jako wytworu historii związanego z nowoczesnością. Podmiotowość jako wynik cywilizacji technicznej sprzeczny z naturalnymi tendencjami rozwoju osobowości. Centracja -decentracja.

Punkt wyjścia Zygmunt Freud. Podmiotowość jako warunek uspołecznienia Id -Ego. Ono -Ja. Ja jako struktura kontrolująca ono. Podmiotowość -samokontrola jako warunek uspołecznienia.

Szkoła frankfurcka - różne rodzaje uspołecznienia i podmiotowości jako drogi stanowienia relacji miedzy człowiekiem a naturą otaczającą człowieka i w człowieku - współistnienie, konflikt, harmonia. Podmiotowość techniczna jako wartość związana ze społeczeństwem mieszczańskim i przemysłowym. Konieczność samodyscyplinowania jednostki. Koncepcja Theodora Adorno i Maxa Horkheimera - Dialektyka oświecenia, (Warszawa 1994). Podmiotowość jako wyraz instrumentalnego stosunku do rzeczywistości (Metafora Odyseusza).

Koncepcja Michaela Foucaulta: podmiotowość jako wyraz samodyscyplinowania jednostki w nowoczesnym społeczeństwie. Wdrożenie w dyscyplinę działalności produkcyjnej. Podmiotowość jako wyraz dbałości o samego siebie. Rozwój nauk społecznych i środków perswazji narzucających idea panowania nad sobą. Metafora "Panopticonu" Jeremy'ego Benthama.

Podmiotowość w ujęciu Adorna i Foucaulta jako źródło zniewolenia. Decentracja podmiotowości jako droga pogodzenia człowieka z samym sobą.

Podsumowanie:

Źródłem żywotności problematyki podmiotowości jest pytanie: czy możliwe jest wychowanie samodzielnej jednostki przez narzucanie jej swojej woli. Czy możliwe jest przejście od autorytetu do autonomii ? Oraz równoległe pytanie: czy w wychowaniu można uniknąć przymusu? W istocie kontrowersja ta nie znalazła zadowalającego rozwiązania i stanowi źródło dalszych poszukiwań.

Pytanie o centrację czy decentrację podmiotowości jako współczesna oś dyskusji o wychowaniu przebiegająca wbrew tradycyjnym podziałom.

Centracja - ideał jednostki rozumnej, działającej skutecznie, wyodrębnionej z otoczenia.

Decentracja - ideał podmiotowości zakorzenionej w otoczeniu, mającej poczucie związku z innym, ze światem, nastawionej dialogicznie, otwartej.

TEORETYCZNE PODSTAWY METOD ORAZ TECHNIK WYCHOWANIA

Różnorodność metod i technik jako wynik zróżnicowania koncepcji wychowania.

Konieczność refleksji nad podstawami teoretycznymi stosowanych metod jako warunek logicznej budowy strategii wychowania. Cztery drogi budowy strategii wychowania i ich związki.

KLASYCZNE STRATEGIE WYCHOWANIA W UJĘCIU TEMPORALNYM (czasowym)

W zależności od sposobu rozumienia sensu swojej działalności mamy do czynienia z różnymi procesami i inaczej widzimy etapy rozwoju i mierniki procesu wychowania. Proces rozwoju jednostki ma różne aspekty: biologiczny, psychiczny, społeczny, kulturowy. Z perspektywy strategii interesuje nas to, co uznajemy za najważniejsze w naszej działalności. Wokół czego integrujemy całą naszą wiedzę i umiejętności.

Cztery podstawowe strategie

(Typologia ma wymiar logiczny i historyczny. Wymiar logiczny to różnice w pojmowaniu procesu wychowania. Wymiar historyczny to kształtowanie się kolejnych stanowisk w polemice z poprzednimi)

1. Strategia adaptacji

- dążenie do włączenia jednostki w życie społeczeństwa, w jego gospodarkę, politykę, kulturę, obyczaje itd. Jest to strategia przekazywania umiejętności, wiedzy, tradycji. Fazy rozwoju rozumie się jako etapy wtajemniczenia, wprowadzenia, a pomiar efektywności sprowadza się do pomiaru poziomu opanowania umiejętności. Podstawą pomiaru jest egzamin, sprawdzian itd. Jest to najbardziej tradycyjna strategia. wychowania Formułą takiej strategii operują esencjalizm, perenializm, socjologizm.

2. Strategia rozwoju

- przyjmuje ona, że jednostka ludzka posiada określone wrodzone możliwości, które realizują się w procesie dojrzewania. Wychowanie jest procesem opieki nad rozwojem. Polega ono na usuwaniu barier i ograniczeń w procesie rozwoju. Miernikiem jest w tym przypadku stopień rozwoju osobowości jako aktualizacji, zawartych w niej możliwości. Jest to postawa charakterystyczna dla orientacji personalistycznych i naturalistycznych przyjmujących bardzo różne przesłanki. Najlepszym przykładem może być tutaj koncepcja A. H. Maslowa, w której kolejne poziomy zaspokojenia potrzeb owocują osiąganiem kolejnych szczebli rozwoju oraz wyzwalają możliwości tkwiące w jednostce prowadząc ją do pełni człowieczeństwa .

