1. Pojęcie nauka. Klasyfikacja nauk.

2.Rozumienie nauk prawnych i ich klasyfikacja.

3.Budowa teorii naukowej.

4.Typowe grupy zagadnień (zespół problemów)badawczych prawoznawstwa.

5. Pojęcie prawoznawstwa. Działy prawoznawstwa; ogólna charakterystyka.

6. Ogólna charakterystyka filozofia prawa, jurysprudencji i teorii prawa.

7.Rola metodologii nauk prawnych. Metody poznawania prawa.

8. Podejścia do badania prawa.

9. Koncepcje pojmowania prawa - problematyka ogólna.

10. Klasyczne koncepcje pojmowania prawa - problematyka ogólna.

11. Koncepcje prawno - naturalnego ujęcia prawa.

12. Rozwój koncepcji prawno - naturalnego ujęcia prawa

13. Prawno-pozytywne ujęcie prawa - ogólna charakterystyka.

14. Rozumienie pozytywizmu. Rozwój pozytywizmu prawniczego.

15. Ogólna charakterystyka tradycyjnego pozytywizmu prawniczego.

16. Współczesne nurty pozytywizmu prawniczego.

17. Rozumienie realizmu prawniczego. Koncepcje realistycznego pojmowania
prawa.

18. Ujęcie fenomenologiczno-egzystencjalne prawa - ogólna charakterystyka.

19. Prawo w ujęciu dziejowo-historycznym - ogólna charakterystyka.

20. Hermeneutyka prawnicza - ogólna charakterystyka.

21. Analityczna teoria prawa - ogólna charakterystyka

22. Teorie argumentacji prawniczej . Koncepcja retoryki prawniczej .

23. Problem wartości w obowiązywaniu prawa ( podejście prawno - naturalne i
prawno - pozytywne )

24. Termin i rozumienie prawa .

25. Natura prawa i idea prawa.

26. Dobro wspólne, jako cel prawa.

27. Prawo i sprawiedliwość

28. Porządek prawny a ład społeczny

29. Realizowanie i przestrzeganie prawa.

30. Przestrzeganie prawa - ogólna charakterystyka.

31. Praworządność materialna i formalna.

32. Znajomość prawa i świadomość prawa.

33. Świadomość prawna obywateli; znaczenie i elementy świadomości.

34. Postawy w stosunku do prawa.

35. Kultura prawna i wartości prawne.

36. Warunki efektywności prawa.

37. Norma prawa jako reguła postępowania.

38. Prawo i inne normy społeczne (ogólna charakterystyka tych norm i relacja
do prawa).

39. Pojęcie norm moralnych. Relacja między normami prawnymi o moralnymi.

40. Język prawny, prawniczy i naturalny - ogólna charakterystyka i zależności.

41. Ujęcie językowe normy prawnej.

42. Norma i inne wypowiedzi językowe.

43. Charakter normy prawnej. Rodzaje norm prawnych.

44. Norma prawna i przepis prawny. Rodzaje przepisów prawnych. Budowa
normy prawnej.

45. Pojmowanie i charakterystyka aktu normatywnego.

46. Model dwuczłonowej i trójczłonowej struktury normy prawnej.

47. Abstrakcyjność i generalność norm prawnych.

48. Pojęcie i funkcja zasad prawnych i klauzul generalnych w prawie.

49. Pojęcie funkcji prawa i rodzaje tych funkcji.

50. Pojęcie tworzenia prawa. Formy tworzenia prawa.

51. Polityka i proces tworzenia prawa; racjonalne tworzenie prawa.

52. Kryteria formalne i materialne tworzenia prawa. Swoboda prawodawcy
określania treści prawa.

53. Pojęcie stosowania prawa. Praworządne stosowanie prawa.

54. Pojęcie źródeł prawa. Normatywna koncepcja źródeł prawa.

55. Rozumienie systemu prawa. Cechy systemu prawa.

56. Więź kompetencyjna i treściowa systemu norm prawnych.

57. System- typ prawa

58. Pionowa systematyzacja prawa

59. Pozioma systematyzacja prawa

60. Prawo materialne i prawo formalne - ogólna charakterystyka.

61. Prawo publiczne i prawo prywatne.

62. Pr. wew. (krajowe), międzynarodowe publiczne i ponadnarodowe - ogólna
charakterystyka relacji.

63. Umowa międzynarodowa jako źródło prawa wewnętrznego.

64. Pojęcie stosowania prawa. Praworządne stosowanie prawa.

65. Ideologie stosowania prawa.

66. Typy stosowania prawa.

67. Luz decyzyjny stosowania prawa.

68. Ustalenie faktów w procesie stosowania prawa. Zasada prawdy materialnej.

69. „ Domniemanie prawne” . Rodzaje domniemań prawnych .

70. Proces decyzyjny stosowania prawa .

71. Pojęcie obowiązywania prawa. Zakres obowiązywania prawa.

72. Teorie obowiązywania prawa.

73. Sens ogłaszania aktów normatywnych. Fikcja powszechnej znajomości
prawa.

74. Reguły egzegezy prawa - charakterystyka ogólna.

75. Rozumienie wykładni prawa. Teorie wykładni prawa.

76. Koncepcja derywacyjna wykładni.

77. Wykładnia a bezpośrednie rozumienie prawa.

78. Moc wiążąca wykładni.

79. Charakterystyka interpretacji językowej.

80. Charakterystyka wykładni systemowej.

81. Charakterystyka wykładni funkcjonalnej.

82. Wnioskowanie prawnicze (reguły interferencyjne).

83. Kolizja norm prawnych i reguły jej usuwania.

84. Problem „luki w prawie”. Usuwanie „luki konstrukcyjnej”.

85. Obowiązki, uprawnienia i roszczenia.

86. Pojęcie kompetencji.

87. Rozumienie stosunku prawnego. Rodzaje stos. prawnych.

88. Treść - przedmiot stos. prawnego.

89. Zdarzenia prawne, czynność prawna

90. Pojęcie odpowiedzialności prawnej

91. Termin państwo. Podstawowe teorie powstania państwa.

92. Związki państwa z prawem. Autonomiczność prawa.

93. Określenie państwa. Rodzaje państw.

94. Pojęcie i koncepcje państwa prawnego.

95. Cele, zadania i funkcje państwa.

96. Forma państwa.

97. Warunki ukształtowania demokracji w państwie.

98. Pojęcie podziału władzy. Cele koncepcji podziału władzy.

99. Państwo a organizacje polityczne i społeczne.

100. Pojęcie aparatu państwowego. Organy państwowe i ich rodzaje.

101. Doktryna prawa i wolności człowieka.

101. Doktryna praw i wolności człowieka.

1. Pojęcie nauka. Klasyfikacja nauk.

Nauką jest pewien zespół czynności badawczych, w wyniku których powstają teoretyczne sądy.(Seidler, Groszyk, Malarczyk, Pieniążek)

Nauka to zespół twierdzeń o rzeczywistości, o sposobach jej poznawania i praktycznego przekształcania przez człowieka; twierdzeń prawdziwych lub prawdopodobnych bądź uznawanych za prawdziwe; twierdzeń usystematyzowanych w określony sposób, sprawdzonych i należycie uzasadnionych. (Łopatka)

Do najbardziej rozpowszechnionych podziałów nauk należą te, które dokonywane są w oparciu o przedmiot poznania naukowego. August Comte- dokonał klasyfikacji nauk przyjmując dwa główne kryteria historyczne i stopień złożoności.

W ten sposób nauki tworzą hierarchię poczynając od matematyki poprzez astronomię, fizykę i chemię, biologię i socjologię ( socjologia jest nauką, która powstała najpóźniej i jest nauką najbardziej konkretną wg tych kryteriów)

F. Engels- dzieli on wszystkie nauki na grupy: nauki zajmujące się badaniami przyrody nieożywionej (geologia), nauki zajmujące się przyrodą ożywioną (botanika, zoologia), nauki społeczne zajmujące się różnymi stronami i wytworami życia ludzkiego (historia, prawo, ekonomia).

Wildenband i Rickert- dzielą nauki na: nauki nomotetyczne np. przyrodnicze, gdzie panuje prawidłowość i działa zasada przyczynowości i nauki idiograficzne, które zajmują się jedynie opisem rysów szczególnych np. historia.

Podstawę klasyfikacji nauk stanowi również metoda badawcza. Wyróżniamy wtedy: nauki empiryczne, które budują twierdzenia w oparciu o zespół materiałów doświadczalnych lub faktów ( biologia, fizyka) nauki formalne, które formułują teoretyczne sądy bez doświadczenia, w oparciu o dedukcję, różnego rodzaju wnioskowania wywodzące się z aksjomatów ( matematyka) Podział podany na ćwiczeniach: teoretyczne ( historia, biologia) i praktyczne ( nauki medyczne, praktyczne) formalne i empiryczne (przyrodnicze i humanistyczne) przyrodnicze i społeczne

2.Rozumienie nauk prawnych i ich klasyfikacja.

Nauki prawne określane jako prawoznawstwo to zbiór twierdzeń na temat tego co jest dotyczącym prawem w ramach systemu prawnego. To szczególny przedmiot i twierdzenia dotyczące tego przedmiotu, tj. że prawoznawstwo są to zbiory dostatecznie rozwiniętych, usystematyzowanych, spójnych, sprawdzonych, uzasadnionych, jednoznacznych w danym języku twierdzeń dotyczących prawa a także jego związków z prawem.

Prawoznawstwo- jak je klasyfikować? W największym stopniu nauki prawa umieszczone są w naukach humanistycznych bądź wśród nauk społecznych należących do nauk empirycznych. Problem klasyfikacji prawa jest otwarty. Ajdukiewicz twierdzi, że nauka nie jest na wystarczającym poziomie aby dokonać klasyfikacji prawa.

3.Budowa teorii naukowej.

Budowanie teorii w naukach empirycznych jest sprawą bardzo złożoną z metodologicznego punktu widzenia. W praktyce badawczej nie tyle zaczyna się od gromadzenia wielkiej liczby stwierdzeń empirycznych jednostkowych, by w drodze indukcji dochodzić do twierdzeń ogólnych czy choćby tzw. generalizacji historycznych i stąd aż do hipotez naczelnych (indukcjonizm), lecz na podstawie czasem stosunkowo niewielkiej liczby spostrzeżeń formułuje się uogólnienia i hipotezy wyjaśniające, wnikliwie sprawdzając następnie czy z tak postawionych hipotez nie wynikają jakieś twierdzenia fałszywe w świetle danych doświadczenia (hipotetyzm).

W naukach społecznych, zwłaszcza w ich wczesnym okresie, spotkać się było można ze zjawiskiem bardzo spekulatywnego formułowania naczelnych hipotez bez poddawania ich następnie należytemu sprawdzeniu co prowadziło do budowania teorii o pozornej tylko przydatności poznawczej. Biorąc sprawy w uproszczeniu rozwój nauk empirycznych zaczyna się od gromadzenia danych doświadczenia w sposób nieuporządkowany przez świadome przyjmowanie określonych hipotez wyjaśniających ( faza przedteoretyczna nauki empirycznej) a następnie dochodzi do budowania teorii wyjaśniających zaobserwowane fakty (teorie faktualne) i wreszcie do budowania w sposób metodologicznie świadomy teorii idealizacyjnych, które występują w zaawansowanych pod względem metodologicznym naukach.

Teoria idealizacyjna w odróżnieniu od teorii faktualnej polega na tym, iż jej twierdzenia odnoszą się nie do przedmiotów i zjawisk takich jakie obserwujemy w rzeczywistości, lecz takich co do których przyjmujemy założenia idealizujące, upraszczające, np. że na te zjawiska nie wpływa taki czy inny czynnik. Gdy sformułujemy twierdzenia idealizacyjne takiej teorii przechodzimy następnie wprowadzając odpowiednie poprawki uwzględniające oddziaływanie faktycznie występujących czynników ubocznych, do twierdzeń faktualnych i sprawdzamy czy te twierdzenia odpowiadają danym doświadczenia.

4.Typowe grupy zagadnień (zespół problemów)badawczych prawoznawstwa.

Grupy pytań w naukach prawnych skierowanych na ....( chyba badanie prawa) tworzy zespół problemów badawczych: ustalenie rozumienia pojęcia prawa, systematyka, wykładnia prawa, działanie prawa w społeczeństwie, tworzenie prawa, związki prawa z państwem.

5. Pojęcie prawoznawstwa. Działy prawoznawstwa; ogólna charakterystyka.

Prawoznawstwo-nauka o państwie, prawie oraz poglądach na państwo i prawo. Termin nauka ma wiele znaczeń.

W tym przypadku nauka to zespół twierdzeń o rzeczywistości, o sposobach jej poznawania i praktycznego jej przekształcania przez człowieka; twierdzeń prawdziwych lub prawdopodobnych bądź uznawanych za prawdziwe; twierdzeń usystematyzowanych w określony sposób, sprawdzonych i należycie uzasadnionych.

Działy prawoznawstwa.

1.teoria państwa i prawa(niekiedy używana jako filozofia państwa i prawa)

2. historia państwa i prawa.

3. historia doktryn politycznych i prawnych.

4. dogmatyka prawa.

Ad.1.Teoria państwa i prawa. Ujmuje ona państwo i prawo w sposób globalny. Zajmuje się nimi jako określonymi zjawiskami społecznymi, a nie państwem i prawem w określonym czasie i w określonym kraju. Interesują ją nie tylko dzieje i teraźniejszość państwa i prawa, ale także ich dalsza ewolucja. Stara się także przedstawić związki, jakie zachodzą miedzy państwem i prawem oraz związki między państwem i prawem a innymi zjawiskami życia społecznego. Podchodzi do państwa i prawa jak gdyby z pewnego dystansu. Bada cechy i prawidłowości właściwe każdemu państwu i prawu. Jest w pewnym sensie nauką abstrakcyjną w odróżnieniu od innych działów prawoznawstwa, które badają konkretne państw w określonym czasie i konkretne przepisy prawne.

Ad.2. Historia państwa i prawa. Zajmuje się dziejami państwa i prawa w poszczególnych krajach. Stara się ustalić, jak było zorganizowane i jak działało państwo w danym kraju, jakie obowiązywały w nim normy prawne. Odtwarza fakty ,systematyzuje je. Próbuje wyjaśnić, dlaczego istniały takie a nie inne instytucje państwowe i normy prawne, jakie przyniosły owoce, dlaczego w taki, a nie w inny sposób rozwijało się dane państwo, dlaczego jedne państwa rosły w siłę, a inne upadały. Próbuje także wyjaśnić ,dlaczego prawo, które powstało i obowiązywało w jakimś kraju, było przyjmowane i stosowane i innych krajach, czasami parę wieków później. Historia prawa interesuje się zarówno prawem wewnętrznym, krajowym poszczególnych państw, jak i prawem międzynarodowym.

Ad.3.Historia doktryn politycznych o prawnych. Zajmuje się tym, co ludzie myśleli na temat państwa i prawa. Ustala, jak zapatrywali się na państwo i prawo filozofowie, moraliści, politycy, a nawet prorocy. Poddając analizie zarówno poglądy myślicieli, jak i myśl polityczna różnych partii politycznych, ważnych grup społecznych, kościołów, stara się ustalić treść badanych poglądów, systematyzuje je, wyjaśnia ich genezę i ewolucję, ocenia i bada ich wpływ na państwo i prawo oraz na życie społeczności międzynarodowej. Historia doktryn politycznych i prawnych zajmuje się przede wszystkim poglądami reprezentowanymi dla poszczególnych epok, systemów politycznych, narodów lub klas społecznych. Interesują ja zwłaszcza poglądy, które stanowiły krok naprzód w rozwoju wiedzy o państwie, które wywarły lub nadal wywierają istotny wpływ na losy państwa, na rozwój regulacji prawnych.

Ad 4. Dogmatyka prawa. Zajmuje się prawem aktualnie obowiązującym w poszczególnych krajach, a także prawem obowiązującym w stosunkach między państwami, czyli prawem międzynarodowym publicznym. Całokształt obowiązujących w danym kraju norm prawnych dzieli na pewne działy, na gałęzie prawa. Dogmatyka praw stara się także wyjaśnić nie tylko treść określonych przepisów prawa obowiązującego, ale próbuje wytłumaczyć, dlaczego takie normy czy przepisy obowiązują. Stara się ocenić ich wpływ na życie społeczne, a także sugeruje, jak ulepszyć prawo obowiązujące i danej dziedzinie.

6. Ogólna charakterystyka filozofia prawa, jurysprudencji i teorii prawa.

Teoria prawa-dyscyplina ta zajmuje się różnymi co do charakteru ogólnymi problemami dotyczącymi prawa, a w związku z prawem - niektórymi problemami dotyczącymi prawa. W zasadzie koncentruje ona uwagę na formułowaniu twierdzeń o prawie rozpatrywanym w jego aspekcie formalnym czy realnym.

Ogólna nauka o prawie określana mianem „ogólnej teorii pr.” Nie zbudowała dotąd jakiejś jednej , powszechnie uznawanej teorii w sensie metodologicznym odnoszącej się do prawa, a można jedynie mówić o zapoczątkowaniu przez tak nazwaną dyscyplinę naukową budowy teorii zjawisk prawnych w kilku aspektach tych zjawisk, które są ze sobą w pewien sposób powiązane.

Dyscyplina zwana teorią pr. Spełnia rolę rodzaju pośrednika między naukami prawnymi, a naukami określanymi jako pomocnicze nauki prawoznawstwa. Głównie teoria prawa podejmuje zadania odpowiedniego scalania nauk prawnych z dorobkiem innych nauk.

Filozofia prawa- zajmuje się przede wszystkim rozważaniami czym jest prawo w jego istocie, jakie prawo być powinno, jakakis ą stanowi wartość i jakim wartościom ma służyć, jaką uzyskuje legitymację ideologiczną.

Jurysprudencja generalna przede wszystkim porządkuje aparaturę pojęciową i rozwiązuje najogólniejsze problemy dogmatyczne. Jako wyodrębniony typ ogólnej nauki o prawie jest współcześnie charakterystyczna głównie dla nauki prawa krajów common law, gdzie aparatura pojęciowa systemów prawnych kształtuje się w specyficzny, tradycjonalny sopsób. Jurysprudencja generalna, analizująca i porządkująca problemy pojęciowe prawoznawstwa, zresztą pod kątem znalezienia odpowiednio słusznych i sprawiedliwych rozwiązań problemów prawnych i stąd związana z filozofią prawa, była uzasadniana jako element „mądrości prawniczej” od czasu podejmowania usystematyzowanej refleksji nad problemami dogmatycznymi.

Zauważyć należy, że terminy „teoria pr.”, „filozofia pr.”, „jurysprudencja” używane bywają niekiedy niemal zamiennie, tak, że z tytułu dzieła, w którym został użyty jeden z tych terminów, nie można jednoznacznie sądzić co e treści tego dzieła zostało zawarte.

7.Rola metodologii nauk prawnych. Metody poznawania prawa.

Problematyka metodologiczna nauk prawnych, która zajmuje się opisem metod, to jest sposobów rozwiązywania problemów (wersja opisowa metodologii nauk prawnych) lub też formułowaniem dyrektyw, jak z takiego czy innego punktu widzenia należałoby rozwiązywać te problemy (wersja dyrektywna metodologii nauk prawnych) Różnorodność problemów formułowanych w obrębie nauk prawnych (co jest prawem, jakie prawo jest, jakie ono być powinno z określonego punktu widzenia). Przesądza o tym, że w naukach tych muszą być stosowane bardzo różne metody badawcze, od metod analizy semiotycznej tekstów i ustalania związków logicznych między normami- do ustalania prawdopodobieństwa wystąpienia określonych zdarzeń społecznych i częstości deklarowania określonych postaw wobec prawa oraz przedstawicieli różnych grup społecznych. Nie można mówić o jakieś jednej metodzie rozwiązywania problemów nauk prawnych, lecz o zastosowaniach, niekiedy w bardzo szczególny sposób, metod badawczych stosowanych również w innych naukach. Swoiste dla prawoznawstwa są metody egzegezy tekstów prawnych: metody wykładni przepisów, wnioskowań z obowiązywania jakichś norm. Stąd można spotkać się niekiedy z uproszczonym poglądem, że metodą nauk prawnych jest metoda, a raczej zespół metod rozwiązywania problemów dogmatycznych.

8. Podejścia do badania prawa.

Do badania prawa można podchodzić w różny sposób, zależnie od tego, co w danych normach szczególnie nas interesuje. Wyróżniamy następujące podejścia:

Egzegetyczne- podejście do badanych norm wyraża się w tym. że staramy się zgłębić językową treść norm, usystematyzować je, objaśnić znaczenie użytych słów, ustalić zależność między badanymi normami i przepisami, Czasami takie podejście do badanych norm nazywane jest także dogmatycznym.

Polityczne- podejście do interesujących nas norm prawa wyraża się w tym, że normy te rozpatruje się jako środek osiągania różnych celów, np. do norm prawa karnego podchodzi się pod kątem tego, czy i na ile przyczyniają się one do ograniczenia przestępczości, normy pr. Rodzinnego ocenia się z punktu widzenia tego, na ile sprzyjają trwałości małżeństwa, dobru dziecka i podobnym wartościom.

Socjologiczne- podejście do prawa polega na tym, że obowiązujące normy prawne rozpatruje się przede wszystkim z punktu widzenia ich związków z życiem społeczeństwa. Bada się ich faktyczne stosowanie w życiu, ocenia się je z punktu widzenia funkcji społecznej, jaka spełniają. Bada się wpływ norm prawnych na postępowania ludzi. Są autorzy utrzymujący, że istnieje odrębna dziedzina prawoznawstwa, którą nazywamy socjologią prawa.

Psychologiczne- podejście do prawa wyraża się w zwracaniu uwagi na przeżycia psychiczne związane z prawem. Bada się motywację, która decyduje o nie uchylaniu danych norm, motywację tych, którzy podporządkowują się prawu, jak i tych, którzy postępują w danych sytuacjach niezgodnie z wymogami prawa.

Prawnoporównawcze - należy porównywać interesujące nas normy prawne jednego państwa z analogicznymi normami prawnymi innych państw.

Prawno- historyczne- polega ono na badaniu, jak w przeszłości w danym kraju regulowano interesujące nas zagadnienia.

9. Koncepcje pojmowania prawa - problematyka ogólna

Przede wszystkim należy wyjaśnić termin prawo. Pojawia się bowiem pytanie, czy jest to termin jednoznaczny.

Przez pojęcie prawo rozumie się m.in.

1) przepisy, normy prawne regulujące stosunki między ludźmi danej społeczności, określające zasady ich postępowania; 2) uprawnienia przysługujące osobie fizycznej bądź prawnej;

3) ustawę, system norm;

4) prawidłowości rządzące światem, procesami przyrodniczymi i społecznymi.

Mówi się także o prawach ekonomicznych, o prawie polskim, francuskim, prawie starożytnym czy nowoczesnym, o powadze prawa, o regułach postępowania ludzi ustanowionych lub uznanych przez prawo. Na podstawie już tylko tego wyliczenia znaczeń wyrażenia prawo łatwo zauważyć, że jest ono wieloznaczne. Pojawia się zatem pytanie, czy omawiany termin jest również niejednoznaczny na gruncie nauk prawnych. Należy zauważyć, że z wyrażenie przekonania o potrzebie istnienia jakiegoś ładu między ludźmi jest związane myślenie o regułach normujących postępowanie ludzi. Pytanie, co to jest prawo, ma zatem długą tradycję. Próba odpowiedzi na nie była związana z filozofią. Na uwagę zasługują przede wszystkim ujęcia: prawnonaturalne, pozytywistyczne i realistyczne.

Ujęcie tzw. prawnonaturalne zawiera wiele kierunków. Ma swoje źródła w filozofii starożytnej (np. sofiści, stoicy). Antyczna tradycja prawa natury trwała od VI w. p.n.e. do V w. n.e. Prawo naturalne pojawiło się z momentem rozróżnienia porządku stanowionego przez ludzi od porządku naturalnego wszechświata, co miało miejsce w V w. p.n.e. w starożytnej Grecji. Sofiści poszukiwali w człowieku źródła prawa natury, postrzegając je jako wyraz sprawiedliwości naturalnej. Podobnie prawo postrzegali także Sokrates, Platon i Arystoteles. Z kolei stoicy (filozofia powstała w III w. p.n.e. w Atenach) pojmowali prawo natury jako uprawnienie naturalne człowieka. W okresie tym wyrażano poglądy zarówno o zgodności między prawem tworzonym a naturalnym, jak i dostrzegano istnienie rozbieżności. W średniowieczu różne nurty ujmowały prawo natury w płaszczyźnie teologicznej (Albert Wielki, Tomasz z Akwinu, Henryk Ghent, William Ockham), poszukując źródeł prawa natury w Bogu (prawie boskim). Koncepcje teologiczne zakładają więc, że źródłem prawa natury jest uczestniczenie w prawie boskim. Jego pochodzenie postrzegane było bądź z przejawu rozumu, bądź z objawionej woli Boga.

Z tym z kolei nie może być sprzeczne prawo ustanowione przez państwo (pozytywne). Kryterium obowiązywania tego prawa państwowego np. ustawy, stanowi czynnik nadprzyrodzony (boski). Prawo pozytywne jest wtórne wobec prawa natury, które ustanowione przez Boga jest kryterium słuszności czy sprawiedliwości prawa pozytywnego. Inne koncepcje prawa natury pojawiły się pod koniec XVII i w XVIII wieku.

