TEORIA PRAWA
ABROGATA LEGE ABROGANTE NON REVI VISCIT LEX ABROGATA
uchylenie ustawy uchylającej ustawę nie przywraca obowiązywalności
ABSOLUTA SENTENTIA EXPOSITORE NON INDIGET (przede wszystkim: CLARA NON SUNT INTERPRETANDA)
jasne wyrażenia nie wymagają interpretacji
AD EA, QUAE FREQUENTIS ACCIDUNT, IURA ADAPTANTUR
prawa dostosowują się do tych przypadków, które zdarzają się bardzo często
AEQUITAS NON FACIT IUS, SED IURI AUXILIATUR (a także: IUS RESPICIT AEQUITATEM oraz AEQUITAS SEQUITUR LEGEM)
słuszność nie stanowi prawa , lecz prawo wspomaga (a także: prawo ma na względzie słuszność oraz słuszność podąża za ustawą)
IUS EST ARS BONI ET AEQUI
prawo jest sztuką dobra i słuszności
AMEMUS PATRIAM, PAREAMUS LEGIBUS
kochajmy ojczyznę, przestrzegajmy praw
APICES IURIS NON SUNT IURA
sztuczki prawne nie stanowią prawa
SECUNDUM LEGEM- wykładnia zgodna z prawem
CONTRA LEGEM- wykładnia sprzeczna z prawem
PRAETER LEGEM- wykładnia obok prawa
APPLICATIO EST VITA REGULAE
stosowanie prawa jest życiem normy prawnej
AUCTORITAS, NON VERITAS FACIT LEGEM
nie prawda, lecz władza państwowa stanowi prawo
AUDIATUR ET ALTERA PARS
niech będzie wysłuchana i druga strona
A VERBIS LEGIS NON EST RECEDENDUM
lub VERBIS LEGIS TENACITER INHAERENDUM
należy trzymać się słów ustawy / lub należy mocno trzymać się słów ustawy
BENIGNIUS LEGES INTERPRETANDAE SUNT, QUO VOLUNTAS EARUM CONSERVETUR
ustawy wtedy są właściwiej interpretowane, kiedy zachowuje się ich ducha
BONUM EX MALO NON FIT
dobro nie rodzi się ze zła
CESSANTE RATIONE LEGIS CESSAT IPSA LEX
gdy ustaje przyczyna wydania ustawy, traci moc i sama ustawa
CONSUETUDO CERTA ESSE DEBET
zwyczaj powinien być trwały
CONTRA LEGEM FACIT, QUI ID FACIT QUOD LEX PROHIBET, IN FRAUDEM VERO, QUI SALVIS VERBIS LEGIS SENTENTIAM EIUS CIRCUMVENIT
wbrew ustawie postępuje ten, kto czyni to, czego ustawa zabrania, z ominięciem ustawy działa zaś te, kto nie naruszając jej słów, obchodzi jej treść
CORRUPTISSIMA (lub: PREDITISSIMA) RE PUBLICA PLURIMAE LEGES
im większe zepsucie w państwie, tym liczniejsze ustawy
CUIUS EST CONDERE, EIUS EST ABROGARE
kto może stanowić prawo, ten może je uchylić
CUIUS REGIO, EIUS RELIGIO
czyj kraj, tego religia
DE MAIORE ET MINORE NON VARIANT IURA (podobnie: QUAESTIO FIT DE LEGIBUS, NON DE PERSONIS)
prawa nie zmieniają się w zależności od większego lub mniejszego znaczenia osoby (podobnie: rzecz w tym jakie są prawa, a nie kim są osoby)
DE MINIMIS NON CURAT LEX
ustawa nie troszczy się o drobiazgi
DE SIMILIBUS IDEM EST IUDICIUM
w podobnych sprawach powinny zapadać podobne rozstrzygnięcia
DIVIDE ET IMPERA
dziel i rządź
DORMIUNT ALIQUANDO LEGES, NUMQUAM MORIUNTUR
ustawy niekiedy drzemią, ale nigdy nie przestają obowiązywać
DURA LEX SED LEX (a pierwotnie właściwie: DURUM EST, SED ITA LEX SCRIPTA EST)
surowe prawo, ale prawo (a pierwotnie właściwie: surowo, ale tak została napisana ustawa)
EL INCUMBIT PROBATIO, QUI DICIT, NON QUI NEGAT