3. Strategia autonomii

- przyjmuje za cel osiągnięcie samodzielności dzięki ukierunkowaniu procesu rozwoju przez system bodźców z zewnątrz. Człowiek od stanu natury przechodzi do stanu kultury. Możliwości naturalne muszą zostać wzbogacone społecznym oddziaływaniem, stwarzającym nowe płaszczyzny rozwoju. Klasyczną figurą tej strategii jest triada: możliwości naturalne, impuls społeczny, synteza własnych możliwości z wymogami otoczenia. Człowieczeństwo jako samodzielność. Miernikiem jest sposób reagowania na sytuację problemową. Można go mierzyć przy pomoc testów ukazujących stopień rozwoju osiągnięty na skali dojrzałości. Klasycy: Jean Piaget, Lawrence Kohlberg, Sergiusz Hessen.

4. Strategia emancypacji

- jej celem jest osiągnięcie przez wychowanka wolności rozumianej nie tylko jako samodzielność, ale i zdolność do określania warunków własnego bytu. Strategia ta stanowi odwrotność pedagogiki adaptacyjnej i kontynuację pedagogiki rozwoju i autonomii. Jest syntezą, która integrując wątki trzech poprzednich strategii dąży do zbudowania z nich nowej jakości. Jest to pedagogika idąca dalej niż pedagogika autonomii. Proces socjalizacji uważa za bezrefleksyjne wrastanie w rzeczywistość, a w wychowaniu widzi drogę do postawy świadomego uczestnictwa pozwalającego określać warunki własnego bytu w świecie. Miarą jest w niej samodzielność jednostki ujawniająca się w sprawczym stosunku do zastanego świata. Przedstawiciele: pedagogika krytyczna, „szkoła frankfurcka”, Henry Giroux, Peter McLaren, Paolo Freiere, Ivan Illich, Noam Chomsky, B. Suchodolski, F. Znaniecki.

WYCHOWANIE USTAWICZNE( PERMANENTNE, DLA PRZYSZŁOŚCI ) jako wymiar strategii emancypacyjnej. Najbardziej znane formuły:

Florian Znaniecki, Ludzie teraźniejsi a cywilizacja przyszłości (1935),

Bogdan Suchodolski Wychowanie dla przyszłości (1949),

Raport UNESCO:Uczyć się aby być (1972),

Raport Klubu Rzymskiego Uczyć się bez granic - jak zewrzeć lukę ludzką? (1979).

Podejmuje zagadnienie związku procesu wychowania z przemianami cywilizacyjnymi oraz postępem naukowym i technicznym, których kształtu nie można przewidzieć i które będą postępować kreując ciągle nowe sytuacje.

Orientacja ta kwestionuje idę wychowania jako procesu kończącego się w określonym momencie życia zakładając, że człowiek musi przez całe życie modyfikować swoje zachowania.

Kwestionuje ono ideę podziału na okres przygotowania do życia i korzystania z efektów wcześniejszych przygotowań. Istotą tego wychowania jest doprowadzenie do przerastania wychowania w samowychowanie, kształcenia w samokształcenie.

Problem dotychczasowych niepowodzeń tych strategii zdaje się polegać na sile przyzwyczajenia związanej z uczeniem się na zapas i funkcjonowaniem wychowania wiążącego dorosłość z końcem edukacji, gdy tymczasem wychowanie ustawiczne polega na zerwaniu z tą tradycją. Zmienić się powinno nie tylko dorosłe życie, ale też wychowanie i kształcenie okresu dojrzewania.

Uwagi: Strategie procesu wychowawczego mają charakter modelowy. Określają warunki i zasady pozwalające na osiągnięcie celu. Podział wychowania na fazy wiąże się z etapami rozwoju i pogłębianiem oddziaływania ze względu efekty dotychczasowych działań wychowawczych. W praktyce osiągniecie celu nie zawsze jest możliwe.

Wychowanek zatrzymuje się często na jakimś etapie rozwoju ze względów, które teoria precyzuje. Np. strategia rozwoju określa bariery rozwoju, które powstrzymują wychowanka przed osiągnięciem określonego poziomu rozwoju lub wypaczają proces wychowawczy (W ujęciu Maslowa może to być niezaspokojenie potrzeb określonego poziomu akceptacji, osiągnięć itd., w ujęciu Ellen Key proces wychowania ulega wypaczeniu przez zbyt wczesną skolaryzację). Cały proces ulega wówczas zakłóceniu lub przerwaniu.