Odnotować tu można nurty:

empiryczny (J. Locke, G. Berkeley, D. Hume) i

racjonalistyczny (H. Grotius, T. Hobbes, J.J. Rousseau, K. Monteskiusz). Nurty te różniły się między sobą stosunkiem do tego, co jest podstawą ludzkiej wiedzy i jej obowiązywania. Empiryści jako zasadnicze źródło wiedzy uznawali doświadczenie, natomiast racjonaliści - rozum będący głównym źródłem odkrywania i formułowania norm prawnonaturalnych i na tej podstawie dedukowali abstrakcyjne idee prawnonaturalne. Prawo natury w tym ujęciu nie było już związane z prawem boskim. Rozwijające się od XVIII w. materialistyczne koncepcje prawa natury również wskazują na istnienie jakiegoś prawa wyższego, rozumnego, powszechnych ideałów kultury. Prawo pozytywne jest wartościowane z punktu widzenia praw przyrodzonych człowiekowi. Godność człowieka, elementarne prawa człowieka, naturalne odwieczne prawa człowieka itd. są uznawane za kryterium oceny, czy prawo stanowione lub uznane przez państwo jest sprawiedliwe. Koncepcje te uznają świadome tworzenie prawa przez rozum ludzki, nie powołują się na fakt objawienia. Na dodatkowe zaznaczenie zasługuje tzw. koncepcja prawa natury o zmiennej treści (R. Stammler, L. Petrażycki). Wpływ na jej powstanie miały idee kantowski. W koncepcji tej elementy treściowe mają charakter dynamiczny. Zakłada ona zmienność wytworów ludzkich, przekonań dotyczących słuszności i porządku społecznego. Prawo natury nie ma cechy niezmienności. Jego treść uwzględnia zmiany następujące w historii, które następnie powinny znaleźć się w treści prawa pozytywnego. Inaczej niż elementy materialne (treściowe) elementy formalne miały charakter statyczny (R. Stammler). W nurcie tej koncepcji występują różne wersje prawa natury o zmiennej treści (M. Cohen, L.L. Fuller). Teorie prawnonaturalne wraz z teoriami dyskursu czy systemów itd. są określane jako teorie niepozytywistyczne. Wspólna ich cechą jest uznanie, że: 1) pojęcie prawa nie wyczerpuje się w prawie pozytywnym, 2) w sytuacjach szczególnych samoistnym źródłem prawa mogą stać się niepisane zasady sprawiedliwości, słuszności, racjonalności, 3) możliwa jest utrata mocy obowiązującej przez akt normatywny (normę zawarta w akcie) w przypadku naruszenia wspomnianych zasad w sposób wyjątkowo rażący. Na praktykę prawniczą ogromny wpływ wywarła koncepcja, określana jako pozytywizm prawniczy, składająca się z wielu odmian. Zasadniczą cechą kierunków pozytywistycznych jest uznanie istnienia związku państwa z prawem. Prawo to zatem zespół norm ustanowionych lub uznanych przez państwo i chronionych (sankcjonowanych) przez nie za pomocą środków przymusu. Z aktem ustanowienia prawa pojawiają się nowe normy prawne wcześniej nie istniejące w porządku prawnym (tworzenie prawa). Natomiast w drodze uznania częścią systemu prawnego stają się takie normy społeczne, które wcześniej nie miały charakteru norm prawnych. Pozytywizm nie interesuje się prawem w ogóle, ale prawem obowiązującym, jego systematyką, ustaleniem treści obowiązujących norm. Połączenie państwa i prawa nie oznacza, że prawem jest każde prawo, jeżeli spełnia tylko warunek pochodzenia od państwa. Współcześnie większość pozytywistów stawia przed prawem konieczność wypełnienia nie tylko wymogów formalnych, ale również materialnych. Oznacza to, że nie jest bezdyskusyjna teza, iż prawem jest każde prawo właściwie ustanowione i chronione przymusem państwowym. Prawo powinno spełniać też pewne wymogi moralne, sprawiedliwości, ma być humanitarne. Nie może prawo, jako przejaw kultury, nie uwzględniać wartości, ideałów charakteryzujących tę kulturę (cywilizację). Pojawienie się potrzeby porządku w relacjach miedzy ludźmi wywołało konieczność powstania pewnych norm. Celem tych norm porządkujących życie społeczne jest takie określenie postępowania ludzi i ich form organizacyjnych, które zagwarantuje ustabilizowane reguły relacji między różnymi podmiotami i zapewni poczucie bezpieczeństwa kierującym się tymi normami. W obszarze cywilizacyjnym, do którego należy Polska, koncepcja prawa w ujęciu pozytywistycznym, uzupełniona o uznanie prawa jako wytworu określonej kultury, jest powszechnie przyjęta. Innym jeszcze kierunkiem, zaznaczającym swój sprzeciw w stosunku do obu omówionych, jest kierunek realistyczny. Przedstawiciele realizmu prawniczego zarzucają koncepcji pozytywistycznej nieuzasadnione przekonanie o tożsamości prawa z przepisami zawartymi w tekstach prawnych („prawo w książkach” - law in book). Z kolei wadą kierunków prawnonaturalnych ma być spekulatywne poszukiwanie norm słusznych (zgodnych z naturą człowieka) przy niedocenianiu analizy praktyki życia społecznego. Zwolenników nurtu realistycznego interesuje prawo jako zbiór decyzji faktycznie podejmowanych przez stosujących prawo („prawo w działaniu” - law in action). Za prawo w ujęciu tego kierunku najczęściej uznaje się takie wzory postępowania (zbiór), które odzwierciedlają się w określonym zachowaniu ludzi (K. Llewellyn). Prawo bywa też utożsamiane z określonym przeżyciem człowieka, z rodzajem emocji. W przeżyciu treści prawa pojawia się presja psychiczna, która popycha człowieka do pewnego postępowania. Ujecie to charakteryzuje tzw. psychologiczna teoria prawa (L. Petrażycki). Współcześnie w polskiej nauce prawa definiujący pojęcie prawo najczęściej zaznaczają, że jest to zespół norm postępowania określonych podmiotów (adresatów), norm ustanowionych lub uznanych przez państwo, których realizacja jest chroniona przymusem państwowym. Takie pojmowanie prawa bywa określane jako „pojęcie prawa w rozumieniu prawniczym” oraz dodaje się, że prawo to jest przejawem kultury człowieka, wytworem jego działalności. Podkreśla się też, że szczególną cechą prawa odróżniającą je od innych zespołów norm jest jego pochodzenie od państwa.

10. Klasyczne koncepcje pojmowania prawa - problematyka ogólna

Klasyczne ujęcie koncepcji pojmowania prawa ma swoje źródła w filozofii starożytnej (np. sofiści, stoicy). Antyczna tradycja prawa natury trwała od VI w. p.n.e. do V w. n.e. Prawo naturalne pojawiło się z momentem rozróżnienia porządku stanowionego przez ludzi od porządku naturalnego wszechświata, co miało miejsce w V w. p.n.e. w starożytnej Grecji. Sofiści poszukiwali w człowieku źródła prawa natury, postrzegając je jako wyraz sprawiedliwości naturalnej. Podobnie prawo postrzegali także Sokrates, Platon i Arystoteles. Z kolei stoicy (filozofia powstała w III w. p.n.e. w Atenach) pojmowali prawo natury jako uprawnienie naturalne człowieka. W okresie tym wyrażano poglądy zarówno o zgodności między prawem tworzonym a naturalnym, jak i dostrzegano istnienie rozbieżności.

11. koncepcje prawno - naturalnego ujęcia prawa (i 12 łącznie)

12. Rozwój komcepcji prawno - naturalnego ujęcia prawa

Ujęcie tzw. prawnonaturalne zawiera wiele kierunków. Ma swoje źródła w filozofii starożytnej (np. sofiści, stoicy). Antyczna tradycja prawa natury trwała od VI w. p.n.e. do V w. n.e. Prawo naturalne pojawiło się z momentem rozróżnienia porządku stanowionego przez ludzi od porządku naturalnego wszechświata, co miało miejsce w V w. p.n.e. w starożytnej Grecji. Sofiści poszukiwali w człowieku źródła prawa natury, postrzegając je jako wyraz sprawiedliwości naturalnej. Podobnie prawo postrzegali także Sokrates, Platon i Arystoteles. Z kolei stoicy (filozofia powstała w III w. p.n.e. w Atenach) pojmowali prawo natury jako uprawnienie naturalne człowieka. W okresie tym wyrażano poglądy zarówno o zgodności między prawem tworzonym a naturalnym, jak i dostrzegano istnienie rozbieżności. W średniowieczu różne nurty ujmowały prawo natury w płaszczyźnie teologicznej (Albert Wielki, Tomasz z Akwinu, Henryk Ghent, William Ockham), poszukując źródeł prawa natury w Bogu (prawie boskim). Koncepcje teologiczne zakładają więc, że źródłem prawa natury jest uczestniczenie w prawie boskim. Jego pochodzenie postrzegane było bądź z przejawu rozumu, bądź z objawionej woli Boga. Z tym z kolei nie może być sprzeczne prawo ustanowione przez państwo (pozytywne). Kryterium obowiązywania tego prawa państwowego np. ustawy, stanowi czynnik nadprzyrodzony (boski). Prawo pozytywne jest wtórne wobec prawa natury, które ustanowione przez Boga jest kryterium słuszności czy sprawiedliwości prawa pozytywnego. Inne koncepcje prawa natury pojawiły się pod koniec XVII i w XVIII wieku. Odnotować tu można nurty: empiryczny (J. Locke, G. Berkeley, D. Hume) i racjonalistyczny (H. Grotius, T. Hobbes, J.J. Rousseau, K. Monteskiusz). Nurty te różniły się między sobą stosunkiem do tego, co jest podstawą ludzkiej wiedzy i jej obowiązywania. Empiryści jako zasadnicze źródło wiedzy uznawali doświadczenie, natomiast racjonaliści - rozum będący głównym źródłem odkrywania i formułowania norm prawnonaturalnych i na tej podstawie dedukowali abstrakcyjne idee prawnonaturalne. Prawo natury w tym ujęciu nie było już związane z prawem boskim. Rozwijające się od XVIII w. materialistyczne koncepcje prawa natury również wskazują na istnienie jakiegoś prawa wyższego, rozumnego, powszechnych ideałów kultury. Prawo pozytywne jest wartościowane z punktu widzenia praw przyrodzonych człowiekowi. Godność człowieka, elementarne prawa człowieka, naturalne odwieczne prawa człowieka itd. są uznawane za kryterium oceny, czy prawo stanowione lub uznane przez państwo jest sprawiedliwe. Koncepcje te uznają świadome tworzenie prawa przez rozum ludzki, nie powołują się na fakt objawienia. Na dodatkowe zaznaczenie zasługuje tzw. koncepcja prawa natury o zmiennej treści (R. Stammler, L. Petrażycki). Wpływ na jej powstanie miały idee kantowski. W koncepcji tej elementy treściowe mają charakter dynamiczny. Zakłada ona zmienność wytworów ludzkich, przekonań dotyczących słuszności i porządku społecznego. Prawo natury nie ma cechy niezmienności. Jego treść uwzględnia zmiany następujące w historii, które następnie powinny znaleźć się w treści prawa pozytywnego. Inaczej niż elementy materialne (treściowe) elementy formalne miały charakter statyczny (R. Stammler). W nurcie tej koncepcji występują różne wersje prawa natury o zmiennej treści (M. Cohen, L.L. Fuller). Teorie prawnonaturalne wraz z teoriami dyskursu czy systemów itd. są określane jako teorie niepozytywistyczne. Wspólna ich cechą jest uznanie, że: 1) pojęcie prawa nie wyczerpuje się w prawie pozytywnym, 2) w sytuacjach szczególnych samoistnym źródłem prawa mogą stać się niepisane zasady sprawiedliwości, słuszności, racjonalności, 3) możliwa jest utrata mocy obowiązującej przez akt normatywny (normę zawarta w akcie) w przypadku naruszenia wspomnianych zasad w sposób wyjątkowo rażący.

13. Prawno-pozytywne ujęcie prawa - ogólna charakterystyka.

Wspólny pozytywistom sposób pojmowania prawa jako zbioru norm tworzonych przez państwo ukształtował się w określonym układzie społecznym jako doktryna prawnicza państwa upatrywującego w prawie istotny czynnik stabilizujący ustrój polityczny, czynnik rozstrzygający bieżące konflikty w coraz bardziej różnicującym się społeczeństwie. Państwową rolę, jaką w pozytywizmie prawniczym wyznaczono prawu było stworzenie stanu bezpieczeństwa prawnego, wyrażającego się w tym, że system prawny miał być dostatecznie stabilny i opierać się na uporządkowanym systemie wartości moralnych, a przy tym miał być jasny i możliwie zupełny. Sposób pojmowania prawa przez przedstawicieli pozytywizmu prawniczego nie był jednak konsekwentny. Programowo głosili oni rozdział pojęciowy między prawem i moralnością, twierdzili, że prawo obowiązuje niezależnie od tego czy realizuje określone wartości moralne. Według pozytywistycznie zorientowanego programu prawoznawstwa, nauki prawne powinny być wolne od wartościowania. W programie pozytywizmu prawniczego nawiązującym do pozytywizmu prawniczego, zakłada się, bowiem staranne odróżnienie od siebie wypowiedzi o rzeczywistości, o tym, co jest, od wypowiedzi o tym, co być powinno. W pozytywizmie prawniczym jako określonym kierunku prawoznawstwa przedmiotem zainteresowania nauk prawnych czyniono niemal wyłącznie prawo obowiązujące w jakimś miejscu i czasie. Zainteresowania nauk prawnych obejmowały głównie problematykę dogmatyczną i to uprawianą w swoisty formalny sposób. Pozytywistyczny pogląd na prawo łączy się z określonym sposobem pojmowania wykładni i stosowania prawa. Mianowicie dla koncepcji pozyt. Typowe jest pojmowanie wykładni jako czynności poznawczej prowadzącej do odtwarzania znaczenia interpretowanego tekstu na podstawie ścisłych, uporządkowanych reguł wykładni.

14. Rozumienie pozytywizmu. Rozwój pozytywizmu prawniczego.

Termin pozytywizm występuje w prawoznawstwie w dwóch znaczeniach. Oznacza mianowicie: Pewien typ poglądów na prawo, zwłaszcza sposób pojmowania prawa i uzasadnienia obowiązku dawania mu posłuchu, a także określony program nauki prawa. W tym znaczeniu jest „pozytywizm” pewnym sposobem myślenia o prawie, które przejawia się w różnych epokach historycznych. Pewien kierunek w prawoznawstwie, dominujący w II poł. XIX wieku (pozytywizm prawniczy w wąskim znaczeniu terminu).

15. Ogólna charakterystyka tradycyjnego pozytywizmu prawniczego.

Pozytywizm prawniczy był jednym z najbardziej znanych kierunków połowy i drugiej połowy XIX wieku. W metodologii badania państwa i prawa nawiązywał do pozytywizmu filozoficznego, którego czołowym reprezentantem był August Comte (1798-1857). W zakresie zainteresowań pozytywizmu prawniczego badani koncentrowano na normie prawnej. Pozostałe normy, np. moralne, znajdować się powinny zasadniczo poza zasięgiem dociekań, jako że, nie wchodzą w skład systemu prawa. Pozytywizm prawniczy stanowił krytykę szkoły prawa natury w tym znaczeniu, iż w miejsce praw naturalnych czy wydedukowanych przez rozum, wprowadzał konkretność badań normy prawnej obowiązującej w danym miejscu i czasie. Kwestionował również wartość dorobku szkoły historycznej, odwołując się do źródeł prawa zwyczajowego, czy praźródeł prawa postaci enigmatycznie pojmowanego ducha historii czy ducha narodu. Pozytywizm prawniczy i filozoficzny charakteryzuje wspólną niechęć do metafizycznych systemów pojmowania rzeczywistości w tym również państwa i prawa. Porządek państwowo-prawny uzyskuje sankcje wartości i poznawalności pod warunkiem, iż posiada odzwierciedlenie w normach prawa stanowionego. Stanowisko takie doprowadziło do znacznej wulgaryzacji badań prawa, zawężających się wyłącznie do poznania normy prawnej i reguł jej interpretacji, bez głębszej refleksji nad aksjologią prawa, czy też prawidłowościami kształtującymi jego związki z państwem. Pozytywizm silnie natomiast nawiązywał do założeń szkoły liberalistycznej, będącej jej kontynuacją i znaczącą wersją interpretacyjną. Podkreślając myśl Solona, iż w państwie rządzą nie ludzie, lecz prawo, unormowano teorię tzw. Państwa prawnego, w praktyce opierającego się na poszanowaniu prawa reprezentującego w swych treściach zarówno interes zbiorowości, jak jednostki. Interwencjonizm państwowy powinien mieć oparcie w konkretnej normie prawnej. Wydawało się, iż tą droga nastąpić może pełniejsza integracja dążeń jednostki i zbiorowości, przy czym pozytywiści podkreślali, iż jednostka walcząca o poszanowanie swych praw podmiotowych zapewnia ogólną praworządność w państwie. Pozytywizm w świecie doktrynalnym sankcjonował stabilizację rozwoju kapitalizmu drugiej połowy XIX wieku stając się jednym z istotnych czynników działających na rzecz jej pogłębiania. W konsekwencji pozytywizm prawniczy był doktryną aprobującą zasady organizacji państwa burżuazyjno-demokratycznego. Zwracał się przeciwko szkołom i ruchom kwestionującym sensowność utrzymania i umacniania zasadnych form ustrojowych, w szczególności krytykował założenia ruchu robotniczego w dobie I i II międzynarodówki. Z drugiej strony wniósł wiele do nauki o interpretacji normy pranej rozbudowując i doskonaląc metodologię badania prawa opartą na założeniach dogmatycznych. Pozytywizm prawniczy jako określony kierunek w prawoznawstwie nie ukształtował się w jednolitą szkołę. Rozwijał się w dwóch wersjach: anglosaskiej (John Austin i Herbert L.A. Hart) i kontynentalnej (Karl M. Bergbohm, Rudolf Ihering, Georg Jellinek) - silnie zróżnicowanej, której wybitni przedstawiciele często zarzucali z czasem idee pozytywistyczne. Nurt anglosaski, był nieco wcześniejszy odpowiadając wyższemu stadium rozwoju kapitalizmu angielskiego, nurt kontynentalny rozwinięty został przez przedstawicieli nauki niemieckiej i tam uzyskał największą popularność. John Austin (1790-1859) - klasyfikacja prawa opiera się u niego na wyróżnieniu porządku prawa boskiego i prawa stanowionego przez ludzi dla ludzi. Prawo boskie ma charakter abstrakcyjny, jest swego rodzaju praźródłem wszelkiego prawa, lecz nie można zeń wyprowadzić jakichś bardziej konkretnych dyrektyw dla prawa pozytywnego. Podstawą poszukiwań jest natomiast prawo stanowione przez ludzi dla ludzi będące zasadniczo tzw. Prawem pozytywnym. Prawo pozytywne ustanowione zostało przez suwerenny autorytet polityczny i w pełni posiada taki charakter jako prawo w stosunkach wewnętrznych. Nie jest natomiast prawem w pełnym tego słowa znaczeniu prawo międzynarodowe, które formułować może pewne zalecenia jakiegoś zachowania się, lecz nie może narzucić suwerenowi konieczności określonego postępowania. Prawo pozytywne jest dla Austina rozkazem zawierającym nakaz lub zakaż określonego zachowania się, którego naruszenie jest zabezpieczone sankcją. Pojęcie suwerena jako podmiotu uprawnionego do stanowienia prawa tłumaczy obowiązywanie określonej woli zawartej w normach prawnych. Posługuje się on teorią niezależnego społeczeństwa politycznego składającego się z niezawisłych politycznie jednostek, podporządkowanych jednak zwierzchnikowi politycznemu. W gruncie rzeczy zwierzchnik posiada możliwość nieograniczonej działalności normotwórczej i nie może być skrępowany pojęciami metafizycznymi, jak np. prawem natury czy prawem bożym. Jeśli odwołuje się do jakichś zasad postępowania, np. zasad moralnych, czyni to ze względu na subiektywny stosunek do nich. Podział rządów sprowadza się do prostego ujęcia na rządy despotyczne i niedespotyczne. Wyróżnia wprawdzie formę monarchii, arystokracji i demokracji, choć ta ostatnia zawiera paradoks niemożliwości sprawowania władzy przez wszystkich. Sens jednak podstawowego pytania sprowadza się do odpowiedzi, czy rządy są czy nie są despotyczne. Podstawą rządów niedespotycznych jest trwałe poszanowanie praw obywatela możliwe jedynie przy odwołaniu się do monteskiuszowskiego podziału i hamowania się władz gwarantującego nienaruszalność praw jednostki. Pod wpływem myślenia utylitarystycznego dowodzi on, iż głównym celem państwa jest zapewnienie szczęścia swym poddanym, chociaż obok praworządności wymienia jako równie doniosłe poszanowanie prawa własności. Rudolf Ihering (1818-1892) Przyczyną powstania państwa było dążenie ludzi do osiągnięcia pewnych celów. Ostatecznie prawo formułuje podstawowe cele funkcjonowania zbiorowości, przy czym opiera się na środkach przymusu. Utrzymanie pewnej jednolitości reguł walki unormowanych przez prawo wymaga ciągłego odwoływania się do środków władczej działalności państwa. Aktywizacja jednostki następuje na podstawie 2 stadiów postępowania: człowiek najpierw wyobraża sobie przyszłość czyniąc tę wizję kryterium swego postępowania. Również jednostka ma jakby dwie osobowości: jest człowiekiem prywatnym, a poprzez to staje się człowiekiem w zbiorowości, tj. społeczeństwa. Podział prawa sprowadza się do wyszczególnienia przez niego prawa przedmiotowego i podmiotowego. Prawo przedmiotowe stanowi sumę orzeczeń prawnych oraz zasad organizacji życia publicznego. Prawo podmiotowe jest kontynuacją praw jednostki i daje wyraz zakresowi jej interesów chronionych przez państwo. Walka interesów jednostkowych w społeczeństwie odzwierciedla się przede wszystkim w płaszczyźnie prawa podmiotowego. Obrona praw podmiotowych staje się kamieniem węgielnym prawidłowego rozwoju społeczeństwa. Prawo podmiotowe traktuje on jako swoiście pojętą delegację prawa ogólnego względem ochrony interesów jednostki. Brak obrony praw podmiotowych oznaczałby dopuszczenie stanu bezprawia w równym stopniu zagrażającego godności jednostki i zbiorowości. Obrona praw podmiotowych w ramach określonego porządku prawa przedmiotowego, urasta do rangi najbardziej podstawowej zasady wyznaczającej sens istnienia samego prawa. Porządek prawa przedmiotowego jest zasadniczo niepodważalny, służąc pełniejszej stabilizacji zarówno majątku jednostki, jak i pogłębieniu doskonałości reguł określających życie zbiorowości. Jest to również odrzucenie jakichkolwiek form działania rewolucyjnego jako z gruntu bezsensownego. Georg Jellinek (1851-1911) Metodologia badawcza Jellinka opiera się na propozycji równoczesnego ujmowania tzw. Elementu obiektywnego i subiektywnego. Przedmiotem badania obiektywnego jest państwo będące określonym zjawiskiem społecznym, sumą zdarzeń, jak również związków zachodzących między jego elementami. Badanie prawa, czyli odwołanie się do poznania zjawiska subiektywnego w zasadniczy sposób uzupełnia badania w płaszczyźnie obiektywistycznej. Każde zjawisko obiektywne w zakresie stosunków społecznych ma określoną stronę wewnętrzną, duchową, będącą rezultatem działających emocji. W stosunkach państwowych przedmiotem poznania subiektywnego jest wola państwa, czyli prawo. Teoria państwa wychodzi z założenia znanej jego definicji głoszącej, iż państwo jest korporacją osiadłego ludu wyposażoną w bezpośrednią, samorodną władzę zwierzchnią lub też, aby użyć wznowionego obecnie określenia, korporacją terytorialną, wyposażoną w bezpośrednią, samorodną władzę zwierzchnią. Jest to tzw. Trójelementowa definicja państwa ujmująca w jedności terytorium, ludność i władzę. Państwo jest również określonym stosunkiem woli poddanych i panującego opierającym się na wspólnym dążeniu do utrzymania jedności reprezentowanej przez państwo. Definicję prawa opiera on na kategoriach teleologicznych zakładających uznanie przez społeczeństwo danej normy prawnej jako instrumentu służącego ochronie, utrzymaniu i popieraniu interesów ludzkich. Wymienia trzy cechy charakteryzujące normę prawną w porównaniu z innymi normami, np. moralnymi czy etycznymi, obowiązującymi w społeczeństwie: dotyczą one zewnętrznego zachowania ludzi względem siebie, są ujmowane przez autorytet działający na zewnątrz, ich przestrzeganie jest zagwarantowane przez uznany autorytet działający legalnie. Gwarancje prawne sprowadzają się do problemu uświadomienia sobie, iż nie istnieją jeszcze jakieś doskonałe czynniki prowadzące do całkowitego poszanowania prawa. Jego zdaniem tzw. Gwarancje prawne, jak również ich skuteczność, są uzależnione od wielu czynników m.in. od etapu historycznego rozwoju państwa. Z teoretycznego punktu widzenia wyróżnia trojakiego rodzaju gwarancje: społeczne, polityczne i prawne. Społeczne dotyczą zespołu czynników kulturalnych, do których zalicza on religię, moralność czy zwyczaje. Kulturalne stanowią najpotężniejsze, istotne ograniczenie wszelkiej samowoli, tkwiącej w abstrakcyjnych pojęciach prawnych i kształtują życie rzeczywiste instytucji państwowych oraz historię państwa z mocą, która przewyższa działanie woli świadomej. Polityczne sprowadzają się do przyjęcia zasady podziału władzy, przy czym nie twierdzi on, iż powinien to być określony system podziału władzy, np. według wzorców moteskiuszowskich. Wystarczy samo faktyczne przyjęcie podziału władzy w praktyce, oznaczające uniemożliwienie samowolnego wykorzystania władzy. Doniosłą rolę odgrywają gwarancje ustalone przez prawo. Dzieli on je na gwarancje chroniące interes publiczny i gwarancje praw podmiotowych wyraźnie akcentują, iż społeczna doniosłość jednych i drugich jest taka sama.

16. Współczesne nurty pozytywizmu prawniczego.

Nowa znacząca wersja pozytywizmu to pozytywizm instytucjonalny. Charakteryzuje go istotne rozszerzenie refleksji nad prawem, a w szczególności uwzględnienie funkcjonowania prawa w określonych układach spraw społecznych z zachowaniem wszakże podstawy nonkognitywistycznej i wielu rygorów metodologicznych, charakterystycznych dla pozytywizmu filozoficznego. Pozytywizm instytucjonalny(Ota Weinberger, Neil MacCormick) polemizuje ze skrajnie uproszczoną wersją pozytywizmu prawniczego. Twierdzi w szczególności, iż stanowisko, zgodnie, z którym jedynym źródłem prawa jest fakt woli prawodawcy, nie musi prowadzić do aprobowania postawy skrajnego woluntaryzmu decyzyjnego, istnieje, bowiem wiele czynników ograniczających swobodę prawodawcy oraz kształtujących treść prawa. Prawo jest pojmowane przez przedstawicieli tego nurtu jako fakt instytucjonalny właśnie tj. zbiór reguł pozostających w określonej relacji do działań człowieka i stanów rzeczy pozostających w jakimś związku z tymi działaniami. Przykładami takich faktów są: umowa, gra w szachy, gry sportowe, pieniądze. Fakty te to pewne zachowania, stany rzeczy, zdarzenia, powstające w danej społeczności, istniejące w niej i wywołujące określone następstwa ze względu na to, iż w tej społeczności obowiązują określone reguły.