ciężar dowodu spoczywa na tym, kto twierdzi, a nie na tym, kto przeczy
EIUS EST INTERPRETARI LEGES, CUIUS EST CONDERE
do interpretacji uprawomocniony jest ten, kto je stanowi
ENTIA NON SUNT MULTIPLICANDA PRAETER NECESSITATEM
bytów nie należy mnożyć ponad konieczność
ERUBESCIMUS, CUM SINE LEGE LOQUIMUR
rozumiemy się, kiedy mówimy bez ustawy
EXCEPTIO EST STRICTISSIMAE INTERPRETATIONIS
wyjątek powinien być interpretowany ściśle
EXCLUSA CENSENTUR OMNIA, QUAE LEX ENUMERANDO NON INCLUSIT
należy uznać za wyłączone wszystko to, czego ustawa, wyliczając, nie wyłączyła
EXERCENDAE SUNT LEGES
prawa należy stosować
EX INIURIA IUS NON ORITUR
z bezprawia nie rodzi się prawo
EXPRESSIO SPECIALIS OMNEN IMPEDIT EXTENSIONEM
dokładne wyrażenie wyklucza wykładnię rozszerzającą
FACTA PROBANTUR, IURA NOVIT CURIA
fakty wymagają udowodnienia, prawo zna sąd
FIAT IUSITIA, PEREAT MUNDUS
niech stanie się sprawiedliwość, choćby miał zginać świat
FICTIO NON OPERATUR ULTRA CASUM FICTUM
fikcja nie wywiera skutków prawnych poza przypadkiem, dla którego została ustanowiona
HOMINUM CAUSA OMNE IUS CONSTITUTUM SIT
wszelkie prawo powinno być stanowione ze względu na człowieka
IGNORANTIA IURIS NOCET, IGNORANTIA FACTI NON NOCET (także: IGNORANTIA LEGIS NEMINEM EXCUSAT)
nieznajomość prawa szkodzi, nieznajomość faktu nie szkodzi, (także: nieznajomość ustawy nikogo nie usprawiedliwia)
IN LEGIBUS MAGIS SIMPLICITAS QUAM DIFFICULTAS PLACET
w ustawach lepsza jest prostota niż zawiłość
INIURIA EX EO DICTA ES, QUOD NON IURE FIAT; OMNE ENIM QUOD NON IURE FIT, INIURIA FIERI DICITUR
bezprawie stąd bierze swą nazwę, że dzieje się coś niezgodnie z prawem; mówi się bowiem, iż wszystko, co dzieje się niezgodnie z prawem, staje się bezprawiem
INIURIA NON EXCUSAT INIURIAM
bezprawie nie usprawiedliwia bezprawia
IUDEX EST LEX LOQUENS (także: IUDICIS EST IUS DICERE, NON DARE)
sędzia jest mówiącą ustawą (także: rzeczą sędziego jest orzekać, nie stanowić prawo)
IURA NON IN SINGULAS PERSONAS, SED GENERALITER CONSTITUUNTUR
prawa są stanowione nie ze względu na konkretne osoby, lecz dla wszystkich
IURIS PRAECEPTA SUNT HAEC: HONESTE VIVERE, ALTERUM NON LEDERE, SUUM CUIQUE TRIBUERE
nakazy prawa są następujące: uczciwie żyć, nie szkodzić drugiemu, oddawać każdemu to, co mu się należy
IURIS PRUDENTIA EST DIVINARUM ATQUE HUMANARUM RERUM NOTITIA, IUSTI ATQUE INIUSTI SCIENTIA
mądrość prawnicza jest znajomością spraw boskich i ludzkich, wiedzą o tym, co sprawiedliwe i niesprawiedliwe
IUS EST ARS BONI ET AEQUI
prawo jest sztuką (umiejętnością) stosowania tego, co dobre i słuszne
IUS GENTIUM EST, QUO GENTES HUMANAE UTUNTUR
prawo narodów jest to prawo, którym posługuje się rodzaj ludzki
IUS NATURALE EST, QUOD NATURA OMNIA ANIMALIA DOCUIT: NAM IUS ISTUD NON HUMANI GENERIS PROPRIUM, SED OMNIA ANIMALIUM
prawem naturalnym jest to prawo, którego sama natura nauczyła wszystkie stworzenia: prawo bowiem jest właściwe nie tylko rodzajowi ludzkiemu, lecz wszystkim stworzeniom