W praktyce procesu wychowawczego i ocen efektywności strategii trzeba również brać pod uwagę generalną zasadę: Im wyższy szczebel rozwoju w danej strategii, tym większe prawdopodobieństwo odchyleń od standardów rozwojowych i możliwość niepowodzenia.

Zjawisko opóźnionych efektów procesów wychowawczych. Proces wychowania związany z określoną strategią przynieść może efekty dopiero w dłuższej perspektywie czasowej. Procesy dojrzewania społecznego trwać mogą znacznie dłużej niż dojrzewanie biologiczne.

WYKŁAD 10

TEORETYCZNE PODSTAWY METOD ORAZ TECHNIK WYCHOWANIA

Różnorodność metod i technik jako wynik zróżnicowania koncepcji wychowania.

Konieczność refleksji nad podstawami teoretycznymi stosowanych metod jako warunek logicznej budowy strategii wychowania. Cztery drogi budowy strategii wychowania i ich związki.

KLASYCZNE STRATEGIE WYCHOWANIA W UJĘCIU TEMPORALNYM (czasowym)

Cztery podstawowe strategie

(Typologia ma wymiar logiczny i historyczny. Wymiar logiczny to różnice w pojmowaniu procesu wychowania. Wymiar historyczny to kształtowanie się kolejnych stanowisk w polemice z poprzednimi)

1. Strategia adaptacji

2. Strategia rozwoju

3. Strategia autonomii

4. Strategia emancypacji

WYCHOWANIE USTAWICZNE( PERMANENTNE, DLA PRZYSZŁOŚCI ) jako wymiar strategii emancypacyjnej. Najbardziej znane formuły:

Florian Znaniecki, Ludzie teraźniejsi a cywilizacja przyszłości (1935),

Bogdan Suchodolski Wychowanie dla przyszłości (1949),

Raport UNESCO:Uczyć się aby być (1972),

Raport Klubu Rzymskiego Uczyć się bez granic - jak zewrzeć lukę ludzką? (1979).

Orientacja ta kwestionuje idę wychowania jako procesu kończącego się w określonym momencie życia zakładając, że człowiek musi przez całe życie modyfikować swoje zachowania.

WYKŁAD 11

WYCHOWANIE ADAPTACYJNE

Wychowanie jako przystosowanie (adaptacja) jednostki do istniejącego społeczeństwa. Wychowanie adaptacyjne jako przekazywanie ról społecznych w wymiarze międzygeneracyjnym i wyznaczania miejsca w społecznym podziale pracy. Wychowanie adaptacyjne jako dominujący sposób wychowania w historii ludzkości.

Aksjologiczne założenia - związanie dobra wychowanka z dobrem społeczeństwa poprzez zapewnienie wychowankowi miejsca w społeczeństwie a tym samym możliwość godnego życia oraz korzyści społeczeństwu przez wychowanie sprawnego uczestnika życia społecznego.

Środki wychowania - nauczanie wiedzy i kompetencji niezbędnych dla podjęcia roli wyznaczonej przez społeczeństwo. Nacisk na umiejętności praktyczne i profesjonalne związane z rolą społeczną nacisk na umiejętności „zawodowe”. Utylitaryzm jako naczelna wartość wychowania adaptacyjnego.

Mierniki wychowania - egzaminy, kontrola stopnia opanowania umiejętności. Obiektywizacja metod i technik wychowania w ujęciu wychowania adaptacyjnego. Możliwość standaryzacji mierników efektywności wychowania.

Stopień opanowania poszczególnych kompetencji jako wskaźnik efektywności procesu wychowania. Standaryzacja jako czynnik sprzyjający selekcji.

Selekcja w zależności od poziomu zdolności i predyspozycji.

Podkreślanie momentu przejścia z grona przygotowujących się do roli społecznej do grona uprawnionych do jej pełnienia _inicjacja i towarzyszące jej obrzędy, pasowanie na rycerza, wyzwoliny czeladnika na mistrza, matura jako „świadectwo dojrzałości”, Uroczyste nadawanie tytułów.

Dwa rodzaje wychowania adaptacyjnego -tradycyjne i refleksyjne.

Tradycyjne wychowanie adaptacyjne jako przygotowywanie młodej generacji do przejmowania ról starszego pokolenia nie wymagające specjalnego uzasadnienia i programu.

Refleksyjne wychowanie adaptacyjne jako wyraz konieczności reagowania na zmiany społeczne i krytykę wychowania tradycyjnego. Krytyka tradycyjnego wychowania adaptacyjnego jako punkt wyjścia dla rozwoju refleksji pedagogicznej. Obrona idei wychowania adaptacyjnego jako przesłanka teorii wychowania adaptacyjnego.

Refleksja teoretyczna.