17. Rozumienie realizmu prawniczego. Koncepcje realistycznego pojmowania prawa.

Przedstawiciele realizmu prawniczego zarzucają koncepcji pozytywistycznej nieuzasadnione przekonanie o tożsamości prawa z przepisami zawartymi w tekstach prawnych. Z kolei wadą kierunków prawnonaturalnych ma być spekulatywne poszukiwanie norm słusznych ( zgodnych z naturą człowieka) przy niedocenianiu analizy praktyki życia społecznego. Zwolenników nurtu realistycznego interesuje prawo jako zbiór decyzji faktycznie podejmowanych przez stosujących prawo. Za prawo w ujęciu tego kierunku najczęściej uznaje się takie wzory postępowania ( zbiór), które odzwierciedlają się w określonym zachowaniu ludzi. Realizm prawniczy przejawia się w wielu nurtach, obowiązywanie prawa rozumie najczęściej jako faktyczne działanie prawa czy przestrzeganie prawa. Obowiązuje zatem prawo „rzeczywiste'', stosowane przez sędziego a nie formalne. Prawo to obowiązuje też, dopiero, gdy jest skuteczne. Rozważa się, że warunkiem obowiązywania prawa jest nie jego formalna groźba wyegzekwowania przestrzegania prawa, ale realna, tzn. istnieje wola zastosowania przymusu przez państwo.

18. Ujęcie fenomenologiczno-egzystencjalne prawa - ogólna charakterystyka.

Teoria fenomenologiczna obowiązywania prawa wiąże obowiązywanie prawa z intuicyjną ważnością prawa. Prawo jest pojmowane jako fenomen o apriorycznej strukturze, będącej „korelatem aktu intuicyjnego, obejmuje wszystko to, co dane jest nam bezpośrednio, i - co jest oczywiste - wszystko to, co w naszej świadomości jawi się jako prawo”. Zagadnienie obowiązywania jest sprowadzane do intuicyjnego uchwycenia istoty prawa, które jest pozbawione empirycznych (psychologicznych) naleciałości. Dlatego też podziały prawa, np. na prawo naturalne i pozytywne czy prawo stanowione bądź sędziowskie, nie mają znaczenia.

19. Prawo w ujęciu dziejowo-historycznym - ogólna charakterystyka.

Mówi się często, że prawo odzwierciedla ustrój społeczno-ekonomiczny społeczeństwa w tym sensie, że treść norm zależy od panujących stosunków produkcji, od stanu rozwoju techniki, warunków geograficznych, dziejów danego społeczeństwa, jego tradycji państwowo-prawnych, rozpowszechnionych w nim obyczajów wierzeń religijnych, składu etnicznego społeczeństwa, od koncepcji politycznych, które dominują w danym społeczeństwie itp. Bezpośredni wpływ na treść prawa ma świadomość prawna, zwłaszcza sił przewodnich w danym społeczeństwie. Są to czynniki kształtujące w różnym stopniu treść prawa, ale nie wszystkie mają charakter aktów prawotwórczych. Prawotwórczy charakter ma jedynie wola państwa wyrażona w postaci decyzji ustanawiających lub uznających ogólne normy postępowania. Prawo jest kształtowane przez różne czynniki materialne i duchowe. Prawo jest tworzone tylko w postaci niektórych przejawów działalności państwa.

20. Hermeneutyka prawnicza - ogólna charakterystyka.

Hermeneutyka - dyscyplina filologiczna zajmująca się badanie, objaśnianiem i wewnętrzną interpretacją źródeł pisanych w celu ustalenia ich prawidłowego tekstu w 2 poł. XIX w. stała się wzorem szeroko rozumianej sztuki interpretacji stosowanej we wszystkich naukach humanistycznych

Hermeneutyka → interpretacja → wykładnia prawa, jest procesem myślowym, zmierzającym do ustalenia, że dany przepis bądź zespół przepisów ma takie to a takie znaczenie i taki a taki zakres.

Wykładnia prowadzi do właściwego rozumienia danych przepisów, do ustalenia, jakie zawierają one normy. W procesie wykładni można wyróżnić kilka etapów. Punktem wyjścia jest wątpliwość powstała przy bezpośredniej percepcji danego przepisu. Może ona mieć źródło w niejasności i nieostrości nazw używanych w przepisie, w sprzeczności lub niezgodności, jakie powstałyby w systemie prawa, gdyby dany przepis rozumieć tak, jak się to w pierwszej chwili narzuca; w niecelowości zastosowania przepisu w danych okolicznościach, gdyby miał on brzmieć tak, jak się to wydaje na pierwszy rzut oka; w niesłuszności, niesprawiedliwości zastosowania tak rozumianego przepisu, jak on na pierwszy rzut oka wygląda. Następny etap tego procesu polega na ustaleniu znaczenia i zakresu przepisu przy zastosowaniu różnych środków wykładni i wykorzystaniu w tym celu różnych materiałów. Wreszcie, jeżeli w wyniku zastosowania owych różnych środków i materiałów otrzymuje się wyniki odmienne, niezbędne jest zestawienie tych wyników i wybranie spośród nich ustalenia ostatecznego. Wykładnia musi prowadzić do jednego i jednoznacznego ustalenia treści przepisu. Wykładnia prawa polega na ustalaniu znaczenia i zakresu już istniejących i obowiązujących przepisów. Jest więc czymś jakościowo różnym od tworzenia tych przepisów i nic nie zmienia w tej mierze fakt, że niektóre ustalenia wykładni mogą być wiążące dla wszystkich adresatów określonych norm i wszystkich organów, które mają przepisy te stosować. Akty wykładni prawa są w stosunku do aktów tworzenia prawa wtórne, niesamoistne, pomocnicze. Mają na celu nie tworzenia nowych norm prawa, czyli ich modyfikację, lecz ustalenie, jakie normy są wysłowione w analizowanych przepisach. Różnica ta nie jest tak ostra w przypadku wykładni norm prawa zwyczajowego. Tu często organ stosujący prawo musi najpierw ustalić, jaka jest treść danej normy prawa zwyczajowego, zwyczajowego dopiero później ją interpretować i stosować. Daje mu to możliwość niemal tworzenia prawa. Od wykładni prawa należy odróżnić teorię wykładni prawa, czyli rozważania i ich rezultaty na temat procesu wykładni, jej celów, skutków itp. Wyróżnia się dwa rodzaje teorii wykładni prawa: opisowe i normatywne.

21 Analityczna teoria prawa - ogólna charakterystyka

Wspólna nazwa kilku pokrewnych kierunków w naukach prawnych które traktują prawo przede wszystkim jako fakt językowy ( wypowiedź o powinnym zachowaniu nosząca pewne cechy formalne ) i badające je przy zastosowaniu metody analizy logiczno-językowej . Przedstawiciel analitycznej teorii prawa to np. A . Aarnio . Niezależnie od podstawy teoretyczno - prawnej analiza tekstu prawnego jest jedną z zasadniczych metod prawoznawstwa również w wymiarze praktycznym np. sądowej wykładni prawa .

22. TEORIE ARGUMENTACJI PRAWNICZEJ. KONCEPCJA RETORYKI PRAWNICZEJ.

Teorie argumentacji prawniczej są szczególnym przypadkiem ogólnej teorii dyskursu praktycznego (argumentacji praktycznej), a więc ogólnej teorii racjonalnego uzasadniania wartości i norm. DYSKURS jest procesem, w toku którego stwierdza się prawdziwość, albo fałszywość wypowiedzi opisowych (dyskurs teoretyczny), czy też poprawność, trafność, względnie nietrafność wypowiedzi pozaopisowych, w szczególności norm (dyskurs praktyczny). Zgodnie, bowiem z koncepcjami zakładanymi przez teorie argumentacji, zadaniom opisowym przysługuje wartość prawdy albo fałszu, wypowiedziom pozaopisowym natomiast przysługiwać ma wartość "trafności". Teorie te zakładają konsensualną koncepcję prawdy, radykalnie odmienną od koncepcji klasycznej. Odrzucają one mianowicie tezę, iż stwierdzenie jest prawdziwe jedynie wtedy, gdy adekwatnie opisuje rzeczywistość. Według konsensualnej koncepcji prawdy, wypracowanej w szczególności przez Szkołę Frankfurcką, twierdzenia są prawdziwe, a wypowiedzi pozoaopisowe są trafne, jeśli co do ich prawdziwości, czy trafności istnieje potencjalna zgoda (consensus) wszystkich uczestników dyskursu. Dyskurs, o którym mowa, musi jednak spełniać pewne warunki. Mianowicie, dyskusja musi być wolna od przymusu, jej uczestnicy zaś muszą przestrzegać określonych reguł dyskursu, a procedura dyskursu powinna zapewniać równość wszystkich jej uczestników. Tylko dyskurs, który spełnia warunki wypracowane przez teorie argumentacji, zapewnia konsensus całkowicie dobrowolny. Tak pojmowany konsensus jest niejako ideałem etycznym, ale zarazem formą poznawania świata, bowiem jest dochodzeniem do prawdy. Teorie argumentacji zakładają określony sposób zorganizowania społeczeństwa, w którym ludzie dyskutują normy i wartości ich dotyczące, w drodze porozumienia rozwiązują konflikty społeczne, w drodze dyskusji kształtują wolę społeczną i dają jej wyraz. Jest to koncepcja zapewniająca ludziom autentyczną egzystencję. Prawo nie jest, więc w omawianych tu koncepcjach ujmowane jako instrument, przy pomocy którego państwo kieruje społeczeństwem, choćby czyniło to najsprawniej i w imię akceptowanych społecznie celów. Jest ono natomiast zbiorem reguł, przy pomocy których władza państwowa i społeczeństwo mogą rozwiązywać społeczne problemy w drodze porozumienia. Współczesne koncepcje retoryki prawniczej są zorientowane praktycznie. Retoryka w ujęciu koncepcji, o której mowa, to najprościej mówiąc technika zdobywania akceptacji dla głoszonych przez kogoś twierdzeń, ocen, czy norm. Akceptację tę osiąga się w toku dyskursu, zmierzającego do przekonania audytorium. W jego toku kształtuje się przekonania ludzi i ich postawy, przy użyciu argumentów racjonalnych, tj. takich, które mogą liczyć na akceptację jak najszerszej publiczności. Prawo w ujęciu koncepcji retorycznych jest zbiorem norm, który może liczyć na społeczną akceptację w drodze przekonywania zainteresowanych, a decyzje prawnika polegające na zastosowaniu normy do rozstrzygnięcia konkretnego przypadku są wtedy należycie legitymowane, jeśli są przekonywające dla zainteresowanej publiczności.

23 Problem wartości w obowiązywaniu prawa ( podejście prawno - naturalne i prawno - pozytywne )

Obowiązywanie prawa w sensie aksjologicznym wiązane jest przede wszystkim z koncepcjami prawa natury . Jedną z fundamentalnych intuicji , jaką człowiek posiada w związku z prawem , jest tzw. intuicja prawa słusznego . Intuicja ta jest elementarnym składnikiem naszego systemu moralnego . Koncepcja prawa natury rozumie obowiązywanie prawa w sensie materialnym . Intuicja prawa słusznego , wyrażająca się w prawie naturalnym , znajduje swoje ostateczne potwierdzenie w Prawie Bożym . Prawo to istnieje realnie , ugruntowane bezpośrednio w Substancji Bożej , a jego treść wyrażona jest w prawdach objawionych , przede wszystkim w Dekalogu . W konsekwencji normy prawa pozytywnego obowiązują wtedy i tylko wtedy , gdy są zgodne z treścią prawa naturalnego , którego normy zapośredniczone są w Prawie Bożym . Chodzi tu o zgodność materialną , a nie formalną . Za nieobowiązujące wobec tego uznać należy te normy prawa pozytywnego , które są w sensie materialnym ( treściowym ) sprzeczne z normami prawnonaturalnymi . Pozytywistyczne koncepcje obowiązywania prawa nie są jednorodne . J . Austin za jedyne źródło obowiązywania prawa uznaje wolę suwerena . Prawo sprowadzone do zbioru reguł pierwotnych ( rozkazów suwerena ) jest przestrzegane , bowiem w określonej grupie terytorialnej istnieje historycznie wykształcony nawyk posłuchu . W kontynentalnym pozytywizmie prawniczym istnieją co najmniej dwie różne , jeśli nie wzajemnie sprzeczne , teorie obowiązywania prawa : odwołanie do woli historycznego władcy ( suwerena ) „ idealne obowiązywanie ustaw „ Wydaje się, że pomieszane zostały kryteria faktyczne z formalnymi , byt z powinnością prawną . Albo trzeba konsekwentnie wiązać zagadnienie obowiązywania prawa z istnieniem i działaniem konkretnych instytucji , albo patrzeć na prawo jako zbiór idealnie obowiązujących norm .

24 Termin i rozumienie prawa .

Współcześnie w polskiej nauce prawa , definiujący pojęcie „ prawo „ najczęściej zaznaczają że jest to zespół norm postępowania określonych podmiotów ( adresatów ) , norm ustanowionych lub uznawanych przez państwo , których realizacja jest chroniona przymusem państwowym . Takie pojmowanie prawa bywa określane jako „ pojęcie prawa w rozumieniu prawniczym „ oraz dodaje się że prawo to jest przejawem kultury człowieka , wyrazem jego działalności . Podkreśla się też , że szczególną cechą prawa odróżniająca je od innych zespołów norm jest jego pochodzenie od państwa . Wg ADAMA ŁOPATKI „ prawo jakiegoś państwa to zespół , całokształt ogólnych norm postępowania ustanowionych lub uznanych przez państwo , regulujących zachowania doniosłe z punktu widzenia państwa , których przestrzeganie jest zagwarantowane przez państwo „ . Jak widać nie ma prawa bez państwa . Ale nie było, nie ma i nie może być również państwa bez prawa . Termin PRAWO kojarzy się z czymś SPRAWIEDLIWYM , z czymś dodatnim . Wyraża ono to co klasy i grupy społeczne kierujące państwem uważają za sprawiedliwe . Prawo wprowadza do życia społeczeństwa pewien PORZĄDEK , który jest wartością sama w sobie . W dużym stopniu zapewnia PRZEWIDYWALNOŚĆ zachowania się nie tylko samego państwa ale i mieszkańców kraju . Dzięki prawu człowiek nie jest zdany na widzimisię organów państwa , jego funkcjonariuszy czy innych osób . daje ono poczucie BEZPIECZEŃSTWA tym którzy postępują zgodnie z wymaganiami prawa . W normach prawnych zawarta jest pewna PRZECIĘTNOŚĆ , średniość . Postępowanie zgodnie z wymogami prawa nie wymaga jakiegoś skrajnie dużego wysiłku . Normy prawa mobilizują tych , którzy mają wobec siebie znikome wymagania .

25. Natura i idea prawa.

Gdy usiłuje się określić etykę jako system, który jest w rzeczywistości wyrazem jakiejś formy prawa, konieczne staje się zdefiniowanie prawodawcy będą­cego jego podstawą, w przeciwnym razie całe to pojęcie okaże się arbitralne. Prawo ma istotne znaczenie dla ludzi, ponieważ jest ono podstawą właściwej organizacji społeczeń­stwa oraz dobrobytu zarówno obywateli, jak i pań­stwa. Istnieje wiele form prawa, najważniejszymi interesującymi nas tutaj są prawo boskie, naturalne prawo moralne, naturalne prawo fizjologiczne, prawo kanoniczne, prawo cywilne oraz prawo międzynarodowe (jasne jest, że w wielu zakresach zachodzą one na siebie). Oczywiście, najbardziej podstawowym oraz najważniejszym w tej grupie jest prawo boskie, ponieważ jego prawomocność opiera się na samym Bogu. Dlatego tak ważna jest zgodność medycznego stanowiska etycznego z prawem boskim. Jednakże w naszych czasach zdarza się, że ustanawiane jest prawo, które jest z nim niezgodne. Aby określić, czym jest prawo boskie, należy odnieść się do rozumu, a także sumienia, które umożliwia nam rozpoznanie instynktownych oraz wrodzonych zasad prawa naturalnego. Tego rodzaju "przewodniki" są dostępne dla każdego i one stworzyły tak znamienitych myślicieli jak Hipokrates, Platon i Arystoteles. Należy również wspomnieć o przedchrześcijańskim obja­wieniu bożym, ucieleśnionym w Starym Testamencie. Etyczne postępowanie, którego świadome były wszystkie wcześniejsze pokolenia, zostało skodyfikowane przez Dekalog. Ludzkie istoty są stworzeniami moralnymi. Każdego dnia podejmujemy wiele decyzji moralnych, najczęściej w drobnych sprawach codziennych. Podstawowym stwierdzeniem naturalnego prawa moralnego jest: Czyń dobro i unikaj zła. Lecz czym jest dobro? Mówiąc z pozycji filozofa, "dobro" jest tym, co pozostaje w zgodzie z ostateczną prawdą rzeczy, co odpowiada celowi, dla którego zostało stworzone. Innymi słowy, dobro jest tym, co pozostaje w harmo­nii z wolą lub prawem Boga. Równie ważne jest to, że nie wolno czynić zła, nawet gdy jego skutkiem może być dobro. Obowiązek czynienia dobra jest absolutny i - podobnie - zakaz czynienia zła. Tajemnicą rodzaju ludzkiego jest to, że posiadamy wrodzone pragnienie
poszukiwania dobra, lecz równocześnie silną skłonność do czynienia zła, co jest nieodwracalną konsekwencją Upadku. Platon (zm. 347 przed Chrystusem) stwierdził w Protagorasie:
"Stawianie zła nad dobrem jest sprzeczne z ludzką naturą". Stawianie dobra nad złem jest ideałem, do którego zmierza ludzka natura. Ponadto, aby potwierdzić, że ludzka natura nigdy się nie zmienia, że naturalne prawo uznawane było od niepamiętnych czasów i że wielkie umysły zawsze utrzymywały, że nigdy nie jest dozwolone czynienie zła w nadziei osiągnięcia dobrego skutku, pozostaje tylko zacytowanie fragmentu z Etyki Arystotelesa (zm. 322 przed Chrystusem): "Istnieją pewne działa­nia i emocje, których same nazwy zawierają w sobie niegodziwość, na przykład
złośliwość, bezwstydność, zazdrość, a wśród działań: cudzołóstwo, kradzież, morderstwo. Te i podobne emocje i działania zakła­dają, poprzez swoje nazwy, to, że są złe... Dlatego dokonując ich, nie możemy nigdy czynić dobra; wykonywanie ich jest zawsze złe. W tego rodzaju przypadkach, na przykład cudzołóstwa, zaistnienie dobra i zła nie zależy od faktu popełnienia tego z konkretną kobietą w konkretnym czasie i w określo­ny sposób, lecz z samego tylko faktu popełnienia tego jest to złe".
Istnieje trochę nieporozumień w tej dziedzinie ze względu na nieprecyzyjność używanych terminów.
Etyka jest nauką dotyczącą moralności.
Moralność jest pojęciem odnoszącym się do dobre­go lub złego zachowania. Każde działanie ludzkie może być ocenione jako moralnie dobre, złe lub obojętne. Większość naszych słów, czynów lub myśli należy do ostatniej kategorii.
Sumienie jest zdolnością umożliwiającą nam moralny osąd. Jest ono wrodzone, lecz doskonali się lub ulega stępieniu w ciągu naszego życia. Św. Tomasz z Akwinu (zm. w 1274 r.) uważał, że sumienie jest zastosowaniem wiedzy do działania. Oznacza to, że rozum zajmuje się decydowaniem o tym, jak powinniśmy postąpić, opierając się na naszej wierze w to, co jest prawdzi­we. Zawsze musimy czynić to, co uważamy, że jest dobre, i unikać tego, co uważamy za złe, nawet jeśli zdarza się nam mylić co do faktów. Jednocześnie stwierdza, że błędne sumienie nie usprawiedliwia grzechu danej osoby, chyba że jest ona w błędzie nie ze swojej winy (niewiedza niemożliwa do pokonania). Natomiast jeśli jego błąd jest rezultatem umyślnego zaniechania własnej moralnej edukacji, jego złe działania nie usprawiedliwią jego grzechu.

26. Dobro wspólne, jako cel prawa.

Pojęcie dobra społeczeństwa może być w mniej, czy bardziej złożony sposób sprowadzane do dobra jednostek. Można jednak pojmować "dobro wspólne" jako w ogóle nie sprowadzalne do dobra poszczególnych jednostek, składających się na całe społeczeństwo, jak było to w "szczęśliwym państwie" z utopii Platona, gdzie nikt nie miał być szczęśliwym. Dobro społeczeństwa tok pojmowane może spowodować zjawisko alienacji w marksowskim rozumieniu, zjawisko konstruowania wytworów społecznych, które obracają się przeciwko tym, którzy je stworzyli. K. Marks deklarował, że celem jego dążeń jest dobro jednostek ludzkich "z krwi i kości", a nie abstrakcyjnie pojmowanego człowieka. W imię budowy komunizmu J.W. Stalin zorganizował państwo krwawego terroru, którego ofiarą padły miliony ludzi. Itd.

27. Prawo i sprawiedliwość

Od prawa oczekuje się, że będzie ono podstawą wymierzania (wymiaru) sprawiedliwości. „Sprawiedliwość” to słowo, które ma silne zabarwienie emocjonalne, lecz określenie sensu tego słowa jest sprawą złożoną, zwłaszcza, że określenie to wymaga wielostronnej relatywizacji. W archaicznym szerokim znaczeniu „sprawiedliwe postępowanie' oznacza wszelkie postępowanie zgodne z obowiązującymi normami moralnymi czy religijnymi. Pojmowanie sprawiedliwego postępowania jako wszelkiego postępowania zgodnego z normami społecznie przyjętymi współcześnie zanika. Współcześnie uwaga koncentruje się na „sprawiedliwości” w węższym znaczeniu. Sprawiedliwym nazywa się takie postępowanie, w stosunku do innych osób, w którym świadczy się innym jakieś dobro, czy ewentualnie uzasadnione zło, nie kierując się względami na to, z jaką indywidualnie osobą mamy do czynienia w danym przypadku, lecz w taki sposób traktując wszystkie osoby, które wykazują jakieś jednakowe właściwości z przyjmowanego punktu widzenia. Rozróżnia się sprawiedliwość wyrównawczą, polegającą na odpłaceniu dobrem za zło czy ewentualnie złem za zło, bez względu na to, kto nam takie dobro czy zło uczynił, oraz sprawiedliwość rozdzielczą, która nakazuje rozdzielać dobro, czy ewentualnie nieuniknione zło, w jednakowy sposób tratując ludzi, którzy wykazują określoną cechę uznaną w danym porządku za istotną. Inaczej mówiąc, sprawiedliwość sprowadza się do traktowania ludzi według określonej formuły, a nie w sposób arbitralny, tzn. w zależności od tego, z kim indywidualnie mamy do czynienia. Takie określenie sprawiedliwości czyjegoś postępowania ma charakter blankietowy, dopóki nie określi się jasno formuły, według której będzie się świadczyć „każdemu co mu się należy”, ze względu na jego takie czy inne cechy, ze względu na uzyskane od niego dobro czy zło, ze względu na poniesione przezeń trudy, jego potrzeby, uzdolnienia, urodzenie itp. Powszechnie pochwala się postępowanie sprawiedliwe, tylko że brak zgody co do formuły sprawiedliwości, a stąd co do tego, jakie konkretne postępowanie jest sprawiedliwe. Prawo uznaje się za sprawiedliwe wtedy, gdy nakazuje ono postępować wobec innych według takiej formuły, którą aprobujemy. Prawo, które nakazuje wszystkich ludzi w pewnej sytuacji traktować jednakowo, będzie sprawiedliwe wobec formuły `każdemu równo”, natomiast nie będzie sprawiedliwe, jeśli odwoływać się będziemy do formuły „każdemu według wyników jego pracy” albo do formuły „każdemu według jego potrzeb”. Różne formuły sprawiedliwości mają wady i określone zalety. W praktyce życia społecznego konsekwentne kierowanie się tyko określoną formułą okazuje się niedopuszczalne. W pewnych przypadkach prawo może określać w sposób jednoznaczny treść wyroku, jaki sąd powinien wydać w sprawach określonego typu- każde takie wyrokowanie będzie działaniem sprawiedliwym według tego prawa. Prawo to jednak możemy uznać za niesprawiedliwe, jeżeli wyznacza ono postępowanie niezgodne z akceptowaną przez nas prostą czy złożoną formułą sprawiedliwości. Natomiast wyrok niesprawiedliwy na gruncie takiego niesprawiedliwego prawa, bo nie odpowiadający jego normom, może być uznany przez krytyków tego prawa właśnie za wyrok sprawiedliwy. Tak więc powoływanie się na „zasady sprawiedliwości” bez dokładnego określenia o co właściwie chodzi, może budzić silny oddźwięk emocjonalny, ale sens owego powoływania się będzie często nie do ustalenia. Odwołanie się przepisów prawnych do „sprawiedliwości”, a już zwłaszcza do „sprawiedliwości społecznej”, jest czynnikiem nieodzownym dla elastycznego stosowania prawa- wszakże zmniejsza stabilność i pewność rezultatów tego procesu. Stąd potrzebne stają się takie instytucje, którym przyznaje się kompetencje do rozstrzygania konkretnych kwestii spornych co do „zasad sprawiedliwości społecznej”, inicjatywy takich orzeczeń, a także doktryny moralnej dotyczącej hierarchizacji formuł sprawiedliwości. Do takich formuł nadrzędnych odwołuje się J. Rowels w dziele „Teoria sprawiedliwości”, głosząc iż należy przyjmować taką hierarchię formuł sprawiedliwości, która w największym stopniu uwzględniałaby zgodę wszystkich zainteresowanych oraz taką, która by legitymowała formuły nieegalistarystyczne przez to, iż są one w danej sytuacji korzystne dla najsłabszych.