IUSTITIA NON DEBET CLAUDICARE
sprawiedliwość nie powinna kuleć
IUSTITIAS VESTRAS IUDICABO
osądzę waszą sprawiedliwość
LEGE NON DISTINGUENTE NEC NOSTRUM EST DISTINGUERE
tam gdzie ustawa nie rozróżnia, nie naszą rzeczą jest wprowadzać rozróżnienie
LEGEM BREVEM ESSE OPORTET
ustawa powinna być zwięzła
LEGES AB OMNIBUS INTELLEGI DEBENT
ustawy powinny być zrozumiałe dla wszystkich
LEX INIUSTA NON EST LEX
ustawa (prawo) niesprawiedliwa nie jest ustawą (prawem)
LEX NON OBLIGAT NISI PROMULGATA
ustawa nie obowiązuje, jeżeli nie jest ogłoszona
LEX POSTERIOR DEROGAT LEGI PRIORI
ustawa późniejsza uchyla (znosi) ustawę wcześniejszą
LEX SPECIALIS DEROGAT LEGI GENERALI
ustawa szczególna uchyla ustawę ogólną
LEX SUPERIOR DEROGAT LEGI INFERIORI
ustawa wyższa uchyla ustawę niższą
LEX POSTERIOR GENERALIS NON DEROGAT LEGI PRIORI SPECIALI
ustawa późniejsza ogólna nie uchyla ustawy wcześniejszej szczególnej
LEX RETRO NON AGIT (lub: LEX PROSPICIT, NON RESPICIT)
ustawa nie działa wstecz (lub: ustawa patrzy do przodu, nie wstecz)
MELIOR ALIQUA QUAM NULLA LEX (ale z drugiej strony: MELIUS EST IUS DEFICIENS QUAM IUS INCERTUM)
lepsze jest jakieś prawo niż żadne (ale z drugiej strony: lepszy jest brak prawa niż prawo niepewne)
MINIME SUNT MUTANDA, QUAE INTERPRETATIONEM CERTAM SEMPER HABUERUNT
jak najmniej należy zmieniać to, co zawsze miało jednoznaczną interpretację
MISERA EST VITA, UBI IUS EST VAGUM AUT INCERTUM
marne jest życie tam, gdzie prawo jest chwiejne, albo niepewne
NEMO EST IUDEX IN PROPRIA CAUSA
nikt nie może być sędzią we własnej sprawie
NON EXEMPLIS, SED LEGIBUS IUDICANDUM EST
należy orzekać na podstawie ustaw, a nie naśladować wcześniejsze rozstrzygnięcia
NON OMNE QUOD LICET HONESTUM EST
nie wszystko co dozwolone, jest uczciwe
OPTIMA EST LEGUM INTERPRES CONSUETUDO
zwyczaj jest najlepszą wykładnią ustawy
PACTA SUNT SERVANDA (lub: PACTIS STANDUM EST)
umów należy dotrzymywać
POLITIA LEGIBUS, NON LEGES POLITIAE ADAPTANDAE
polityka powinna dopasowywać się do ustaw, a nie ustawy do polityki
QUID EST ENIM CIVITAS NISI IURIS SOCIETAS CIVIUM
czym jest bowiem państwo, jeśli nie opartym na prawie związkiem obywateli
ROMA LOCUTA, CAUSA FINITA
Rzym przemówił, sprawa skończona
SANCTIONES VOCAMUS LEGUM EAS PARTES, QUIBUS POENAE CONSTITUUNTUR
sankcjami nazywamy te części ustaw, w których ustanawiane są kary
SENTENTIA FACIT IUS (INTER PARTES)
wyrok tworzy prawo (między stronami)
SUMMUM IUS SUMMA INIURIA
najwyższe prawo (bywa ) najwyższym bezprawiem
UBI IUS, IBI REMEDIUM
gdzie prawo, tam i środek do jego realizacji
UBI SOCIETAS, IBI CIVITAS IBI IUS
gdzie społeczeństwo, tam też państwo, tam też prawo
PRAWO KARNE
ABSENTEM CRIMINIBUS DAMNARI NON OPORTET
nieobecnego nie należy skazywać za przestępstwo
ACCUSARE NEMO SE DEBET (NISI CORAM DEO)
nikt nie musi oskarżać samego siebie (chyba, że przed Bogiem)
AFFECTUS PUNITUR, ETSI NON SEQUATUR EFFECTUS