Wychowanie spartańskie jako wyraz świadomego dostosowania wychowania do potrzeb społeczeństwa Spartan. Reformy Likurga jako wyraz refleksji. Dostosowanie wykształcenia do dwu imperatywów spoistości społecznej i panowania nad podbitą ludnością (helotami).

Działalność sofistów jako efekt przekonania, że wykształcenie jest niezbędne w zmieniających się realiach ustrojowych miast państw. Traktowanie edukacji jako towaru „nauka za pieniądze”. Utylitaryzm jako przesłanka refleksji prowadzącej do relatywizmu.

Traktaty o wychowaniu - „Dworzanin” , Koncepcja Johna Locke,a - wychowanie gentelmana.

Rewolucyjne hasła „równości, wolności i braterstwa” jako najpoważniejsze źródło kryzysu i rozbudowy formuł wychowania adaptacyjnego. Wychowanie jako proces rozdawania rół w społeczeństwie demokratycznym - selekcja możliwości i predyspozycji jako argument za sprawiedliwością nierównego podziału ról.

Współczesne warianty koncepcji:

socjologizm - socjologizm Durkheima,

socjologizm - funkcjonalno- strukturalna teoria edukacji,

socjologizm - esencjalizm,

psychologizm - behawioryzm

kulturalizm - perenializm.

Główny nurt refleksja socjologiczna:

Klasyczna formuła - socjologizm Emila Durkheima.

Apologia tradycyjnego wychowania adaptacyjnego. Socjalizacja jako cel wychowania. Solidaryzm społeczny jako ukryty wymiar teorii socjologicznych.

(Florian Znaniecki jako krytyk socjologizmu). Sprzeczności wychowania adaptacyjnego w ujęciu Floriana Znanieckiego socjalizacja i akulturacja jako zjawiska sprzeczne. Reprodukcja i twórczość. Ludzie normalni(pracy, zabawy, dobrze wychowani) i zboczeńcy nadnormalni. Droga rozwiązania konfliktu. )

Funkcjonalno-strukturalna teoria edukacji (USA) -Talcott Parsons.

Wychowanie w kontekście rozwoju cywilizacyjnego. Cele wychowania - socjalizacja i selekcja. Równość szans i selekcja - dwie wartości organizujące nowoczesne społeczeństwo.

Teoria "kapitału ludzkiego". Umiejętności i wiedza jako przesłanki rozwoju społeczno - gospodarczego. Edukacja jako czynnik wzrostu lub zacofania.

Teoria "skapywania". Uzasadnienie materialnych gratyfikacji sukcesu. Bogacenie się ogółu w efekcie działalności najbardziej kreatywnych i dynamicznych jednostek, dzięki którym polepsza się byt całego społeczeństwa

Ralph Turner - dwa typy organizowania ruchliwości społecznej uprawomocniającej ład społeczny:

sponsorowany (Wielka Brytania) - wczesna selekcja i szczególna opieka (sponsoring) nad wyselekcjonowaną elitą pozwalająca zdobyć jej wyjątkowe kompetencje (mechanizm samospełniającej się przepowiedni)

konkurencyjny (USA) - stwarzanie wielkiej ilości okazji do nieustannej rywalizacji o nieliczne miejsca w elicie (konkursy, castingi, kwalifikacje, itp.) stwarzające przekonanie, że każdy ma szansę a wygrywają najlepsi i im przypadają profity. Tym którzy przegrali przypada uznanie swojej porażki za naturalną kolej rzeczy.

Esencjalizm - koncepcja edukacji elementarnej jako przesłanka prawidłowej socjalizacji i kontynuacji rozwoju - Clinton Fadiman. Walka o rygorystyczne standardy.

Boczne nurty wychowania adaptacyjnego:

Behawioryzm - John Broadus Watson, Barrhus Frederic Skinner. Ideał społeczeństwa idealnie zgranego dzięki koordynacji odruchów.

Psychologistyczne ujęcie adaptacji. Przesłanki behawioryzmu. Techniki. Utopia. Manipulacja. Krytyka - tresowani i treserzy pytanie o treserów. Obecność behawioryzmu w praktyce działalności wychowawczej - typy organizowania ruchliwości społecznej jako uczenie społeczeństwa, reklama

Perenializm - [perennial(ang.) - wieczny] Robert Maynard Hutchins - zgłębianie trwałego dorobku myśli ludzkiej. Trwałość dorobku opiera się na niezmienności natury ludzkiej. Kanon. Mortimer Adler. Paideia (gr. wychowanie). W ujęciu perenialistów - wychowanie, jakie powinni odebrać wszyscy ludzie. Podstawa kulturacji zapewniająca jednostce zakorzenienie w trwałych wartościach na których oparta jest cywilizacja.

TERAŻNIEJSZOŚĆ :Kryteria Bolońskie jako projekt wychowania adaptacyjnego. Polska reforma oświatowa a ideał wychowania adaptacyjnego

Wychowanie adaptacyjne jako wychowanie: autorytarne, przedmiotowe, techniczne.