28. Porządek prawny a ład społeczny

Normy składające się na uporządkowany zbiór jakim jest system prawa, wyznaczają struktury organizacyjne grupy państwowej i struktury dla działalności ludzi i instytucji w rozmaitych dziedzinach, wyznaczają określonym podmiotom do spełnienia określone role społeczne i przewidują środki kontrolowania owych ról, wyznaczając reguły dokonywania określonych czynności konwencjonalnych, takich jak np. tworzenie norm prawnych i ich stosowanie, ale także takich, jak zawieranie umów czy jednostronne rozporządzanie swoją własnością, wreszcie wyznaczają nakazy albo zakazy prostych, psychofizycznych zachowań, zazwyczaj odnoszących się do innych ludzi lub ich spraw. Oddziaływanie norm systemu na adresatów tych norm dokonuje się nie tylko poprzez to, że wskazują one określone obowiązki lub przyznają, tak czy inaczej rozumiane prawa. Istotnym elementem tego oddziaływania jest to, że owe obowiązki i prawa są wyznaczane przez określone instytucje i według przyjętych procedur, a realizowanie obowiązujących norm ma się odbywać w określonych, wyznaczonych przez prawo strukturach organizacyjnych. Inaczej mówiąc- normy systemu formułują dla swoich adresatów obowiązki określonego postępowania oraz wyznaczają elementy kontekstu, w którym następować ma realizowanie owych obowiązków i korzystanie przez zainteresowanych z przysługujących im praw. Taki wyznaczony przez obowiązujące normy prawne układ organów i instytucji oraz procedur, nazywa się porządkiem prawnym. Porządek prawny jest jednym z porządków normatywnych funkcjonujących w danej grupie państw, obok porządku wyznaczonego np. przez normy moralne. Charakteryzuje go m. in. bardzo wysoki stopień sformalizowania, przejawiający się w tym, że normy prawne z dużym stopniem szczegółowości wyznaczają struktury organizacyjne, w ramach których mają być z kolei realizowane stosunkowo dokładnie wyznaczone zachowania członków danej grupy państwowej. Porządek prawny nie jest tożsamy z jakimś stanem faktycznym, który kształtuje się w danej grupie państwowej w związku z obowiązywaniem w niej norm prawnych. Jest natomiast pewnym stanem wyznaczonym przez normy danego systemu.

W związku z obowiązywaniem w danej społeczności określonych norm postępowania kształtuje się w tej społeczności pewien stan faktyczny zbliżony, czy też w większym czy mniejszym stopniu odbiegający od (wyznaczonego) porządku prawnego. Ów stan faktyczny może być następstwem ukształtowania struktur organizacyjnych dokładnie według obowiązujących norm i następstwem skrupulatnego realizowania wyznaczonych przez te normy zachowań, ale może być w innym przypadku następstwem pewnego modyfikowania porządku prawnego, np. jeżeli struktury organizacyjne i procedury wyznaczane przez obowiązujące normy okazują się niesprawne, a realizowanie zachowań wyznaczonych przez te normy nie prowadzi do osiągnięcia akceptowanych społecznie stanów rzeczy. Jeżeli w danej grupie społecznej członkowie tej grupy, układając współpracę między sobą lub rozwiązując występujące w tej grupie konflikty, respektują określone normy, uznawane przez członków grupy za obowiązujące, to stan taki nazywamy ładem społecznym. Ład społeczny jest zatem pewnym stanem stosunków społecznych w grupie, powstającym w następstwie respektowania w tej grupie określonych norm postępowania, między innymi norm prawnych. System prawa może sprzyjać osiąganiu określonego ładu społecznego i współtworzyć go, w szczególności wtedy, gdy zawiera normy służące rozwiązywaniu spraw społecznych zgodnie z przyjętym w danej społeczności systemem wartości, i gdy normy te charakteryzują się określonymi walorami prakseologicznymi. System prawny może także naruszać czy nawet niszczyć istniejący ład społeczny, jeżeli zawiera normy kolidujące z innymi doniosłymi, akceptowanymi społecznie normami postępowania lub normy chybione prakseologicznie, bo nie wyznaczające takich mechanizmów (instytucji, procedur), które byłyby przydatne do rozwiązywania konfliktów społecznych.

29. Realizowanie i przestrzeganie prawa.

Realizowanie prawa: W życiu społecznym stale występują określone sytuacje, które mają znaczenie z prawnego pkt. widzenia. W stosunku do określonych spraw życiowych pojawiają się pytania, jak wyglądają one w świetle prawa. Zainteresowany podmiot odnosi, więc do pewnego stanu faktycznego odpowiednią normę prawną. Oprócz takiego świadomego postępowania zgodnego z normami prawnymi, ludzie zachowują się też zgodnie z prawem nie mając takiej świadomości. Taka sytuacja jest określana jako realizowanie prawa.

30.Przestrzeganie prawa - ogólna charakterystyka.

W życiu społecznym stale występują określone sytuacje, które mają znaczenie z prawnego punktu widzenia. W stosunku do określonych spraw życiowych pojawiają się pytania, jak wyglądają one w świekle prawa.Zaniteresowany podmiot ( os.fiz , prawna, instytucja itd. ) odnosi więc do pewnego stanu faktycznego odpowiednią normę prawną. Oprucz takiego świadomego postępowania zgodnego z normami prawnymi, ludzie zachowują się też zgodnie z prawem, nie mając takiej świadomości. Taka sytuacja określana jest jako realizowanie prawa.Świadome zgodne z treścią norm prawnych postępowanie adresatów określa się jako przestrzeganie prawa.Innaczej mówiąc, przestrzeganie prawa to świadome realizowanie określonego w zakresie normy postępowania, tj. czynienia, nieczynienia (zakres obowiązywania). Takie realizowanie prawa, polegające na różnorodnej działalności organów państwa, instytucji, organizacji społecznych i obywateli opartej na przepisach prawa, bywa określane jako stosowanie prawa w szerokim zakresie. Innaczej mówiąc, stosowanie prawa polega na skorzystaniu z przyznanego przez normę prawną upoważnienia do aktualizacji czyjegoś obowiązku prawnego. Od tego szerokiego znaczenia stos. prawa odrużnić mażna węższe. W znaczeniu ścisłym - podejmowanie takich aktów, które kwalifikują konkretne sytuacje wedł. dyrektywy normy prawnej.

Aktem stosowania prawa jest taki akt który na podstawie dyrektywy zawartej w normie generalnej i abstrakcyjnej ustala konkretną sytuaję.Aktami stosowania prawa są np.wyroki sądowe, decyzje administ.W aktach tych występują przypadki indywidualizacji norm prawnych w stosunku do konkretnych sytuacji faktycznych.Czynność stosowania prawa jest aktem polegającym na ustaleniu zdarzeń oraz wiążącym określeniu konsekwencji tych zdarzeń przez organy państwowe. Stos. prawa obejmuje więc tworzenie aktów o charakterze ogólnym i generalnym, ale podejmowanie aków o charakterze indywidualnym w przypadku zaistnienia sytuacji odpowiadającej określonej normie prawnej.

Wynika z tego, że stos. prawa różni się od tworzenia prawa funkcją.Stosowanie prawa różni się też od tworzenia prawa procedurą określającą sposób podejmowania aktów stosowania i aktów stanowienia prawa.

31.Praworządność materialna i formalna.

Z pojęciem realizowanie, przestrzeganie i stosowanie prawa jest związane pojęcie praworządność. W potocznym przekonaniu praworządność rozumie się jako przestrzeganie prawa przez wszystkie podmioty, tj. zarówno osoby fiz., prawne, jak i różne organy państwa.Podkreśla się , że ścisłe przestrzeganie prawa jest podstawowym obowiązkiem każdego organu państwa.Postępowanie to jest określone jako praworządność.Prawo musi przy tym regulować podstawowe stosunki społeczne i traktować wszystkich równo. Z definicji praworządności wynika, że ma ona jak gdyby dwie strony: formalną i materialną. Praworządność formalna oznacza obowiązek stosowania prawa przez wszystkie organy państwowe, dla których prawo powinno stanowić podstawę ich działalności.Polega ona również na obowiązku przestrzegania prawa przez obywateli,spółki, przedsiębiorstwa i inne podmioty prawa. W państwie praworządnym obywatel wie, że przysługujące mu prawa będę respektowane nie tylko przez organy państwa , lecz również przez inne podmioty, co umacnia jego zaufanie do istniejącego porządku i przeciwdziała lekceważeniu przepisów.Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego, pojęcie praworządność obejmuje także funkcję ustawodawczą sejmu, w tym obowiązek formułowania przepisów w stanowionych ustawach w zgodności z przepisami konstytucji.Zwłaszcza chodzi tu o stosunki pomiędzy obywatelem a państwem i jego organami, które muszą być normowane tylko w ustawach, a nie aktach niższego rzędu wydawanych np. przez organy administracji państwowej. Praworządność materialna oznacza zagwarantowanie przez prawo równości wszystkich obywateli wobec prawa, a także zapewnienie, że podstawowe stosunki społeczne są normowane przepisami.W szczegulności prawo zabezpieczać musi podstawowe prawa człowieka i obywatela. Należy w szczegulności, że praworządność zakłada niedopuszczalność nie tylko postępowania niezgodnego z obowiązującymi przepisami,lecz również stosowania prawa w sposób wybiórczy, z pominięciem niektórych norm, bądż w sposób preferujący jedne osoby lub dyskryminujący inne.W literaturze przedmiotu zauważono, że państwo prawne charakteryzuje się m.in. tym, że szanuje zasadę prawożądności, z którą wiąże się logicznie zasada legalizmu przewidująca, że wszystkie organy działają na podstawie prawa.Organami takimi są : sądy, prokuratura, Najwyższa Izba Kontroli itd.

32.Znajomość prawa i świadomość prawa.

Normy prawne wpływają na postępowanie jednostek poprzez oddziaływanie na ich psychikę, czyli na świadomość ludzi.Odzwierciedlenie treści norm prawnych oraz istotnych cech porządku prawnego w świadomości jednostek i grup społecznych nazywane bywa " świadomością prawną".Termin ten jest używany w sensie metaforycznym bo w znaczeniu psychologicznym oznacza "stan czuwania". Na świadomość prawną składają się następujące podstawowe elementy: wiedza o prawie obejmująca znajomość podstawowych norm i zasad prawnych oraz wiedza o podstawowych instytucjach państwowych, oceny prawa i instytucji prawnych, postulaty dotyczące zmian obowiązującego prawa oraz zespół trwałych postaw i przekonań dotyczących zachowań się prawnie relatywnych. Świadomość prawną rozpatrywać można w trzech aspektach: -normatywnym -socjologicznym -psychologicznym. Świadomość prawna ksztautuje się w procesie socjalizacji jednostki w ramach różnych więzi społecznych i w związku z tym uważać ją można za trwały element świadomości społecznej.Na świadomość prawa składają się prywatne, publiczne nieujawniane przekonania dotyczące prawa. Świadomość prawna w aspekcie normatywnym jest to pewien stan znajomości prawa czyli wiedzy o prawie oraz pożądany stan akceptacji przez adresatów podstawowych wartości moralnych reprezentowanych przez dany pożądek prawny. Jest to więc stan znajomości prawa relewantny prawnie. Wymóg znajomości prawa nie stważa podstawy prawnej do instytucjonalnego sprawdzenia znajomości prawa przez adresatów oraz stosowania sankcji w stosunku do podmiotów, które nie wykazują należytego stopnia znajomości obowiązującego prawa. Powinność znajomości prawa jest więc w prawie współczesnym jedynie pewnym normatywnym założeniem odpowiedzialności z tytułu winy (umyślnej, nieumyśl.) oraz stosunku prawnego. Znajomość prawa przez adresatów ogranicza się do znajomości podstawowych i powszechnych reguł postępowania wyznaczonych przez normy prawne zgodne z wymogami dominującej moralności oraz znajomości norm o charakterze konwencjonalnym, odnoszących sie do sytuacji, w których adresat podejmuje decyzje prawnie relewantne.Adresat normy prawnej powinien zatem wiedzieć ogólnie, jakie możliwe dla niego postępowanie lub osiągalne stany rzeczy są przez porządek prawny zakazane, nakazane, dozwolone lub preferowane oraz powinien zapoznać się z przepisami dot. sytuacji prawnie określonej w której podejmuje działania, decyzje.

33. Świadomość prawna obywateli; znaczenie i elementy świadomości.

Świadomość prawna jest jedną z form świadomości społecznej. Kształtuje ona i funkcjonuje na tle zjawisk związanych z istnieniem władzy politycznej i państwa oraz norm społecznych. Jako elementy konstytuujące świadomość prawną wymienia się zwłaszcza: wiedzę o prawie, stosunek do prawa wyrażony w ocenach i postulatach oraz postawach wobec prawa i jego naruszycieli. Stan wiedzy o obowiązującym prawie, a zwłaszcza poinformowanie o przepisach pozostaje, w związku z szeregiem zmiennych socjo-demograficznych . W pierwszej kolejności wymienia się poziom wykształcenia, rodzaj wykonywanego zawodu i stanowisko w zawodzie. Ustalenia na temat rzeczywistej wiedzy społeczeństwa o obowiązującym prawie, związku między wiedzą o prawie a skutcznością jego działania oraz przeświadczenie co do realnych możliwości nasycenia zbiorowości ludzkich wiadomościami o prawie prowadzą do tego aby podzielić materiał informujący na 3 grupy: wiadomości podstawowe dotyczące ustroju państwa oraz zasad ważniejszych działów prawa materialnego i procesowego wiadomości, których odebranie i zapamiętanie jest niezbędne z uwagi na wymagania określonych ról społecznych wiadomości potrzebne do podejmowania różnych czynności bieżących

34.Postawy w stosunku do prawa.

Postawa zasadnicza - charakteryzuje się posłuchem dla norm udzielanym nie tyle ze względu na pozytywną ocenę ich treści, ile z uwagi na uznanie dla samej idei porządku społecznego będącego rezultatem obowiązywania norm lub z powodu poszanowania dla autorytetu ustanawiającego lub chroniącego normę. Tego rodzaju postawa da się streścić tak, że skoro sama została ustanowiona należy się jej posłuch niezależnie od tego, czy norma prawna odpowiada społeczeństwu. Postawa celowościowa - norma traktowana jest nie jako cel sam w sobie, lecz jako ewentualny środek do celu. Normie udziela się posłuchu, o ile okazuje się, że jej przestrzeganie jest nieodzownym warunkiem osiągnięcia akceptowanego przez daną osobę celu. Dyrektywa postępowania zawarta w normie jest jednym z argumentów. Odpowiednikiem postaw zasadniczej i celowościowej w stosunku do obowiązującego prawa są: legalizm, konformizm, oprtunizm. Postawa legalizmu - polega na respektowaniu norm prawnych dla nich samych. Przestrzeganiu prawa nie towarzyszy refleksja nad treścią obowiązujących norm. Postawa konformizmu - to skłonność do dostosowania sposobu swego zachowania do zachowania osób stanowiących dla społeczeństwa tzw. Grupę odniesienia. Jest to zespół osób, do którego pragnęlibyśmy należeć. Postawa oportunizmu - wyraża się w podporządkowaniu posłuchu wobec prawa własnym zamierzeniom i działaniom. Prawo jest przestrzegane, gdy nie stoi ono na przeszkodzie realizacji wytyczonych celów. Jest też przestrzegana, gdy z rachunku strat i zysków, jakie trzeba wziąć pod uwagę licząc się z ewentualnością naruszenia prawa na drodze do realizacji celów. Rygoryzm - polega na uznaniu, że nie istnieją lub są tylko wyjątkowe okoliczności, które pozwalałyby na usprawiedliwienie działania naruszycieli prawa. Pogląd ten wyraża stosowanie sankcji. Tolerancja - to postawa wyrozumiałości dla tych, którzy naruszyli normy, postawa wyrażająca się w dążeniu do szukania przyczyn łamania norm nie tyle w złej woli ludzi, ile w okolicznościach obiektywnie utrudniających ich przestrzeganie. Osoba tolerancyjna z niechęcią odnosi się do ostrych sankcji.

35.Kultura prawna i wartości prawne.

Kultura prawna określonego społeczeństwa stanowi cześć kultury politycznej tego społeczeństwa. Stąd jeżeli chodzi o poziom kultury prawnej społeczeństwa wiąże go z odpowiednim poziomem kultury politycznej społeczeństwa. Z kolei kultura polityczna jest uznawana za fragment kultury w ogóle. Jako kulturę określa się np. całokształt materialnego i duchowego dorobku ludzkości gromadzony, utrwalany i wzbogacony w ciągu jej dziejów, przekazywany z pokolenia na pokolenie. KULTURA PRAWNA- oznacza pełen stan społeczeństwa złożony z wielu elementów: poglądy, idee prawne społeczeństwa, jakość treści i formy unormowań prawnych, także sprawność realizacji norm prawnych, poziom wiedzy i informacji o prawie, zaufanie do prawa. W prawie znajdują wyraz wartości, którymi się kierują lub którymi chciałyby służyć państwa w swojej działalności. Wartości te pojawiają się zarówno w fazie tworzenia, stosowania jak i wykładni norm prawnych. Uważa się, że rzeczy i czynności służące zaspokajaniu potrzeb biologicznych i społecznych człowieka są dla niego wartościowe. Relacja człowieka do świata i oddziaływanie tego świata człowieka powodują kształtowanie wartości. Przedmioty i działanie ludzi stają się dla jednostki WARTOŚCIĄ tj, relacją, w jakiej istnieją one w stosunku do danej jednostki. Podejmowanie różnych czynności jest związane z różnymi motywami jednostek. Uważa się z punktu widzenia państwa w prawie powinny być odzwierciedlone zwłaszcza takie wartości dodatnie, które są użyteczne dla człowieka jak np. wolność, bezpieczeństwo, pewność prawa, sprawiedliwość, równość, praworządność.

36.Warunki efektywności prawa.

Można wyodrębnić 3 grupy czynników mających wpływ na poziom materialnej skuteczności działania prawa. obiektywny układ stosunków demograficznych i społeczno- ekonomicznych praktykę funkcjonowania insty6tucji systemu politycznego treści składające się na kulturę społeczeństwa Struktura demograficzna społeczeństwa wpływa na skuteczność działania prawa w ten sposób, że respekt wobec prawa i skłonność do jego przestrzegania jest skorelowana dodatnio lub ujemnie z cechami jednostek pozwalającymi je sklasyfikować do rożnych teorii demograficznych. Skuteczność i efektywność aksjologiczna, formalna, materialna prawa zależy w znacznej wierze od tego, jak posługuje się prawem aparat państwowy. Najważniejszą rolę odgrywa tu zgodność aktów władzy państwowej z obowiązującymi normami prawa. Na efektywność działania prawa niekorzystnie wpływa zbyt częsta zmiana przepisów. Prawo działa mniej skuteczniej, im jaśniej jest sformułowane. Jasność i powszechna zrozumiałość przepisów nie może jednak odbijać się negatywnie na ich precyzji, co w praktyce oznacza konieczność formułowania tekstów normaty6wnych w swoistym języku. Jedną z ważniejszych przesłanek efektywności prawa jest zapewnienie obiektywnej wykonalności dyspozycji i sankcji normatywnych. Państwo tworząc prawo powinno zadbać o zgromadzenie zasobów i przygotowanie środków pozwalających na pełną jego realizację. Efektywność działania prawa zależna jest w sposób wprost proporcjonalny od stopnia zgodności między wartościami subkultury. Ustawodawca powinien tak kształtować treść prawa, aby nie była ona sprzeczna z przekonaniami danego społeczeństwa.

37.Norma prawa jako reguła postępownia.

W nauce prawa termin norma najczęściej jest pojmowany jako wypowiedź językowa wskazująca komuś określone postępowanie (jest to ujęcie lingwistyczne normy). Tak rozumiana norma powinna określać: nakazywane, zakazywane, dozwolone postępowanie (wybór należy do adresata) adresata normy okoliczności, w której adresat normy ma postąpić w określony sposób Celem tworzenia norm wskazujących wzory postępowania jest ochrona określonych wartości, np. życia i zdrowia jako najwyższej wartości człowieka. W normie postępowania pojawiają się sprawy istotne z punktu widzenia normodawcy, odzwierciedla się w nich również jego wiedza o świecie i człowieku. Norma postępowania jest więc wyodrębniona spośród możliwych zachowań i stanowi wskazanie kierunku pożądanego postępowania. Norma służy celowi, jakim jest ochrona pewnych wartości oraz zagwarantowanie określonych potrzeb ważnych dla danej społeczności, co znaczy, że norma prawna jest normą społeczną. Norma wskazuje zarówno pewne uprawnienia jednych adresatów, jak i jednocześnie odpowiadające im obowiązki innych podmiotów. W tym postrzega się dwoisty charakter norm. Norma postępowania dotyczy działań przez nią uregulowanych, które pojawią się dopiero w przyszłości (co do zasady). Jeżeli chodzi o zachowania przeszłe, może stanowić podstawę do ich normowania, zwłaszcza jeśli niesie korzyści adresatom, np. w sferze praw socjalnych.

38. Prawo i inne normy społeczne (ogólna charakterystyka tych norm i relacja do prawa).

Prawo nie jest jedynym zespołem norm określających postępowanie ludzi. Nie reguluje ich wszystkich zachowań. Poszczególne stosunki społeczne mogą być regulowane zarówno przez normy prawne, jak i inne normy społeczne, do których zaliczamy: normy moralne - kryterium tego wyodrębnienia jest sprowadzone do oceny: dobro i zło, ale kategoria ta nie ma charakteru stałego. W przeciwieństwie do norm prawnych, normy moralne nie są chronione przymusem państwowym. Ludzie przestrzegają norm moralnych ze względu na negatywną kwalifikację sprzecznego z nimi postępowania dokonywaną przez innych, a z drugiej strony ze względu na negatywną samoocenę pewnego postępowania (wyrzuty sumienia). normy obyczajowe - są wyrazem przekonania o potrzebie pewnego postępowania w danej społeczności. zasady współżycia społecznego - zależą od określonych stosunków społecznych, są wytworem pewnych tradycji, obyczajów czy moralności. Odesłanie w przepisach do tych zasad uzupełnia w pewien sposób porządek prawny. Umożliwiają one podmiotom stosowanie takiego prawa, które jest pozbawione własnych ocen, ale odsyła do zasad współżycia społecznego, dokonania wartościowania (oceny) pewnego postępowania, konkretnego przypadku. normy organizacyjne - układają relacje wewnątrz różnych organizacji społecznych tj. stowarzyszenia, związki zawodowe, partie polityczne, itp. Normy te wiążą ludzi wówczas, gdy pozostają oni w stosunku członkostwa do danej organizacji. Przestrzeganie reguł organizacyjnych jest zabezpieczone środkami wytworzonymi wewnątrz organizacji, nie są więc chronione przymusem państwowym. normy techniczne - są to reguły wskazujące sposób osiągnięcia w pewnych warunkach założonych celów w procesie wykorzystania dóbr materialnych. Służą one nie tylko uzyskaniu określonych efektów wytwórczych, ale również osiąganiu ich w sposób ekonomiczny oraz zapewnieniu właściwej ochrony życia i zdrowia ludzkiego. normy religijne - wskazują głównie reguły działania organizacji wyznaniowych (religijnych), określają wykonywanie kultu religijnego, kształtują też wynikające z określonej moralnej doktryny kościoła normy moralne. Między normami społecznymi a normami prawnymi istnieją pewne relacje. Opierają się one niekiedy na pełnej ich zgodności, niekiedy zaś ich treść może się rozmijać. Może więc wystąpić sytuacja, że postępowanie ludzi niezgodne z prawem będzie też potępione przez reguły moralne czy obyczajowe. Może też wystąpić sytuacja, że naruszenie norm prawnych nie będzie oznaczało naruszania innych norm społecznych. Wreszcie może pojawić się sytuacja potępienia prawnego postępowania przez normy moralne, obyczajowe, a które to postępowanie będzie obojętne z prawnego punktu widzenia. Wymienione normy społeczne, inaczej niż normy prawne, nie są tworzone przez państwo, ich geneza i funkcjonowanie nie jest bezpośrednio związane z państwem. Dlatego też są to normy autonomiczne w stosunku do państwa.

39. Pojęcie norm moralnych. Relacja między normami prawnymi o moralnymi.

Normy moralne - kryterium ich wyodrębnienia jest sprowadzone do oceny: dobro i zło, ale kategoria ta nie ma charakteru stałego. W przeciwieństwie do norm prawnych, normy moralne nie są chronione przymusem państwowym. Ludzie przestrzegają norm moralnych ze względu na negatywną kwalifikację sprzecznego z nimi postępowania dokonywaną przez innych, a z drugiej strony ze względu na negatywną samoocenę pewnego postępowania (wyrzuty sumienia). Relacje między normami prawnymi a moralnymi: relacje przedmiotowe - normy moralne mogą regulować postępowanie obojętne, a także nieobojętne z punktu widzenia prawa. Może też się zdarzyć, że przedmiot uregulowany przez prawo będzie obojętny z moralnego punktu widzenia. relacja walidacyjna - może polegać na uznaniu niezależności prawa od moralności oraz na zależności prawa stanowionego od porządku moralnego. w wypadku prawa natury wyróżnia się dwa podejścia do zagadnienia prawo a moralność: podejście substancjonalne - (Tomasz z Akwinu, Augustyn z Hippony) opiera się na założeniu, że wzorcem dla wszelkiego prawa jest transcendentalne prawo boże. Prawo pozytywne (stanowione przez człowieka) jest pojmowane jako próba odtworzenia prawa przyrodzonego. podejście proceduralne - relacje między prawem a moralnością wyrażają np. umowy społeczne (T.Hobbes, H.Grocjusz, J.J.Rousseau, J.Locke - źródłem prawa natury jest natura samego człowieka) czy też imperatyw kategoryczny (I.Kant - system moralny czy prawny powinien umożliwiać postępowanie zgodne z taką zasadą, która mogłaby się stać prawem powszechnym). nurty pozytywizmu prawniczego - prawodawca stanowi prawo jako wyraz swojej woli. Jednak racjonalny prawodawca dąży, aby wydana ustawa była zgodna z ogólnie obowiązującymi normami moralnymi. teoria normatywna - (H.Kelsen) przeciwstawia prawo i moralność. Uznanie niezależności systemu norm moralnych i prawnych oznacza, że obowiązywanie norm prawnych nie zależy od tego, czy normy są słuszne, sprawiedliwe, ale od tego, czy zostały ustanowione zgodnie z procedurą prawną i czy nie zostały w taki też sposób uchylone przez właściwy organ państwowy. psychologiczna teoria prawa - (L.Petrażycki) prawo i moralność są klasyfikowane w obszarze emocji „obowiązku”. Swoistość prawnych emocji „obowiązku” polega na odczuciu presji psychicznej. Z kolei emocje „obowiązku” moralnego mają tylko charakter powinności, skłaniający do określonego zobowiązania.