zamiar jest karalny nawet wtedy, gdy zamierzony skutek nie nastąpił
APPELATIONE EXTINGUITUR IUDICATUM
apelacja znosi wyrok
BIS DE EADEM NE SIT ACTIO
nie procesuje się dwa razy w tej samej sprawie
CONFESSIO EST REGINA PROBATIONUM
przyznanie się do winy jest królową dowodów (jest najważniejszym dowodem)
CONNEXORUM IDEM EST IUDICIUM
sprawy pozostające w związku przynależą do jednego procesu
CRIMINA MORTE EXTINGUUNTUR
przestępstwa wygasają wskutek śmierci sprawcy
DEBET QUIS IURI SUBIACERE, UBI DELIQUIT
podlega się prawu miejsca popełnienia przestępstwa
EXPEDIT REI PUBLICAE, UT FINIS SIT LITIUM
dla państwa korzystne jest, aby procesy nie trwały zbyt długo
EX SINGULIS CAUSIS SINGULAE POENAE IRROGANTUR
w poszczególnych przypadkach nakłada się poszczególne kary
FACIENTES ET CONSENTIENTES PARI POENA PLECTUNTUR
na sprawców i wspólników nakłada się równą karę
FACULTAS PROBATIONUM NON EST ANGUSTANDA
możliwość dowodzenia (przeprowadzenia dowodów) nie może być ograniczona
FERE IN OMNIBUS POENALIBUS IUDICIIS ET AETATI ET IMPRUDENTIAE SUCCURRITUR
prawie we wszystkich procesach karnych uwzględnia się zarówno wiek, jak i brak doświadczenia
GEMINAT PECCATUM, QUEM DELICTI NON PUDET
kto nie wstydzi się swego czyny, podwaja swoją winę
GRAVIORE CULPA GRAVIOR POENA
im większa wina, tym surowsza kara
IN CRIMINALIBUS PROBATIONES DEBENT ESSE LUCE CLARIORES
w sprawach karnych dowody muszą być jaśniejsze niż światło
IN DUBIIS BENIGNIORA
w razie wątpliwości życzliwie
IUS ET FURI DICITUR
nawet złodziejowi należy się sprawiedliwość przed sądem
MINOR IN DELICTIS MAIOR HABETUR
w przypadku przestępstw nieletni traktowany jest jako dorosły
MULTIPLICATA TRANSGRESSIONE CRESCAT POENAE INFLICTO
przy powtórnym złamaniu prawa niech wzrasta wymiar kary
NEMINEM CAPTIVABIMUS NISI IURE VICTUM
nikogo nie będziemy więzili, chyba że skazanego prawomocnych wyrokiem
NEMO IUDEX IN SUA CAUSA
nikt nie jest sędzią w swojej sprawie
NON SUFFICIT IUDEX SCIAT, SED ORDINE IURISDICTIONIS SCIRE OPORTET
nie wystarczy, by sędzia wiedział, lecz trzeba, by nabył wiedzę w drodzę postępowania sądowego
NULLA POENA SINE CULPA
nie ma kary bez winy
NULLUM CRIMEN SINE LEGE
nie ma przestępstwa bez ustawy
NULLUM CRIMEN SINE POENA
nie ma przestępstwa bez kary
NULLUS DESCRIBATUR REUS, PRIUSQUAM CONVINCATUR
nikogo nie można uznawać za winnego przed skazaniem
OCCIDIT, QUI NON SERVAT PERITURUM, UBI POTEST
zabija, kto nie udziela pomocy tam, gdzie może
POENA MAIOR ABSORBET MINOREM
kara cięższa pochłania lżejszą
QUOD NON EST IN ACTIS, NON EST IN MUNDO
czego nie ma w aktach, tego nie ma w świecie
REFORMATIO IN PEIUS IUDICI APPELLATO NON LICET
sądowi apelacyjnemu nie wolno zmieniać wyroku na niekorzyść zasądzonego (ew. skazanego)
SEMEL COMMISSA POENA NON EVANESCIT
raz wymierzona kara nie popada w zapomnienie
ULTIMATUM SUPPLICIUM ESSE MORTEM SOLAM INTERPRETAMUR
jako najwyższą karę rozumiemy jedynie karę śmierci
PRAWO CYWILNE