WYKŁAD 12

WYCHOWANIE JAKO ROZWÓJ WYMAGAJĄCY OCHRONY

Wychowanie jako aktualizacja potencjalności.

Opozycja wobec wychowania adaptacyjnego jako czynnik konstytutywny dla koncepcji opieki nad rozwojem.

Relacja jednostka społeczeństwo w ujęciu teoretyków wychowania jako ochrony rozwoju przed negatywnymi wpływami społeczeństwa. Uspołecznienie jako czynnik wypaczający i tamujący rozwój. Wyzwalanie możliwości twórczych tkwiących w jednostce.

Krytyka tradycyjnych zasad pomiaru dydaktycznego. Rozwój osobniczy jako kryterium efektywności wychowania. Pajdocentryzm. Wychowanie w środowisku zorganizowanym pod kątem wychowawczym. Problem skolaryzacji. Niechęć do skolaryzacji jako czynnika uspołeczniającego a przez to zabijającego indywidualność, kreatywność i twórczość. Koncepcja szkoły - szkoła jako środowisko sztuczne przeciwstawiające się środowisku społecznemu zasady tworzenia i pracy w szkołach ruchu Nowego Wychowania. Samorządność. Szkoła jako czynnik społecznej reformy. Krytyczne ostrze teorii wychowania nad rozwojem - społeczeństwo jako przedmiot krytyki wychowanie jako droga budowy społeczeństwa sprzyjającego rozwojowi.

Warianty koncepcji:

naturalizm, Nowe Wychowanie, psychologizm (psychologia humanistyczna, psychoanaliza, neopsychoanaliza), personalizm, antypedagogika.

Naturalizm

- XVIII w. - Jean -Jacques Rousseau. Natura i społeczeństwo - “Człowiek rodzi się wolny, a wszędzie żyje w okowach”. Naturalna miłość własna a egoizm. Wychowanie jako ocalenie naturalnej dobroci przed wpływem społecznym. Środowisko wychowawcze pozwalające na uniknięcie demoralizującej presji społecznej. „Dostosuj wychowanie człowieka do człowieka a nie do tego co nim nie jest. Czyż nie widzisz, Ze pracując nad przygotowaniem go do jednego wyłącznie stanu, czynisz go niezdolnym do żadnego innego?” (Emil, czyli o wychowaniu, Wrocław 1955, t. I, s.240).

Wychowanie jako realizowanie naturalnych możliwości ujawnianych w procesie rozwoju. Fazy wychowania i pajdocentryzm.

Wymiar krytyczny pedagogiki Rousseau - przebudowa społeczeństwa przez wychowanie - ludzie wychowani zgodnie z naturą stworzą społeczeństwo zgodne z ich naturalnymi dążeniami, wyzwolonymi spod żywiołowej presji dotychczasowego wyobcowanego uspołecznienia.

Johann Heinrich Pestalozzi. Próba praktycznego zastosowania koncepcji Rousseau. Problemy i niepowodzenia kolejnych eksperymentów jako wyraz sprzeczności towarzyszących wychowaniu

- XIX w. - Herbert Spencer Ewolucjonizm. Naturalny rozwój jako podstawa doskonalenia gatunku. Konieczność respektowania naturalnych praw rozwoju biologicznego jako podstawowa zasada wychowania.

Nowe Wychowanie - Elen Key, Edouard Clapedre, Adolf Frriere, Celestyn Freniet, progresywizm, Aleksander Sutherland Neil.

Krytyka tradycyjnej solaryzacji. Szkoła alternatywna. Rozwój nowego wychowania w latach dwudziestych jako droga odrodzenia cywilizacji. A.S. Neil -szkoła Summerhill. Wychowanie niedyrektwne w najpełniej rozwiniętej postaci.

Psychologizm

- psychologia humanistyczna - Abraham Harold Maslow, Carl Rogers.

Koncepcja Maslowa - "hierarchia instynktoidalnych potrzeb i metapotrzeb":

POTRZEBY SAMOREALIZACJI

POTRZEBY SZACUNKU

POTRZEBY PRZYNALEŻNOŚCI I MIŁOŚCI

POTRZEBY BEZPIECZEŃSTWA

POTRZEBY FIZJOLOGICZNE

Potrzeby niedoboru i potrzeby rozwoju. Samourzeczywistnienie jako podstawowy problem. Warunki samourzeczywistnienia i jego postaci - samoaktualizacja. Twórczość jako warunek pełni rozwoju.

Antypedagogika - Heinrich Kupffer, Ekkerhard von Braunmühl, Hubertus von Schoenebeck, Alice Miller. Skrajna formuła kwestionująca samą formułę wychowania jako opieki I ograniczająca się jedynie do formuły niezbędnej opieki. Negacja dotychczasowej praktyki wychowawczej. Negacja zinstytucjonalizowanego systemu kształcenia. Negacja idei i funkcji wychowania. Negacja teorii pedagogicznych.