40. Język prawny, prawniczy i naturalny - ogólna charakterystyka i zależności.

Wypowiedzi prawne są sformułowane w określonym języku. Dlatego też cechy języka mają zasadnicze znaczenie z punktu widzenia tworzenia, stosowania i wykładni prawa dla realizowania prawa. Język to system znaków, które służą procesowi komunikowania się. Charakteryzowany jest przez słownik zawierający używane znaki, reguły składania tych znaków w całości, reguły ustalające warunki rozumienia zwrotów tego języka, funkcje, jakie zwroty języka mają spełnić.

Współcześnie wyróżnia się dwa typy języków, tj. naturalne i sztuczne, w zależności od tego, czy powstają w sposób żywiołowy podlegający stałym, spontanicznym zmianom, czy też w rezultacie pewnej umowności - celowo formułowanych konwencji. Językiem naturalnym jest język etniczny, tj. język określonej grupy etnicznej (np. narodu). W systemie prawa stanowionego wyróżnia się języki prawny i prawniczy, które dążą do zgodności z językiem naturalnym, jednak pojawiają się w nim także zwroty o charakterze konwencjonalnym. A więc języki te mają charakter mieszany. W języku prawnym formułuje się teksty prawa obowiązującego. Język prawny jest rodzajem języka etnicznego. Nie ma znaczących różnic między tymi językami, jeżeli chodzi o sposoby budowy złożonych zwrotów językowych ze zwrotów elementarnych należących do słownika tych języków. Konieczną precyzje uzyskuje się poprzez dobór znaczeń zwrotów. Różnice natomiast występują z semantycznego punktu widzenia między wspomnianymi językami. W przeciwieństwie do języka potocznego, warunki praktyki prawniczej, wymagają nadzwyczajnej precyzji. W takiej sytuacji prawodawca nadaje konkretne znaczenie terminom języka naturalnego bądź też wprowadza nowe terminy. Właśnie przypisywanie zwrotom języka naturalnego szczególnego znaczenia prawnego stanowi o odrębności języka prawnego (semantyczna odrębność). W języku prawniczym natomiast, formułowane są wypowiedzi o prawie obowiązującym, tzn. są charakteryzowane w nim instytucje prawne, dokonuje się w nim wykładni prawa. Język prawniczy, w którym opisuje się treść przepisów prawa, jest zatem nadbudowa nad językiem prawnym, stanowi wobec niego metajęzyk. Jest to język refleksji nad prawem sformułowanym w języku prawnym. Język prawniczy jest zróżnicowany. Wyróżnia się język prawniczy praktyki i nauki prawa, w którym prowadzi się badania nad prawem, formułuje oceny aktów prawnych, ustala rozumienie norm prawnych. Język prawniczy nauki, także jest wewnętrznie zróżnicowany. Poza językiem prawniczym profesjonalnym należy zaznaczyć istnienie języka prawniczego potocznego.

41. Ujęcie językowe normy prawnej.

W ujęciu lingwistycznym termin norma prawna jest najczęściej pojmowany jako wypowiedź językowa, która wskazuje komuś określone postępowanie. Powinna więc ona określać przede wszystkim, w zależności od wyboru adresata, sposób postępowania (nakazywane, zakazywane, dozwolone), jak również adresata normy (podmiot indywidualny lub zbiorowy) oraz okoliczności, w jakich adresat normy ma postąpić w określony sposób.

42. Norma i inne wypowiedzi językowe.

Norma prawna, która w ujęciu lingwistycznym jest traktowana jako wypowiedź językowa, nie jest jednak jedyną wypowiedzią językową, gdyż są nią również: zdanie, ocena i optatyw (życzenie). Normy różnią się jednak od tych pozostałych wypowiedzi. Norma, inaczej niż zdanie, nie opisuje rzeczywistości i nie jest weryfikowana z punktu widzenia prawdy lub fałszu, ale może ona obowiązywać lub nie obowiązywać, a poza tym reguluje zachowanie adresatów. Dlatego też normy nie są zdaniami w sensie logicznym, ponieważ zdania są wypowiedziami, które odpowiednio do reguł językowych stwierdzają jak jest i można o nich powiedzieć, że albo są prawdziwe, albo nie są takie. Poza tym norma nie wyraża żadnej oceny pozytywnej lub negatywnej określonego postępowania, gdyż to należy do ocen, które wyrażają aprobatę lub dezaprobatę dla danego postępowania. Oceny są więc pewnego typu przeżyciami w świadomości jednostki i mogą być dokonywane z wielu punktów widzenia. Określonego stanu rzeczy dotyczy także optatyw, który wyraża pragnienie dotyczące powstania, trwania lub ustania pewnego stanu rzeczy. W optatiwie dostrzec można jakąś mocniejszą formę oceny, a zawarta w niej funkcja sugestywna upodabnia ją nieco do normy.

43.Charakter normy prawnej. Rodzaje norm prawnych.

Normy prawne jako szczególny rodzaj norm postępowania różnią się miedzy sobą, np. charakterem czy mocą prawną. I tak ze względu na charakter norm prawnych wyróżnia się kilka ich rodzajów. Ze względu na moc prawną można wyróżnić normy zawarte w przepisach konstytucyjnych, ustawowych i pod ustawowych. Według zakresu terytorialnego obowiązywania normy dzielą się na te, które obowiązują na obszarze całego państwa oraz te, które obowiązują tylko na jego części (miejscowe). Zgodnie z kryterium zakresu adresatów normy dzieli się na takie, które dotyczą nieoznaczonego rodzajowo kręgu adresatów, oraz na takie, które są skierowane do określonego kręgu adresatów. Podział norm według kryterium sposobu związania adresatów umożliwia wyróżnienie norm bezwzględnie obowiązujących oraz względnie obowiązujących. Podział norm według stopnia konkretności (relacji do przepisów prawnych) umożliwia wyróżnienie norm konkretnych ( wszystkie elementy charakteryzujące określone postępowanie są zawarte w jednej normie) oraz norm odsyłających ( odsyłają do innych norm uzupełniających), jak również norm blankietowych ( nie określają treści merytorycznej, ale przewidują, że przepisy dopiero zostaną wydane). Podział norm prawnych według rodzaju postępowania umożliwia wyróżnienie norm określających obowiązki, uprawnienia i wolności. Ze względu na rodzaj sankcji wyróżnia się normy zawierające sankcje nieważności, zawierające sankcję kary, zawierające równocześnie sankcje kary i nieważności, jak też niedoskonałe, bo pozbawione sankcji lub zagrożone tzw. sankcją nierealną. Kryterium regulowanych stosunków społecznych umożliwia wyodrębnienie gałęzi prawa, np. prawo cywilne, karne, czy administracyjne. Natomiast kryterium zakresu treści umożliwia rozróżnienie norm ogólnych ( lex generalis) i szczegółowych (lex specialis).

44. Norma prawna i przepis prawny. Rodzaje przepisów prawnych. Budowa normy prawnej.

Przepis prawny jest oznaczonym fragmentem tekstu prawotwórczego, zaś norma oznacza regułę zapisaną w tym fragmencie. Może się więc zdarzyć, że przepis wyraża część normy lub też nawet kilka norm. Istnieje też pogląd, że przepis prawny jest napisem, a norma prawna jest znaczeniem tego napisu. Z przepisu prawnego, traktowanego jako jednostka redakcyjna tekstu prawnego ( np. artykuł, paragraf, ustęp, punkt, litera) jest rekonstruowana norma prawna jako wypowiedź dyrektywalna. Przepis zawarty w części ogólnej aktu normatywnego może stanowić podłoże do budowania wielu norm zawartych w części szczególnej aktu. Norma prawna składa się z trzech części: hipotezy, dyspozycji i sankcji. W hipotezie określone są warunki, od wystąpienia, których zależy skutek prawny określonego działania, jak też zakres zastosowania normy ( wyjaśnienie: kto, gdzie, kiedy). Dyspozycja określa prawny skutek sytuacji faktycznej uogólnionej w hipotezie normy prawnej, czyli sposób postępowania adresata normy. Sankcja natomiast określa ujemne skutki prawne, które dotkną adresata normy w przypadku postępowania niezgodnego z dyspozycją normy prawnej w sytuacji, o której mówi hipoteza. Skutki te powodują pewne niekorzystne następstwa dla adresata naruszającego normę.

45 Pojmowanie i charakterystyka aktu normatywnego.

Prawo jako zespół norm najczęściej jest wyrażane w formie pisemnej (akty prawotwórcze organów państwa bądź inne akty mające moc aktu prawotwórczego). Organy mające kompetencje do stanowienia norm prawnych w zasadzie nie wydają pojedynczych norm w oddzielnych aktach prawnych. Najczęściej akt taki, np. ustawa, rozporządzenie, zawiera więcej niż jedną normę i jest określany jako akt prawotwórczy. Zatem akt prawotwórczy zawiera normy, które powinny mieć zastosowanie kiedy wystąpi sytuacja, której wzorzec jest zawarty w tej normie. Najczęściej jako akty prawotwórcze (normatywne) uznaje się akty, które zawierają normy abstrakcyjne i generalne (ogólne). W orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego, ukształtował się pogląd, iż aktem prawotwórczym jest akt wyznaczający reguły i wzory postępowania, których przestrzeganie jest dla jego adresatów prawnie obowiązujące. Tak ustalone przez Trybunał pojęcie aktu normatywnego obejmuje akt ustanawiający normy prawne o charakterze generalnym i abstrakcyjnym. W literaturze prawniczej jako akty prawotwórcze uznaje się też, oprócz aktów zawierających normy abstrakcyjne i generalne, także akty, które zawierają co najmniej :1) jedną normę abstrakcyjną, 2) jedną normę generalną (ogólną), 3) normę abstrakcyjno-indywidualną, 4) normę generalno - konkretną. Wśród aktów normatywnych możemy wyróżnić akty prawa wewnętrznego (krajowego) oraz akty prawa międzynarodowego. Do aktów prawa wewnętrznego (krajowego) zalicza się akty o charakterze powszechnie obowiązującym (ogólnokrajowe i terytorialne) i obowiązujące miejscowo (prawo lokalne) oraz o charakterze obowiązywania wewnętrznego. Do aktów normatywnych powszechnie obowiązujących zalicza się takie akty, jak:: konstytucja, ustawy oraz akty wykonawcze do ustaw (normy zawarte w tych aktach mogą obowiązywać na całym terytorium państwa bądź jego części). Akty normatywne miejscowe (akty prawa miejscowego) są stanowione przez organy władzy lokalnej.`(samorządowej i administracji rządowej) .Akty prawa o charakterze obowiązywania wewnętrznego najczęściej dotyczą spraw wewnętrznych administracji publicznej. Do aktów tych zalicza się uchwały parlamentarne i rządowe oraz zarządzenia organów administracji państwowej. Do aktów prawa międzynarodowego publicznego zalicza się różnego rodzaju umowy międzynarodowe, tj. pakty, traktaty, konwencje, konkordaty. Są to akty regulujące stosunki między państwami i organizacjami międzynarodowymi w trybie dwustronnego (wielostronnego) porozumienia. Normodawca w wydanym akcie wyraża swoją wolę w sposób uporządkowany, aby była ona zrozumiała. Każda norma musi być więc odpowiednio zredagowana i usystematyzowana w stosunku do innych norm czy ich grup .Dlatego właśnie akt normatywny musi być podzielony w określony, przejrzysty sposób. Najczęściej akty dzieli się na rozdziały, działy, artykuły, paragrafy, ustępy, punkty.

46.Model dwuczłonowej i trójczłonowej struktury normy prawnej.

W literaturze prawniczej przyjmuje się budowę trójczłonową normy prawnej, a niekiedy dwuczłonową. Krytyka modelu trójczłonowego struktury normy prawnej prowadzi do innej budowy normy prawnej-dwuczłonowej. Pierwszy człon to wskazanie określonemu adresatowi(adresat pierwotny) pewnego postępowania (norma sankcjonowana) ,natomiast drugi zawiera nakaz podjęcia przez właściwy organ państwowy (adresat wtórny) określonych działań, w przypadku gdy reguła zawarta w pierwszym członie zostanie naruszona (norma sankcjonująca). Poszczególne części struktury trójelementowej stanowią : hipoteza, b) dyspozycja c) sankcja . Hipoteza określa warunki, od wystąpienia których zależy skutek prawny określonego działania. W hipotezie określono zakres zastosowania normy, a więc wyjaśnienie kto, jak, gdzie, kiedy itd. tj. warunki, z wystąpieniem których adresat normy (podmiot prawa, któremu norma wskazuje postępowanie ) ma zachować się w pewien sposób (sytuacja). Dyspozycja określa prawny skutek sytuacji faktycznej uogólnionej w hipotezie normy prawnej, tzn. sposób postępowania adresata normy (powinne postępowanie) Dyspozycja wskazuje zakres normowania rodzajów (określony typ) postępowania , których dotyczy norma. Dyspozycja może mieć charakter nazwany lub opisany. Pierwsza określa nazwę postępowania (np. czynienie , zaprzestanie). Drugi rodzaj polega na opisaniu postępowania adresata normy. Są także dyspozycje „kauczukowe”, tj. nadmiernie „rozciągliwe”. Treścią ich jest nakazanie zakazanie lub uprawnienie do pewnego postępowania, tj. do czynienia zaniechania , znoszenia. Dyspozycja może być pełna lub niepełna. Dyspozycja może mieć charakter mieszany , opisowo-nazwowy. Sankcja określa ujemne skutki prawne, które dotkną adresata normy w przypadku postępowania niezgodnego z dyspozycją normy prawnej w sytuacji, o której mówi hipoteza. Skutki te polegają na sprawieniu niekorzystnych następstw adresatowi normy, jeżeli narusza tę normę. Sankcję dzieli się na:

Represyjną (kary), egzekucyjną, nieważności.

47 Abstrakcyjność i generalność norm prawnych.

Normy generalne i abstrakcyjne należą do norm postępowania. Norma generalna wyróżnia adresata w sposób powtarzalny Norma ta dotyczy zarówno sytuacji jednorazowych, jak i powtarzających się, tzn. że może być obliczona na jednorazowe i wielokrotne zastosowanie. W przypadku normy abstrakcyjnej adresat ma obowiązek określonego postępowania, ilekroć powstanie określona sytuacja. Norma ta nie wyczerpuje się przez jednorazowe zastosowanie. W orzecznictwie TK za cechy norm prawnych uznaje się generalny i zarazem abstrakcyjny charakter tych norm. Cecha generalności jest związana z tym elementem normy prawnej, który dotyczy sposobu określenia jej adresatów. Generalny będzie taki akt, w którym zarówno adresat, jak i okoliczności zastosowania normy określone zostaną rodzajowo, nie zaś indywidualnie. O generalnym charakterze normy przesądza sposób oznaczenia adresatów. Adresat powinien być zatem określony jako element klasy podmiotów wyodrębnionych ze względu na pewną cechę lub cechy. Abstrakcyjność natomiast dotyczy przedmiotu normy określającego należne zachowanie się adresata. Przedmiotem normy prawnej winna być klasa zachowań adresata. Konsekwencją abstrakcyjności normy jest więc jej powtarzalność.

48 Pojęcie i funkcja zasad prawnych i klauzul generalnych w prawie.

Pojęcie zasad prawnych nie jest w literaturze prawniczej niesporne, np. w nauce prawa konstytucyjnego są używane m.in. takie pojęcia, jak konstytucyjne zasady prawa, podstawowe zasady konstytucyjne, zasady prawa. Szczególne znaczenie przypisuje się ogólnym regułom (zasadom) systemu prawa. Normy zawarte w Konstytucji ze względu na ich treść i miejsce w systemie prawa w stosunku do ustaw zwykłych są traktowane jako zasady. Zasady konstytucyjne mają status zasad nie tylko w stosunku do ustaw, ale całego systemu prawa. Innym normom prawa obowiązującego (ustawowym) przypisuje się znaczenie zasad w stosunku do kilku gałęzi prawa lub jednej gałęzi prawa (części systemu praw).W wypadku zasad gałęzi prawa bywają one niekiedy wyraźnie wymienione w kodeksie mającym podstawowe znaczenie dla gałęzi prawa.. np. w kodeksie pracy. Rolę zasad prawa pełnią niektóre regulacje konstytucyjne i ustawowe. Mają one spełnić ważne znaczenie z punktu widzenia „koordynacji” aktów normatywnych. Istotnym zagadnieniem jest kryterium umożliwiające odróżnienie zasad prawa spośród wszystkich obowiązujących norm prawnych. Dla ustalenia czy reguła ma charakter zasady czy „zwykłej” normy prawnej, należy określić : 1) jakie jest miejsce określonej reguły w hierarchii aktów normatywnych, 2) jakie jest miejsce reguły w systematyce wewnętrznej aktu, 3) czy reguła ta spełnia funkcję zasady prawa, tj. czy nadaje się do „przewodzenia” innym normom w procesie ich wykładni i stosowania. W każdym przypadku obowiązuje reguła, zgodnie z którą wykładni przepisów prawa należy dokonywać z uwzględnieniem zasad systemu prawa. Istnieją spory, czy można przypisywać pewnej regule atrybut zasady prawa. Jednakże w stosunku do wielu norm istnieją uzgodnione poglądy nauki prawa, że są zasadami systemu prawa (np. konstytucyjne zasady równości) czy też części systemu prawa (np. gałęzi prawa). Istnieje koncepcja „logicznych” różnic między zasadami a normami zwykłymi (R. Dworkin). Zgodnie z tą koncepcją : a) zasady nie określają konsekwencji prawnych, natomiast stanowią tylko „racje argumentacyjne”; b) konflikt zasad, który może pojawić się przy ich zastosowaniu, nie ma takich skutków, jakie pojawiają się w przypadku konfliktu innych norm. W przypadku kolizji zasad dokonuje się wyboru zasady odpowiedniej do konkretnego stanu; c) zasady w przeciwieństwie do norm mają „wymiar” znaczenia. Nie każda norma konstytucyjna bywa uznawana za zasadę prawa. Niektóre zasady mają szeroki zakres zastosowania, nie ograniczony do poszczególnych gałęzi prawa, inne zaś mają zastosowanie wyznaczone zakresem działu prawa. Zasady prawa ( ogólne zasady prawne, podstawowe zasady prawa itd.) są zawarte w normach obowiązujących aktów prawnych bądź wynikają z nich logicznie. Celem zasad ogólnych prawa jest m.in. unifikacja i usuwanie luk w prawie bądź niezgodności. Przede wszystkim jednak rola zasad jest postrzegana jako dawanie ogólnych wskazówek interpretacyjnych. Wynika to z faktu, że zasady powinny wyrażać idee ustrojowe, na jakich opiera się społeczeństwo. Same zasady prawa są prawem obowiązującym. Przepisy prawne, które odwołują się do ocen interpretatorów prawa (organów stosujących prawo) są określane jako klauzule generalne. Takimi ocenami, do których odwołują się zwłaszcza osoby stosujące prawo, mogą być np. zasady współżycia społecznego, słuszności, dobre obyczaje czy społeczno-gospodarcze przeznaczenie prawa. Klauzule generalne odsyłają więc do pewnych reguł pozaprawnych, które uzupełniają w ten sposób prawo. Celem tych klauzul jest uelastycznienie prawa sprzyjające unifikacji prawa przez stosujących prawo odpowiednio do treści tych reguł pozaprawnych. Te pozaprawne reguły dają pewien zakres możliwości kreowania interpretatorowi. Przykład klauzuli generalnej jest zawarty w art. 5 k.c., który przewiduje, że „nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub zasadami współżycia społecznego.

49) Pojęcie funkcji prawa i rodzaje tych funkcji.

Państwo oddziałuje na życie społeczne za pomocą różnych mechanizmów. Prawo stanowi jeden z instrumentów tego oddziaływania. Funkcją prawa jest więc wywoływanie pewnych skutków (zmian) społecznych. Dotyczy to zarówno faktu tworzenia, jak i stosowania prawa. Z punktu widzenia kierunku oddziaływania prawa wyodrębiono funkcję stabilizującą i dynamizującą, co oznacza, że prawo niekiedy utrwala pewien układ stosunków społecznych i gospodarczych, niekiedy zaś sprzyja pewnym zmianom stosunków społecznych. Według kryterium rodzaju oddziaływania wyodrębniono funkcję organizacyjną i ochronną. Prawo powinno przeciwdziałać postępowaniu naruszającemu chronione dobra oraz sprzyjać podejmowaniu czynności służących chronionym dobrom. Wśród wielu aspektów f. ochronnej prawa wymienia się wyznaczane przez prawo formuły sprawiedliwości ,co do podziału dóbr społecznie wytworzonych i co do świadczeń wzajemnych (sprawiedliwość rozdzielcza i wyrównawcza). Normy chroniące różne dobra i prawa jednostki spełniają tzw. funkcję gwarancyjną, normy zaś spełniające f. ochronną w stosunku do interesów podmiotów słabszych społecznie bywają określane jako realizujące f. opiekuńczą państwa. F. organizacyjna polega na oddziaływaniu norm tego prawa w kierunku zapewnienia wysokiej efektywności przebiegu procesu pracy. F. represyjną i wychowawczą wyodrębnia się według kryterium sposobu oddziaływania.

50) Pojęcie tworzenia prawa. Formy tworzenia prawa.

Pojęcie tworzenia prawa nie ma jednego znaczenia. Przez to pojecie rozumie się np. tworzenie porządku prawnego , tworzenie aktów prawnych, tworzenie systemu norm prawnych, proces tworzenia aktów prawnych. Tworzenie prawa następuje w formie stanowienia prawa i poprzez praktykę. W przypadku stanowienia prawa możemy mieć do czynienia bądź z jednostronnym aktem tworzenia prawa np. wydaniem ustawy, bądź wielostronnym i umową, którą ustanawiają strony tej umowy np. umowa międzynarodowa. Tworzenie prawa w praktyce może mieć formę uznania norm zwyczajowych w procesie stosowania prawa bądź postać stosowania prawa na podstawie precedensu. Tworzenie prawa w formie jego stanowienia następuje w kolejnych etapach i bywa określane jako sekwencyjny proces prawodawczy (decyzyjny) . Te etapy wyodrębnia się ze względu na pewne szczególne cele służące ustanowieniu prawa. Decyzyjny (sekwencyjny) proce stanowienia prawa bywa ujmowany w sposób merytoryczny i proceduralny.

51) Polityka i proces tworzenia prawa; racjonalne tworzenie prawa.