AB INITIO NULLUM SEMPER NULLUM
to, co jest od początku nieważne, jest zawsze nieważne
ACTOR SEQUITUR FORUM REI
powód idzie za pozwanym
ADOPTIO NATURAM IMITATUR
Przysposobienie naśladuje naturę
BIS DE EADEM RE AGERE NON LICET
Nie wolno procesować się dwa razy w tej samej sprawie
CONFUSIONE EXTINGUITUR OBLIGATIO
Zjednoczenie dlugu i wierzytelności powoduje wygaśnięcie zobowiązania
CONTRACTUS AB INITIO VOLUNTATIS EST, EX POST FACTO NECESSITATIS
Zawarcie kontraktu jest dobrowolne, ale wykonanie przymusowe
ET NON FACERE FACERE EST
Powstrzymanie się od działania jest działaniem
FACTUM EXECUTORIS FACTUM PARTIS
Czynność przedstawiciela jest czynnością strony
GENERA NON PEREUNT
Gatunki nie giną
MATER SEMPER CERTA EST: PATER EST, QUEM NUPTIAE DEMONSTRANT
Matka jest zawsze pewna, ojcem jet ten na kogo wskazuje małżeństwo
NASCITURUS PRO AIM NATO HABETUR QUOTIENS DE COMMODO EIUS QUAERITUR
Dziecko poczęte uważa się za narodzone, jeżeli chodzi o jego korzyść
NEMO PLUS IURIS AD ALIUM TRANSFERRE POTEST, QUAM IPSE HABET
Nikt nie może przenieść na drugiego więcej prawa niż ma sam
OBLIGATIO EST IURIS VINCULUM QUO NECESSITATE ADSTRINGIMUR ALICUIUS SOLVENDAE REI SECUNDUM NOSTRAE CIVITATIS IURA
Zobowiązanie jest węzłem prawnym który zmusza nas do oświadczenia pewnej rzeczy według prawa naszego państwa
OBLIGATIO IMPOSSIBILIUM NULLA EST
Zobowiązanie do niemożliwego nie istnieje
PRIOR TEMPORE POTIOR IURE
Kto lepszy co do czasu ten lepszy co do prawa
SINE PRETIO NULLA VENDITIO
Bez ceny nie ma sprzedaży
SUPERFICIES SOLO CEDIT
To co znajduje się na gruncie przypada gruntowi
POJĘCIA
ex nunc - od teraz
ex tunc - od wtedy
ad solemnitatem -
ad probationem -
ad eventu -
ne bis in ide - nie należy wyrokować dwa razy w tej samej sprawie
res iudicata - sprawa zakończona prawomocnym wyrokiem
lis pendens - zawisłość sprawy
do ut des - daję abyś dał
do ut facias - daję abyć uczynił
facio ut des - czynię abyś dał
facio ut facias - czynię abyś czynił
essentialia negotii - składniki istotne czynności prawnej
accidentalia negotii - składniki dodatkowe czynności prawnej
actio - działanie
- bonae fidei - powództwo oparte na dobrej wierze
- in presonam - powództwo o charakterze osobistym
- in rem - powództwo o charakterze rzeczowym
- negatoria - powództwo negatoryjne
- Pauliana - skarba pauliańska
- perpetua - powództwo wieczyste
- popularis - skarga w obronie interesu publicznego
- possesoria - powództwo posesoryjne
- praeiudicialis - powództwo o ustalenie
argumentum:
- a simili -
- a contrario -
- a fortiori -
culpa - wina
- dolo exorta - wina kombinowana
- in contrahendo - niedbalstwo przy zawieraniu umowy
- in custodiendo - wina w dozorze
- in eligendo - wina w wyborze
- lata - wina ciężka
- levis in abstracto - zaniedbanie wzorcowej staranności
- livis in concreto - zaniedbanie staranności stosowanej we własnych sprawach
damnum emergens - szkoda rzeczywista
lucrum cessans - utracony zysk