POGRANICZA:

Psychologizm

- psychoanaliza, - Freud jako inspirator myśli o wychowaniu, Uspołecznienie jako opanowywanie naturalnych instynktów prowadzące do neuroz (uwstecznienie libido) F. Adler - opieka nad rozwojem w kontekście kształtowania osobowości.

- neopsychanaliza - Koncepcja osobowości autorytarnej, Erich Fromm, Herbert Marcuse krytyka cywilizacji technicznej droga ku koncepcjom emancypacyjnym

Personalizm chrześcijański - pojęcie osoby jako jedności elementu doczesnego i transcendentnego „człowiek jako jednostka podlega gwiazdom, jako osoba panuje nad nimi” (Jacques Maritain.). Uczestnictwo w absolucie jako naturalna cecha osoby. Zasada subsydiarności (pomocniczości). Wychowanie powinno wspomagać naturę (w tym rozumieniu natura jako stworzona przez Boga działa według praw ustanowionych w akcie stworzenia - człowiek nie powinien natury wyręczać, ale ją wspomagać). Wychowanie jako wspomaganie aktualizacji potencji zawartej w człowieku jako dziele Boga. Osobowość i wspólnota.

Postmodernizm - idee indywidualności i kreatywności jako dziedzictwo teorii wychowania jako opieki.

Etos wychowania jako opieki nad rozwojem. Ochrona wychowanka przed wypaczeniem osobowości przez wpływy społeczne. Wiara w naturalne dobro człowieka i jego twórcze możliwości.

WYKŁAD 13

WYCHOWANIE KU AUTONOMII

Strategia autonomii - (autonomia gr.-samorząd) wychowanie prowadzące do osiągnięcia samodzielności w znaczeniu tyleż praktycznym co intelektualnym, zdolności do kierowania samym sobą niezależnie od czynników zewnętrznych oraz twórczego podejścia do problemów. Opozycja przymusu i swobody w wychowaniu. Koncentracja na pozytywnych treściach nauczania jako drodze rozwiązywania tej opozycji

Znaczenie pomiaru i badań. Pomiar jako narzędzie określania dojrzałości wychowanka do samodzielnego funkcjonowania społeczeństwie. Zmiana charakteru narzędzi pomiaru w zależności od stopnia rozwoju jednostki. Konieczność różnicowania strategii wychowawczych i edukacyjnych. Edukacja: kurs epizodyczny, kurs systematyczny, uniwersytet, samokształcenie. Samodzielność i twórczość jako efekty wychowania

Strategia autonomii jako wynik krytycznej opozycji wobec naturalizmu J. J. Rousseau - Kant i Pestalozzi

Immanuel Kant - Oświecenie jako wyjście człowieka z zawinionej prze siebie niepełnoletniości.

Spere aude (Horacy ) Miej odwagę posługiwać się własnym rozumem.

Autonomia jako wynik odwagi posługiwania się własnym rozumem. Znaczeniw wychowania jako drogi osiągania tego stanu.

Synteza wpływów natury i społeczeństwa.

Cele wychowania w ujęciu Kanta : a) zdyscyplinowanie myślenia b) kultywowanie kultury c) rozwijanie cywilizacji d) umoralnianie.

Próba pogodzenia koncepcji adaptacyjnej i koncepcji rozwoju.

„dzieci powinno się wychowywać nie do obecnego, lecz do możliwego w przyszłości, lepszego stanu rodzaju ludzkiego, to jest do idei ludzkości i jej całego przeznaczenia”.

Johann Heinrich Pestalozzi - uogólnienie praktycznego doświadczenia wychowawczego

Próba realizacja idei Rousseau i znaczenie opozycji wychowywania człowieka i wychowywania obywatela.

Działalność w Neuhof - niepowodzenie próby połączenia wychowania z pracą i działalnością gospodarczą.

Idea autonomii w ujęciu Pestalozziego

Hegel i Comte - filozoficzne przesłanki idei wychowania jako procesu do dojrzewania do autonomii

G. W. F. Hegel - rozumność jako wytwór historii.

Proces rozwoju ducha - podmiotowość jednostki i historia ludzkości:

- duch subiektywny - indywidualna jaźń,

- duch obiektywny - samookreślenie się wobec innych prawo moralność etyczność

- duch absolutny - uniezależnienie się od skończoności własnego doświadczenia. (sztuka religia, filozofia).

Dialektyka pana i niewolnika jako model rozwoju.