Tworzenie prawa nie powinno mieć charakteru przypadkowego, ponieważ musi ono efektywnie służyć rozwiązywaniu spraw społecznych. Proces stanowienia prawa musi obejmować także zasadnicze problemy, aby wraz z ich rozwiązywaniem przez uczestników procesów prawotwórczych można było uznać, że decyzja o ustanowieniu prawa była racjonalna (ujęcie merytoryczne decyzyjnego stanowienia prawa). Czynności związane z tworzeniem prawa powinny opierać się na takich regułach- dyrektywach tworzenia prawa, które pozwolą mu zrealizować zamierzony cel. Wśród dyrektyw polityki prawa uwzględnia się: 1) warunki społeczne, w jakich projektowana norma prawna będzie działała 2) warunki materialno-techniczne, bez których nie można zrealizować określonych zadań 3) ogólny kontekst prawny, którego elementem spójnym ma być projektowana norma 4) poglądy obywateli i ich organizacji 5)racji wyrażonych w myśl, aby nie poprawiać bez dostatecznie poważnych argumentów prawa, które działa dobrze (minimalizacja interwencji). Proces tworzenia prawa, które ma w optymalny sposób rozwiązywać problemy społeczne powinien mieć racjonalny charakter. Wśród modeli tworzenia prawa wymienia się: 1) racjonalność instrumentalną - określenie celów do zrealizowania, określenie środków realizacji tych celów, dokonanie wyboru prawnego środka działania i określenie formy projektowanego aktu prawnego, a także zredagowanie tekstu aktu według dyrektyw techniki prawodawczej; 2) racjonalność argumentacyjna - prawodawca jest wówczas racjonalny, gdy jego argumentacja umożliwi uzyskanie społecznej akceptacji dla ustalonych praw i wpływa na kształtowanie postaw i przekonań adresatów prawa. 3) racjonalność komunikacyjna - działalność społeczna, która rozszerza „wolną od przymusu i represji komunikację w stosunkach społecznych”, sprzyja „dyskursywnemu kształtowaniu i wyrażaniu się woli społeczeństwa”, a także umożliwia „konsekwentną regulację konfliktów społecznych”

52. Kryteria formalne i materialne tworzenia prawa. Swoboda prawodawcy określania treści prawa

W nauce teorii prawa można spotkać podział kryteriów tworzenia prawa na formalne i materialne. Do kryteriów formalnych zalicza się: udostępnianie adresatom prawa treści tego prawa, niestanowienie norm sprzecznych między sobą, niestanowienie norm, których przestrzeganie przekracza możliwości adresatów, niezmienianie prawa nazbyt często. Do kryteriów materialnych zaś zalicza się: kryterium bezpieczeństwa publicznego, kryterium zgodności z wymogami praw człowieka i podstawowych wolności oraz kryterium zgodności z wymogami moralności. Na znaczenie formalnych i materialnych kryteriów tworzenia prawa, ich charakter i treść wskazuje m.in. praktyka orzecznicza Trybunału Konstytucyjnego, który stoi przecież na straży prawidłowości (głównie konstytucyjności) tworzonego prawa. Organ ten bowiem uważa, że w demokratycznym państwie prawnym stanowienie prawa winno odbywać się w sposób pozwalający uczestnikom procesu ustawodawczego na dostateczne rozważenie zgłaszanych propozycji, wzięcie pod uwagę i skonfrontowanie różnych racji i argumentów. Tego wymagają konstytucyjne dyrektywy: a) demokratyzmu stanowienia prawa oraz b) racjonalności stanowienia prawa. Jeżeli chodzi o pierwszą dyrektywę Trybunał zauważył między innymi, że w demokratycznym państwie prawa rozstrzygnięcia prawodawcy nie mogą być zaskakujące i nie przewidywalne. Powinny być one trwałe, stwarzające stan pewności prawa. Porządek prawny wspomnianego państwa powinien być stabilny. Naruszenie pewności prawa i uszczuplenie posiadanych już przez określony podmiot praw jest stanowieniem prawa z naruszeniem reguł wynikających z zasady demokratycznego państwa prawnego. Reguły te, wiążące także prawodawcę, wyznaczają sposób tworzenia prawa, jego formę i treść. Z wypowiedzi Trybunału wynika, że zwracał on uwagę nie tylko na wymogi formalne i materialne tworzenia prawa, ale i na racjonalność tworzenia prawa i to nie tylko w ujęciu racjonalności instrumentalnej. Trybunał Konstytucyjny podejmował też sprawę kryteriów materialnych tworzenia prawa, gdy rozważał problem praworządności materialnej, ważny przecież przy ustalaniu treści norm. Uznawał wówczas, że zasada praworządności materialnej wymaga, by prawo wyrażało wartości odpowiadające demokratycznemu charakterowi państwa. Wśród wartości godnych ochrony wymieniał: sprawiedliwość społeczną, równość prawa, humanizm, demokratyzm prawa i wymóg społecznej stabilności praw gwarantowanych przez ustawy i związanego z nimi bezpieczeństwa obywateli a także jedności przesłanek, którymi kierował się prawodawca przy ich wprowadzaniu. Wymogi materialne, jakie powinno spełniać prawo, pojawiły się też w wypowiedziach Trybunału, gdy ujawniał on założenia swojej działalności przy ustalaniu normatywnej zawartości konstytucji. Zaznaczał wówczas, że dąży do interpretowania przepisów zgodnie z aksjologią ustroju i systemu prawa, sięga do wartości i norm społecznych o charakterze pozaprawnym, akceptowanym przez polskie społeczeństwo, gdy odwoływał się do podstawowych praw i wolności człowieka, mówiąc np., że wybór miejsca stałego zamieszkania jest podstawowym prawem człowieka, bądź gdy określał rozumienie prawa do sądu. W literaturze prawa konstytucyjnego niektóre wspomniane już zasady, odpowiadające teoretycznemu podziałowi na formalne i materialne przesłanki tworzenia prawa, są ujmowane (klasyfikowane) w tzw. katalogu treści prawa, który jest przedmiotem kontrowersji. Zalicza się do niego najczęściej następujące zasady: wolności obywateli, sprawiedliwości społecznej, równości praw (i równości wobec prawa), ochrony praw nabytych, niedziałania prawa wstecz, zaufania obywatela do państwa, praworządności materialnej. W pojęciu konstytucyjnych zasad tworzenia prawa, oprócz wspomnianych już zasad treści prawa, które „wyznaczają merytorycznie działalność prawotwórczą państwa przez określanie podstawowych kierunków i szczególnie doniosłych treści prawa stanowionego na mocy konstytucji”, mieszczą się zasady dotyczące konstrukcji systemu źródeł prawa (aktów normatywnych), podziału i zakresu kompetencji prawotwórczych organów państwa, trybu wydawania aktów normatywnych (zasady dotyczące formy prawa) oraz zasady odnoszące się do publikacji aktów normatywnych i obowiązywania prawa. Odróżnienie wymienionych grup zasad nie zawsze jest proste, gdyż „istnieje duża współzależność poszczególnych zasad, w szczególności zasady kształtowania treści prawa łączą się niekiedy ściśle z zasadami konstytucji co do obowiązywania prawa i stanowią wspólnie o społecznej i strukturalnej jakości prawa.” Celem postulatu tworzenia prawa w sposób zrozumiały (formalne reguły tworzenia prawa) jest zarówno ułatwienie właściwego przestrzegania jak i stosowania prawa. Wśród zaleceń postulatów techniki normodawczej, których realizacja sprzyja zrozumieniu prawa, wymienia się m.in.: 1) poprawność językową aktów normatywnych, 2) zachowanie stosownego poziomu ogólności, 3) dążenie do zupełnego uregulowania przedmiotu normowania, 4) realność stanowienia prawa. Na przykład trybunał Konstytucyjny, interpretując „wyjątkowo złożony zwrot językowy powstały przez połączenie szeregu zwrotów prostych”, uznał, że znaczenie tego rodzaju zwrotów językowych należy - stosownie do uznanej dyrektywy wykładni operatywnej - ustalać zgodnie z regułami syntaktycznymi (regułami składni) naturalnego języka potocznego. Dyrektywa ta koresponduje zaś z odpowiednimi postanowieniami Zasad techniki prawodawczej, w których zaleca się, żeby zdania budować m.in. zgodnie z powszechnie przyjętymi regułami składni języka polskiego.

53.Pojęcie stosowania prawa. Praworządne stosowanie prawa.

Stosowanie prawa może być rozumiane w dwóch znaczeniach, szerszym i węższym. Postępowanie adresatów zgodnie z treścią norm kierowanych do nich nazywane jest przestrzeganiem prawa czyli świadomym realizowaniem prawa, którym może być czynienie lub nie czynienie wynikające z normy postępowania. Stosowaniem prawa w szerszym znaczeniu będzie polegało na realizowaniu norm przez wszelką działalność organów państwa, instytucji, organizacji społecznych i obywateli, ale działalność ta ma być oparta na przepisach prawa. W szerokim znaczeniu stosowaniem prawa bywa określane tworzenie prawa przez wydawanie rozporządzeń dzięki, którym następuje realizacja ustawy. Węższe znaczenie stosowania prawa jest znaczeniem właściwym stosowania prawa. Jest to znaczenie ścisłe przez które rozumie się podejmowanie takich aktów , przypisują (kwalifikują konkretny fakt, stosunki, zdarzenia, sytuacje) według dyrektywy normy prawnej. Stosowaniem prawa będzie wiec akt, który na podstawie dyrektywy, która jest zawarta w normie generalnej i abstrakcyjnej ustala konkretną sytuację, takimi aktami stosowania prawa będą np. wyroki sadów, decyzje administracyjne. Praworządnym stosowaniem prawa będzie więc działalność organów władzy publicznej wykonywana w sposób dokładnie przewidziany przez prawo. Prawo musi dokładnie określać struktury władzy publicznej, łącznie z ich kompetencjami, co ma przeciwdziałać naruszaniu prawa przez obywateli i sprawiedliwe działanie organów- jest to praworządność formalna. Praworządością w znaczeniu materialnym, jest ta która wynika z oczekiwania, że prawo musi traktować wszystkich ludzi równo i odpowiednio rozwiązywać problemy wynikłe ze stosunków między ludzkich. Prawo musi być tak stosowane aby nie preferować jednych podmiotów a dyskryminować innych- musi być równe dla wszystkich. Zapewnieniu praworządności maja służyć gwarancje materialne i formalne.

54. Pojęcie źródeł prawa. Normatywna koncepcja źródeł prawa.

Normatywną koncepcje źródeł prawa rozumie się jako zespół reguł nakazujących uznawać jakieś fakty za fakty prawotwórcze oraz reguł dotyczących wiązania z tymi faktami obowiązywanie określonych norm prawnych . Taka koncepcja umożliwia dokonanie ustalenia przynależności norm do danego systemu prawa, określenia jakie normy obowiązują w systemie prawnym. W skład tej koncepcji wchodzą: - reguły walidacyjne, określają jakie fakty należy uznawać za fakty prawotwórcze; - reguły egzegezy tj. interpretowania, inferencyjne, kolizyjne. J. Wróblewski mówiąc o normatywnej koncepcji źródeł prawa, oczekuje iż wyznacza ona katalog źródeł prawa w ujęciu normodawczym, walidacyjnym i decyzyjnym, co łącznie pozwala na odpowiedź co obowiązuje? Natomiast w innych wypowiedziach koncepcja ta ma zawierać składniki określające: - polityczne uzasadnienie podstaw systemu prawnego; - kompetencje pewnych podmiotów do tworzenia pisanych źródeł prawa; - prawotwórczą rolę zwyczajów i procedensów; - dopuszczalne w danym systemie reguł: interpretacyjne, -inferencyjne (wnioskowania), -kolizyjne. W Polsce aktem normatywnym określającym jakie fakty są faktami prawotwórczymi jest konstytucja z 2 kwietnia 97 r. regulacja ta zawiera wyraźnie określony zamknięty katalog powszechnie obowiązujących źródeł prawa, zmierzający w ten sposób do zlikwidowania tzw. rozchwiania systemu źródeł prawa, który cechował wcześniejszy stan konstytucyjny.

55. Rozumienie systemu prawa. Cechy systemu prawa.

Ogólna def. systemu prawa brzmi, że system to zbór pewnych elementów uporządkowanych w określony sposób. A więc na pojęcie składają się trzy człony: człon zbioru, bywa ujmowany w sensie kolektywnym i dystrybutywnym. Oznacza to zbiór jako swoisty agregat przedmiotów, jakiejś całości składającej się z części, jakiejś rzeczy złożonej z części składowych. Częściej termin zbiór bywa używany w rozumieniu dystrybutywnym tj. dla oznaczenia pewnej mnogości elementów wyróżnionych wedle posiadania przez nie pewnej cechy lub wedle jakiejś innej zasady. Używa się też zbioru w rozumieniu dystrybutywnym to zbiór dobrze wyróżnionych i wyraźnie odrębnych elementów, których poza posiadaniem pewnej cechy lub spełnieniem pewnych warunków nie musi łączyć żadna relacja, człon systemu, czyli elementy systemu są przepisy prawne , normy prawne czy może akty zawierające normy prawne. Powszechnie uznaje się że system prawa to zbiór norm. Ze wzg praktycznych i badawczych system prawa jako ogromny zbiór norm nie może nie być uporządkowany na poziomie tych norm tj. części elementarnych systematyzacja pozioma, czyli horyzontalna. Usystematyzowanie takie prawa polega głównie na podziale wszystkich norm prawa na gałęzie. System prawa zatem jest budowany nie tylko z elementarnych jego części składowych, tj. norm lecz z większych całości. Jest budowany z grup norm mających pewne cechy wspólne. Struktura systemu zbudowanego z gałęzi nie tworzy się w oderwaniu od istniejących w określonym państwie stosunków społecznych ekonomicznych i politycznych. człon określony sposób uporządkowania elementów zbioru. Prawo tworzące uporządkowaną całość której elementy są odpowiednio zharmonizowane, to prawo spójne, tzn. w którym występuje zgodność między normami tworzącymi zbiór norm obowiązujących. Zbiór jest spójny wówczas jeżeli nie występują w nim braki dotyczące wewnętrznej koherentności systemu. Braki te mogą być różne. Sprzeczności są logiczne, prakseologiczne i teleologiczne. System źródeł prawa powinien być zupełny. W pewnym uproszczeniu można powiedzieć że syzstem prawa obowiązującego to zbiór wszystkich norm prawnych odpowiednio uporządkowanych, a zwłaszcza zgodnych między sobą w ujęciu pionowym, hierarchicznym, co do treści i formy oraz spójny , niesprzeczny, w ujęciu poziomym co do treści, dysponujący kompletem reguł umożliwiających ocenę, czy dana norma należy czy też nie do systemu, i umożliwiających włączenie normy do systemu bądź wyłączenie z niego.

56. Więź kompetencyjna i treściowa systemu norm prawnych.

Uporządkowanie norm w pewien zbiór zwany systemem jest zatem rezultatem działania prawodawcy. Poza prawodawcą systematyzacja norm postępowania jest dokonywana także przez naukę i praktykę prawniczą. Prawodawca porządkując normy, określa relacje między normami zarówno z punktu widzenia ich treści, jak i formy. Dlatego tez systematyzowanie zbioru norm postępowania następuje z uwzględnieniem ich treści i formy .Prawodawca więc porządkuje normy w system między innymi w ten sposóbże : różnicuje formę tworzenia prawa odpowiednio do charakteru organów państwa i ich ustrojowych kompetencji; dąży do wyczerpującego uregulowania ważnej podobnej grupy stosunków społecznych w jednym akcie prawnym rangi ustrojowej, a zwłaszcza o charakterze kodeksowym; uwzględnia różnorodny charakter stosunków społecznych za pomocą adekwatnych metod normowania; systematyzuje przepisy prawne w teksty prawne zgodne z regułami przyjmowanych zasad techniki legislacyjnej; dysponując pełną wiedzą o systemie prawa w sposób bezkolizyjny włącza do niego nowe normy.

57 System- typ prawa

Struktura systemu prawa nie jest we wszystkich państwach jednorodna. Prządki prawne różnią się między sobą swoistymi cechami. Zespół cech, które są charakterystyczne dla poszczególnych porządków prawnych, określa się jako system- typ. Termin system prawa ma też inne znaczenia. Z punktu widzenia systemu- typu można wyróżnić np. system prawa ustawowego (stanowionego ) czy system prawa precedensowego. Porządek prawa stanowionego (statute law ) charakteryzuje: 1) uznanie prymatu ustawy w normatywnym systemie żródeł prawa; 2) normatywnie określona odrębność stanowienia prawa i stosowania prawa; 3) ograniczenie roli sądów tylko do stosowania prawa. Podstawowym żródłem prawa jest ustawa . Nie są nim akty stosowania prawa, np. orzecznictwo sądowe. System prawa precedensowego (common law ) cechuje :1) nierozdzielenie normatywne procesu tworzenia prawa i jego stosowania; 2) możliwość tworzenia prawa przez sądy. System common law posługuje się tzw. Sądową decyzją tworzenia prawa (precedens ). Decyzja sądowa składa się z uzasadnienia (reason) i rozstrzygnięcia (ruling). W systemie prawa common law także występuje prawa stanowione w formie ustaw.

58 Pionowa systematyzacja prawa

Kryterium wyodrębnienia pionowej systematyzacji prawa jest miejsce aktu normatywnego w hierarchii aktów prawnych.

59.Pozioma systematyzacja prawa

Takie uporządkowanie polega na podziale wszystkich norm prawa na gałęzie. Systematyka pozioma ma charakter konwencjonalny i polega na zgrupowaniu norm według pewnego kryterium w gałęzie prawa. W zależności od kryterium podziału pojawi się mniejszy lub większy katalog gałęzi prawa. W nauce wymienia się najczęściej podział systemu prawa na gałęzie według kryterium : przedmiotowego (treści) - podstawa zróżnicowania stanowi przedmiot normowany przez prawo metody regulacji - charakteryzuje określony sposób (środki) regulowania stosunków społecznych. Wymienia się najczęściej trzy metody normowania : cywilną - charakterystyczna dla prawa cywilnego. Cechuje ją równorzędność stron w stosunku prawnym i autonomia woli stron, co umożliwia im swobodnie kształtować stosunki prawne za pomocą umów. karną - występuje głównie w prawie karnym. Polega ona na stosowaniu wobec winnego kary w przypadku popełnienia czynu zabronionego przez ustawę. W stosunku prawno karnym nie występują równorzędne podmioty, lecz przede wszystkim państwo i osoba popełniająca czyn przestępczy. administracyjną - jest charakterystyczna dla prawa administracyjnego. Jej cecha charakterystyczna to nierównorzędność stron tego stosunku. Metodę tę charakteryzuje władcze działanie tego organu, istnienie sytuacji nadrzędności i podporządkowania między różnymi szczeblami organów administracji państwowej. mieszane tzw. dualistyczne - uwzględnia zarówno przedmiot normowania, jak i metodę regulacji podmiotowe funkcjonalne - umożliwia podział ze względu na funkcję tych gałęzi polegającą np. na karaniu czy administrowaniu. sankcji - chodzi o określony typ sankcji gwarantujących skuteczność norm.

60 Prawo materialne i prawo formalne - ogólna charakterystyka.

Konwencjonalne określenie prawa materialnego dotyczy tych gałęzi prawa, które zawiera normy ustalające wzorce zachowania się adresatów. Określa prawa i obowiązki podmiotów w różnych stosunkach społecznych. W przypadku naruszenia norm prawa materialnego mają zastosowanie normy wskazujące sposób postępowania właściwych do działania w takiej sytuacji organów. Kompetencje i tryb działania tych organów określają tzw. gałęzie prawa formalnego, tj. prawa postępowania administracyjnego, prawa postępowania cywilnego, prawa postępowania karanego. W prawie formalnym jest zawarta odpowiedź na pytanie co do sposobu ustalenia, czy dane zachowanie adresata materialnej normy prawnej jest zgodne lub sprzeczne z tą normą. Stosownie do rodzaju zachowania adresata normy prawa materialnego postępowanie w jego sprawie będzie toczyło się w odpowiednim procesie., np. w przypadku naruszenia prawa karnego postępowanie będzie odbywało się w trybie procedury karnej.

61. Prawo publiczne i prawo prywatne.

Najistotniejszym z podziałów poziomych jest podział dychotomiczny Ulpianusa dzielący prawo na -publiczne dotyczące interesu państwa -prywatne dotyczące interesu jednostki Kryterium podziału stanowi interes państwowy lub jednostki .Podział ten obwiązuje w państwach kapitalistycznych. Wśród kryteriów można jeszcze wyróżnić; kryterium podmiotowe- normy regulujące stosunki miedzy państwem, a jednostką i miedzy organami państwa będą składały się na prawo publiczne, a normy regulujące stosunki miedzy jednostkami będą się składały na prawo prywatne sposób dochodzenia roszczeń-dzieli prawo według typu regulowanych stosunków, czyli prawo publiczne obejmuje stosunki władcze to jest te, w których jeden podmiot ma uprawnienia władcze w stosunku do drugiego. W sytuacji gdy stosunek podmiotów ma charakter równorzędny to normy go kształtujące należą do prawa prywatnego. Kryterium to prowadziło do zakwalifikowania do prawa publicznego norm powodujących powstanie roszczenia publicznoprawnego podlegającego dochodzeniu przez państwo z urzędu. Do prawa prywatnego zaliczono te normy, których naruszenie powodowało by roszczenie dochodzone na wniosek zainteresowanego. Prawo publiczne obejmuje zatem jak się przyjmuje grupy norm przy zastosowaniu, których państwo wkracza w życie społeczne przez określenie jednostkom określonych obowiązków, państwo posiada tu kompetencje władcze do kształtowania sytuacji prawnej jednostki, ponad to korzystają z narzędzia jakim jest przymus bezpośredni mający na celu zapewnienie przestrzegania norm Dokonanie ostrego podziału miedzy tymi normami jest trudne z powodu problemów przy określeniu czy dane normy służą państwu czy jednostce, poza tym uprawnienia o charakterze prywatnym mogą być ograniczane ze względu na interes publiczny albo chroniona za pomocą środków publicznoprawnych. Wynika z tego ze normy obu tych sfer są, że sobą powiązane bardzo ściśle. Do prawa publicznego możemy zaliczyć: prawo konstytucyjne, karne, administracyjne, a do prawa prywatnego: cywilne. W czasach dzisiejszych następuje wzrost publicyzacji systemów prawa ze względu na wzrost funkcji państwa i rozwój techniki. To państwo wykonuje zadania w sferze socjalnej, edukacyjnej, ochrony zdrowia itd. Podział na prawo publiczne i prywatne umożliwia ustalenie zakresu ingerencji państwa w stosunki społeczne i granice wpływu państwa.

63.Umowa międzynarodowa jako żródło prawa wewnętrznego.

Konstytucja w artykule 87. wymienia ratyfikowane umowy międzynarodowe jako jedno z powszechnie obowiązujących źródeł prawa.Ratyfikacja przez RP. umowy międzynarodowej i jej wypowiedzenie wymaga uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie, jeżeli umowa dotyczy: 1.pokoju, sojuszy, układów politycznych lub układów wojskowych, 2.wolności, praw lub obowiązków określonych w konstytucji,3. Członkostwa RP w organizacji międzynarodowej, 4.znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym,5.spraw uregulowanych w ustawie lub w których konstytucja wymaga ustawy. O zamiarze przedłożenia prezydentowi RP do ratyfikacji umów międzynarodowych, których ratyfikacja nie wymaga zgody wyrażonej w ustawie, prezes rady ministrów zawiadamia sejm.RP może na podstawie umowy międzynarodowej .RP może na podstawie umowy międzynarodowej przekazać organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach. Ustawa wyrażająca zgodę na na ratyfikację takiej umowy międzynarodowej jest uchwalana przez sejm większością 2/3 głosów w obecności conajmniej połowy ustawowej liczby posłów oraz przez senat większością 2/3 głosów w obecności conajmniej ustawowej liczby senatorów.Wyrażenie zgody na ratyfikację takiej umowy może być uchwalone w referendum ogólnokrajowym.Uchwałę w sprawie wyboru trybu wyrażenia zgody na ratyfikację podejmuje sejm bezwzględną większością głosów w obecności conajmniej połowy ustawowej ustawowej liczby posłów.Ratyfikowana umowa międzynarodowa, po jej ogłoszeniu w dzienniku ustaw RP, stanowi część krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowan, chyba że jej stosowanie jest uzależnione od wydania ustawy.Umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie ma pierszeństwo przed ustawą, jeżeli ustawy tej tej nie da się pogodzić z umową.Jeżeli wynika to z ratyfikowanej przez RP umowy konstytuującej organizację międzynarodową , prawo przez nią stanowione jest stosowane bezpośrednio, mając pierszeństwo w przypadku kolizji z ustawami.

64.Pojęcie stosowania prawa.Praworządne stosowanie prawa.

Stosowanie prawa w szerokim znaczeniu to realizowanie prawa, polegające na różnorodnej działalności organów państwa, instytucji, organizacji społecznych i obywateli opartej na przepisach prawa.Stosowanie prawa polega na skorzystaniu z przyznanego przez normę prawną upoważnienia do aktualizacji czyjegoś obowiązku prawnego.W ścisłym znaczeniu przez stosowanie prawa rozumie się podejmowanie takich aktów, które kwalifikują konkretne sytuacje(fakty, stosunki) według dyrektywy normy prawnej.Akt stosowania prawa to akt, który na podstawie dyrektywy zawartej w normie generalnej i abstrakcyjnej ustala konkretną sytuację.Aktami stosowania prawa są np. wyroki sądowe, decyzje administracyjne.W aktach tych indywidualizuje się normy prawne w stosunku do konkretnych sytuacji faktycznych.Czynność stosowania prawa jest aktem polegającym na ustaleniu zdarzeń oraz wiążącym określeniu konsekwencji tych zdarzeń przez organy państwowe.Stosowanie prawa jest to więc podejmowanie aktów o charakterze indywidualnym(skierowanym do określonego adresata) w przypadku zaistnienia konkretnej sytuacji odpowiadającej określonej normie prawnej.Funkcją stosowania prawa jest rozstrzyanie spraw indywidualno- konkretnych na podstawie reguł ogólnych.Definicja stosowania prawa w ścisłym znaczeniu nie obejmuje więc procesu tworzenia prawa. Praworządne stosowanie prawa wyklucza stosowanie prawa w sposób wybiórczy czy preferujący jedne podmioty bądź dyskryminujące inne.Z pojęciem tym wiąże się zasada legalizmu przewidująca, że wszystkie organy działają na podstawie prawa.Naruszenie praworządności w obszarze stosowania prawa może polegać na niepodejmowaniu odpowiednich czynności przez właściwy organ, nieprzestrzeganiu procedur postępowania, np. przed sądem, organem administracji państwowej, przekraczaniuzakresu przewidzianej kompetencji.Zapewnieniu praworządności służą gwarancje materialne i formalne.Na pierwsze składają się różne procedury i instytucje istniejące zarówno w obszarze stosowania prawa , jak i tworzenia prawa(np. organy rozpatrujące odwołania od rozstrzygnięć, RPO, NIK, TK).Gwarancje materialne praworządności wynikają z ogólnego poziomu kulturalnego społeczeństwa, zwłaszcza jego wykształcenia oraz z jego sytuacji ekonomicznej.

65.Ideologie stosowania prawa.

Sylogistyczna koncepcja stosowania prawa jest traktowana jako charakterystyczna dla tzw. związanej decyzji stosowania prawa.Różne teorie związanej decyzji stosowania prawa charakteryzuje kilka wspólnych założeń.Pzede wszystkim przyjmują pogląd o oddzieleniu procesu tworzenia i stosowania prawa, co ma miejsce przy koncepcji oddzielenia(podziału) władzy stanowiącej (ustawodawczej) i sądowniczej.U podstaw każdej decyzji stosowania prawa jest ustawa.Decyzja taka jest `związana”przez ustaw-żródła rozstezygnięć.Stosowanie prawa(ustawy) oznacza zatem realizowanie ustawy.Rozstrzygnięcie sądowe, aby mogło być “związane “, musi mieć logiczny (algorytmiczny) charakter.Wprowadzenie sylogizmu prawniczego umożliwiło wykazanie, że rozstrzygnięcie wynika z ustawy i proces stosowania prawa ma logiczny charakter.To ma powodować uznanie niepodważalnego charakteru decyzji prawniczych.Warunkiem dedukowania takich konkretnych rozstrzygnięć mających postać norm jednostkowych i konkretnych(decyzje stosowanie prawa) jest istnienie hierarchicznie uporządkowanego systemu prawnego.Teoria swobodnej decyzji stosowania prawa składa się ze szkoły wolnegorzecznict, amerykańskiego realizmu prawnego, hermenutyki prawniczej, teorii argumentacji.Nurty te ujmują proces wykładni, stosowania a także tworzenia prawa jako jedną całość.Stosowanie prawa nie następuje według schematu dedukcyjnego, gdyż decyzje nie są wprost wykonaniem ustawy.Wynika to z uznania, że ustawa nie jest tożsama z prawem.W procesie wykładni i stosowania prawa pojawia się ona jako jeden ze składników.Dlatego też sędziowskie rozstrzyganie nie polega na wiernym trzymanou się (stosowaniu ustawy).Ma ono bowiem na tyle autonomiczny i twórczy charakte że nie można niekiedy dostrzec logicznego związku między ustawą a rozstrzygnięciem.Stopień niezależności sędziego od ustawy może zatem przejawiać się także w rozstrzygnięciach(wykładni) contra legem.Koncepcje statyczne preferują takie znaczenie norm, które zostały ustalone przez zastosowanie dyrektyw językowych i systemowych, natomiast preferowanie reguł funkcjonalnych wykładni charakteryzuje wykładnię dynamiczną.Stanowisko uwzględniające wartości obu wykładni określa się jako ideologię decyzji racjonalnej i praworządnej.

69. „ Domniemanie prawne” . Rodzaje domniemań prawnych .