Samowiedza jako z natury dążąca do panowania nad otoczeniemi jej zderzenie z innymi samowiedzami, panowanie i niewola jako efekt zderzenia z innym, panowanie jako nierozwojowa forma zapośredniczonego przez niewolnika korzystania z rzeczy, konieczność pracy na rzecz pana jako droga rozwoju prowadząca do usamodzielnienia niewolnika i upadku relacji panowanie- niewola

August Comte - psychologiczne prawo trzech stadiów:

zasada autorytetu - faza teologiczna,
poszukiwanie własnej drogi - faza metafizyczna,
nastawienie na problemy życiowe - faza pozytywna.

Związek rozwoju jednostki i ludzkości w prawie trzech stadiów.

Wilhelm von Humboldt

Ideał autonomii -rozprawa O granicach działalności państwa

Koncepcja uniwesytetu :

Jedność kształcenia i działalności badawczej

„Szczególną cechą instytucji badawczych jest to, że traktują one naukę jak problem który nigdy nie zostanie w pełni rozwiązany, a co za tym idzie zaangażowane są w nieustanne badania.”

Idea autonomii uniwersytetu.

Żywotność idei Humboldta.

Johann Friedrich Herbart - filozofia i psychologia. Kształcenie jako droga budzenia umysłów i wdrażania ich w rygory efektywnego myślenia jako przesłanki działania. Cnota jako nabyta umiejętność właściwego sądu. Formalizm jako konsekwencja koncepcji Herbarta.

Wiek XX - krytyka intelektualizmu kształcenie woli jako równoległy samodzielny cel wychowania obok kształcenia intelektu:

Pedagogika kultury - próba przezwyciężenia idei naturalistycznych i adaptacyjnych przez rozwój twórczego uczestnictwa w kulturze Wilhelm Dilthley i Eduard Spranger.

John Dewey - - próba przezwyciężenia idei naturalistycznych i adaptacyjnych przez rozwój twórczego uczestnictwa w społeczeństwie demokratycznym wymagającym samodzielności i podmiotowości.

Jean Piaget - koncepcja psychologiczna rozwoju - w procesie przebudowywania pod wpływem bodźców z zewnątrz - własnych struktur poznawczych i ocen moralnych. Jedność tendencji rozwoju intelektualnego- logika jest moralnością myśli, moralność logiką działania.

Dwie fazy rozwoju : myślenie konkretne - myślenie abstrakcyjne,

heteronomia - autonomia.

Jedność uczenia się i działania jako przesłanka procesu wychowawczego.

Lawrence Kohlberg - fazy rozwoju moralnego.

Trzy poziomy rozwoju moralnego. Sześć stadiów szczegółowych.

POZIOM PREKONWENCJONALNY

Stadium 1: posłuszeństwo z obawy przed karą.

Stadium 2: kierowanie się własną korzyścią, zasada wzajemności - wymiana usług.

POZIOM KONWENCJONALNY

Stadium 3: dążenie do spełniania oczekiwań otoczenia.

Stadium 4: podporządkowanie autorytetom.

POZIOM POSTKONWENCJONALNY

Stadium 5: umowa społeczna.

Stadium 6: własne sumienie.

Uniwersalizm koncepcji Kohlberga - główny problem w ocenie tej teorii.

Sergiusz Hessen. Synteza idei pedagogiki kultury i dorobku Piageta

Stadia rozwoju :

- anomia (poziom biologiczny - wartości związane z rozwojem biologicznym),

heteronomia (poziom społeczny - socjonomia wartości związane z władzą i organizacją),

- autonomia (poziom kulturowy odniesienie do wartości niezależnych od okoliczności; prawdy

dobra piękna).

Kwestia czwartego poziomu (bytu błogosławionego) w późnej twórczości Hessena.

Koncepcja wychowania i edukacji jako pomocy w przekraczaniu kolejnych szczebli rozwojowych

Cykl: zabawa, kształcenia kurs epizodyczny, kurs systematyczny, uniwersytet, samokształcenie.

Stefan Kunowski

Koncepcja warstwicowa wychowania jako procesu rozgrywającego się czterech środowiskach wychowawczych:

bios - sfera popędów

etos - sfera oddziaływań społecznych

agos (gr ago - prowadzę) - sfera odziaływań wychowawczych

logos - sfera ducha, kultury, losu, łaski.

Wychowanie jako proces harmonizujący i organizujący oddziaływania poszczególnych sfer.

WYKŁAD 14

WYCHOWANIE EMANCYPACYJNE

Strategia emancypacji {emancypacja (łac.) emancipatio - uwolnienie, wyzwolenie, usamodzielnienie}

jej celem jest osiągnięcie przez wychowanka wolności rozumianej nie tylko jako samodzielność wobec świata ale wyzwolenie od zewnętrznych determinant określających warunki możliwości wychowania w konkretnych warunkach życia społecznego. Zakłada ono więc pytanie o przesłanki takiego a nie innego sposobu wychowania i jego skutki dla jednostki i jej losów.

Wieloznaczność hasła emancypacji we współczesnej pedagogice.