Domniemanie jest wnioskowaniem bardzo często pojawiającym się w procesie stosowania prawa . Można wyróżnić 2 jego rodzaje : Domniemanie faktyczne , przy tym domniemaniu organ stosujący prawo może , ale nie musi , uznać za ustalone fakty , jeżeli można taki wniosek wyprowadzić z innych ustalonych faktów . Wnioskowanie organ opiera na zasadach wiedzy i doświadczenia życiowego . Domniemanie prawne , nie odwołuje się do wiedzy czy doświadczenia życiowego ale wprost do norm prawnych , to bowiem samo prawo nakazuje uznać za znany fakt mimo , że nie został on udowodniony . Domniemanie prawne jest więc prawnie wiążące , choć nie daje pewności że fakt ten rzeczywiście zaistniał . Dlatego może być obalone przeciwdowodem - jest to wtedy tzw. domniemanie prawne wzruszalne . Bywają jednak przypadki w których nie można przeprowadzać przeciwdowodu - domniemanie prawne niewzruszalne .

70 Proces decyzyjny stosowania prawa .

W wyniku stosowania prawa podejmowane są decyzje o charakterze indywidualnym i konkretnym .Organ państwa upoważniony do tego stosuje prawo wtedy , gdy na podstawie obowiązującej normy prawnej ustala normę indywidualną dla określonej sytuacji , czy w określonym przypadku . O stosowaniu prawa mówi się też kiedy adresat pierwotny nie zastosował się do wskazań normy i adresat wtórny podejmuje akcję zmierzającą do przymusowego zrealizowania normy . Stosowanie prawa jest działaniem ( procesem decyzyjnym) , w którym wyróżnia się następujące etapy : 1.Wstępne ustalenie prawdopodobieństwa wystąpienia faktu mającego znaczenie prawne , 2.Udowodnienie zaistnienia faktu , 3. Ustalenie norm obowiązujących , 4. Subsumbcja i podjęcie decyzji , 5. Wykonanie decyzji .

71. Pojęcie obowiązywania prawa. Zakres obowiązywania prawa.

OBOWIĄZYWANIE PRAWA- różni badacze nadają temu pojęciu różne znaczenia. Niektórzy uważają, że dane normy obowiązują, gdy odpowiednie organy państwa przejawiają gotowość stosowania sankcji jeżeli adresaci normy są skłonni się do niej stosować. Wg A. Łopatki- dana norma obowiązuje, gdy mamy taką sytuacje, iż norma została ustanowiona i do tej pory nie została uchylona przez kompetentny organ państwa. Pozwala to przyjmować, że państwo życzy sobie, aby taka norma była realizowana, tzn. aby w razie niestosowania się do jej dyspozycji została zastosowana sankcji. Ustalenie, że jakaś norma obowiązuje to pierwszy krok. Następny to ustalenie, że odnosi się ona do sytuacji faktycznej, do której norma ma być zastosowana. Wg J. Oniszczuka- obowiązywanie prawa jest równoznaczne z jego istnieniem. Norma obowiązuje, gdy została ustanowiona przez właściwy organ i który jej nie uchylił. Obowiązywanie aktu prawnego rozpoczyna się od chwili wejścia w życie po ustanowieniu go przez właściwy organ w odpowiednim trybie i trwa do momentu jego uchylenia. Określenie, że dana norma obowiązuje jest wg Z. Ziembińskiego rozumiane inaczej tj. ”że są to istotne argumenty przemawiające za tym, że należy tak postępować, jak to norma nakazuje. W praktyce stosowania prawa główne znaczenie ma tzw. pojęcie obowiązywania prawa w rozumieniu systemowym(normatywnym), gdzie przyjmuje się, że obowiązują normy prawne właściwie ustanowione, należące expressis verbis do systemu prawa i włączone do systemu jako konsekwencje norm prawnych wprost ustanowionych oraz nie uchylone wyraźnie ( klauzula derogacyjna) lub pośrednio w drodze zastosowania reguł derogacyjnych. Oznacza to stan jaki pojawił się po ustanowieniu normy prawnej i istnieje do faktu deregowania jej przez właściwy organ. Zasięg i rozumienie obowiązywania prawa są związane z pojmowaniem określonego systemu prawa z odniesieniem do czasu, przestrzeni i adresatów tego prawa. ZAKRES OBOW. PRAWA- w czasie- gdy dana norma została ustanowiona i do tej pory nie uchylona. Prawo obowiązuje w czasie, gdy istnieje moment początkowy i końcowy obowiązywania normy.Generalną zasadą jest to, że norma obowiązuje od momentu, który wyznacza ustawodawca, nie wcześniej jednak, niż od dnia opublikowania. Sam akt może określać datę początkowa swego obowiązywania jeżeli tak nie jest nią data opublikowania. W przestrzeni- prawo wewnątrzkrajowe obowiązuje na całym lub części terytorium państwa, którego organy je ustanowiły lub sankcjonują(prawo zwyczajowe). Prawo wewnętrzne i międzynarodowe określaja granice tego terytorium i każdy kto znajdzie się w jego obrębie podlega jego jurysdykcji. Od tej zasady są nieliczne wyjątki. Umowy i zwyczaje prawa międzynarodowego wyłączają możliwość stosowania sankcji prawa wewnątrzkrajowego wobec niektórych kategorii podmiotów np. personel dyplomatyczny. Co do osób- personalny zakres obowiązywania prawa określa zasada odpowiedzialności podmiotowej, przedmiotowej oraz represji wszechświatowej. Zasada odpowiedzialności podmiotowej obejmuje obywateli, którzy popełnili przestępstwa na terytorium swego państwa i na terytorium państwa obcego; zasada odpowiedzialności przedmiotowej polega na obięciu nią cudzoziemców, którzy popełnili przestepstwo na terytorium kraju gdzie przebywają; zasada represji wszechświatowej stosuje się ją do przestępstw potępianych przez kraje cywilizowane, odpowiednio objęci są nią obywatele jak i cudzoziemcy przebywający w danym państwie.

72. Teorie obowiązywania prawa.

W związku z wieloznacznością terminu obowiązywania prawa nauka prawa wypracowała pewne znaczenia tego pojęcia rozumiane w ujęciu: Aksjologicznym- sprowadza się ono do zgodności norm ustanowionych jako prawne z podstawowymi wartościami lub normami. Prawo, które takiego wymogu nie spełnia jest traktowane jako bezprawie. Radykalne konsekwencje teorii obowiązywania prawa w tym ujęciu, polegające na uznaniu norm stanowionych za niewiążące, przyjmowane są przez zwolenników doktryn prawnonaturalnych. W środowisku prawniczym takie stanowisko jest przyjmowane rzadko. Koncepcja aksjologiczna obowiązywania prawa nazywana jest często ujęciem psychologicznym, ponieważ odwołuje się do indywidualnego poczucia imperatu konieczności posłuch wobec norm prawnych, do skrępowania i niepokoju wewnętrznego wzbudzonego przez perspektywę lub fakt naruszenia normy. Pozytywistyczne- związane z jego ustanowieniem przez państwo. W nornatywistycznym ujęciu rozpatrywano obowiązujące normy w statycznym ( obowiązywanie normy tylko wtedy gdy jej podstawa wydania wynika z kompetencji zawartej w normie wyższej ) i statycznym ( obowiązywanie normy o ile jej treść wynika z normy bezpośrednio wyższej aż do najwyższej normy merytorycznej ) systemie normatywnym. Realizm prawniczy- obowiązywanie prawa rozumie najczęściej jako faktyczne działanie prawa czy przestrzeganie prawa, obowiązuje zatem prawo rzeczywiste, stosowane przez sędziego a nie formalne. Analityczne teorie obowiązywania prawa- w ramach tych teorii można dokonać podziału na dwa nurty: - horse-shoe ( zakłada, że ustalenie iż dana norma obowiązuje jest równoznaczne ze stwierdzeniem jej prawdziwości, czyli w sferze normatywnej możliwe jest posługiwanie się logikami formalnymi ); - soft-shoe ( dostrzega w obowiązywaniu norm pewien analogon pojęcia prawdy, który jest używany na terenie nauk formalnych i przyrodniczych). Teoria fenomenologiczna obowiązywania prawa- wiąże obowiązywanie prawa z jego ważnością. Zagadnienie obowiązywania prawa jest sprowadzane do intuicyjnego uchwycenia istoty prawa, które jest pozbawione empirycznych ( psychologicznych ) naleciałości. Dlatego też podziały na prawo stanowione i sędziowskie, naturalne czy pozytywne nie mają znaczenia.

74. Reguły egzegezy prawa - charakterystyka ogólna

patrz pyt. 20

76. Koncepcja derywacyjna wykładni

DERYWACJA [łac.], językozn. tworzenie wyrazów pochodnych od innych, podstawowych; dokonuje się zwykle przez dodawanie ciągów morfemowych (sufiksów i prefiksów - przedrostków i przyrostków), np. liściasty od liść, przepiękny od piękny, lub — rzadziej — przez odrzucenie ich, np. firana od firanka, stówa od stówka.

77.Wykładnia a bezpośrednie rozumienie prawa.

Wykładnia (czyli interpretacja prawa) jest procesem myślowym zmierzającym do ustalenia znaczenia i zakresu obowiązujących norm prawnych. Potrzeba wykładni wynika głównie z abstrakcyjnego (ogólnego) charakteru norm prawnych, ich nie zawsze jasnego sformułowania, wieloznaczności języka itd. Wyróżnia się: sposoby wykładni (językowa, systemowa, celowościowa) i rodzaje wykładni (autentyczna, legalna, praktyczna, doktrynalna..). Bezpośrednim rozumieniem prawa zachodzi gdy zinterpretowanie przepisu nie budzi trudności i jakoby wtedy „nie ma wykładni”.

78.Moc wiążąca wykładni.

Akty wykładni, a ogólniej - akty egzegezy tekstu prawnego mogą być dokonywane przez każdą osobę, a poprawność tej czynności zależy od tego czy osoba ta odpowiednio zastosowała zakładane reguły egzegezy. O sile takiej wykładni decyduje siła argumentów (imperio rationis), ponadto wykładnia dokonywana przez umiejętnie argumentujących prawników (wykładnia doktrynalna) jest ze względu na te argumenty lub autorytet naukowy faktycznie uwzględniana przez organy stosujące prawo, mimo że formalnie nie ma ona mocy wiążącej. Wykładnia dokonywana przez organy upoważnione (sądy, trybunały ...) stanowią wykładnię oficjalną i ma charakter wiążący. Zakres związania wykładnią takiego organu może być różny (zależy głównie od trybu dokonania wykładni i od rodzaju podmiotu). Największą rangę ma wykładnia legalna autentyczna dokonywana przez organ stanowiący prawo Ponadto organ ten może udzielić tej kompetencji innej jednostce (wykładnia legalna delegowana). Natomiast wykładnia legalna ogólna przysługuje organom, którym prawo konstytucyjne nadało takie uprawnienie. Wykładnia wiążąca ograniczenie wiąże tylko organy państwowe (np.: wytyczne wymiaru sprawiedliwości i praktyki sądowej) lub tylko niektóre organy (uchwały SN wpisane do księgi zasad prawnych wiążą tylko ten sąd) lub tylko dany organ w określonej sprawie (pozostałe uchwały SN dokonywujące wykładni).

79.Charakterystyka interpretacji językowej.

Interpretacja językowa odwołuje się do reguł znaczeniowych języka etnicznego, w którym formułowane są przepisy prawne (językowe reguły interpretacyjne). Paremia „clara non sunt interpretanda” w połączeniu z zasadą racjonalności prawodawcy pozwala twierdzić iż jeśli przepis jednoznacznie w danym języku formułuje normę postępowania, to tak właśnie należy dany przepis rozumieć. W takim przypadku nie ma potrzeby do uciekania się do innych sposobów interpretacji ... zachodzi wtedy „rozumienie bezpośrednie”. Jednakże gdyby wyinterpretowana norma była w sposób jaskrawy niedorzeczna czy też niewiątpliwie była zbyt szeroka lub wąska to taką wykładnię należy mimo wszystko odrzucić. Konieczne jest wtedy zastosowanie innej techniki wykładni która pozwoli na uzyskania jasnego rezultatu (interpretatio cessat in claris)

80.Charakterystyka wykładni systemowej.

- tak by odrzucić interpretację prowadzącą do sprzeczności przepisów ustawowych z Konstytucją. - wyjaśnia sens normy prawnej poprzez jej umiejscowienie w systemie prawa i wyciągnięcie odpowiednich wniosków.

81. Charakterystyka wykładni funkcjonalnej.

Wykładnia funkcjonalna (celowościowa, teleologiczna) - interpretowanie danych przepisów w taki sposób, aby normie przypisać takie znaczenie, które spowoduje, że będzie ona zgodna z założonymi jej celami, chronionymi wartościami i funkcjami społecznymi. Stosuje się ją gdy po wykładnia językowa i systemowa nie dała jednoznacznego rozumienia normy. Ustaleniu znaczenia normy ze względu na kontekst funkcjonalny służą dyrektywy: Zgodność co najmniej z celem instytucji do jakiej interpretowana norma należy Uwzględnienie ratio legis normy tj. jej cel regulacji Uwzględnienie powszechnie akceptowanych zasad moralnych, zasady słuszności i sprawiedliwości Niedopuszczalność wyboru rozumienia, przy którym norma byłaby sprzeczna lub niezgodna z przyjętymi ocenami i regułami społecznymi

Konieczność posługiwania się ocenami i regułami społecznymi w sposób jednolity co najmniej w stosunku do wszystkich norm instytucji, do których ta norma należy. Ustaleniu normy prawnej mogą służyć takie źródła jak, wstępy do aktów prawnych, (preambuły), niekiedy przepisy ogólne tych aktów, a także materiały z procesu legislacyjnego, wypowiedzi osób zajmujących kierownicze stanowiska w państwie czy społeczeństwie, oceny i przekonania dotyczące prawa oraz regulacje zawierające pouczenia czy różne oceny charakteryzujące.

82. Wnioskowanie prawnicze (reguły interferencyjne).

Reguły interferencyjne - operacje myślowe wnioskowania, które polegają na tym, że z faktu obowiązywania jednej normy wnosi się o obowiązywaniu w systemie innej normy (inaczej zwana wykładnią lub egzegezą faktów prawotwórczych). Do reguł wnioskowania zalicza się: 1. Wnioskowanie logiczne - zakłada, że skoro prawodawca nakazał coś czynić, to nakazuje też czynić to co jest konieczną, logiczną konsekwencją pierwszego nakazu 2. Wnioskowanie instrumentalne - określa się jako rozumowanie z celu na środki Nakazu - jeżeli obowiązuje dana norma to obowiązują także inne normy nakazujące czynić to co jest konieczne do zrealizowania danego stanu rzeczy Zakazu - jeżeli obowiązuje dana norma to obowiązują także inne normy zakazujące czynić cokolwiek co byłoby warunkiem przyczynowo wystarczającym dla spowodowania, że dany stan rzeczy nie powstanie 3. Wnioskowanie oparte na założeniu preferencji i ocen prawodawcy Wnioskowanie z podobieństwa (argumentum a similii) analogia legis - poddanie konsekwentnie regulacji prawnej stanów rzeczy podobnych do siebie analogi iuris - wychodzi poza konkretne przepisy prawa czy jego części, preferowanych celów regulacji, różnych wartości istotnych z punktu widzenia systemu prawa Wnioskowanie z przeciwieństwa (argumentum a contrario) - jeżeli analogia nie prowadzi do ustalenia pozytywnego to może prowadzić do wniosku, że określona norma nie znajduje uzasadnienia w preferencjach i ocenach prawodawcy. 4. Wnioskowanie Z większego na mniejsze (argumentum a maiori ad minus) - jeżeli ustawa zezwala na stosowanie prawa w szerszym zakresie, to zezwala też na stosowanie tego prawa w mniejszym zakresie. Z mniejszego na większe (argumentum a minori ad maius) - jeżeli ustawa zakazuje stosowania prawa w mniejszym zakresie, to oznacza, że zakazuje stosowania prawa w szerszym zakresie.

83. Kolizja norm prawnych i reguły jej usuwania.

Sprzeczność systemu prawnego - wszelkiego rodzaju niezgodności pomiędzy normami tworzącymi system. Sytuacji kolizji norm występuje np. w przypadku zaistnienia derogacji milczącej. Sposób eliminowania niezgodności norm systemu wskazują tzw. reguły kolizyjne. Nakazują one uznawanie niektórych norm sformułowanych w tekście prawnym za nieobowiązujące ze względu na ich niezgodność z innymi normami systemu, czy też takie ograniczenie zakresu zastosowania lub normowanie jednej z nich, by niezgodność wyeliminować. Reguły kolizyjne pierwszego stopnia: Reguła hierarchiczna (lex superior derogat legi inferiori) - norma o wyższej mocy prawnej uchyla normę o niższej mocy bez względu na to, od jakiego momentu każda obowiązuje i która z nich jest bardziej ogólna Reguła chronologiczna (lex posterior derogat legi priori) - norma późniejsza uchyla wcześniejszą pod warunkiem, że późniejsza ma taką samą moc prawną jak wcześniejsza Reguła merytoryczna (lex specialis derogat legi generali) - norma bardziej szczegółowa uchyla ogólna, gdy mają taką samą moc prawną Gdy następuje sprzeczność pomiędzy regułami pierwszego stopnia rozstrzygają reguły drugiego stopnia: Lex superior prior derogat legi inferiori Lex superior generalis derogat legi inferiori speciali Lex prior specialis derogat legi posteriori generali Organy, stosując reguły kolizyjne, nie usuwają z porządku prawnego określonych norm, a tylko nie stosują jednej z norm. Tylko sąd może występując do Trybunału Konstytucyjnego z odpowiednim pytaniem prawnym, doprowadzić do wyeliminowanie normy niezgodnej z ustawą lub konstytucją z porządku prawnego.

84. Problem „luki w prawie”. Usuwanie „luki konstrukcyjnej”.

Luka w prawie występuje gdy pewne postępowanie jest nieuregulowane, a powinno być uregulowane. Wyróżniamy: Lukę aksjologiczną (tzw. luka pozorna) - gdy nieunormowanie pewnego stanu faktycznego w obowiązującym prawie jest świadome, gdyż właśnie dla tego prawa określone postępowanie jest obojętne. Usunięcie luki aksjologicznej jest możliwe tylko poprzez wydanie odpowiedniej normy prawnej. Luka konstrukcyjną (techniczną, tetyczną) - gdy przepis prawny reguluje pewne działanie w sposób niezupełny lub mało precyzyjny. Usunięcie tej luki jest możliwe przez analogię legis i analogię iuris. Sprzyja to sprawności stosowania prawa i rozstrzygania konkretnych spraw, ale stwarza niebezpieczeństwo prawotwórczej roli organy stosującego prawo, co może zagrażać zaufaniu obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa. W polskim systemie prawnym nie dopuszcza się stosowania analogii iuris. Analogia legis jest natomiast niedopuszczalna w prawie karnym czy daninowym.

85. Obowiązki, uprawnienia i roszczenia.

Działania regulowane prawnie mogą być przedmiotem obowiązku, uprawnienia lub roszczenia. 1)z obowiązkiem mamy do czynienia w przypadku gdy norma prawna przewiduje dla swojego adresata w danych okolicznościach tylko jeden sposób zachowania, nie ma znaczenia czy to zachowanie jest przez ta normę nakazane czy tez zabronione 2)uprawnienie-ma ono miejsce gdy norma prawna przewiduje dla jej adresata możliwość działania i daje mu wybór czy ma wykonać dane działanie czy nie wykonać, a jeśli wykonać to w jaki sposób 3)roszczeniem -nazywamy nim zadanie z jakim może wystąpić uprawniony wobec zobowiązanego by ten zachował się w sposób wynikający z obowiązku W prawie mamy do czynienia z normami, które wyznaczają tylko obowiązki, z takimi, które wyznaczają zarówno obowiązki jak i uprawnienia.

86.Pojęcie kompetencji.

KOMPETENCJA organu to taki stan, w którym organ państwa w celu realizacji zadań, dla których został powołany, ma możność prawnego działania; to ogół uprawnień i obowiązków przyznanych temu organowi. Kompetencje służą więc realizacji zadań przypisanych organowi państwa, mogą też wskazywać organ określający za pomocą jakich środków, w jakim trybie można ustalać pewnemu adresatowi zadania. Uprawnienie i obowiązek do pewnego działania stanowią przedmiot kompetencji organu państwa.

87.Rozumienie stosunku prawnego. Rodzaje stos. prawnych.

Stos. Prawny jest to relacja pomiędzy co najmniej dwoma podmiotami społecznymi, która jest uregulowana przez normę prawną. Postępowanie stron stosunku pr. można określić w ramach ich pr. i obowiązków. Realizacja stos.pr. jest zabezpieczona środkami przymusu państwowego. Stos.pr. typu zobowiązaniowego - cechuje się dobrowolnością kształtowania stos. pr. na zasadzie swobody umów, np.kupna; oraz równorzędnością stron. Wywołuje go norma pr. wskazująca jej adresatom obowiązek zachowania skierowanego w stosunku do spraw drugiego podmiotu. Stos.pr. podległości kompetencyjnej - powstaje, gdy norma kompetencyjna określi jej adresatowi obowiązek pewnego postępowania, podmiot zaś uzyskujący kompetencją wykona ją, dokonując odpowiedniej czynności konwencjonalnej, do której został upoważniony. Podm. wyposażony w kompetencję ma pozycję nadrzędną. Stos, tego typu są wyróżnione ze względu na rodzaje norm kompetencyjnych które mogą upoważniać podmiot uzyskujący komp.: a) do stanowienia norm generalnych i abstrakcyjnych; b)do stanowienia norm indywidualnych; c)do tego, aby poprzez czynności konwencjonalne, nie będące stanowieniem norm pr. ani indywidualnych, zaktualizował uprzednio ustanowiony obow. podmiotu podległego jego kompetencji.

88. Treść - przedmiot stos. prawnego.

To określony przez prawo sposób postępowania podmiotów stos. prawnego; to nie tylko zachowanie ale także rzeczy i dobra materialne, których zachowanie dotyczy; to prawa i obow. określające, jakie postępowanie ludzi jest nakazane, zakazane czy dozwolone. Pojęcie to nie jest konstruowane jednolicie.

89 Zdarzenia prawne, czynność prawna

Każde zdarzenie, w tym także ustanowienie lub uznanie określonej normy prawnej, które powoduje powstanie, zmianę lub wygaśnięcie stosunku prawnego, nazywa się zdarzeniem prawnym. O tym jakie zdarzenia i w jakich okolicznościach powodują wspomniane skutki decydują same normy prawne. Ogół zdarzeń prawnych możliwych w ramach systemu prawnego danego państwa przyjęto dzielić według różnych kryteriów. Dzieli się zatem zdarzenia prawne na zależne od woli ludzi i na takie, które są od niej niezależne. Przykładem pierwszych jest upływ czasu, klęska żywiołowa, uderzenie pioruna itp. Zdarzenia zależne od woli człowieka dzieli się na takie, które są zgodne z obowiązującymi w danym czasie normami prawa i na takie, które są z obowiązującymi normami niezgodne. Do zdarzeń niezgodnych z nimi należą przede wszystkim wykroczenia i przestępstwa, czyli czyny społecznie niedozwolone, polegające na wyrządzaniu drugiemu szkody, a także czyny, które powodują państwową odpowiedzialność dyscyplinarną. Przykładem czynu niedozwolonego może być brak pieczy nad zwierzęciem, które skutkiem tego wyrządziło sąsiadowi szkodę, np. krowa wyjadła sąsiadowi zagon koniczyny. Do zdarzeń zgodnych z obowiązującymi normami prawa należą zarówno akty tworzenia prawa, akty jego stosowania np. decyzje administracyjne jak i czynności prawne, tj. działania poszczególnych osób zmierzającąące do wywołania określonych stosunków prawnych, np. zawarcie umowy pożyczki, oddanie rzeczy w komis, wniesienie pozwu do sądu, wypowiedzenie umowy o pracę.

90 Pojęcie odpowiedzialności prawnej

Państwo musi liczyć się z tym, że nie zawsze adresaci norm prawnych będą im posłuszni. Aby zapewnić społeczną skuteczność prawa musi wówczas reagować. Czyni to w różny sposób. Wymierza tzw. sankcje: karną, egzekucji, nieważności. Są przypadki gdy państwo podchodzi biernie do przestrzegania prawa. Wymierza karę za działania społecznie niebezpieczne, zabronione przez prawo. Kara polega na zadaniu dolegliwości, innej niż przykrość związana z podporządkowaniem sie normie prawnej. Państwo stawia w ten sposób adresata normy w sytuacji przymusowej. Zmusza do wyboru między dwoma niekorzystnymi stanami rzeczy. Kara ma uzasadnienie społeczne, na tym polega tzw. prewencja ogólna. Kara ma również za zadanie powstrzymanie konkretnej osoby od popełniania przestępstw (prewencja szczególna). Sankcja egzekucji to zmuszenie do wykonania lub poddania się nakazanej prawem czynności. Jest stosowana tam gdzie istnieje możliwość doprowadzenia do oczekiwanego stanu rzeczy mimo oporu. Sankcja nieważności ma miejsce jeżeli określonemu działaniu umownemu odmawiamy skuteczności wobec jego niezgodności z przepisami prawa. Od ich przestrzegania zależy moc umowy. Z punktuwidzenia prawa działanie to się nie liczy. Z faktu że państwo dba o przestrzeganie prawa nie wynika, że reaguje na każde jego przekroczenie. Normę której przekroczenie nie wywołuje ze strony państwa negatywnej reakcji nazywamy niedoskonałą. Są dziedziny gdzie normy łamane są sporadycznie i nie powodują poważnych szkód społecznych. Zdarza się też że po prostu nie ma możliwości egzekwowania jakiegoś prawa i jego realizacja opiera się na zaufaniu. Gdzieś musi kończyć się łańcuch kontorlerów. Dotyczy to zwłaszcza najwyższych organów państwowych. Istnieje również pojęcie sankcji rozsianej, tj. krytycznego osądu niegodnego z prawem postepowania przez opinię publiczną lub część społeczeństwa. Zdarzają się jednak rozbieżności pomiędzy oceną danego zachowania przez państwo a oceną opinii publicznej.