Problematyka wyobcowania - alienacja [(łac.) alienatio - oddanie] proces, w którym wytwory społecznego współdziałania ludzi zaczynają się wyodrębniać jako samodzielna, obca, opanowująca jednostki rzeczywistość. Dezalienacja -jako cel wychowania w pedagogice emancypacji.

Polityczność - krytyka wychowania jako narzędzia manipulacji kierującej się partykularnymi interesami. Tradycja: krytyka przywilejów stanowych w dostępie do oświaty, idea demokratyzacji wychowania, Karol Marks - krytyka wychowania jako pola realizacji klasowych interesów klas panujących.

Presja grupowych interesów i emancypacja kulturowa.

F. Znaniecki Ludzie teraźniejsi a cywilizacja przyszłości- wychowanie jako narzędzie reprodukcji grupowej cel wychowania przełamanie presji grupy sprzeciwiające się twórczości przeciwieństwa między reprodukcja a twórczością .

B. Suchodolski. Kultura jako świat wyobcowany - wychowanie jako droga opanowywania wyobcowanych wartości. Humanizm jako program ludzkiej miary wobec kultury.

Emancypacja jako dezalienacja

- szkoła frankfurcka - Theodor Adorno, Herbert Marcuse, Erich Fromm, Jürgen Habermas. Trzy sposoby podejścia do rzeczywistości: instrumentalny, rozumiejący, krytyczny. Rzeczywistość współczesna jako wytwór instrumentalnego podejścia do rzeczywistości - panowanie nad przyrodą i społeczeństwem, a w konsekwencji również nad człowiekiem. Myślenie krytyczne drogą ujawniania stosunków opartych na przemocy i zniewoleniu. Perspektywa społeczeństwa opartego na partnerstwie wobec przyrody i człowieka. Wyzwolenie od ukrytej w organizacji społecznej przemocy. J. Habermas - filozofia komunikacji. Logika instrumentalnego podejścia do rzeczywistości jako czynnik eliminujący swobodę komunikacji. Narzucający w sferze publicznej stosunki przemocy - w wychowaniu przemoc symboliczna i strukturalna. Konieczność walki o przełamanie tych relacji i wyzwolenia komunikacji spod presji stosunków władzy.

Michael Foucault - wychowanie jako narzędzie przystosowania jednostki do społeczeństwa wdrożenie do dyscypliny przez zaszczepienie jednostce postawy samodyscyplinującej.

Emancypacja społeczna i polityczna

- Bogdan Suchodolski - Trzecia pedagogika

- Pierre Bourdieu, Henry Giroux, Peter McLaren, Paolo Freiere, Ivan Illich, Noam Chomsky. Wychowanie jako sfera reprodukująca stosunki władzy w społeczeństwie - kapitał kulturowy, ukryta przemoc w wychowaniu. Wychowanie jako sfera wyzwalania od przemocy panujących, droga budowy demokracji i sprawiedliwości.

Raport Klubu Rzymskiego Uczyć się bez granic - jak zewrzeć lukę ludzką? (1979). Pojęcie luki ludzkiej.Wychowanie jako narzędzie struktury społecznej i narzędzie rozwiązywania problemów - wychowanie antycypacyjne.

„Mały słownik terminów i pojęć dla studiujących filozofię chrześcijańską”, Oprac. A. Podsiad, Z. Więckowski, PAX, Warszawa 1983.

Na podstawie: A. Paszkiewicz „Empiryczne implikacje teorii wychowania. Przewodni dla magistrów i dyplomantów”, Trans Humana, Białystok 2004 s. 11.

W oparciu o Leksykon PWN ”Pedagogika”, Red. B. Minerski, B. Śliwerski PWN Warszawa 2000

„ Mały słownik terminów i pojęć dla studiujących filozofię chrześcijańską”, oprac.: A. Podsiad, Z. Więckowski, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1983

„Mały słownik terminów i pojęć dla studiujących filozofię chrześcijańską”, Oprac. A. Podsiad, Z. Więckowski, PAX, Warszawa 1983.

pojecie wprowadzone przez A.L.Destut de Tracy - nauka o ideach - rok 1801 właściwy sesn uzyskało w wyniku szyderstw Napoleona Bonaparte, którego A.L.Destut de Tracy krytykował.

Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2003 - rozdziały 9 - 15.

M. Mead „Kultura i tożsamość, Studium dystansu międzypokoleniowego”, tłum J. Hołówka, PWN, W - wa 1978

E. H. Erikson, Dopełniony cykl życia, Poznań 2002

Oprac. Andrzej Ciążela Teorie rozwoju społecznego - Teoria społeczeństwa postindustrialnego (poprzemysłowego) w oparciu o :K. Krzysztofek, M. S. Szczepański, Zrozumieć rozwój. Od społeczeństw tradycyjnych do informacyjnych, wyd. Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2002