91 Termin państwo. Podstawowe teorie powstania państwa.

Termin 'państwo' w obecnym znaczeniu pojawił się o wiele później niż organizacja, którą oznacza. Swe miasta-państwa starożytni Grecy nazywali polis, a Rzymianie civitas lub respublica. W średniowieczu państwa oznaczano przeważnie terminem 'regnum'. Termin 'państwo' był w języku polskim znany już w XIII w. i oznaczano nim władanie ziemią lub kasztelanię. Różni mądrzy ludzie głowili się co to takiego to państwo... Arystoteles: państwo to wspólnota równych mająca na celu mozliwie dokonałe życie, wspólnota zdolna do samowystarczalności. Państwo ma charakter klasowy. Jerzy Jellinek: państwo jest to wyposażona we wladzę samorodną jedność związkowa osiadłych ludzi, korporacja całego ludu, wyposażona w samorodną władzę zwierzchnia. Aby istniało państwo potrzeba ludności, terytorium i władzy najwyższej. J. Majek: wg św. Tomasza z Akwinu - istnienie państwa zakłada istnienie władzy i porządku prawnego. Państwo winno zaspokajać potrzeby obywateli. To dobro wspólne. Lenin: państwo to specjalna organizacja siły, organizacja przemocy dla ujażmienia jakiejś klasy. Państwo jest maszyną do utrzymania panowania jednej klasy nad druga. Mamy również polskie akcenty w tych rozważaniach: Czesław Znamierowski: państwo to grupa terytorialna utrzymująca porządek w zbiorowości i ochraniająca ją przed innymi zbiorowosciami. Są w niej rządzący i rządzeni. Prof. dr hab. Adam Łopatka również chciał dołączyć do tego szacownego grona: państwo jest organizacją polityczną, globalną, terytorialną wyposażoną w swoisty aparat, klasową, spełniającą określone funkcje i suwerenną. Państwo jest organizacją polityczną, globalną (obejmującą całe społeczeństwo kraju, terytorialną (bo włada określonym terytorium), klasową (chroni określony porządek społeczny), suwerenną (ponieważ nie uznaje zwierchności innych władz) Koncepcje powstania państwa: Koncepcje teistyczne - władza państwowa pochodzi od sił nadprzyrodzonych, od bóstwa. Są przydatne jako sposób wykazania bezprawności oporu wobec władzy. Koncepcje umowy społecznej - u podstaw powstania państwa stoi umowa między członkami społeczności. Zapoczątkowana przez greckich sofistów, kontynuowana przez Grocjusza, Spinozę, Hobbsa, Locka, Rousseau i innych. Łączą się z koncepcją prawa natury, często przydatnego do uzasadniania antyfeudalnych postulatów, które choć były fałszywe odegrały rolę postępową. Kocepcja ta jest bliższa prawdy niż koncepcje teistyczne. Koncepcje przemocy i podboju - państwo jest owocem podboju jednych ludów przez inne. Pierwotnie ludzie żyli w niezorganizowanych hordach, które walczyły między sobą. Prawo to organizacja zwycięzców. Podział na rządzących i rządzonych opiera się na pochodzeniu. Koncepcje odrzucane przez dzisiejszą historiografię. Historyczna koncepcja powstania państwa - L. H. Morgana, rozwinieta przez F. Engelsa. Państwo jak wszystko na świecie ma charakter historyczny, pojawiło się w pewnym okresie rozwoju ludzkości, wyrasta z ustroju rodowo-plemiennego. Powstaje poniewąz rozwój społeczeństwa przerasta ramy tego ustroju, zarysowują się podziały. Wtórne powstanie państwa - powstanie państwa na terenie, na którym istniały wcześniej inne państwa.

92 Związki państwa z prawem. Autonomiczność prawa.

Cechą zasadniczą odróżniają prawo od innych zespołów norm jest jego pochodzenie od państwa. Państwo ustanawia normy prawne lub uznaje takimi istniejące normy społeczne. W wyniku aktu woli państwa powstają wówczas nowe normy prawne. Uznając istniejące normy społeczne nie są kreowane nowe normy, a jedynie zmienia się charakter norm społecznych. Akt ten składa się z dwóch etapów: aprobaty danych norm i z przyjęcia ich do zespołu norm prawnych. Państwo stoi na straży przestrzegania norm prawnych. Korzysta w tym celu ze wszystkich dostepnych środków: oddziaływania ideologicznego, organizacyjnego i przymusu fizycznego. To państwo decyduje jakie zachowania mają być uregulowane prawnie. Mówiąc ogólnie reguluje prawem zachowania doniosłe z punktu widzenia danego państwa. Pozostałe działania są dla niego obojętne. Nie ma prawa bez państwa. Państwo nie może dowolnie tworzyć prawa - w ostatecznym rozrachunku prawo jest uwarunkowane społecznie historycznie, zależy od panujących w danym kraju stosunków społeczno-ekonomicznych i sytuacji na arenie międzynarodowej. Prawo to dusza narodu, jest narzędziem realizacji polityki państwa, która jest zmienna lecz musi być również elastyczna. Prawo choć jest zmienne jest jednocześnie bardziej stabilne. Dlatego nie każda zmiana polityki państwa wymaga zmian w prawie. Można zatem powiedzieć, że prawo jest w pewnym stopniu autonomiczne w stosunku do polityki państwa. Prawo i polityka wzajemnie na siebie oddziaływują.

93. Określenie państwa. Rodzaje państw.

Państwo w starożytnej Grecji to polis, w Rzymie - civitas, w średniowieczu -regnum. W Polsce terminu państwo w znaczeniu dzisiejszym zaczęto używać dopiero od przełomu XVIII i XIX w. Arystoteles uważał, że „państwo jest wspólnotą równych, mającą na celu możliwie doskonałe życie”, J.Jellinek - „państwo to wyposażona we władzę samorodną jedność związkowa osiadłych ludzi”. Tomasz z Akwinu - „istnienie państwa zakłada istnienie pewnego porządku prawnego oraz władzy, która by go strzegła: winna ona także mieć możliwość zaspokojenia potrzeb obywateli i zabezpieczenia im pokoju od zewnątrz”. W.Lenin - „Państwo to specjalna organizacja siły, organizacja przemocy dla ujarzmienia jakiejś klasy”. Państwo jest organizacją polityczną, globalną, terytorialną, wyposażoną w swoisty aparat, klasową, spełniającą określone funkcje i suwerenną. Poszczególne segmenty można określić następująco: państwo jest organizacją, jest grupą celową, zespołem ludzi wyposażonych w środki działania, które koordynują ich działania, państwo jest najbardziej polityczną organizacją ze wszystkich jakie zna ludzkość, państwo jest organizacją globalną, tzn. obejmuje całe społeczeństwo danego kraju, państwo jest organizacją terytorialną czyli zrzesza ludność osiadłą na określonym terytorium, państwo jest wyposażone w swoisty aparat, składa się nań ogół ludzi, którzy zajmują się kierowaniem, rządzeniem w imieniu państwa. Są to ludzie, którzy żyją z tego że pracują na rzecz państwa, państwo jest organizacją klasową, chroni określony porządek społeczny, stoi na straży określonego systemu społeczno-ekonomicznego, państwo spełnia funkcje społeczne, w których żadna inna organizacja nie jest w stanie go zastąpić. Ustanawia, zapewnia i ochrania porządek wewnątrz społeczeństwa. Państwo jest organizacją suwerenną, nie uznaje nad sobą żadnej władzy wyższej. Rodzaje państw. Obecnie rozróżniamy państwa proste - unitarne (polska), złożone (Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Północnej Irlandii), federacyjne - państwa związkowe (RFN, Konfederacja Szwajcarska, USA, Federacja Rosyjska), konfederacyjne - związki państw (ZSRR, Wspólnota Niezależnych Państw).

94. Pojęcie i koncepcje państwa prawnego.

Mówimy zwykle państwo prawne, gdyż nie ma państwa, w którym nie byłoby prawa. Państwo nie może obyć się bez prawa. Prawo reguluje jego organizację i sposoby działania, służy państwu do regulowania życia jego mieszkańców. Normy prawne mają „pieczęć” państwa, państwo dba o to, by były one przestrzegane. Spośród ogółu koncepcji próbujących wyjaśnić genezę państwa, szczególnie doniosłą rolę odgrywają: koncepcje teistyczne, były i są one głoszone w wielorakich wariantach. Wspólną ich cechą jest to, że zakładają pochodzenie państwa i władzy państwowej do sił nadprzyrodzonych, od bóstwa, koncepcje umowy społecznej przyjmują, że u podstaw genezy państwa leży szczególnego rodzaju umowa, która miała zostać zawarta między członkami społeczeństwa, a następnie między społeczeństwem i władzą. koncepcje przemocy i podboju głoszą, że państwo jest owocem podboju jednych ludów przez inne, władzy zwycięzców nad podbitymi, historyczna koncepcja powstania państwa została sformułowana przez L.H.Morgana i rozwinięta przez F.Engelsa. Powstanie państwa jest wynikiem wielu przeobrażeń, które trwały długo, niekiedy setki a nawet tysiące lat. Przeobrażenia te polegały na stopniowym wyodrębnianiu się organów państwowych od reszty społeczeństwa, ukształtowaniu się odrębnego aparatu zbrojnego a także na stworzeniu systemu świadczeń ludności na rzecz państwa. Powyższe stwierdzenie stanowi koncepcję pierwotnego powstania państwa. Jest jeszcze tzw. wtórne powstawanie państwa, czyli powstawanie państwa na terytoriach gdzie już wcześniej istniało inne państwo.

95. Cele, zadania i funkcje państwa.

Państwo zmierza do osiągnięcia określonych celów, realizuje określone zadania, spełnia określone funkcje. Celem państwa jest określony przez dane osoby stan rzeczy, którego osiągnięcie ma być dziełem państwa. Każdy może stawiać państwu cele, rządzący, przywódcy itd. Istnieją cele globalne, finalne, stawiane przed państwem, cząstkowe, etapowe. Osiąganie celów zależy od chęci i działań tych, którzy je stawiają, zależy od tego na ile cele rządzących pokrywają się z celami rządzonych, na ile cele stawiane przed państwem nie kolidują z celami i interesami innych państw. Oczywiście cele muszą być osiągalne, muszą mieć zdolność mobilizowania szerokich kręgów społeczeństwa, nie mogą kolidować z interesami społeczności międzynarodowej, z interesami innych państw. Zadania mające służyć osiąganiu zamierzonych celów nie mogą być dowolne. Funkcją państwa nazywamy całokształt jego działalności w określonej sferze życia społeczeństwa. Wg S. Zawadzkiego, aby określić funkcję państwa należy określić pewne kryteria wyodrębnienia funkcji tj. zakres aktywności państwa w danej sferze życia społeczeństwa, znaczenie działalności państwa w danej sferze życia, specyficzne cechy działalności państwa w danej sferze życia. Współczesne minim7um funkcji państwa to funkcje: wewnętrzna, zewnętrzna, gospodarczo-organizatorska, kulturalno-wychowawacza oraz socjalna. Zależą one od klas rządzących, od interesów narodowych i sytuacji8 państwa w społeczności międzynarodowej. Funkcje państwa realizowane są na płaszczyźnie prawodawczej, administracyjnej, sądowej, kontrolnej, poprzez aktywność dyplomatyczną, oddziaływanie ekonomiczne, środki przymusu. Funkcja wewnętrzna - działalność państwa zmierzająca do utrzymania i umocnienia istniejącego systemu społeczno-gospodarczego, działalność ekonomiczna, organizacyjna, ideologiczna. Zaangażowane są w nią organy administracji, policja, więziennictwo, sądy, prokuratura, także wojsko. Chodzi tu o zabezpieczenie bezpieczeństwa, ochronę mienia, ochronę przed pożarami, powodziami i innymi klęskami. Realizowana poprzez środki przymusu. Funkcja zewnętrzna - działalność zmierzająca do zapewnienia bezpieczeństwa przed zagrożeniem z zewnątrz, działalność sprzyjająca wymianie gospodarczej, naukowej, kulturalnej, sportowej między państwami, rozszerzanie cudzym kosztem własnego terytorium, przeciwdziałanie ekspansji innych państw. Realizowana jest poprzez środki pokojowe, w razie konieczności także przez niepokojowe. Funkcja gospodarczo-organizatorska - działalność wyrażająca się w organizowaniu życia gospodarczego i oddziaływaniu na nie, stwarzanie warunków dla gospodarczego wykorzystywania bogactw naturalnych kraju, zapewnienie racjonalnego i ujednoliconego systemu miar i wag, wytyczanie dróg i innych szlaków transportu i komunikacji, zapewnienie bezpieczeństwa systemu pieniężnego, organizowanie przedsięwzięć gospodarczych (eksploatacja dna morskiego, opanowywanie przestrzeni kosmicznej, międzynarodowych systemów transportu towarów i ludzi), zapewnieni podziału dóbr między członków społeczeństwa i ochrona tego systemu. Państwo chroni swoją gospodarkę od ingerencji z zewnątrz i promuje ją w świecie. Funkcja kulturalno-oświatowa - działalność zmierzająca do wykreowania i upowszechniania w społeczeństwie idei politycznych, poglądów filozoficznych i moralnych, systemu ocen moralnych, idee i wartości korzystne dla systemu społeczno-gospodarczego i politycznego państwa. Państwo prowadzi działalność naukową, badawczą, informacyjną, propagandową, współdziała z organizacjami religijnymi, działa poprzez szkolnictwo i środki masowego przekazu, restrykcje, posunięcia administracyjne i finansowe. Funkcja socjalna - działania mające na uwadze zapewnienie wszystkim obywatelom pracy i godziwego wynagrodzenia, bezpieczeństwa i higieny pracy, ochronę środowiska naturalnego, ochronę zdrowia, zapewnienie wszystkim minimum egzystencji. Państwu zależy aby jakość życia uległa poprawie, następował wzrost demograficzny, nie było większych różnic socjalnych itd. W tym celu współdziała z organizacjami społecznymi.

96. Forma państwa.

Mówiąc o formie państwa mamy na myśli sposób rządzenia w państwie. Aby określić formę państwa, sposób rządzenia należy zbadać, jakie w danym państwie działają naczelne rany i jak układają się stosunki między nimi, jak kształtują się stosunki między aparatem państwowym a resztą ludności i na jakich zasadach się one opierają, jaka jest struktura prawna danego państwa, czy w jego skład wchodzą organizmy państwowe czy też tylko jednostki podziału administracyjnego, na jakich zasadach opierają się stosunki między organami centralnymi a terenowymi państwa. Poszukując odpowiedzi na te pytania dochodzimy do ustalenia, jaka jest forma rządu w danym państwie, jaki panuje w nim reżim polityczny oraz jak jest jego struktura prawna. W sumie to charakteryzuje formy danego państwa. Od tysiącleci dzielimy państwa na monarchie i republiki. W monarchii najwyższa władza należy do monarchy (cesarza, króla, księcia, faraona, szacha). Jest on prawnie wyniesiony ponad całe społeczeństwo, obejmuje władzę w drodze dziedziczenia, może mieć władzę absolutną lub ograniczoną - absolutny to król Arabii Saudyjskiej, nie posiadający rzeczywistej władzy - król Szwecji, z ograniczoną rzeczywistą władzą - król Hiszpanii. W republice najwyższa władza jest sprawowana przez organ jednoosobowy lub kolegialny lub też przeróżne organy powoływane na określony czas. Wyłaniane są one w drodze powszechnych wyborów bądź przez różnego rodzaju kolegia. Rozróżniamy republiki demokratyczne i arystokratyczne. Republiki arystokratyczne to takie, w których naczelne organy państwa są powoływane przez wąską grupę ludności państwa, wyróżniającą się swoim pochodzeniem, bogactwem i innymi przywilejami. Republiki demokratyczne - naczelne organy państwa są powoływane przez szerokie rzesze obywateli.

97.Warunki ukształtowania demokracji w państwie.

Demokracja narodziła się w niektórych miastach starożytnej Grecji. Oznacza „rządy ludu” (demos -lud, kratien -rządzić). Współcześnie stosowana jest demokracja pośrednia - lud rządzi przez powołanych przez siebie przedstawicieli ( ze względu na dużą liczebność ludności i duży obszar państw).

Przechodzeniu do demokracji sprzyja wzrost bogactwa narodowego, wzrost liczy ludności miejskiej, wysoki stopień powszechności wykształcenia, wysoki poziom bezpieczeństwa socjalnego, rozwój produkcji w niezależnych od siebie licznych przedsiębiorstwach. Demokracja najłatwiej rozwija się w społeczeństwie otwartym, dynamicznym, pluralistycznym. Demokracji sprzyja: system wyborów (wolnych i uczciwych) wyłaniających elity rządzące, wolność wypowiadania się, dostęp do różnych źródeł informacji, wolność zrzeszania się, równość w procesie głosowania, możliwość uczestnictwa w podejmowaniu decyzji publicznych. Poziom oświaty musi być taki, aby ludzie byli zdolni ocenić, na czym polega ich interes i interes innych, aby mieli poczucie odpowiedzialności za to w czym uczestniczą. Niezbędna jest również skłonność do uznania i szanowania decyzji, które nie zaspokajają naszych oczekiwań.

98. Pojęcie podziału władzy. Cele koncepcji podziału władzy.

W państwie demokratycznym panuje zasada, że decyduje zdanie większości. Mniejszość musi się do zdania większości dostosować i uszanować je. Najczęściej tak się dzieje, ale pod warunkiem, że większość nie zechce zagrozić fundamentalnym prawom mniejszości. Aby zapobiegać wadliwym decyzjo, podejmowanym wg zasady większości, a także korygować podjęte już złe decyzje istnieje np. druga izba parlamentu, prawo veta głowy państwa w stosunku do ustaw parlamentu, działalność TK - orzekającego o zgodności ustaw z konstytucja, istnienie niezawisłych sądów. Ww. instytucje zapobiegania wadliwym decyzjom społeczeństwa (jego reprezentantów) wynikają z podziału władzy - tak charakterystycznego i potrzebnego w państwie demokratycznym, w którym władza nie może być skupiona w jednym ręku, ponieważ nie byłoby wówczas mowy o demokracji (rządach ludu).

99. Państwo a organizacje polityczne i społeczne.

Państwo jest globalną i najważniejsza organizacją danego społeczeństwa. W tym społeczeństwie istnieją i działają inne organizacje zrzeszające jakąś część ludności kraju. Wszystkie te organizacje pozostają w określonych stosunkach z państwem i jego aparatem. Państwo wspiera organizacje (gdy oceni, że działają na jego korzyść), toleruje i zwalcza organizacje, które zwalczają politykę państwa lub samo państwo. Organizacjami politycznymi są: partie polityczne - rozwijające działalność polityczną, często uczestniczące w wyborach do parlamentu, innych ciał przedstawicielskich chcąc objąć władzę w państwie, sformować naczelne organa państwa / mieć na nie stały znaczący wpływ. Partie są mechanizmami kształtowania opinii publicznej, integracji społecznej, są ciałami pośredniczącymi między jednostkami a państwem (obywatelami a aparatem państwowym). Innymi ciałami pośredniczącymi są grupy nacisku. Organizacje społeczne - występują licznie w każdym państwie. Pozostają w jakimś stosunku do aparatu państwowego. Są to np. kościoły i związki wyznaniowe - starające się układać stosunki z państwem na zasadzie pewnej niezależności i współdziałania. Większość organizacji społecznych działa w ramach obowiązującego porządku prawnego. Starają się one zaspokoić jakieś potrzeby swoich członków. Mają swoje cele i dysponują określonymi środkami działania oraz mają organizację wewnętrzną. Zaspokajają potrzeby, których nie może, / nie chce zaspokoić państwo. Organizacjami społecznymi niepożądanymi przez państwo są: organizacje polityczne zwalczające często metodami przemocy istniejący rząd / ustrój (niekiedy walczą o szlachetne cele).Nieporządne są również organizacje przestępcze przynoszące szkodę społeczeństwu np. fałszerzy pieniędzy, złodziej samochodów.

100. Pojęcie aparatu państwowego. Organy państwowe i ich rodzaje.

Aparat państwowy to ogół odpowiednio ze sobą powiązanych organizacyjnie organów państwowych wraz z obsługującymi je urzędami i oddanymi do ich dyspozycji formacjami zbrojnymi oraz ogół zakładów i przedsiębiorstw państwa. Jest zorganizowany hierarchicznie, rozbudowany i skomplikowany wewnętrznie . Dąży się oby był: szczupły, niekosztowny, operatywnie działał, składał się z ludzi uczciwych i kompetentnych. Organem państwa jest osoba / grupa osób, która wg obowiązującego prawa podejmuje działania władcze uważana za działania państw. Np. prezydent, sejm, prok., amb. Do działań władczych zalicza się ustanowienie norm prawnych (tj. ogólnych reguł postęp.), ustanowienie norm indywidualnych opartych na normach ogólnych, wykonywanie aktów stosowania przymusu państwowego, dokonywanie aktów kontroli. Wg rodzaju ich działalności możemy wyróżnić organy: stanowiące prawo (prawodawcze, ustawodawcze), organy administracji (zarządzająco - wykonawcze) organizujące działalność państwa, organy sądowe - stosujące normy prawne do indywidualnych przypadków / kształtujące sytuacje indywidualne na podstawie norm prawa, organy kontrolne NIK - ustalające i oceniające określony stan rzeczy , określone postępowanie pod kątem zgodności z normami prawa, zasadami celowości, wymogami gospodarności.; organy, których działalność polega na stos. przymusu fizycznego: policja, wojsko, więziennictwo, wywiad, kontrwywiad, straż graniczna.

101. Doktryna prawa i wolności człowieka.

Pr. Człowieka zostały uznane przez państwo i ze sfery teorii i postulatów przeszły częściowo do sfery prawodawstwa oraz były poszerzane o nowe. NZ uważają, że prawa człowieka i podstawowe wolności wynikają z przyrodzonej godności człowieka, uznają, że wszyscy członkowie wspólnoty ludzkiej mają równe i niezbywalne prawa oraz że prawa te powinny być zagwarantowane przepisami ustaw. Art. 1 Powszechnej Deklaracji Pr. Człowieka stwierdza, że wszyscy ludzie rodzą się wolni i równi pod względem swej wolności i swych praw . Prawa i wolności człowieka uznane w Paktach praw człowieka czy konwencjach NZ mają zasięg uniwersalny. Prawo jest jedno, a koncepcji wiele, z których każda reguluje treść praw człowieka i podstawowych wolności oraz sposób ich realizacji. Są koncepcje Fr. USA, judaistyczna, chrześcijańska, katolicka, anglikańska, islamska itd.

101.Doktryna praw i wolności człowieka

Prawa człowieka są to te prawa , które przysługują każdemu człowiekowi tylko dlatego , że jest człowiekiem. Wypływają z godności człowieka, przysługują każdemu w równym stopni Nikt nie może człowieka ich pozbawić, ani on sam nie może się ich zrzec. Wychodzą one naprzeciw elementarnym potrzebom człowieka jak wolność bezpieczeństwo osobiste i socjalne posiadanie dóbr niezbędnych do życia zapewnienia ciągłości przetrwania gatunku ludzkiego kontaktu z innymi ludźmi. Jako pierwszy w tym temacie postulował John Lock.. Propagował on teorię praw natury, w myśl której człowiek ma dwa uprawnienia uprawnienie do wolności własnej osoby uprawnienie do dziedziczenia dóbr po własnym ojcu. Na przestrzeni dziejów prawa i wolności człowieka były zawarte w następujących aktach: Karta Praw Wirginii z 12 6 1776 Deklaracja Niepodległości 13 Stanów Zjednoczonych Ameryki z 24 7 1776 Francuzka Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela z26 8 1789 Obecnie najważniejszym aktem dotyczącym tej problematyki jest Karta Narodów Zjednoczonych, zawierająca zestawienie praw uniwersalnych, środki ich ochrony oraz zakaz dyskryminacji ze względu na: rasę kolor skóry płeć język religię poglądy polityczne i inne np. pochodzenie narodowe lub społeczne, majątek, urodzenie lub inny status. Regulacja odnośnie praw i wolności człowieka zawarta jest nie tylko w prawie międzynarodowym, ale również w ustawodawstwie wewnętrznym państw. Światowy kanon praw człowieka i podstawowych wolności został uchwalony przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych. Zawarty został w : Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka z 1948 roku Międzynarodowym Pakcie Praw Ekonomicznych, Socjalnych i Kulturalnych z 1966 roku Międzynarodowym Pakcie Praw Cywilnych i Politycznych 1966 roku Protokole Fakultatywnym do Międzynarodowego Paktu Praw Cywilnych i Politycznych z 1966 roku Polska jest stroną obu Paktów od 1977 roku , a od 1991 roku Protokołu Fakultatywnego. Ustanawiają one prawa indywidualne i kolektywne Prawa człowieka i podstawowe wolności wynikają z godności człowieka, są niezbywalne i powinny być zagwarantowane ustawowo, aby nikt nie musiał uciekać do buntu przy ich obronie. Bill of Human Rights-światowy kanon praw człowieka i podstawowych wolności zawiera: przyrodzone prawo do życia zakaz stosowania tortur, okrutnego, nieludzkiego traktowania lub poniżającego karania lub traktowania zakaz niewolnictwa, poddaństwa oraz pracy przymusowej wolność i bezpieczeństwo osobiste zakaz uwięzienia jedynie z powodu niemożności wywiązania się ze zobowiązania umownego wolność wyboru miejsca zamieszkania i swoboda poruszania się na terytorium państwa

prawo do opuszczania jakiegokolwiek kraju, w tym swego własnego i powrotu do niego prawo oskarżonego do obrony zakaz karania z powodu działania, które nie było przestępstwem w chwili jego popełnienia prawo do prywatności wolność myśli sumienia i wyznania wolność posiadania swoich poglądów i swobodnego wyrażania opinii prawo pokojowego gromadzenia się prawo swobodnego stowarzyszania się z innymi prawo do zawarcia małżeństwa tylko za swobodnie wyrażoną obopólną zgodą małżonków prawo do uczestniczenia w kierowaniu sprawami publicznymi i dostępu do służby publicznej na ogólnych zasadach równości prawo do pracy oraz do sprawiedliwych warunków warunków pracy prawo do wypoczynku prawo tworzenia związków zawodowych i należenia do nich prawo do strajku prawo każdego do wystarczającego poziomu życia dla siebie i rodziny prawo do korzystania z najlepszego osiągalnego stanu zdrowia fizycznego i psychicznego prawo do nauki prawo do udziału w życiu kulturalnym Katalog ten nie jest zamknięty. Kolektywne prawa człowieka uznane w Paktach to prawo narodu do samostanowienia (naród może swobodnie określać swój status polityczny) prawo narodu do swobodnego rozporządzania dla swych celów swymi bogactwami i zasobami naturalnymi W ramach Narodów Zjednoczonych funkcjonują racjonalne systemy promocji i ochrony praw człowieka system europejski system amerykański system afrykański system arabski Prawa człowieka i podstawowych wolności mają zasięg: uniwersalny regionalny i krajowy.

15

---